IV CZ 110/13
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Izby:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:27-01-2014
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt IV CZ 110/13
POSTANOWIENIE
Dnia 11 grudnia 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Mirosława Wysocka (przewodniczący)
SSN Iwona Koper
SSN Kazimierz Zawada (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa B. G. i Z. T.
przeciwko A.Z.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 11 grudnia 2013 r.,
zażalenia pozwanego
na wyrok Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 26 czerwca 2013 r.,
uchyla zaskarżony wyrok, pozostawiając Sądowi
Apelacyjnemu rozstrzygnięcie o kosztach postępowania
zażaleniowego.
2
UZASADNIENIE
Powodowie, Z. T. i B. G., wnieśli o zasądzenie od pozwanego, A. Z., na ich
rzecz kwoty 434 000 zł z ustawowymi odsetkami. Swoje żądanie uzasadnili tym, że
w 2005 r. zawarli z pozwanym ustne porozumienie o wspólnym przedsięwzięciu:
przekształceniu tartaku stanowiącego własność pozwanego na obiekt
gastronomiczny i wspólnym prowadzeniu w nim restauracji. Zgodnie z tym
porozumieniem, strony - według twierdzeń powodów - miały zawrzeć umowę spółki
cywilnej. Wkład powodów do spółki miał polegać na poczynieniu jeszcze przed
zawarciem umowy spółki nakładów na nieruchomość, a pozwanego – na
wniesieniu własności nieruchomości. Powodowie przyrzeczone nakłady poczynili,
natomiast pozwany odmówił zawarcia umowy spółki, do której jego wkład polegałby
na wniesieniu własności nieruchomości; zgadzał się tylko na wniesienie wkładu w
postaci prawa używania części nieruchomości. Zdaniem powodów, poczynione
przez nich nakłady stały się w tych okolicznościach świadczeniem nienależnym (ich
zamierzony cel nie został osiągnięty), dlatego pozwany powinien zwrócić powodom
wartość tego świadczenie w wysokości dochodzonej kwoty.
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 30 listopada 2012 r. oddalił powództwo.
Według Sądu Okręgowego, z ustaleń faktycznych dokonanych w sprawie na
podstawie przedłożonych przez strony dokumentów, dowodów z zeznań świadków
i przesłuchań stron nie wynikało, aby pozwany miał wnieść do spółki cywilnej wkład
w postaci własności nieruchomości; zobowiązał się tylko do wniesienia wkładu
w postaci prawa używania części swojej nieruchomości. W związku z tym, w ocenie
Sądu Okręgowego, w sprawie nie mógł mieć zastosowania art. 410 § 2 k.c.,
albowiem cel, który powodowie mieli na względzie, spełniając świadczenie
w postaci nakładów, wynikał z postanowień ustnej umowy łączącej strony.
Świadczenie to nastąpiło zatem w wykonaniu tej umowy. W konsekwencji w tym
przypadku powinny mieć zastosowanie nie przepisy o bezpodstawnym
wzbogaceniu, lecz przepisy o odpowiedzialności za niewykonanie zobowiązania.
Zastosowanie tych przepisów w sprawie nie było jednak możliwe uwzględniając
okoliczności faktyczne, stanowiące podstawę żądania powodów. Wymagałoby
to zmiany powództwa.
3
Sąd Apelacyjny na skutek apelacji powodów w dniu 26 czerwca 2013 r.
uchylił wyrok Sądu Okręgowego z dnia 30 listopada 2012 r. i przekazał sprawę
temu Sądowi do ponownego rozpoznania. W ocenie Sądu Apelacyjnego, Sąd
Okręgowy nie rozpoznał istoty sprawy, błędnie przyjmując, że powodom nie
przysługuje przewidziane w art. 410 § 2 k.c. roszczenie, dlatego iż zawarli oni
z pozwanym umowę zobowiązującą ich do nakładów na tartak w celu
przekształcenia go na lokal gastronomiczny, który mieli wspólnie prowadzić
w formie spółki cywilnej, mającej dojść do skutku po zakończeniu prac
adaptacyjnych. Według Sądu Apelacyjnego, istnienie umownego zobowiązania do
dokonania nakładów nie wykluczało przyjęcia, że spełnienie przez powodów tego
świadczenia nastąpiło w celu, który ostatecznie nie został osiągnięty. Przepisy
o nienależnym świadczeniu mogły zatem znaleźć w sprawie zastosowanie.
Nieosiągnięcie celu świadczenia, o którym mowa w art. 410 § 2 k.c., musi dotyczyć
celu objętego porozumieniem stron, a więc wynikającego z czynności prawnej.
W sprawie celem świadczenia powodów było zawarcie z pozwanym umowy spółki
cywilnej. Prawa i obowiązki stron miały zostać uregulowane dopiero w tej umowie,
która jednak nie została zawarta. Według wskazań Sądu Apelacyjnego, Sąd
Okręgowy, rozpoznając ponownie sprawę powinien poczynić ustalenia, zmierzające
do udzielenia odpowiedzi na pytanie, czy i w jakich granicach powodowie
nienależnie świadczyli na rzecz pozwanego.
W zażaleniu na wyrok Sądu Apelacyjnego z dnia 26 czerwca 2013 r.
pozwany zarzucił naruszenie art. 386 § 4 k.p.c. przez przyjęcie, że Sąd Okręgowy,
mimo iż wydał rozstrzygnięcie merytoryczne o żądaniu powodów, nie rozpoznał
istoty sprawy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Sąd drugiej instancji zaskarżony apelacją wyrok może uchylić - poza
przypadkami określonymi w art. 386 § 2 k.p.c. (nieważność postępowania) oraz art.
386 § 3 k.p.c. (podstawy do odrzucenia pozwu albo umorzenia postępowania) -
i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania tylko w razie nierozpoznania przez
sąd pierwszej instancji istoty sprawy albo gdy wydanie wyroku wymaga
przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości (art. 386 § 4 k.p.c.).
4
W celu przeciwdziałania bezzasadnemu stosowaniu przez sądy odwoławcze
art. 386 § 4 k.p.c., tj. uchylaniu zaskarżonych apelacją wyroków i przekazywaniu
sądom pierwszej instancji spraw do ponownego rozpoznania, mimo braku
przewidzianych w art. 386 § 4 k.p.c. przesłanek, ustawodawca dopuścił zażalenie
do Sądu Najwyższego na kasatoryjne orzeczenia sądu drugiej instancji (art. 3941
§11
k.p.c.). Zażalenie to służy kontroli prawidłowości wyboru przez sąd drugiej
instancji orzeczenia kasatoryjnego; sprawdzeniu wystąpienia w danym przypadku
podstawy do wydania takiego orzeczenia (zob. postanowienia Sądu Najwyższego:
z dnia 25 października 2012 r., I CZ 143/12 i I CZ 144/12 oraz z 26 września
2013 r., II CZ 43/13).
Nierozpoznanie istoty sprawy przez sąd pierwszej instancji następuje
w razie zaniechania zbadania przez ten sąd materialnej przesłanki żądania powoda,
zazwyczaj na skutek bezpodstawnego stwierdzenia braku pozytywnej przesłanki
jurysdykcyjnej - np. legitymacji procesowej strony - lub przyjęcia istnienia tzw.
negatywnej przesłanki jurysdykcyjnej - np. przedawnienia dochodzonego
roszczenia (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 czerwca 2013 r.,
I CSK 156/13 i cytowane w nim orzeczenia).
W sprawie taka sytuacja nie wystąpiła. Sąd Okręgowy zbadał materialną
przesłankę zawartego w pozwie żądania rozliczenia się pozwanego z tytułu
nakładów poczynionych przez powodów na jego nieruchomość - tyle tylko, że wynik
tego badania nie zyskał akceptacji Sądu Apelacyjnego. Jednakże jak wynika
z wcześniejszych wyjaśnień, w takim przypadku nie może być mowy
o nierozpoznaniu istoty sprawy (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia
23 listopada 2012 r., I CZ 152/12 i 15 lutego 2013 r., I CZ 4/13). To czy zajęte przez
Sąd Apelacyjny w zaskarżonym wyroku stanowisko w kwestii przesłanek
zastosowania art. 410 § 2 k.c. w zakresie dotyczącym świadczenia nienależnego
z powodu nieosiągnięcia jego zamierzonego celu (co do tej kwestii zob. np. wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 13 października 2011 r., V CSK 483/10) jest trafne,
pozostaje oczywiście poza kognicją Sądu Najwyższego w postępowaniu na skutek
zażalenia przewidzianego w art. 3941
§11
k.p.c., dlatego że postępowanie to ma na
celu - jak wyżej wskazano - jedynie zbadanie podstawy do wydania przez sąd
drugiej instancji orzeczenia kasatoryjnego (por. - oprócz postanowień wyżej
5
powołanych - postanowienia Sądu Najwyższego z dnia: 7 listopada 2012 r., IV CZ
147/12; 28 listopada 2012 r., III CZ 77/12; 19 grudnia 2012 r., II CZ 141/12:
10 stycznia 2013 r., IV CZ 166/12).
Ze względu na zasadność podniesionego w zażaleniu pozwanego zarzutu
naruszenia art. 386 § 4 k.p.c. Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 w związku
z art. 3941
§ 3 k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok; orzeczenie o kosztach postępowania
zażaleniowego pozostawił zgodnie z 108 § 2 w zw. z art. 39821
i art. 3941
§ 3 k.p.c.
Sądowi Apelacyjnemu.
jw
POSTANOWIENIE
Dnia 11 grudnia 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Mirosława Wysocka (przewodniczący)
SSN Iwona Koper
SSN Kazimierz Zawada (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa B. G. i Z. T.
przeciwko A.Z.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 11 grudnia 2013 r.,
zażalenia pozwanego
na wyrok Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 26 czerwca 2013 r.,
uchyla zaskarżony wyrok, pozostawiając Sądowi
Apelacyjnemu rozstrzygnięcie o kosztach postępowania
zażaleniowego.
2
UZASADNIENIE
Powodowie, Z. T. i B. G., wnieśli o zasądzenie od pozwanego, A. Z., na ich
rzecz kwoty 434 000 zł z ustawowymi odsetkami. Swoje żądanie uzasadnili tym, że
w 2005 r. zawarli z pozwanym ustne porozumienie o wspólnym przedsięwzięciu:
przekształceniu tartaku stanowiącego własność pozwanego na obiekt
gastronomiczny i wspólnym prowadzeniu w nim restauracji. Zgodnie z tym
porozumieniem, strony - według twierdzeń powodów - miały zawrzeć umowę spółki
cywilnej. Wkład powodów do spółki miał polegać na poczynieniu jeszcze przed
zawarciem umowy spółki nakładów na nieruchomość, a pozwanego – na
wniesieniu własności nieruchomości. Powodowie przyrzeczone nakłady poczynili,
natomiast pozwany odmówił zawarcia umowy spółki, do której jego wkład polegałby
na wniesieniu własności nieruchomości; zgadzał się tylko na wniesienie wkładu w
postaci prawa używania części nieruchomości. Zdaniem powodów, poczynione
przez nich nakłady stały się w tych okolicznościach świadczeniem nienależnym (ich
zamierzony cel nie został osiągnięty), dlatego pozwany powinien zwrócić powodom
wartość tego świadczenie w wysokości dochodzonej kwoty.
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 30 listopada 2012 r. oddalił powództwo.
Według Sądu Okręgowego, z ustaleń faktycznych dokonanych w sprawie na
podstawie przedłożonych przez strony dokumentów, dowodów z zeznań świadków
i przesłuchań stron nie wynikało, aby pozwany miał wnieść do spółki cywilnej wkład
w postaci własności nieruchomości; zobowiązał się tylko do wniesienia wkładu
w postaci prawa używania części swojej nieruchomości. W związku z tym, w ocenie
Sądu Okręgowego, w sprawie nie mógł mieć zastosowania art. 410 § 2 k.c.,
albowiem cel, który powodowie mieli na względzie, spełniając świadczenie
w postaci nakładów, wynikał z postanowień ustnej umowy łączącej strony.
Świadczenie to nastąpiło zatem w wykonaniu tej umowy. W konsekwencji w tym
przypadku powinny mieć zastosowanie nie przepisy o bezpodstawnym
wzbogaceniu, lecz przepisy o odpowiedzialności za niewykonanie zobowiązania.
Zastosowanie tych przepisów w sprawie nie było jednak możliwe uwzględniając
okoliczności faktyczne, stanowiące podstawę żądania powodów. Wymagałoby
to zmiany powództwa.
3
Sąd Apelacyjny na skutek apelacji powodów w dniu 26 czerwca 2013 r.
uchylił wyrok Sądu Okręgowego z dnia 30 listopada 2012 r. i przekazał sprawę
temu Sądowi do ponownego rozpoznania. W ocenie Sądu Apelacyjnego, Sąd
Okręgowy nie rozpoznał istoty sprawy, błędnie przyjmując, że powodom nie
przysługuje przewidziane w art. 410 § 2 k.c. roszczenie, dlatego iż zawarli oni
z pozwanym umowę zobowiązującą ich do nakładów na tartak w celu
przekształcenia go na lokal gastronomiczny, który mieli wspólnie prowadzić
w formie spółki cywilnej, mającej dojść do skutku po zakończeniu prac
adaptacyjnych. Według Sądu Apelacyjnego, istnienie umownego zobowiązania do
dokonania nakładów nie wykluczało przyjęcia, że spełnienie przez powodów tego
świadczenia nastąpiło w celu, który ostatecznie nie został osiągnięty. Przepisy
o nienależnym świadczeniu mogły zatem znaleźć w sprawie zastosowanie.
Nieosiągnięcie celu świadczenia, o którym mowa w art. 410 § 2 k.c., musi dotyczyć
celu objętego porozumieniem stron, a więc wynikającego z czynności prawnej.
W sprawie celem świadczenia powodów było zawarcie z pozwanym umowy spółki
cywilnej. Prawa i obowiązki stron miały zostać uregulowane dopiero w tej umowie,
która jednak nie została zawarta. Według wskazań Sądu Apelacyjnego, Sąd
Okręgowy, rozpoznając ponownie sprawę powinien poczynić ustalenia, zmierzające
do udzielenia odpowiedzi na pytanie, czy i w jakich granicach powodowie
nienależnie świadczyli na rzecz pozwanego.
W zażaleniu na wyrok Sądu Apelacyjnego z dnia 26 czerwca 2013 r.
pozwany zarzucił naruszenie art. 386 § 4 k.p.c. przez przyjęcie, że Sąd Okręgowy,
mimo iż wydał rozstrzygnięcie merytoryczne o żądaniu powodów, nie rozpoznał
istoty sprawy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Sąd drugiej instancji zaskarżony apelacją wyrok może uchylić - poza
przypadkami określonymi w art. 386 § 2 k.p.c. (nieważność postępowania) oraz art.
386 § 3 k.p.c. (podstawy do odrzucenia pozwu albo umorzenia postępowania) -
i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania tylko w razie nierozpoznania przez
sąd pierwszej instancji istoty sprawy albo gdy wydanie wyroku wymaga
przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości (art. 386 § 4 k.p.c.).
4
W celu przeciwdziałania bezzasadnemu stosowaniu przez sądy odwoławcze
art. 386 § 4 k.p.c., tj. uchylaniu zaskarżonych apelacją wyroków i przekazywaniu
sądom pierwszej instancji spraw do ponownego rozpoznania, mimo braku
przewidzianych w art. 386 § 4 k.p.c. przesłanek, ustawodawca dopuścił zażalenie
do Sądu Najwyższego na kasatoryjne orzeczenia sądu drugiej instancji (art. 3941
§11
k.p.c.). Zażalenie to służy kontroli prawidłowości wyboru przez sąd drugiej
instancji orzeczenia kasatoryjnego; sprawdzeniu wystąpienia w danym przypadku
podstawy do wydania takiego orzeczenia (zob. postanowienia Sądu Najwyższego:
z dnia 25 października 2012 r., I CZ 143/12 i I CZ 144/12 oraz z 26 września
2013 r., II CZ 43/13).
Nierozpoznanie istoty sprawy przez sąd pierwszej instancji następuje
w razie zaniechania zbadania przez ten sąd materialnej przesłanki żądania powoda,
zazwyczaj na skutek bezpodstawnego stwierdzenia braku pozytywnej przesłanki
jurysdykcyjnej - np. legitymacji procesowej strony - lub przyjęcia istnienia tzw.
negatywnej przesłanki jurysdykcyjnej - np. przedawnienia dochodzonego
roszczenia (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 czerwca 2013 r.,
I CSK 156/13 i cytowane w nim orzeczenia).
W sprawie taka sytuacja nie wystąpiła. Sąd Okręgowy zbadał materialną
przesłankę zawartego w pozwie żądania rozliczenia się pozwanego z tytułu
nakładów poczynionych przez powodów na jego nieruchomość - tyle tylko, że wynik
tego badania nie zyskał akceptacji Sądu Apelacyjnego. Jednakże jak wynika
z wcześniejszych wyjaśnień, w takim przypadku nie może być mowy
o nierozpoznaniu istoty sprawy (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia
23 listopada 2012 r., I CZ 152/12 i 15 lutego 2013 r., I CZ 4/13). To czy zajęte przez
Sąd Apelacyjny w zaskarżonym wyroku stanowisko w kwestii przesłanek
zastosowania art. 410 § 2 k.c. w zakresie dotyczącym świadczenia nienależnego
z powodu nieosiągnięcia jego zamierzonego celu (co do tej kwestii zob. np. wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 13 października 2011 r., V CSK 483/10) jest trafne,
pozostaje oczywiście poza kognicją Sądu Najwyższego w postępowaniu na skutek
zażalenia przewidzianego w art. 3941
§11
k.p.c., dlatego że postępowanie to ma na
celu - jak wyżej wskazano - jedynie zbadanie podstawy do wydania przez sąd
drugiej instancji orzeczenia kasatoryjnego (por. - oprócz postanowień wyżej
5
powołanych - postanowienia Sądu Najwyższego z dnia: 7 listopada 2012 r., IV CZ
147/12; 28 listopada 2012 r., III CZ 77/12; 19 grudnia 2012 r., II CZ 141/12:
10 stycznia 2013 r., IV CZ 166/12).
Ze względu na zasadność podniesionego w zażaleniu pozwanego zarzutu
naruszenia art. 386 § 4 k.p.c. Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 w związku
z art. 3941
§ 3 k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok; orzeczenie o kosztach postępowania
zażaleniowego pozostawił zgodnie z 108 § 2 w zw. z art. 39821
i art. 3941
§ 3 k.p.c.
Sądowi Apelacyjnemu.
jw