Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 452/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 7 marca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Krzysztof Strzelczyk (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Marian Kocon
w sprawie z powództwa P. Spółki Akcyjnej z siedzibą w G.
przeciwko A. Spółce Komandytowo - Akcyjnej z siedzibą w G.
z udziałem interwenienta ubocznego po stronie pozwanej – M. R. S.
o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 7 marca 2013 r.,
dwóch skarg kasacyjnych strony pozwanej i interwenienta ubocznego M. R.
S.
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 22 listopada 2011 r.,
1) oddala skargi kasacyjne,
2) zasądza od pozwanej oraz interwenienta ubocznego na rzecz
powódki kwoty po 1800 (tysiąc osiemset) złotych tytułem
zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Wyrokiem z dnia 10 listopada 2010 r. Sąd Okręgowy w G., w sprawie z
powództwa P. SA w G. przeciwko A. Spółce komandytowej z udziałem M. S. jako
interwenienta ubocznego po stronie pozwanej, uwzględnił powództwo i uznał za
bezskuteczną w stosunku do powoda umowę odnowienia zobowiązania i
zwolnienia z długu, zawartą w dniu 28 grudnia 2007 r. pomiędzy pozwaną spółką a
M. R. S., w stosunku do wierzytelności powoda w kwocie 150.000 złotych
wynikającej z wyroku Sądu Okręgowego w G. z dnia 24 czerwca 2004 r. sygn. akt
IX GC …/01, zmienionego wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia 1 kwietnia 2008 r.
Według ustaleń tego Sądu, M. S. oraz B. A. W. – S. są małżeństwem od 31
grudnia 1999 r. Obecnie pozostają w separacji. Powódka wniosła w 2001 r.
przeciwko nim pozew o zapłatę. W toku tego postępowania powódka uzyskała w
drodze zarządzeń przymusowych z dnia 3 i 9 lipca 2001 r. zabezpieczenie
powództwa do kwoty 904.161,80 złotych przez ustanowienie hipotek
przymusowych do tej kwoty na czterech nieruchomościach należących wyłącznie
lub w określonym udziale do M. S. Na tej podstawie powódka ustanowiła na tych
nieruchomościach hipoteki przymusowe do kwot po 150.000 złotych. Wyrokiem
Sądu Okręgowego w T. z dnia 24 czerwca 2004 r., zmienionym wyrokiem Sądu
Apelacyjnego z dnia 1 kwietnia 2008 r., została zasądzona od pozwanych B. W. –
S. oraz M. S. kwota 903.786, złotych z odsetkami ustawowymi od dnia 11 czerwca
2001 r. do dnia zapłaty. Dnia 18 grudnia 2007 r. została zawarta notarialna umowa
pomiędzy M. S. działającego w imieniu własnym oraz jako wspólnik M. spółki
cywilnej z siedzibą C., a nadto jako pełnomocnik w imieniu i na rzecz B. A. W. – S.
i P. A. wspólników tej spółki a A. W. – S. działającą w imieniu i na rzecz A.-
Spółka Komandytowo – Akcyjna z siedzibą w G. - jako komplementariusz spółki
uprawniony do jednoosobowej reprezentacji. W umowie strony dokonały
odnowienia zobowiązania pomiędzy spółką A. a M. spółką Cywilną w ten sposób,
że M. S. w imieniu własnym i pozostałych wspólników spółki cywilnej w celu
umorzenia ich wymagalnego zobowiązania wobec spółki A. zobowiązał się
przenieść własność stanowiącego odrębną nieruchomość lokalu mieszkalnego
oznaczonego numerem 18 położonego w S. przy ulicy B. pod numerem 32
zapisanego w księdze wieczystej Nr […] prowadzonej przez Sąd Rejonowy w S. W
3
wykonaniu tego zobowiązania M. S. przeniósł własność opisanego lokalu na rzecz
spółki A. Powódka wniosła dnia 3 czerwca 2008 r, o wszczęcie egzekucji z majątku
M. S. Postanowieniem z dnia 26 maja 2009 r. komornik sądowy przy Sądzie
Rejonowym w C. umorzył postępowanie egzekucyjne z powodu bezskuteczności
egzekucji.
Na tej podstawie tych ustaleń Sąd Okręgowy uznał roszczenie powódki
za uzasadnione. Zdaniem Sądu, zawarcie umowy z dnia 18 grudnia 2007 r.
doprowadziło do zwiększenia niewypłacalności dłużnika M.S. Skarga paulińska nie
jest wyłączona w razie obciążenia nieruchomości hipoteką przymusową, jeżeli
hipoteka ta nie zabezpiecza wierzytelności powoda w całości. Poza tym, stan
niewypłacalności dłużnika obejmuje także utrudnienie i odwleczenie zaspokojenia.
Zbycie nieruchomości przez dłużnika M. S. spowodowało, że powód nie może
uzyskać zaspokojenia z majątku dłużnika, a do zaspokojenia ze zbytej
nieruchomości musiałby wystąpić przeciwko dłużnikowi hipotecznemu na podstawie
stosunku hipoteki. Dlatego według Sądu doszło do pokrzywdzenia powoda
(wierzyciela) w rozumieniu art. 527 § 2 k.c. a ponadto ustalone fakty świadczą
jednoznacznie, że strony umowy pozostają w bliskich stosunkach w rozumieniu art.
527 § 3 i § 4 k.c. a pozwana nie zdołała obalić domniemania wynikającego z tych
przepisów.
Wyrokiem z dnia 22 listopada 2011 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację jakie
wnieśli pozwana oraz interwenient uboczny od wyroku Sądu pierwszej instancji.
Sąd Apelacyjny podzielił stanowisko, że nie jest wyłączona skarga
pauliańska w sytuacji, gdy hipoteka nie zabezpiecza wierzytelności powoda
w całości. Podniósł dodatkowo, że powód prowadził przeciwko dłużnikowi
egzekucję świadczenia pieniężnego w kwocie 1.931.644,91 złotych. Porównanie
wielkość tej wierzytelności do łącznej wysokości zabezpieczeń rzeczowych
wynoszącej 600.000 złotych wskazuje, że powód jest uprawniony do poszukiwania
ochrony, jaką daje mu skarga pauliańska. Sąd Apelacyjny podkreślił, że skarga
pauliańska mogłaby nie mieć zastosowania do czynności prawnej dłużnika,
polegającej na spełnieniu świadczenia wobec wierzyciela, nawet gdyby ta czynność
prowadziła do pokrzywdzenia pozostałych wierzycieli. Dotyczy to jednak tylko takiej
4
spłaty długu, która ściśle odpowiada zobowiązaniu zarówno pod względem rodzaju
świadczenia, jaki i sposobu oraz terminu zapłaty. Jeżeli dłużnik na podstawie
porozumienia zaspokaja wierzyciela w inny sposób, nie ma przeszkód do objęcia
takiej czynności skargą pauliańską. Do przyjęcia, iż osoba trzecia uzyskała korzyść
majątkową wystarczy wykazanie, że na podstawie czynności prawnej dłużnika
nabyła rzecz lub prawo (albo została zwolniona z obowiązku), co spowodowało
zmianę w majątku dłużnika prowadzącą do pokrzywdzenia wierzycieli. Według
Sądu Apelacyjnego, nie można traktować powoda jako wierzyciela przyszłego,
skoro wierzytelność powoda istniała przed dokonaniem zaskarżonej czynności.
Oceniając podniesione w apelacjach zarzuty dotyczące zastosowania domniemania
wynikającego z art. 527 § 3 k.c., Sąd Apelacyjny uwzględnił, że dłużnik oraz B. W.-
S. - komplementariusz pozwanej spółki są małżeństwem i prowadzą wspólnie
gospodarstwo domowe, a ponadto oboje są dłużnikami solidarnymi powoda,
przeciwko którym toczy się bezskuteczna egzekucja. Z powyższych okoliczności
wynika, że pomiędzy dłużnikiem a komplementariuszem pozwanej spółki istnieje
zarówno stosunek bliskości wynikający z więzi rodzinnych jak i wspólności
interesów osobistych i majątkowych. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, stosunek
bliskości może wynikać również ze współpracy osoby fizycznej z inną osobą
funkcjonującą w ramach zorganizowanej zbiorowości prawnej. Podobny pogląd
wyraził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 9 marca 2007 r. (sygn. akt V CSK 473/06,
OSNC 2008, nr 2, poz. 27),
Od wyroku Sądu drugiej instancji skargę kasacyjną złożyli zarówno pozwana
spółka A., jak i występujący po jej stronie interwenient uboczny M. S.
Pozwana zarzuciła naruszenie art. 527 § 1 i k.c. przez jego błędną wykładnię
i niewłaściwe zastosowanie, polegające na przyjęciu, że zaskarżona czynność
prawna została dokonana z pokrzywdzeniem wierzyciela oraz na uznaniu
za bezskuteczną tej czynności wobec wierzytelności powoda w kwocie 150.000
złotych, pomimo iż wierzytelność ta wynikająca z wyroków wynosi 903.786 złotych.
Interwenient uboczny w swej skardze kasacyjnej w ramach podstawy
określonej w art. 398 3
§ 1 pkt 1 k.p.c. zarzucił naruszenie:
5
- art. 527 § 1 w zw. z art. 366, 5 k.c. oraz art. 747 k.p.c. przez uznanie, że zostały
spełnione wszystkie przesłanki uzasadniające wystąpienie ze skargą pauliańską
a także przez ustalenie, że postanowienie Sądu Okręgowego z dnia 9 lipca 2001 r.
o zabezpieczeniu roszczeń powoda było uzupełniającym do postanowienia z dnia
3 lipca 2001 r.;
- art. 527 § 2 i 3 w zw. z art. 529 i art. 6 k.c. w zw. z art. 747 pkt 1 i 2 przez błędną
wykładnię i uznanie zamiaru pokrzywdzenia wierzyciela, pomimo iż przedmiotowa
nieruchomość była obciążona hipoteką na rzecz powoda oraz ustanowiono
hipoteki przymusowe na rzez powoda na pozostałych nieruchomościach dłużnik
a do kwoty 1.803.323,60 złotych a ponadto na uznaniu istnienia bliskiego stosunku
pozwanej z interwenientem ubocznym oraz uznaniu niewypłacalności dłużnika
gdy korzyść uzyskał współdłużnik solidarny;
- art. 527 § 4 k.c. w zw. z art. 234 k.p.c. przez uznanie, ze małżonkowie
nie mieszkający za sobą i nie prowadzący wspólnego gospodarstwa domowego
pozostawali w stałych stosunkach gospodarczych;
- art. 530 k.c. przez błędna wykładnię i uznanie, że powód nie posiadał statusu
przyszłego wierzyciela oraz, że pozwana i A. S. wiedziały o zamiarze
pokrzywdzenia przyszłego wierzyciela;
- art. 72 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (jedn. tekst
Dz. U. z 2001 r., Nr 124, poz. 1361 ze zm. dalej jako u.k.w.) przez jego
niezastosowanie.
W ramach podstawy wymienionej w art. 398 3
§ 1 pkt 2 k.p.c. interwenient
uboczny podniósł naruszenie art. 3, 316, 382 w zw. z art. 328 § 2 i art. 316 k.p.c..
Na tych podstawach pozwana spółka oraz interwenient uboczny wnieśli
o uchylenie zaskarżonego wyroku i jego zmianę przez oddalenie powództwa,
przy czym pozwana złożyła alternatywny wniosek o przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Obie skargi kasacyjne nie zasługują na uwzględnienie.
6
W związku z treścią skargi kasacyjnej pozwanej spółki A. trzeba podnieść,
że nie stanowi naruszenia art. 527 § 1 k.c. uznanie za bezskuteczną określonej
czynności prawnej względem wskazanej przez powoda w pozwie wierzytelności o
określonej wysokości, stanowiącej jedynie część wierzytelności przysługującej
wobec dłużnika, który dokonał czynności prawnej. Skarga pauliańska jest środkiem
ochrony wierzyciel. Stanowi formę zabezpieczenia w przypadku nielojalnego
zachowania dłużnika. Zapewnia skuteczne zaspokojenie z przedmiotów
majątkowych, które wskutek czynności prawnej dokonanej z pokrzywdzeniem
wierzyciela wyszły z majątku dłużnika albo do niego nie weszły. Decyzja odnośnie
do skorzystania z tego środka ochrony należy do wierzyciela. Do niego też - w
przypadku gdy przysługuje mu kilka wierzytelności wobec tego samego dłużnika -
należy wybór, którą z wierzytelności chce chronić, jak również wybór, czy w drodze
powództwa wytoczonego na podstawie art. 527 k.c. chronić całą przysługującą mu
wierzytelność, czy też jedynie jej określoną część (zob. wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 13 kwietnia 2011 r., V CSK 313/10, niepubl.). Przyczyny tych wyborów mogą
różne, ale uprawnionym w tym zakresie jest wierzyciel. Według utrwalonego w
orzecznictwie poglądu, istotne w ramach skargi pauliańskiej jest jedynie
skonkretyzowanie wierzytelności, której ochrony domaga się wierzyciel przez
wykazanie jej istnienia, tytułu prawnego oraz wysokości. W taki sposób
wierzytelność ta jest określana w wyroku uwzględniającym skargę (por. wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 1970 r., III CRN 546/69, OSNC 1970/10/192;
uchwałę z dnia 11 października 1995 r., III CZP 139/95, OSNC 1996/1/17; wyrok z
dnia 27 listopada 2003 r., III CKN 355/09, niepubl.; z dnia 15 lutego 2007 r., II CSK
452/06, niepubl.; z dnia 123 października 2010 r., I CSK 594/09, niepubl.; z dnia 9
kwietnia 2010 r., III CSK 273/09, niepubl.). Wprawdzie w doktrynie wyrażane jest
także zapatrywanie, że należy dopuścić korzystanie z ochrony paulińskiej bez
ostatecznego sprecyzowania wysokości roszczeń, jeśli nie jest ona jeszcze znana,
a istnieje realne niebezpieczeństwo wyzbycia się majątku przez dłużnika, jednak
kwestia ta nie ma znaczenia w niniejszej sprawie, w której wierzyciel wskazując
wierzytelność odwołuje się do uzyskanego przeciwko dłużnikowi tytułu
egzekucyjnego.
7
Ponieważ pozostałe zarzuty skargi kasacyjnej pozwanej spółki pokrywają
się z zarzutami skargi kasacyjnej interwenienta ubocznego, uzasadniona jest ich
łączna ocena.
Nie zasługują na uwzględnienie podniesione przez interwenienta ubocznego
zarzuty dotyczące naruszenia przepisów postępowania. Sąd drugiej instancji
odniósł się do okoliczności związanych z udzielonymi powódce w toku procesu
przeciwko B. W. – S. oraz M.S. zabezpieczeniami i wpisanymi na ich podstawie
hipotekami na nieruchomościach należących do dłużników. Ocenił wysokość
wpisanych hipotek i ich znaczenie w kontekście ogólnej wysokości wierzytelności
powódki wobec tych osób. Trzeba też podkreślić, iż zgodnie z art. 67 u.k.w. do
powstania hipoteki niezbędny jest wpis do księgi wieczystej, a wpis hipoteki
przymusowej polegający na obciążeniu nieruchomości dłużnika w celu
zabezpieczenia nie może być dokonany, gdy dłużnik utracił prawo własności (zob.
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 listopada 2007 r., sygn. akt III CZP
98/07, niepubl.)
Sąd Najwyższy podziela w całości stanowisko Sądu drugiej instancji
odnośnie do spełnienia wszystkich przesłanek uzasadniających uznanie
za bezskuteczną wobec powódki czynność prawną dokonaną przez jej dłużnika.
Dla tej oceny nie ma znaczenia istnienie współdłużnika, który obok
dokonującego czynności prawnej z pokrzywdzeniem wierzycieli, ponosi solidarną
odpowiedzialność za zaspokojenie wierzyciela. Z istoty solidarności dłużników
wynika po stronie wierzyciela możliwość żądania całości lub części świadczenia od
wszystkich dłużników łącznie, albo od kilku z nich lub każdego z osobna, a dopiero
zaspokojenie przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych. Do tego czasu
wszyscy dłużnicy solidarni pozostają zobowiązani (art. 366 § 1 i 2 k.c.). Wobec
tego każdy ze współdłużników solidarnych do czasu zupełnego zaspokojenia
pozostaje dłużnikiem co do całej niezaspokojonej wierzytelności. Poza tym,
w związku z twierdzeniami skargi kasacyjnej, należy podnieść, że do
rozporządzenia nieruchomością doszło nie na rzecz współdłużnika solidarnego, ale
na rzecz spółki jawnej, której komplementariuszem był ten współdłużnik. Po stronie
spółki powstaje jedynie obowiązek znoszenia zaspokojenia się przez wierzyciela,
względem którego czynność prawna dłużnika została uznana za bezskuteczną,
8
dochodzenia zaspokojenia z przedmiotu majątkowego, który na skutek tej
czynności wyszedł z majątku dłużnika. Wspólnik spółki jawnej jest co prawda
dłużnikiem w rozumieniu art. 527 i 530 k.c., ale tylko wobec wierzycieli tej spółki
zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 listopada 2006 r. (sygn. akt II CSK 250/06,
OSNC 2007, nr 10, poz. 155). Przeniesienie przez dłużnika własności
nieruchomości na spółkę jawną, której wspólnikiem jest współdłużnik solidarny tej
samej wierzytelności, stanowi przysporzenie w majątku odrębnego podmiotu, a nie
do majątku współdłużnika i nie ma znaczenia dla zasadności skargi pauliańskiej.
Nie mają racji skarżący, kwestionując uwzględnienie powództwa pomimo
dysponowania przez powoda zabezpieczeniem na nieruchomości w postaci
hipoteki przymusowej wpisanej na podstawie zarządzenia tymczasowego.
Bez względu na ocenę charakteru i konsekwencji wpisu tej hipoteki (zob. wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 25 sierpnia 2011 r. sygn. akt II CSK 100/11, niepubl.)
trzeba uwzględnić, że hipoteka przymusowa wpisana na będącej przedmiotem
obrotu nieruchomości zabezpieczała jedynie część wierzytelności przysługującej
powodowi.
Według przyjętego w judykaturze Sądu Najwyższego stanowiska
(zob. wyroki z dnia 13 października 2006 r. sygn. akt III CSK 58/06, niepubl.; z dnia
28 czerwca 2007 r. IV CSK 15/07 niepubl; z dnia 14 lutego 2008 r., II CSK 503/07
niepubl.), uzyskanie przez dłużnika ekwiwalentu rozporządzenia majątkowego
od osoby trzeciej nie eliminuje stanu pokrzywdzenia wierzyciela, jeżeli nie miał on
możliwości uzyskania zaspokojenia chronionej wierzytelności z tego ekwiwalentu
(świadczenia wzajemnego osoby trzeciej). Ponadto trafnie Sąd Apelacyjny przyjął,
że art. 527 k.c. będzie miał zastosowanie w sprawie albowiem dłużnik zamiast
spełnienia świadczenia w sposób odpowiadający treści zobowiązania, spełnił na
rzecz jednego z wierzycieli inne świadczenie, a mianowicie przeniósł na niego
własność nieruchomości zamiast zapłaty sumy pieniężnej (zob. wyroki Sądu
Najwyższego z dnia 23 listopada 2005 r., II CK 225/05, niepubl.; z dnia 12 kwietnia
2012 r., III CSK 214/11; z dnia 9 stycznia 2013 r., III CSK 114/12, niepubl.).
Skarżący zarzucił naruszenie art. 527 § 4 k.c., którego Sąd drugiej instancji
nie zastosował. Uzasadnienie tego zarzutu w istocie odnosi się do domniemania
9
przewidzianego w art. 527 § 3 k.c., a co ważniejsze, opiera się na okolicznościach,
które nie stanowiły faktycznej podstawy wyrokowania. Wnoszący skargę kasacyjną
pominął ustalenie Sądu Apelacyjnego, że dłużnik M. S. oraz jego żona B. W. – S.
prowadzą wspólne gospodarstwo domowe. W tym stanie rzeczy istniały
uzasadnione podstawy do zastosowania art. 527 § 3 k.c. ze względu na łączące
wymienione osoby faktyczne więzi rodzinne. Stosunek bliskości może także
wynikać ze wspólności interesów osobistych, majątkowych lub współpracy osoby
fizycznej z inną osobą funkcjonującą w ramach zorganizowanej zbiorowości
prawnej, np. spółki prawa handlowego. Tak słusznie przyjął Sąd Najwyższy
w wyroku z dnia 9 marca 2007 r. (sygn. akt V CSK 473/06, OSNC 2008, nr 2,
poz. 27; zob. tez wyrok z dnia 8 grudnia 2004 r., I CK 408/04, niepubl.). Wskazał
w nim, że w art. 527 § 3 k.c. nie zostało bliżej dookreślone pojęcie „stosunek
bliskości", które w przepisach prawa cywilnego funkcjonuje w dwojakim znaczeniu:
jako równoważne określeniu "osoba bliska" - i wtedy nacisk kładzie się
na występujące pomiędzy danymi podmiotami więzi rodzinne lub do rodzinnych
zbliżone – oraz w znaczeniu szerszym, obejmującym także bliskość niewynikającą
ze stosunków rodzinnych czy quasi-rodzinnych W obrębie drugiego, szerszego
pojmowania "stosunku bliskości", mieszczą się także relacje o charakterze
majątkowym związane z prowadzeniem wspólnych interesów. Chodzi o takie
relacje, z którymi związana jest wiedza o sytuacji majątkowej innego podmiotu.
Dlatego wskazane przez Sąd relacje pomiędzy dłużnikiem a komplementariuszem
spółki jawnej mogły stanowić uzasadnioną przyczynę zastosowania domniemania
wynikającego z art. 527 § 3 k.c.
Bezpodstawnie zarzuca się w skardze kasacyjnej interwenienta ubocznego
naruszenie art. 530 k.c. przez uznanie, że powód nie miał statusu wierzyciela
przyszłego. Warunkiem dochodzenia ochrony na podstawie art. 527 § 1 k.c. jest
wykazanie posiadania wierzytelności w stosunku do dłużnika, który dokonał
kwestionowanej skargą paulińską czynności prawnej. Wierzytelność ta powinna
istnieć w chwili dokonywania zaskarżonej skargą paulińską czynności prawnej oraz
w chwili wytoczenia powództwa na podstawie art. 527 § 1 k.c. Taka sytuacja ma
miejsce w sprawie, skoro z ustaleń faktycznych Sądu Apelacyjnego wynika,
że wierzytelność, której ochrony żąda powód, istniała w chwili dokonania przez
10
dłużnika zaskarżonej czynności prawnej. Istnienie wierzytelności w tym czasie
potwierdził wydany dnia 24 czerwca 2004 r. przez Sąd Okręgowy w G.
nieprawomocny wyrok, częściowo tylko zmieniony przez Sąd drugiej instancji
po zawarciu zaskarżonej umowy.
Niezrozumiały jest zarzut naruszenia art. 72 u.k.w., który może być oceniany
jedynie w odniesieniu do prawomocnego wyroku Sądu drugiej instancji
odnoszącego się do merytorycznego rozstrzygnięcia zgłoszonego roszczenia
w ramach skargi pauliańskiej. W tym kontekście nie ma żadnych podstaw
do uznania, że przepis ten eliminuje możliwość skutecznego wniesienia
powództwa o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną, skoro doszło do zbycia
nieruchomości przez nielojalnego dłużnika.
Z tych wszystkich względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c.
oddalił obie skargi kasacyjne, a o kosztach postępowania kasacyjnego orzekł
na podstawie art. 98, 99 w zw. z art. 391 § 1, 39821
k.p.c.
es