Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III SK 13/12
POSTANOWIENIE
Dnia 19 października 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jerzy Kwaśniewski
w sprawie z powództwa Przedsiębiorstwa Komunikacji Samochodowej Z. Spółki z
ograniczoną odpowiedzialnością w Z.
przeciwko Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów
z udziałem zainteresowanego W. D.
o ochronę konkurencji i nałożenie kary pieniężnej,
na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych w dniu 19 października 2012 r.,
na skutek skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 6 września 2011 r.,
1. odmawia przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania,
2. zasądza od Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i
Konsumentów na rzecz powoda kwotę 270 zł (dwieście
siedemdziesiąt) tytułem zwrotu kosztów postępowania
kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 6 września 2011 r., zmienił wyrok Sądu
Okręgowego z dnia 10 listopada 2010 r. w sprawie z odwołania Przedsiębiorstwa
Komunikacji Samochodowej Z. Sp. z o.o. w Z. (powód) w ten sposób, że uchylił
decyzję Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (Prezes Urzędu) z
dnia 20 sierpnia 2008 r.
2
Powyższą decyzją Prezes Urzędu uznał za praktykę ograniczającą
konkurencję z art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie
konkurencji i konsumentów (Dz. U. nr 50, poz. 331, ze zm., dalej jako ustawa o
ochronie konkurencji i konsumentów) zawarcie przez powoda z W. D.,
prowadzącym działalność gospodarczą pod firmą Przedsiębiorstwo Wielobranżowe
D. W. D. w P. (zainteresowany) porozumienia ograniczającego konkurencję na
rynku przewozu osób komunikacją autobusową zwykła na trasie Z. – S.,
polegającego na ustaleniu dla tej trasy cen biletów jednorazowych i miesięcznych.
Powód zaskarżył powyższą decyzję odwołaniem, które zostało oddalone przez Sąd
Okręgowy.
Sąd Apelacyjny podzielił podstawowy zarzut apelacji, zgodnie z którym
poczynione w sprawie przez Sąd Okręgowy ustalenia dokonane zostały na
podstawie dowodów, których ocena naruszała zasadę swobodnej oceny dowodów.
Sąd pierwszej instancji ustalił fakt zawarcia przez powoda i zainteresowanego
porozumienia ograniczającego konkurencję (w formie uzgodnionej praktyki) na
podstawie następujących faktów: 1) dwukrotnej zbieżności czasowej wprowadzenia
podwyżek, 2) identycznej skali podwyżek, 3) braku dowodów na prowadzenie
analiz ekonomicznych uzasadniających poziom podwyżek, 4) istnienia możliwości
kontaktowania się powoda z zainteresowanym. W miesiącach kwietniu 2005 r. oraz
sierpniu 2006 r., prawie w tej samej dacie, powód i zainteresowany wprowadzili
podwyżki cen biletów. W powiązaniu z założeniem, że o skali podwyżek nie można
się było dowiedzieć wcześniej niż w dacie ich wprowadzenia, okoliczność ta
stanowiła dla Sądu Okręgowego podstawę do zrekonstruowania podstawy
domniemania faktycznego, zgodnie z którym powód i zainteresowany porozumieli
się w zakresie wprowadzenia podwyżki cen biletów i jej wysokości.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego, który dokonał odmiennej oceny dowodów,
okoliczność zawarcia porozumienia nie została w niniejszej sprawie wykazana,
zatem nie może stanowić podstawy o wnioskowania o innym fakcie. Sąd Okręgowy
wadliwie ustalił na podstawie dowodów zebranych w sprawie oraz postępowaniu
prowadzonym przez Prezesa Urzędu, że o skali podwyżek nie można było
dowiedzieć się przed datą ich wprowadzenia. Szczegółowe cenniki przekazywano
do kas na kilka dni przed ich wejściem w życie, zaś o skali podwyżek można było
3
dowiedzieć się od momentu ogłoszenia o planowanej podwyżce. W materiale
dowodowym brak informacji, które pozwoliłyby na wniosek, że informacje o
podwyżkach były tajne do momentu ich wprowadzenia. Z kolei ustalenie, że istniała
możliwość uzyskania informacji o podwyżce i jej skali podważa wniosek, że
zbieżność podwyżek powoda i zainteresowanego może świadczyć o zawarciu
stosownego porozumienia w tym zakresie. Sąd Apelacyjny zwrócił ponadto uwagę
na okoliczność, że powód i zainteresowany zobowiązani są podać do publicznej
wiadomości informacje o planowanych podwyżkach i czasie ich wprowadzenia.
Sama zbieżność dwukrotnej podwyżki nie może zatem świadczyć o zawarciu
porozumienia w kontekście ustalonego w sprawie ciągu wydarzeń. Z faktu, że
według zainteresowanego wprowadzone przez niego podwyżki cen biletów były
efektem zgadywania skali podwyżek powódki, nie można zasadnie wnioskować, że
doszło do porozumienia w tym zakresie między powodem a pozwanym. Takie
twierdzenia zainteresowanego wskazują bardziej na naśladownictwo cenowe, a nie
na zawarcie porozumienia. Ponadto, o skali podwyżek powoda decydował
rachunek ekonomiczny. Do przypisania powodowi i zainteresowanemu uzgodnienia
w zakresie podwyżki cen biletów nie wystarcza założenie możliwości wymiany
informacji o terminie i skali podwyżek podczas spotkań organizowanych przez
organ administracji. Samo twierdzenie o możliwości spotkania się dwóch
przedsiębiorców nie pozostaje bowiem w związku z zawarciem porozumienia,
ponieważ nie wynika stąd, że przedsiębiorcy podjęli wspólnie decyzje w zakresie
wprowadzenia podwyżek.
Według Sądu Apelacyjnego do przyjęcia, ze doszło do zawarcia
porozumienia konieczne jest stwierdzenie, że dwa odrębne podmioty współdziałały
ze sobą, a ich decyzje były uzgadniane. Co prawda porozumienie może obejmować
działania faktyczne, ale minimum koniecznym do uznania, że doszło do
niedozwolonej koordynacji zachowań uczestników rynku jest to, by działania te
obejmowały zgodę i wolę co najmniej dwóch podmiotów w kontekście świadomości
wspólnego, ujednoliconego działania. Dlatego do przyjęcia, że doszło do zawarcia
porozumienia konieczne jest wykazanie istnienia wcześniejszego zaproszenia
jednego przedsiębiorcy skierowanego do innego przedsiębiorcy, aby ten podjął się
wspólnej realizacji określonego celu. Istotą porozumienia jest zgodna wola obu
4
stron. Sama wola zawarcia porozumienia, okazywana przez jedną stronę jest
niewystarczająca. Zebrany zaś w sprawie materiał dowodowy nie dostarczył na tyle
pewnych dowodów, które dawałyby podstawę do wnioskowania, że powód i
zainteresowany prezentowali zgodną wolę współdziałania w zakresie podwyżek
cen biletów. Zbieżność zachowań rynkowych powoda i zainteresowanego w
okolicznościach niniejszej sprawy można zaś wyjaśnić naśladownictwem cenowym.
Prezes Urzędu zaskarżył wyrok Sądu Apelacyjnego skargą kasacyjną w
całości i wniósł o jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi II instancji do
ponownego rozpoznania, ewentualnie o zmianę zaskarżonego wyroku i orzeczenie
co do istoty sprawy poprzez oddalenie apelacji powoda. Zaskarżonemu wyrokowi
Prezes Urzędu zarzucił naruszenie art. 382 k.p.c. w związku z art. 227, 231 i 233
k.p.c.; art. 231 w związku z art. 233 k.p.c.; art. 18b ustawy z dnia 6 września 2001 r.
o transporcie drogowym (Dz. U. z 2007 r., nr 125, poz. 874 ze zm., dalej jako
ustawa o transporcie drogowym) oraz art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy o ochronie
konkurencji i konsumentów; art. 328 § 2 w związku z art. 382 i art. 391 § 1 k.p.c.;
art. 6 ust. 1 pkt 1 w związku z art. 4 pkt 5 lit. b) ustawy o ochronie konkurencji i
konsumentów; art. 18b ust. 1 pkt 6 ustawy o transporcie drogowym.
Wnosząc o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania, Prezes Urzędu
powołał się na występowanie w sprawie trzech istotnych zagadnień prawnych: 1)
„czy na podstawie art. 18b ust. 1 pkt 6 ustawy o transporcie drogowym istnieje
obowiązek podawania przez przedsiębiorców wykonujących przewozy regularne w
krajowym transporcie drogowym informacji dotyczących planowanych podwyżek
cen oraz, w razie odpowiedzi twierdzącej, ustalenie kryteriów realizacji tego
obowiązku oraz odpowiedź na pytanie, czy spełnia ten obowiązek faktyczna
możliwość uzyskania w kasach przewoźnika informacji o planowanej skali
podwyżek cen bez jednoczesnego zamieszczenia publicznej informacji o istnieniu
takiej drogi pozyskania informacji o planowanych nowych cenach?”; 2) „określenie
zakresu okoliczności, jakie muszą być objęte wolą stron porozumienia, aby można
było uznać, iż doszło do zawarcia porozumienia w formie uzgodnień, to jest
porozumienia, o którym mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1 w związku z art. 4 pkt 5 lit. b)
ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów”; 3) „czy co do zasady może być
ocenione jako praktyka uzgodniona w rozumieniu art. 6 ust. 1 pkt 1 w związku z
5
art. 4 pkt 5 lit. b) ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów takie zachowanie
konkurentów, dysponujących wystarczająco dużym udziałem w rynku właściwym, z
których jeden jednostronnie ujawnia publicznie swoje strategiczne informacje, w
tym o planowanych podwyżkach cen, zaś inni konkurenci, również w sposób jawny,
odpowiadają na nie, podając do publicznej wiadomości własne informacje o
identycznych podwyżkach?”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna Prezesa Urzędu nie kwalifikowała się do przyjęcia celem
jej merytorycznego rozpoznania.
Wnosząc o przyjęcie do rozpoznania skargi kasacyjnej, Prezes Urzędu
powołuje się na przesłankę, o której mowa w art. 3989
§ 1 pkt 1 k.p.c.
Przedstawienie okoliczności uzasadniających rozpoznanie skargi kasacyjnej ze
względu na występujące w sprawie istotne zagadnienie prawne polega na
sformułowaniu samego zagadnienia oraz wskazaniu argumentów prawnych, które
prowadzą do rozbieżnych ocen prawnych, w tym także na sformułowaniu własnego
stanowiska przez skarżącego. Wywód ten powinien być zbliżony do tego, jaki jest
przyjęty przy przedstawianiu zagadnienia prawnego przez sąd odwoławczy na
podstawie art. 390 k.p.c. (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 maja 2006 r.,
V CSK 75/06, LEX nr 1102817). Wymogi te uzasadnione są publicznymi celami
rozpoznania przez Sąd Najwyższy skargi kasacyjnej (postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 25 października 2007 r., V CSK 356/07, LEX nr 621243).
Samo zaś zagadnienie prawne musi być nie tylko powiązane z przepisami
powołanymi w podstawie kasacyjnej, ale także uwzględniać podstawy samego
orzeczenia (postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 26 kwietnia 2012 r., III SK
43/11, niepubl.; z dnia 22 maja 2012 r., III SK 45/11, niepubl.; z dnia 4 lipca 2012 r.,
III SK 2/12, niepubl.; z dnia 27 września 2012 r., III SK 8/12, niepubl.).
Z uzasadnienia zaskarżonego wyroku wynika wyraźnie, że zasadniczym
powodem uwzględnienia apelacji powoda jest zakwestionowanie przez Sąd
Apelacyjny ustaleń faktycznych, na których opierał się wyrok Sądu pierwszej
instancji, w szczególności co do domniemania faktycznego stanowiącego
6
kwalifikację zachowania powoda i zainteresowanego jako uzgodnionej praktyki w
rozumieniu art. 4 pkt 5 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. Sąd
Apelacyjny uznał ustalone w sprawie fakty oraz zgromadzone w sprawie dowody za
niewystarczające do stwierdzenia, że powód i zainteresowany współdziałali lub w
jakiejkolwiek formie koordynowali podwyższanie cen biletów. Podniesione
natomiast przez Prezesa Urzędu problemy, zasadzone są nie tyle na wykładni
wskazanych przepisów co na zakwestionowaniu ocen zastosowania tych przepisów
do określonych okoliczności faktycznych pomimo tego, że Sąd Najwyższy jest
związany ustaleniami faktycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego
orzeczenia (art. 39813
§ 2 k.p.c.).
Upublicznienie informacji o planowanej podwyżce cen biletów jest jedną z
okoliczności faktycznych, na podstawie których – łącznie – można było
przeprowadzić logicznie spójne wnioskowanie, uzasadniające konkluzję o
uzgodnieniu zachowań rynkowych przez dwóch konkurentów albo o braku takiego
uzgodnienia. Rozstrzygnięcie kwestii podniesionej przez Prezesa Urzędu w
pierwszym z zagadnień prawnych nie ma istotnego znaczenia, w tym sensie, że nie
wpłynęłoby znacząco na ocenę podstaw zaskarżonego wyroku. Z kolei
zasygnalizowany w uzasadnieniu wniosku problem relacji między art. 18b ust. 1 pkt
6 ustawy o transporcie drogowym a art. 3 ustawy o ochronie konkurencji i
konsumentów wykracza poza podstawę skargi kasacyjnej, która nie obejmuje tego
ostatniego przepisu.
Nie jest istotnym zagadnieniem prawnym w rozumieniu art. 3989
§ 1 pkt 1
k.p.c. drugi z podniesionych przez Prezesa Urzędu problemów prawnych, ażeby
określić zakres okoliczności, jakie muszą być objęte wolą stron porozumienia, aby
można było uznać, iż doszło do zawarcia porozumienia w formie uzgodnień, to jest
porozumienia, o którym mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1 w związku z art. 4 pkt 5 lit. b)
ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. O zawarciu porozumienia
ograniczającego konkurencję – w wypadku braku na to dowodów bezpośrednich -
decyduje zawsze zespół różnych okoliczności, przy czym zarówno ich charakter jak
i zakres zależą od formy współdziałania uczestników rynku, na którym opiera się
zarzut naruszenia art. 6 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów.
Kazuistyczne określenie okoliczności składających się na bardzo różnorodne formy
7
koordynacji uzgodnień cenowych byłoby jakąś niemożliwą do wykonania próbą
zastąpienia abstrakcyjnej formuły przepisu prawa materialnego w kazuistyczną ale
wyczerpującą formułę quasi normy zastosowania prawa. Ponadto, należy
podkreślić, że zasadnicze ustalenie, na którym opiera się orzeczenie Sądu drugiej
instancji jest oceną odnoszącą się do ustalenia faktycznego, że z całokształtu
wyjaśnionych w sprawie okoliczności, na zasadzie logicznego wnioskowania, nie
można wywieść ustalenia, że powodowe przedsiębiorstwo w jakikolwiek sposób
przedmiotowe podwyżki cen biletów uzgadniało z drugim zainteresowanym
przedsiębiorstwem.
Waloru istotności pozbawione jest także trzecie z podniesionych przez
Prezesa Urzędu zagadnień. Twierdzenie o występowaniu istotnego zagadnienia
prawnego jest uzasadnione tylko wtedy, kiedy przedstawiony problem prawny nie
został jeszcze rozstrzygnięty przez Sąd Najwyższy lub kiedy istnieją rozbieżne
poglądy w tym zakresie, wynikające z odmiennej wykładni przepisów
konstruujących to zagadnienie (postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 10 marca
2010 r., II UK 363/09, LEX nr 577467, z dnia 12 marca 2010 r., II UK 400/09, LEX
nr 577468). Natomiast w odniesieniu do analogicznego zagadnienia Sąd Najwyższy
wypowiedział się w wyroku z dnia 9 sierpnia 2006 r., III SK 6/06 (OSNP 2008/1-2,
poz. 25). W świetle tego orzeczenia oczywista jest odpowiedź na pytanie o
kwalifikację co do zasady zachowania konkurentów o znacznych udziałach w rynku,
z których jeden ujawnia publicznie informacje o planowanych podwyżkach cen, zaś
drugi w sposób jawny podaje do publicznej wiadomości własne informacje o
identycznych podwyżkach. Takie zachowanie, jak wskazuje na to treść powołanych
w skardze Prezesa Urzędu wytycznych Komisji Europejskiej, może zostać uznane
za przejaw niedozwolonego współdziałania. Jednakże ostateczna prawna
kwalifikacja takiego zachowania jako uzgodnionej praktyki w rozumieniu art. 4 pkt 5
ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów zależy od okoliczności faktycznych
konkretnej sprawy. W zakresie dotyczącym trzeciego zagadnienia prawnego
Prezes Urzędu niezasadnie oczekuje od Sądu Najwyższego kazuistycznej
konkretyzacji normy prawnej dotyczącej uzgodnionej praktyki. Ujęte w ten sposób
zagadnienie ujawnia problem zastosowania normy prawnej do wyjaśnionego w
sprawie, skonkretyzowanego stanu faktycznego, co nie stanowi istotnego
8
zagadnienia prawnego (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22 maja 2012 r.,
III SK 46/11, niepubl.).
Należy ponadto zauważyć, że uzasadnienie wniosku nie przedstawia
odpowiednio sprecyzowanej koncepcji rozwiązania w ramach postępowania
kasacyjnego w niniejszej sprawie sformułowanych w samym wniosku zagadnień
prawnych.
Mając powyższe na uwadze, z mocy art. 398⁹ § 2 k.p.c. orzeczono jak w
sentencji.