Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 155/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 21 stycznia 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (przewodniczący)
SSN Katarzyna Gonera
SSA Magdalena Tymińska (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa M. S.
przeciwko P. Spółce Akcyjnej w W.
o odszkodowanie, skapitalizowane odsetki,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 21 stycznia 2013 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego w W.
z dnia 29 listopada 2011 r.,
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 2
czerwca 2011 r. zasądził od P. S.A. na rzecz M. S. tytułem odszkodowania w
związku z niezgodnym z prawem rozwiązaniem umowy o pracę bez wypowiedzenia
2
kwotę 41.454,96 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 31 stycznia 2011 r. do dnia
zapłaty; w pozostałym zakresie postępowanie umorzył; zasądził od pozwanej na
rzecz powoda kwotę 1.817 zł tytułem zwrotu kosztów procesu oraz nadał wyrokowi
rygor natychmiastowej wykonalności do kwoty 13.818,32 zł.
Sąd Rejonowy ustalił, że w dniu 24 czerwca 2009 r. powód zawarł z P. E.
S.A. umowę o pracę na stanowisku prezesa zarządu. W umowie strony wskazały,
że jest ona zawarta na czas pełnienia przez powoda funkcji prezesa zarządu, tj. od
1 sierpnia 2009 r. do dnia odbycia walnego zgromadzenia akcjonariuszy,
zatwierdzającego sprawozdanie zarządu za rok obrotowy, będący ostatnim rokiem
kadencji. Strony zastrzegły jednocześnie, iż w przypadku powołania powoda na
kolejną kadencję umowa ulegnie automatycznemu przedłużeniu do czasu odbycia
walnego zgromadzenia akcjonariuszy zatwierdzającego sprawozdanie zarządu za
rok obrotowy będący ostatnim rokiem nowej kadencji. W § 6 umowy strony
przewidziały możliwość odwołania powoda w każdym czasie z zajmowanej funkcji z
ważnych powodów. Zastrzeżono również, iż odwołanie powoda z funkcji prezesa
urzędu równoznaczne jest z wypowiedzeniem umowy. Strony określiły 3 -
miesięczny okres wypowiedzenia. W 2010 r. powód uczestniczył w pracach
zmierzających do połączenia P. E. z P. S.A. W dniu 13 października 2011 r.
zapadła decyzja, iż przejęcie P. E. S.A. przez pozwaną nastąpi z końcem roku.
Zgodnie z harmonogramem przejęcia z dniem 1 stycznia 2011 r. pracownicy mieli w
trybie art. 231
k.p. stać się pracownikami pozwanej spółki. Powód w nowej spółce
miał objąć stanowisko dyrektora jednego z departamentów. Postanowieniem z dnia
31 grudnia 2011 r. P. E. S.A. została przejęta przez spółkę P. S.A. Pismem z dnia
31 grudnia 2010 r. powód zwrócił się do pozwanego o wskazanie mu obowiązków i
zadań począwszy od 1 stycznia 2011 r. do końca trwania stosunku pracy lub
zwolnienie go z obowiązku świadczenia pracy w tym okresie. W powyższym piśmie
powód podniósł m.in, iż łączyła go z P. E. S.A. umowa o pracę zawarta na czas
określony, zaś od 1 stycznia 2011 r. przestają działać organy P. E. S.A. w związku
czym nie będzie pełnił funkcji prezesa zarządu. Umowa o pracę nie została ani
wypowiedziana przez pracodawcę ani nie upłynął czas określony na jaki została
zawarta. W dniu 3 stycznia 2011 r. powód ponownie zwrócił się na piśmie do
pozwanego o podjęcie rozmów dotyczących zakończenia łączącego strony
3
stosunku pracy lub wskazania mu miejsca pracy i zakresu zadań. W odpowiedzi
pozwany w piśmie z dnia 3 stycznia 2011 r. poinformował M. S., iż w związku
połączeniem spółek i wykreśleniem z KRS P. E. S.A. umowa z powodem wygasła
na podstawie art. 63 k.p. w związku z art. 493 k.s.h. Gdy powód przybył w tym dniu
do spółki w celu świadczenia pracy, otrzymał od pozwanego świadectwo pracy, w
którym jako przyczynę ustania stosunku pracy wskazano jego wygaśnięcie z dniem
31 grudnia 2010 r. - art. 63 k.p. w zw. art. 493 k.s.h. Wynagrodzenie powoda
obliczone jak ekwiwalent za niewykorzystany urlop wypoczynkowy wynosiło
13.818,32 zł. W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd pierwszej instancji uznał, że
powództwo zasługuje na uwzględnienie. Sąd Rejonowy wskazał, iż w związku z
przejęciem P. E. S.A. przez pozwaną spółkę z dniem 1 stycznia 2011 r.
dotychczasowi pracownicy P. E. S.A. (w tym powód) stali się z mocy prawa na
podstawie art. 231
k.p. jej pracownikami. Sąd Rejonowy, powołując się na art. 63
k.p., podniósł, że przepis ten nie przewiduje wygaśnięcia stosunku pracy w związku
ze zdarzeniem opisanym w art. 493 k.s.h. Brak zatem przesłanek do przyjęcia, że
stosunek pracy powoda wygasł na tej podstawie z datą wykreślenia spółki z
rejestru. Sąd Rejonowy powołał się na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 września
2001 r., sygn. akt PKN 830/00, stanowiący, że likwidacja pracodawcy nie jest
zdarzeniem powodującym wygaśnięcie umowy o pracę. Zakończenie stosunku
pracy w tym przypadku wymaga rozwiązania umowy o pracę w sposób prawem
przewidziany. Sąd Rejonowego uznał, że strony nie zawały umowy na czas
wykonania określonej pracy ale umowę na czas określony z możliwością
wcześniejszego wypowiedzenia. Tak więc okoliczność wykreślenia spółki z rejestru
i zaprzestania istnienia jej organów, nie ma znaczenia dla sytuacji prawnej powoda.
W świetle treści umowy łączącej strony, pozwalającej w każdym czasie odwołać
powoda z zajmowanej funkcji, co skutkuje wypowiedzeniem umowy, nic nie stało na
przeszkodzie, aby zważywszy na planowane przejęcie P. E. S.A. przez pozwaną
spółkę, podjąć odpowiednie działania i „zsynchronizować je w czasie, z datą
wykreślenia spółki z rejestru”. Stosownie bowiem do treści art. 30 § 3 i 4 k.p.
oświadczenie każdej ze stron o wypowiedzeniu lub rozwiązaniu umowy o pracę bez
wypowiedzenia powinno nastąpić na piśmie. Pracodawca w takim oświadczeniu
powinien wskazać przyczynę uzasadniającą rozwiązania umowy. W
4
okolicznościach niniejszej sprawy należy stwierdzić, że pozwany nie składając
powodowi na piśmie oświadczenia o rozwiązaniu umowy o pracę oraz nie podając
przyczyn takiej decyzji, naruszył w/w przepisy Kodeksu pracy. Takie działanie
pracodawcy, choć niewątpliwie naruszające przepisy o rozwiązywaniu umowy o
pracę, jest skuteczne i spowodowało rozwiązanie umowy łączącej strony.
Zważywszy zaś, że pozwany, dokonując powyższej czynności nie zachował okresu
wypowiedzenia umowy, słusznie w ocenie Sądu Rejonowego przyjął pełnomocnik
powoda, że do rozwiązania umowy o pracę łączącej strony doszło w istocie bez
wypowiedzenia i podstawę roszczenia powoda stanowi art. 59 k.p. Odszkodowanie
przysługuje w wysokości określonej w art. 58 k.p., tj. w wysokości wynagrodzenia
za czas, do którego umowa miała trwać, nie więcej jednak niż za 3 miesiące. W
ocenie Sądu Rejonowego wysokość odszkodowania należnego powodowi
odpowiadać winna wysokości wynagrodzenia za 3 miesiące albowiem taki okres
wypowiedzenia strony przewidziały w umowie o pracę. Z tych względów Sąd
Rejonowy zasądził od pozwanego na rzecz powoda odszkodowanie z odsetkami
ustawowymi od daty doręczenia pozwanemu odpisu pozwu.
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy wyrokiem z dnia 29 listopada 2011 r. oddalił
apelację strony pozwanej; zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 5.400 zł
tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w instancji odwoławczej.
Sąd Okręgowy w całości podzielił ustalenia faktyczne i ocenę prawną Sądu
pierwszej instancji. Zdaniem Sądu drugiej instancji, Sąd Rejonowy prawidłowo
wskazał, iż strony łączyła umowa o pracę na czas określony. W świetle art. 63 k.p.
oraz art. 493 k.s.h. brak jest podstaw do uznania, iż stosunek pracy łączący strony
wygasł. Konieczne było wypowiedzenie umowy celem jej rozwiązania zgodnie z
prawem. W niniejszej sprawie nie był kwestionowany fakt przejęcie P. E. S.A. przez
pozwanego. W ocenie Sądu Okręgowego, Sąd Rejonowy prawidłowo przyjął, iż
pozwany stał się również na podstawie art. 231
§ 1 k.p. pracodawcą powoda.
Przepisy art. 369 § 4 i 5, art. 370, art. 492 i art. 493 k.s.h. nie dają podstaw do
przyjęcia, iż stosunek pracy wygasł na podstawie w/w przepisów w związku z art.
63 k.p. Sąd drugiej instancji podniósł, że zgodnie z art. 369 § 1 k.s.h. członek
zarządu może być odwołany w każdym czasie. Nie pozbawia go to roszczeń ze
stosunku pracy. Stwierdził także, że odwołanie z zarządu czy też wygaśniecie
5
mandatu członka zarządu nie powoduje samo w sobie ustania stosunku
zatrudnienia, chyba że są stosowne zapisy w umowie. Sąd Okręgowy uznał, że
przedmiotowa umowa o pracę jest umowa na czas określony, na co wskazuje zapis
terminu, do którego ta umowa miała trwać – „do dnia odbycia Walnego
Zgromadzenia Akcjonariuszy zatwierdzającego sprawozdanie Zarządu za rok
obrotowy, będącym ostatnim rokiem kadencji” a ponadto – możliwość
wypowiedzenia tej umowy, co jest niemożliwe w przypadku umowy zawartej na
czas wykonania określonej pracy. Sąd Okręgowy podkreślił, że należy oddzielić
kwestię stosunku pracy łączącego strony od stosunku korporacyjnego i ocenić go
wedle przepisów kodeksu pracy. Podstawy uznania, że stosunek pracy wygasł nie
mogą stanowić przepisy art. 492 i art. 493 k.s.h., gdyż nie dotyczą kwestii
pracowniczych. Sankcja w postaci wygaśnięcia umowy o pracę powinna być
wyraźnie określona w przepisach Kodeksu pracy lub jednoznacznie wynikać z
przepisów szczególnych. Z powyższych względów Sąd drugiej instancji uznał, że
Sąd Rejonowy prawidłowo zastosował przepisy art. 30 § 3 i 4 k.p. oraz art. 58 k.p. i
art. 59 k.p., uznając iż brak wypowiedzenia powodowi umowy o pracę skutkuje
wadliwością rozwiązania stosunku pracy i w konsekwencji koniecznością wypłaty
powodowi stosownego odszkodowania. Sąd Okręgowy nie podzielił zarzutów co do
naruszenia przez Sąd Rejonowy art. 65 § 2 k.c. w zw. z art. 300 k.p., uznając, że
treść umowy o pracę nie budzi wątpliwości. W ocenie Sądu Okręgowego, zarzut
apelacji naruszenia art. 8 k.p. nie poddaje się kontroli albowiem strona pozwana nie
wskazała na czym polega sprzeczność z zasadami współżycia społecznego i jakie
zasady współżycia społecznego zostały naruszone. Na uwzględnienie nie zasługuje
również zarzut naruszenia art. 131 k.p.c. w związku z art. 132 k.p.c. oraz art. 132
k.p.c. i art. 193 § 1 k.p.c. poprzez niedoręczenie pisma procesowego z dnia 4
lutego 2011 r. W piśmie tym bowiem powód rozszerzył powództwo, wnosząc o
sprostowanie świadectwa pracy. Rzeczywiście nie zostało ono doręczone stronie
przeciwnej, jednakże na rozprawie w dniu 2 czerwca 2011 r., na której obecny był
pełnomocnik pozwanego, roszczenie o sprostowanie świadectwa pracy zostało
wyłączone do odrębnego rozpoznania. Ponadto pełnomocnik pozwanego nie złożył
w tym zakresie żadnych zastrzeżeń do protokołu w trybie art. 162 k.p.c. Z
powyższych względów Sąd drugiej instancji na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił
6
apelację jako niezasadną. Orzeczenie o kosztach Sąd Okręgowy oparł na
podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. oraz art. 225
ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o
radcach prawnych (t.j. Dz.U. 2010 r., Nr 10, poz. 65 ze zm.) i § 2 ust. 1 i 2
rozporządzenia z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców
prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej
udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz.
1349 ze zm.). Sąd Okręgowy podniósł, że w niniejszej sprawie strona powodowa
żądała zasądzenia na swoją rzecz kosztów zastępstwa prawnego w wysokości
wynikającej z faktur VAT złożonych do akt sprawy. Zgodnie z utrwalonym
stanowiskiem judykatury sąd za podstawę ustalenia wynagrodzenia pełnomocnika
powinien przyjmować kwotę umówioną z klientem, w granicach stawek określonych
w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. Sąd
Okręgowym w niniejszej sprawie, uwzględnił wniosek o zasądzenie kosztów
zastępstwa procesowego do kwoty nieprzekraczającej sześciokrotnie stawki
minimalnej (§ 2 ust. 2), uznając, że nie ma podstaw aby odrywać wysokość opłaty
należnej pełnomocnikowi od umowy łączącej radcę prawnego z klientem (uchwały
SN z dnia 26 maja 1992 r., III CZP 38/92, niepubl.; z dnia 2 kwietnia 1993 r., III CZP
42/93, niepubl.; z dnia 5 października 1994 r., III CZP 125/94, OSNCP z 1995, z. 2,
poz. 33).
W skardze kasacyjnej pozwana zaskarżyła powyższy wyrok w całości,
opierając skargę kasacyjna na następujących podstawach: „1. naruszeniu
przepisów postępowania, które mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy (art.
3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.): 1) art. 378 § 1 w zw. z art. 368 § 1 pkt 2 i 3 i art. 382 k.p.c.
poprzez nierozpoznanie sprawy w granicach apelacji w zakresie zgłoszonych
zarzutów; Sąd rozpoznając zgłoszone zarzuty rozpoznał tylko niektóre z nich, a te
które rozpoznał, rozpatrzył pobieżnie bez wnikliwej analizy i odniesienia się do
przedstawionej argumentacji; 2) art. 233 k.p.c. poprzez niedokonanie ustalenia
związanego z określeniem terminu końcowego umowy o pracę powoda, w związku
z połączeniem dwóch spółek kapitałowych, a w konsekwencji niemożliwości
nastania ściśle określonego zdarzenia - odbycia walnego zgromadzenia
akcjonariuszy zatwierdzającego sprawozdanie zarządu za ostatni rok obrotowy,
będący ostatnim rokiem kadencji, a w konsekwencji braku ustalenia znaczenia
7
pojęcia „odwołanie” i jego wpływu na konieczność składania jakiegokolwiek
oświadczenia woli o wypowiedzeniu umowy o pracę podczas gdy, oświadczenie
powinno być złożone tylko i wyłącznie w przypadku, gdyby doszło do odwołania
powoda z funkcji członka zarządu, co nie miało miejsca w przedmiotowej sprawie.
Dalszą konsekwencją przekroczenia granic swobodnej oceny dowodów było
bezpodstawne założenie, iż przepisy Kodeksu spółek handlowych nie mają
znaczenia dla sytuacji prawnej powoda, a przejście zakładu pracy na nowego
pracodawcę w trybie art. 231
k.p. spowodowało to, że pozwany powinien na nowo
ukształtować warunki zatrudnienia powoda i synchronizować datę rozwiązania
stosunku pracy z powodem z datą wpisu połączenia do rejestru KRS; 3) art. 328 §
2 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. i w zw. z art. 378 k.p.c. poprzez brak odniesienia
się w uzasadnieniu wyroku do przepisów art. 492 § 1 k.s.h., art. 493 § 1 i 2 k.s.h. w
zw. z art. 369 § 4 i 5 k.s.h. i art. 370 § 1 k.s.h., co skutkowało błędną wykładnią § 1
ust. 1 i § 6 umowy o pracę powoda w świetle art. 65 k.c. w zw. z art. 300 k.p. i art.
30 § 1 pkt 4 i 5 k.p., a w konsekwencji doprowadziło do błędnych wniosków, iż
przepisy kodeksu spółek handlowych nie mają zastosowania dla sytuacji prawnej
powoda pomimo tego, iż był on członkiem zarządu zatrudnionym na podstawie
umowy o pracę zawartej na czas wykonywania określonej funkcji (czas oznaczony)
w zarządzie; takie ustalenia doprowadziły do ostatecznego wniosku, że pomimo
połączenia – umowa miałaby trwać dalej a pozwany zobligowany był do złożenia
oświadczenia o wypowiedzeniu – pomimo nadejścia terminu końcowego umowy o
pracę, którym w zaistniałym stanie faktycznym był dzień połączenia; 4) art. 98 § 1 i
3 w zw. z art. 225
ust. 1 ustawy z dnia z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych
(Dz.U. z 2010 r. Nr 10, poz. 65, z późn. zm.) oraz w zw. z § 2 ust. 1 i 2
rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie
opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa
kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z
urzędu (Dz.U. z 2002 r. Nr 163, poz. 1349) poprzez zasądzenie kosztów z tytułu
wynagrodzenia pełnomocnika w wysokości przewyższającej stawki określone w
rozporządzeniu w przypadku, gdy nie zachodziły jakiekolwiek szczególnie
uzasadnione okoliczności mające wpływ na zwiększenie wynagrodzenia
pełnomocnika. 2. naruszeniu prawa materialnego (art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.) przez:
8
1) niewłaściwe zastosowanie art. 231
k.p. poprzez przyjęcie, iż powód od dnia 1
stycznia 2011 r. stał się pracownikiem pozwanego, który powinien na nowo
ukształtować z nim warunki zatrudnienia, w przypadku gdy umowa zawarta była na
czas pełnienia funkcji (czas określony) od dnia 1 sierpnia 2009 r. do dnia 31
grudnia 2010 r. (dnia połączenia), a w konsekwencji przyjęciu przez Sąd, że wbrew
art. 493 § 2 k.s.h. powód powinien synchronizować datę rozwiązania umowy z datą
wykreślenia spółki z rejestru; takie ustalenia doprowadziły do błędnego założenia,
że powód stał się pracownikiem pozwanego, pomimo tego, że umowa uległa
przynajmniej rozwiązaniu, ponieważ ekspirował jej termin końcowy; 2) niewłaściwe
zastosowanie art. 30 § 4 i 5 k.p. poprzez przyjęcie, że umowa powoda uległa
rozwiązaniu bez zachowania okresu wypowiedzenia, a pozwany nie wywiązał się z
obowiązku złożenia oświadczenia o wypowiedzeniu umowy o pracę, w przypadku
gdy pozwany nie miał takiego obowiązku, ponieważ powód nie został odwołany (nie
musiał być odwołany) z pełnionej funkcji, gdyż jego mandat i kadencja wygasły.
Takie rozstrzygnięcie doprowadziło do nieuwzględnienia przepisu art. 30 § 1 pkt 4
lub 5 k.p. w zw. z art. 33 k.p.; 3) niewłaściwe zastosowanie art 58 k.p. i art. 59 k.p.
poprzez zasądzenie odszkodowania z tytułu rozwiązania umowy o pracę bez
wypowiedzenia w wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia w przypadku gdy
pozwany nie musiał składać żadnego oświadczenia o wypowiedzeniu umowy o
pracę, ponieważ zgodnie z brzmieniem umowy, pracodawca był zobligowany do
złożenia takiego oświadczenia tylko i wyłącznie w jednym przypadku odwołania
pracownika z pełnionej funkcji członka zarządu; brak podstaw do zastosowania art.
58 i 59 k.p. wynikał również z tego, że termin końcowy umowy ekspirowania na
skutek połączenia spółek dnia 31 grudnia 2011 r.; 4) niewłaściwe zastosowanie art.
65 § 2 k.c. w zw. z art. 300 k.p. poprzez nieuwzględnienie przy wykładni umowy o
pracę zgodnego zamiaru stron oraz właściwego określenia znaczeń użytych
zwrotów w umowie o pracę, wynikających z przepisów kodeksu spółek handlowych
oraz przyjęciu, że w zaistniałym stanie faktycznym nie nastał termin końcowy
umowy, co skutkowało rzekomym obowiązkiem złożenia oświadczenia woli o
wypowiedzeniu, a w konsekwencji przyjęciu, iż po dacie połączenia umowa miałaby
trwać, bez wskazania nawet w przybliżeniu zdarzenia warunkującego nastanie
terminu końcowego, w przypadku gdy już nigdy nie mogło odbyć się walne
9
zgromadzenie akcjonariuszy P. E. S.A. zatwierdzające sprawozdanie Zarządu za
ostatni rok obrotowy, będący ostatnim rokiem kadencji; 5) niewłaściwą wykładnię
art. 63 k.p. w zw. z art. 493 § 1 k.s.h. i art. 492 oraz w zw. z art. 369 § 4 i 5 k.s.h.
oraz art. 370 § 2 k.s.h. polegającą na przyjęciu, iż w zaistniałym stanie faktycznym
pomimo wygaśnięcia mandatu i kadencji członka zarządu oraz określonej
konstrukcji umowy o pracę w zakresie jej ram czasowych, nie jest możliwe
wygaśnięcie umowy o pracę zawartej na czas pełnienia funkcji (czas określony), w
przypadku połączenia dwóch spółek, a wszelkie wypadki wygaśnięcia umowy
muszą bezwzględnie wynikać z przepisów prawa”. Konieczność przyjęcia skargi
kasacyjnej skarżąca uzasadniła tym, że w sprawie występują zagadnienia
wymagające rozstrzygnięcia przez Sąd Najwyższy, a mianowicie: „a) Czy zdarzenia
prawne w sferze prawa handlowego wynikające m.in. z połączenia się dwóch
spółek kapitałowych w trybie art. 492 k.s.h. i art. 493 k.s.h. mogą wpłynąć na
zmianę terminu końcowego umowy o pracę zawartej na czas określony, który
został wskazany przez jej strony jako: <Akcjonariuszy, zatwierdzającego sprawozdanie zarządu za rok obrotowy, będącym
ostatnim rokiem kadencji>>, w przypadku gdy nigdy on już nie nastanie; b) czy
strony umowy o pracę zawartej na czas określony mogą ograniczyć możliwość
złożenia wypowiedzenia tej umowy tylko do jednego przypadku, tj. odwołania
członka zarządu z zajmowanej funkcji. Ponadto czy gdy termin końcowy umowy o
pracę ekspirował będzie wcześniej z uwagi na połączenie spółek kapitałowych w
trybie art. 493 § 1 k.s.h. i art. 492 k.s.h., konieczne jest składanie jakiegokolwiek
oświadczenia woli o wypowiedzeniu umowy ograniczonej tylko do jednego
przypadku wypowiedzenia - odwołania z funkcji członka zarządu; c) czy przepis art.
231
k.p. ma zastosowanie do członków zarządu spółki kapitałowej, których mandat i
kadencja wygasły z dniem połączenia w trybie art. 493 § 1 k.s.h. i art. 492 k.s.h., a
łącząca ich ze spółką umowa o pracę zawarta była na czas określony, w której
termin końcowy został wskazany jako <Akcjonariuszy, zatwierdzającego sprawozdanie zarządu za rok obrotowy, będącym
ostatnim rokiem kadencji>>, w sytuacji gdy na nadejście tego terminu miało wpływ
połączenie spółek; d) Czy w świetle art. 63 k.p. w zw. z art. 493 § 1 k.s.h. i art. 492
oraz w zw. z art. 369 § 4 i 5 k.s.h. oraz art. 370 § 2 k.s.h. możliwe jest wygaśniecie
10
stosunku pracy, pomimo tego, że przepisy kodeksu spółek handlowych nie
przewidują wprost takiego skutku, a ukształtowana pomiędzy stronami umowa na
czas określony, w zakresie ram czasowych, pokrywa się z wygaśnięciem mandatu i
kadencji członka zarządu”.
Skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego i
przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania oraz o zasądzenie
kosztów postępowania za obie instancje oraz postępowanie kasacyjne.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
Podniesiony przez skarżącą w ramach podstawy z art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.
zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. nie poddaje się kontroli kasacyjnej. W myśl art.
3983
§ 3 k.p.c. podstawą skargi kasacyjnej nie mogą być bowiem zarzuty dotyczące
ustalenia faktów lub oceny dowodów. Przepis art. 39813
§ 2 k.p.c. ponadto stanowi,
że w postępowaniu kasacyjnym nie jest dopuszczalne powołanie nowych faktów i
dowodów, a Sąd Najwyższy jest związany ustaleniami faktycznymi stanowiącymi
podstawę zaskarżonego orzeczenia. Art. 3983
§ 3 k.p.c. wprawdzie nie wskazuje
expressis verbis konkretnych przepisów, których naruszenie, w związku z
ustalaniem faktów i przeprowadzaniem oceny dowodów, nie może być
przedmiotem zarzutów wypełniających drugą podstawę kasacyjną, nie ulega jednak
wątpliwości, że obejmuje on art. 233 k.p.c., który określa kryteria oceny
wiarygodności i mocy dowodów (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 23
września 2005 r., III CSK 13/05, OSNC 2006/4/76; wyroki Sądu Najwyższego: z 4
stycznia 2007 r., V CSK 364/06, LEX nr 238975; z 19 października 2010 r., II PK
96/10, LEX nr 687025; z 24 listopada 2010 r., I UK 128/10, LEX nr 707405; z 24
listopada 2010 r., I PK 107/10, LEX nr 737366; postanowienie Sądu Najwyższego z
7 września 2012 r. ,V CSK 529/11, LEX nr 1222170 ).
Nie jest również usprawiedliwiony zarzut naruszenia przepisów
postępowania art. 378 § 1 k.p.c. w związku z art. 368 § 1 pkt 1 i 3 w związku z art.
382 k.p.c. w sposób opisany w skardze. Sąd Okręgowy rozpoznał sprawę w
granicach zarzutów postawionych w apelacji czemu dał wyraz w uzasadnieniu
zaskarżonego wyroku, odnosząc się w sposób dostateczny do wszystkich istotnych
11
zarzutów apelacji naruszenia przepisów postępowania art. 233 § 1 k.p.c. i art. 328 §
2 k.p.c. oraz naruszenia przepisów prawa materialnego: art. 231
k.p., art. 63 k.p. w
związku z art. 493 § 1 i art. 492 k.s.h. w związku z art. 369 § 4 i 5 k.s.h., art. 370 § 2
k.s.h., art. 30 § 1 pkt 4 i 5 k.p., art. 58 k.p. i art. 59 k.p., art. 65 § 2 k.c. w związku z
art. 300 k.p. Należy podkreślić, że Sąd Okręgowy ocenił prawidłowość
zastosowania przepisów prawa materialnego na podstawie określonego stanu
faktycznego, który został ustalony w sprawie. Punktem wyjścia oceny prawnej tego
Sądu było ustalenie faktyczne, że strony wiązała umowa o pracę na czas
określony. Sąd Okręgowy słusznie uznał, że w okolicznościach faktycznych sprawy,
kwestie sporne związane z przedmiotowym stosunkiem pracy należy przede
wszystkim oceniać na gruncie przepisów Kodeksu pracy, gdyż to one mają
decydujące znaczenie dla rozstrzygnięcia tej sprawy. Natomiast przepisy art. 492,
art. 493, art. 369 § i art. 370 k.s.h., na które powołuje się pozwana nie mogą
stanowić podstawy wygaśnięcia umowy o pracę w rozumieniu art. 63 k.p. Z tych
względów, za nieuzasadniony należy uznać zarzut braku „wnikliwej analizy”
przepisów art. 492, art. 493, art. 369 § i art. 370 k.s.h. w uzasadnieniu
zaskarżonego wyroku. Taka analiza była zbędna. Z podobnych względów, w ocenie
Sądu Najwyższego, za nieusprawiedliwiony należy uznać zarzut naruszenia art.
328 § 2 w związku z art. 391 w związku z art. 378 k.p.c. w sposób wskazany w
skardze kasacyjnej. Należy przede wszystkim podnieść, że z rozpoznania sprawy w
granicach apelacji (art. 378 § 1 k.p.c.) nie wynika konieczność osobnego
omawiania w uzasadnieniu orzeczenia przez Sąd drugiej instancji każdego z
argumentów podniesionych w apelacji, lecz – konieczność sporządzenia
uzasadnienia w sposób wskazujący, że zarzuty apelacji były rozważone przed
wydaniem orzeczenia. Zdaniem Sądu Najwyższego, uzasadnienie Sądu
Okręgowego zaskarżonego wyroku zawiera podstawę faktyczną rozstrzygnięcia i
ocenę prawną sformułowane w stopniu, który sprawia, że wyrok ten nie uchyla się
kontroli kasacyjnej w granicach określonych w art. 39813
k.p.c. (por. wyroki Sądu
Najwyższego: z dnia 20 lutego 2003 r., I CKN 65/01, z dnia 7 października 2005 r.,
IV CK 122/05, z dnia 24 lutego 2006 r., II CSK 136/05, z dnia 23 lutego 2011 r., V
CSK 250/10, z dnia 2 czerwca 2011 r., I CSK 581/10, niepubl.).
12
Sąd Najwyższy pragnie podkreślić, że rozpoznaje skargę kasacyjną w
granicach zakreślonych art. 39813
§ 1 i 2 k.p.c. Dlatego też tak istotne jest
sformułowanie przez profesjonalnego pełnomocnika w sposób prawidłowy zarzutów
jej podstawy (art. 3983
k.p.c.). Sąd Najwyższy w rozpoznawanej sprawie jest
ponadto związany ustaleniami faktycznymi stanowiącymi podstawę rozstrzygnięcia
(w szczególności istotnym ustaleniem, że strony wiązała umowa o pracę na czas
określony a nie na czas wykonania określonej pracy), których skarżąca skutecznie
nie podważyła zarówno w ramach podstawy z art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c., jak i w
ramach podstawy z art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c. (brak zarzutu naruszenia art. 25 § 1
k.p.). Pozwana w zarzutach kasacyjnych sformułowanych w ramach pierwszej i
drugiej podstawy nie kwestionuje ustalenia i oceny prawnej Sądu drugiej instancji
co do rodzaju umowy o pracę (umowa na czas określony). Pozwana wprost nazywa
umowę o pracę wiążącą strony umową na czas określony (umową na czas
oznaczony) chociażby w uzasadnieniu wniosku o przyjęcie skargi do rozpoznania,
także w przedstawionych Sądowi Najwyższemu zagadnieniach prawnych, które
uważa za istotne w sprawie (art. 3984
§ 1 pkt 2 i art. 3989
§ 1 pkt 1,2 i 4 k.p.c.).
Skarżąca kwestionuje w zasadzie ocenę Sądu drugiej instancji co do sposobu
rozwiązania przedmiotowej umowy ( przez pracodawcę bez wypowiedzenia), gdyż,
zdaniem skarżącej, na skutek połączenia spółek z dniem 31 grudnia 2011 r.
„umowa uległa przynajmniej rozwiązaniu, ponieważ ekspirował jej termin końcowy”
lub umowa wygasła zgodnie z właściwą wykładnią art. 63 k.p. w związku z art. 493
§ 1 i art. 492 oraz art. 369 § 4 i 5 oraz art. 370 § 1 k.s.h. Należy zauważyć, że
skarżąca nie może się zdecydować czy Sąd Okręgowy naruszył pkt 4 czy pkt 5 § 1
art. 30 k.p., tymczasem przepisy te dotyczą dwóch osobnych rodzajów umowy o
pracę i przewidują dwa odrębne tryby ich rozwiązania. Pierwszy dotyczy
rozwiązania umowy o pracę na czas określony z upływem czasu, na który była
zawarta, drugi – rozwiązania umowy o pracę na czas wykonywania określonej
pracy z dniem ukończenia pracy, dla której wykonania była zawarta.
Odnosząc się do zarzutów kasacyjnych naruszenia prawa materialnego,
należy na wstępie stwierdzić, że z ustaleń faktycznych i ich kwalifikacji prawnej
dokonanych przez Sąd drugiej instancji wynika, że strony wiązała umowa o pracę
na czas określony (zawarta w dniu 24 czerwca 2009 r. przez powoda z P. E. S.A.,
13
przejętą przez pozwaną P. S.A. w ramach połączenia spółek), która została
rozwiązana przez pracodawcę bez wypowiedzenia. W dniu 3 stycznia 2010 r.
pozwany doręczył powodowi świadectwo pracy i pismo informujące, że umowa o
pracę wygasła na podstawie art. 63 k.p. w związku z art. 493 k.s.h. w dniu 31
grudnia 2010 r. Według ustaleń faktycznych tego Sądu, wolą stron nawiązujących
stosunek pracy w dniu 24 czerwca 2009 r. było zatrudnienie powoda na stanowisku
prezesa zarządu na podstawie umowy o pracę na czas określony. Wynika to z
treści postanowień tej umowy, a mianowicie: określenia terminu końcowego jej
trwania zdarzeniem („do dnia odbycia Walnego Zgromadzenia Akcjonariuszy,
zatwierdzającego sprawozdanie Zarządu za rok obrotowy, będący ostatnim rokiem
kadencji”), uzgodnienia prawa do trzymiesięcznego jej wypowiedzenia w wypadku
odwołania powoda z funkcji prezesa zarządu. Sąd Okręgowy przyjął za własne
ustalenia Sądu pierwszej instancji w zakresie intencji (woli) stron co do zawarcie
umowy o pracę na czas określony. Sąd Rejonowy podkreślił m.in., że powód w
okresie całego zatrudnienia pozostawał w przekonaniu, że jest zatrudniony na
podstawie umowy na czas określony a pracodawca P. E. S.A. tego nie
kwestionował. Należy w tym miejscu podnieść, że ustalenie woli (celu, zamiaru)
stron umowy w momencie jej zawierania stanowi element stanu faktycznego
sprawy, którym Sąd Najwyższy jest związany na podstawie art. 39813
§ 2 k.p.c. i nie
podlega kontroli kasacyjnej (por. wyroki Sądu Najwyższego: z 23 stycznia 2012 r., II
UK 93/11, LEX nr 1163333; z 3 lutego 2012 r., I UK 271/11, LEX nr 1169837, z 26
stycznia 2011 r., UK 281/10, LEX nr 786372). Zdaniem Sądu Najwyższego, za
niezasadny należy zatem uznać zarzut kasacyjny naruszenia art. 65 § 2 k.c. w
powiązaniu z zarzutem naruszenia przepisów postępowania art. 328 § 2 w związku
z art. 391 § 1 w związku z art. 378 k.p.c. w sposób w nim opisany. Skarżąca dąży
bowiem w rzeczywistości do podważenia ustaleń faktycznych Sądów obu instancji
w przedmiocie woli stron umowy co do jej rodzaju, wskazując, że dla tych ustaleń
znaczenie decydujące ma wykładnia przepisów art. 492 § 1, art. 493 § 1 i 2 w
związku z art. 369 § 4 i 5 oraz art. 370 § 1 k.s.h. Tak sformułowany zarzut jest
całkowicie chybiony. Podobnie za nieusprawiedliwiony należy uznać zarzut
postawiony w ramach podstawy z art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c. niewłaściwego
zastosowania art. 65 § 2 k.c. w zw. z art. 300 k.p. przez „nieuwzględnienie przy
14
wykładni umowy o pracę zgodnego zamiaru stron oraz właściwego określenia
znaczeń użytych zwrotów w umowie o pracę, wynikających z przepisów Kodeksu
spółek handlowych oraz przyjęciu, że w zaistniałym stanie faktycznym nie nastał
termin końcowy umowy (…)”. Otóż, należy podzielić ocenę Sądu Okręgowego, że
w stanie faktycznym sprawy nieuzasadniony jest pogląd pozwanej, że umowa o
pracę wygasła w dniu 31 grudnia 2010 r. w rozumieniu art. 63 k.p. w związku z art.
492 § 1, art. 493 § 1 i 2 w związku z art. 369 § 4 i 5 oraz art. 370 § 1 k.s.h. Zgodnie
bowiem z art. 63 k.p. umowa o pracę wygasa w przypadkach określonych w
Kodeksie pracy oraz w przepisach szczególnych. Sąd drugiej instancji słusznie
wskazał, że wskazane przez skarżącą przepisy Kodeksu spółek handlowych takich
przepisów szczególnych w rozumieniu art. 63 k.p. nie stanowią. Z tych względów za
niezasadny należy zatem uznać także zarzut kasacyjny naruszenia art. 63 k.p. w
związku z art. 492 § 1, art. 493 § 1 i 2 w związku z art. 369 § 4 i 5 oraz art. 370 § 1
k.s.h.
Pełnienie funkcji prezesa zarządu spółki prawa handlowego oraz stosunek
pracy są niezależnymi stosunkami prawnymi. Mogą one być jednak z woli stron
wzajemnie powiązane. Kodeks spółek handlowych w ogóle nie reguluje stosunku
pracy, na podstawie którego może być wykonywane zatrudnienie członków zarządu
spółek prawa handlowego. Jedynie dwa przepisy: art. 203 § 1 (Sp. z o.o.) i art. 370
§ 1 k.s.h. (Spółka akcyjna) stanowią, że członek zarządu może być w każdej chwili
odwołany, co jednak nie pozbawia go roszczeń ze stosunku pracy lub innego
stosunku prawnego dotyczącego pełnienia funkcji członka zarządu. W istocie więc
przepisy te odsyłają do odpowiednich unormowań prawa pracy. Członek zarządu
może zatem nawiązać stosunek pracy ze spółką, w której zarządzie pełni funkcję
na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony, umowy o pracę na czas
określony lub – na czas wykonania określonej pracy (art. 25 § 1 k.p.). Od rodzaju
umowy o pracę zależy sposób jej rozwiązania (nie wygaśnięcia, gdyż to następuje z
mocy prawa jedynie w przypadkach wskazanych w art. 63-67 k.p.). Sposoby
rozwiązania umowy o pracę określa przepis art. 30 § 1 k.p. Dalsze przepisy
kodeksu, a częściowo także ich wykładnia celowościowa, wskazują na to, do jakich
rodzajów umów mają zastosowanie poszczególne sposoby rozwiązania umowy. W
szczególności porozumienie stron i rozwiązanie bez wypowiedzenia odnosi się do
15
wszystkich rodzajów umów, upływ czasu do umów na czas określony, ukończenie
pracy do umowy na czas wykonania określonej pracy, a wypowiedzenie - do
umowy na czas nieokreślony i w pewnym zakresie - do umowy na czas określony.
W stanie faktycznym sprawy wiążącym Sąd Najwyższy, pomiędzy powodem i P. E.
S.A. (której następcą prawnym jest pozwana) istniała umowa o pracę na czas
określony z zastrzeżeniem dopuszczalności jej trzymiesięcznego wypowiedzenia w
wypadku odwołania powoda z funkcji w zarządzie.
Jak już wspomniano we wcześniejszych rozważaniach, związanie Sądu
Najwyższego podstawami kasacji w rozumieniu art. 39813
§ 1 k.p.c. oznacza, że
sąd bada jedynie te zarzuty, które mieszczą się w przytoczonych podstawach i nie
bierze pod rozwagę naruszenia przepisów niewskazanych przez skarżącego. W
ocenie Sądu Najwyższego, nie jest uzasadniony zarzut kasacyjny naruszenia art.
30 § 4 i 5 k.p. Przepis art. 30 § 4 k.p. stanowi, że w oświadczeniu pracodawcy o
wypowiedzeniu umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony lub o rozwiązaniu
umowy o pracę bez wypowiedzenia powinna być wskazana przyczyna
uzasadniająca wypowiedzenie lub rozwiązanie umowy, a § 5 tego artykułu – że w
oświadczeniu pracodawcy o wypowiedzeniu umowy o pracę lub jej rozwiązaniu bez
wypowiedzenia powinno być zawarte pouczenie o przysługującym pracownikowi
prawie odwołania do sądu pracy. W świetle brzmienia przepisu art. 30 § 5 k.p.
zarzut jego naruszenia w okolicznościach sprawy jest nietrafny; nie ma bowiem
żadnego znaczenia dla oceny zasadności skargi. Odnosząc się natomiast do
zarzutu naruszenia art. 30 § 4 k.p. – przez „niewłaściwe zastosowanie art. 30 § 4 i 5
k.p. poprzez przyjęcie, że umowa powoda uległa rozwiązaniu bez zachowania
okresu wypowiedzenia, a pozwany nie wywiązał się z obowiązku złożenia
oświadczenia o wypowiedzeniu umowy o pracę, w przypadku gdy pozwany nie miał
takiego obowiązku, ponieważ powód nie został odwołany (nie musiał być odwołany)
z pełnionej funkcji, gdyż jego mandat i kadencja wygasły. Takie rozstrzygnięcie
doprowadziło do nieuwzględnienia przepisu art. 30 § 1 pkt 4 lub 5 k.p. w zw. z art.
33 k.p.” – należy uznać, że zarzut naruszenia prawa materialnego tak
sformułowany jest chybiony. Przede wszystkim należy podnieść, że Sąd drugiej
instancji podzielił ustalenie Sądu Rejonowego, że pozwana rozwiązała z powodem
umowę o pracę na czas określony bez wypowiedzenia. Sądy słusznie uznały, że
16
tak należy ocenić doręczenie powodowi w dniu 3 stycznia 2011 r. świadectwa
pracy. Zwłaszcza, że z okoliczności faktycznych wynika, że powodowi nie złożono
oświadczenia o wypowiedzeniu umowy o pracę, oraz nie upłynął czas, na który była
zawarta (nie nastąpił dzień odbycia walnego zgromadzenia akcjonariuszy
zatwierdzający sprawozdanie zarządu za rok obrotowy, będący ostatnim rokiem
kadencji). Umowa nie rozwiązała się z także z ukończeniem pracy, na którą została
zawarta, gdyż nie była to umowa na czas wykonania określonej pracy. Zarzuty
sformułowane w ramach dwóch podstaw kasacyjnych powyższego nie podważyły.
Należy podkreślić, że Sądy obu instancji dopiero na podstawie tych okoliczności
faktycznych oceniły kwestię zgodności z prawem przedmiotowego rozwiązania
umowy o pracę bez wypowiedzenia, w szczególności pod względem formalnym. I
wobec oczywistego naruszenia wymogów formalnych z art. 30 § 3 i 4 k.p. –
niezachowanie formy pisemnej, brak wskazania przyczyny uzasadniającej
rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia – uznały, że doszło do rozwiązania
umowy o pracę bez wypowiedzenia z naruszeniem przepisów o rozwiązywaniu
umów o pracę w tym trybie (art. 56 k.p.). Podsumowując, z powyższych względów,
tak sformułowany w ramach podstawy z art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c. zarzut naruszenia
art. 30 § 4 k.p. nie poddawał się ocenie kasacyjnej.
Sąd Najwyższy za nietrafny uznał ponadto zarzut niewłaściwego
zastosowania art. 58 k.p. i art. 59 k.p. przez „zasądzenie odszkodowania z tytułu
rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia w wysokości trzymiesięcznego
wynagrodzenia w przypadku, gdy pozwany nie musiał składać żadnego
oświadczenia o wypowiedzeniu umowy o pracę, ponieważ zgodnie z brzmieniem
umowy, pracodawca był zobligowany do złożenia takiego oświadczenia tylko i
wyłącznie w jednym przypadku odwołania pracownika z pełnionej funkcji członka
zarządu; brak podstaw do zastosowania art. 58 i 59 k.p. wynikał również z tego, że
termin końcowy umowy ekspirowania (powinno być ekspirował) na skutek
połączenia spółek dnia 31 grudnia 2011 r.”. Co do zarzutu naruszenia art. 59 k.p.,
to należy zauważyć, że powód nie dochodził przywrócenia do pracy i roszczenie to
nie stanowiło przedmiotu uwzględnienia przez Sąd. Ponadto powyższe zarzuty
skarżąca opiera na twierdzeniu, że termin końcowy umowy o pracę powoda upłynął
(wygasł) w dniu 31 grudnia 2010 r. na skutek połączeniu spółek. Otóż, umowa o
17
pracę na czas określony, jaką była sporna umowa nie uległa rozwiązaniu z dniem
31 grudnia 2010 r. w związku z połączeniem spółek i wygaśnięcia w związku z tym
mandatu członka zarządu (w spółce akcyjnej P. E. przejętej przez pozwaną). W
spornej umowie o pracę na czas określony nie wskazano bowiem, że zajście
takiego zdarzenia spowoduje rozwiązanie stosunku pracy. Ponadto, jak już
wcześniej wspomniano, z uwagi na odrębność stosunku korporacyjnego i stosunku
pracy, wygaśniecie mandatu do sprawowania funkcji w zarządzie nie wiąże się z
rozwiązaniem stosunku pracy z mocy prawa. Sposób rozwiązania umów o pracę
określają odrębnie przepisy Kodeksu pracy. Bezspornie z chwilą ustania funkcji w
zarządzie spółki prawa handlowego rozwiązuje się umowa o pracę zawarta na czas
wykonania określonej pracy (art. 25 § 1 k.p. w związku z art. 30 § 1 pkt 5 k.p.)
Istnieje w tym zakresie ukształtowane orzecznictwo Sądu Najwyższego (zob.
wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 29 marca 2011 r., I UK 316/10, OSNP 2012, nr
9-10, poz. 124; z dnia 25 stycznia 2007 r., I PK 213/06; OSNP 2008 nr 5-6, poz.
63), które stanowi, że nie ma przeszkód prawnych dla związania czasu trwania
umowy o pracę z pełnieniem funkcji w zarządzie. Umowy o pracę na czas
wykonania określonej pracy - w odróżnieniu od umów na czas określony, w których
wskazuje się dzień rozwiązania stosunku pracy (na tydzień, miesiąc, na czas
trwania sezonu, np. artystycznego) - zawierane są na okresy, które kończą się z
chwilą wykonania przewidzianych w tych umowach prac (robót). Kodeksowego
pojęcia „czas wykonania określonej pracy” nie należy przy tym pojmować w sensie
wynikowym (jak przy umowie o dzieło), lecz czynnościowym. Umowy o pracę
zawierane na czas wykonania określonej pracy stanowią odrębny rodzaj umowy o
pracę w rozumieniu art. 25 § 1 k.p., która rozwiązuje się z dniem wykonania pracy,
dla której była zawarta (art. 30 § 1 pkt 5 k.p.), a wcześniej nie może zostać
wypowiedziana. Umowa o pracę zawarta na czas pełnienia funkcji członka zarządu
spółki handlowej, jeżeli przewidziano możliwość jej wcześniejszego wypowiedzenia,
nie może być kwalifikowana jako umowa na czas wykonania określonej pracy (art.
25 § 1 zdanie pierwsze k.p.), chyba że strony niewątpliwie kierowały się zamiarem
zawarcia takiej umowy, a z okoliczności wynika, iż bez postanowienia dotyczącego
wypowiedzenia - które w tej sytuacji może zostać uznane za nieważne (art. 18 k.p.)
- tego rodzaju umowa o pracę i tak przez strony zostałaby zawarta (art. 58 § 3 k.c.
18
w związku z art. 300 k.p.; por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 marca 2009 r.,
I PK 182, OSNP 2010, nr 21-22, poz. 258, M.P.Pr. 2009, nr 10, 533-540). Uznanie,
że doszło do nawiązania przez strony umowy o pracę na czas wykonywania funkcji
prezesa zarządu spółki jako umowy na czas wykonania określonej pracy wymaga
jednak dokonania określonych ustaleń faktycznych dotyczących woli tych stron.
W rozpoznawanej sprawie nie mamy jednak do czynienia z umową na czas
wykonania określonej pracy. Ustalenia faktyczne sądów obu instancji co do woli
stron stosunku pracy zawarcia umowy na czas określony oraz związane z tym
kwalifikacje prawne są zgodne. Jak słusznie podkreślił Sąd Okręgowy, Kodeks
pracy nie przewiduje możliwości wypowiadania umów o pracę zawieranych na czas
wykonania określonej pracy. Skoro zaś takie postanowienie zostało wprowadzone
do treści przedmiotowej umowy o pracę, to wobec tego zasadniczo nie może być
ona kwalifikowana jako umowa o pracę zawierana na czas wykonania określonej
pracy.
Niezależnie od niniejszej sprawy, Sąd Najwyższy stoi na stanowisku, że
umowa o pracę zawarta z prezesem zarządu spółki akcyjnej na czas pełnienia
funkcji – do dnia odbycia walnego zgromadzenia zatwierdzającego sprawozdanie
zarządu na rok obrotowy będący ostatnim rokiem kadencji – może być
kwalifikowana jako umowa o pracę na czas wykonania określonej pracy (art. 25 § 1
k.p.). Zgodnie z art. 369 § 1 k.s.h. okres sprawowania funkcji przez członka zarządu
nie może być dłuższy niż pięć lat (kadencja). Ponowne powołania tej samej osoby
na członka zarządu są dopuszczalne na kadencje nie dłuższe niż pięć lat każda.
Powołanie może nastąpić nie wcześniej niż na rok przed upływem bieżącej kadencji
członka zarządu. Zgodnie natomiast z art. 369 § 4 k.s.h. mandat członka zarządu
wygasa najpóźniej z dniem odbycia walnego zgromadzenia zatwierdzającego
sprawozdanie finansowe za ostatni pełny rok obrotowy pełnienia funkcji członka
zarządu. Pojęcia mandatu i kadencji stanowią aspekty tego samego zjawiska, jakim
jest pełnienie obowiązków i wykonywanie praw członka zarządu (zob. A. Kidyba
(w:) Komentarz aktualizowany do art. 369 Kodeksu spółek handlowych, LEX/el.,
2012). Stosunek pojęć „mandat” i „kadencja” powoduje, że nie ma powodu, aby
przeciwstawiać sobie wskazane terminy. Zasadą jest, że mandat trwa tak długo, jak
długo pełniona jest funkcja. Zakończenie pełnienia funkcji to okres zakończenia
19
mandatu. Termin upływu kadencji stanowi określony punkt odniesienia do
obliczenia końca upoważnienia do pełnienia funkcji (w ramach mandatu). Może być
tak, że w okresie po wygaśnięciu kadencji trwa nadal upoważnienie do pełnienia
funkcji, a więc trwa mandat członka zarządu. Mandat jest wydłużany do czasu
odbycia zwyczajnego walnego zgromadzenia zatwierdzającego sprawozdanie
finansowe za ostatni rok obrotowy pełnienia funkcji członków zarządu. Mandat
członka zarządu wygasa najpóźniej z tym dniem.
Wracając do rozważań w przedmiocie zarzutu naruszenia art. 58 k.p., to
należy podkreślić, że skarżąca nie kwestionuje samej wysokości zasądzonego
odszkodowania (przyjętej przez Sąd Rejonowy i podzielonej przez Sąd Okręgowy).
Niezależnie od tego należy stwierdzić, że Sąd Okręgowy zasadnie nie
zakwestionował przyznania powodowi na podstawie art. 58 k.p. odszkodowania w
wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia. Z ustaleń faktycznych wynika, że
umowa na czas określony miała trwać do czasu odbycia walnego zgromadzenia
akcjonariuszy zatwierdzającego sprawozdanie zarządu za rok obrotowy będący
ostatnim rokiem kadencji. Bezspornie wskutek połączenia się spółek wskazane
zdarzenie nie mogło nastąpić . Nic nie stało jednak na przeszkodzie, jak podniósł to
Sąd pierwszej instancji, aby strony, z uwagi na zaistniałą sytuację w drodze
porozumienia określiły termin końcowy trwania przedmiotowej umowy. Powód był
gotowy na takie porozumienie. Rozmowy na ten temat uniemożliwiła pozwana
rozwiązując z powodem umowę o pracę bez wypowiedzenia. Dodatkowo należy
zauważyć, że według ustaleń Sądu pierwszej instancji przyjętych przez Sąd drugiej
instancji, w trakcie trwania prac nad harmonogramem inkorporacji ustalono proces
przejmowania pracowników P. E. S.A. w trybie art. 231
k.p. a – „Powód w nowej
spółce miał objąć stanowisko dyrektora jednego z departamentów”. W ocenie Sądu
Najwyższego, Sąd pierwszej instancji (a za nim Sąd Okręgowy) słusznie
pomocniczo przyjął, określając wysokość odszkodowania, że gdyby pracodawca
zdecydowałby się w dniu 31 grudnia 2010 r. odwołać powoda z funkcji w zarządzie,
to umowa o pracę mogłaby się rozwiązać zgodnie z jej postanowieniami
najwcześniej po upływie trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia. Należy
zauważyć ponadto, że pozwany nie podnosił w toku procesu, że powodowi upłynął
okres kadencji, a zatem jego mandat miał trwać jedynie do najbliższego walnego
20
zgromadzenia akcjonariuszy P. E. S.A. zatwierdzającego sprawozdanie finansowe
za ostatni pełny rok obrotowy pełnienia przez niego funkcji członka zarządu (2010
r.), które miało się odbyć - gdyby nie połączenie spółek - przed datą 31 marca 2011
r.
W okolicznościach faktycznych sprawy i w świetle powyższych rozważań za
nieuzasadniony należy uznać zarzut naruszenia art. 231
k.p. Z okoliczności
faktycznych sprawy wynika bowiem, że pozwany doręczył powodowi świadectwo
pracy i pismo informujące o wygaśnięciu stosunku pracy w dniu 3 stycznia 2011 r.
W tym zatem dniu pozwany złożył powodowi ze skutkiem prawnym oświadczenie
woli o rozwiązaniu z nim umowy o pracę bez wypowiedzenia (art. 61 § 1 k.c. w
związku z art. 300 k.p.). Z uwagi na powyższe należy stwierdzić, że powód z dniem
połączenia spółek (31 grudnia 2010 r.) stał się pracownikiem pozwanej (art. 231
§ 1
k.p.).
Sąd Najwyższy za chybiony uznał również zarzut naruszenia art. 98 § 1 i 2
k.p.c. w związku z art. 22 5
ust.1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych
(Dz.U. z 2010 r., Nr 10, poz. 65 z późn. zm.) w związku z § 2 ust. 1 i 2
rozporządzenia z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców
prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej
udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U. z 2002 r., Nr 163,
poz. 1349 z późn. zm.). Otóż, jak wynika ze sformułowania zarzutu i jego
uzasadnienia skarżąca kwestionuje wysokość przyznanych powodowi przez Sąd
Okręgowy kosztów zastępstwa procesowego zgodnie ze złożonym spisem kosztów
wyłącznie przez pryzmat oceny nakładu pracy jego pełnomocnika. Skarżąca nie
zarzuciła jednak przede wszystkim naruszenia istotnych w tym przypadku
przepisów § 11 ust. 1 pkt 1 w związku z § 12 ust.1 pkt 1 rozporządzenia z dnia 28
września 2002 r.
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c. orzekł jak w
sentencji wyroku.