Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CNP 10/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 22 stycznia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Hubert Wrzeszcz (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Anna Owczarek (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa E. D. P.
przeciwko D. D. P.
o rozwód,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 22 stycznia 2014 r.,
skargi powódki o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 20 kwietnia 2012 r.,
odrzuca skargę.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w K. wyrokiem z dnia 19 maja 2011 r. rozwiązał przez rozwód
małżeństwo D. D. P. i E. D. P. z winy obu stron, oddalił powództwo o zasądzenie
alimentów na rzecz powódki, odstąpił od orzekania o sposobie korzystania przez
strony z mieszkania. Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 20 kwietnia 2012 r. uchylił
wyrok Sądu Okręgowego w części dotyczącej orzeczenia o winie i w tej części
postępowanie umorzył, oddalił apelację powódki w pozostałej części.
Sąd Apelacyjny uznał że w świetle art. 54 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 4 lutego
2011 r. - Prawo prywatne międzynarodowe, która weszła w życie w toku
postępowania przed Sądem Okręgowym i wobec braku przepisów
intertemporalnych znajdowała w sprawie zastosowanie, prawem materialnym
właściwym dla rozwiązania małżeństwa stron było prawo Konfederacji
Szwajcarskiej, gdzie strony miały wspólne miejsce zamieszkania i gdzie nadal
mieszka pozwany. Co do zobowiązań alimentacyjnych między b. małżonkami po
ustaniu małżeństwa art. 63 wspomnianej ustawy odsyła do rozporządzenia Rady
(WE) nr 4/2009 z dnia 18 grudnia 2008 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego,
uznawania i wykonywania orzeczeń oraz współpracy w zakresie zobowiązań
alimentacyjnych (Dz. U.UE L z dnia 10 stycznia 2009 r.), które z kolei w art. 15
odsyła do Protokołu haskiego z dnia 23 listopada 2007 r. o prawie właściwym
w sprawach zobowiązań alimentacyjnych (Dz. U. UE L z dnia 16 grudnia 2009 r.).
W art. 3 ust. 1 tego Protokołu wprowadzona została zasada stosowania prawa
państwa, w którym wierzyciel ma miejsce zwykłego pobytu, przy czym zgodnie
z art. 5 tego Protokołu zasada ta nie ma zastosowania w przypadku zobowiązań
alimentacyjnych pomiędzy byłymi małżonkami, jeśli jedna ze stron się temu
sprzeciwi i jeśli prawo innego państwa, w szczególności państwa ostatniego
wspólnego miejsca zwykłego pobytu małżonków, ma ściślejszy związek z ich
małżeństwem, gdyż wówczas zastosowanie znajduje prawo tego innego państwa.
W rozpoznawanej sprawie pełnomocnik pozwanego twierdził, że prawem
właściwym jest prawo szwajcarskie i wnosił o oddalenie powództwa w tym zakresie,
a tym samym - w ocenie Sądu Apelacyjnego - sprzeciwił się stosowaniu prawa
3
polskiego, które byłoby właściwe w myśl art. 3 ust. 1 wspominanego Protokołu
z racji miejsca zamieszkania powódki, która dochodzi roszczenia alimentacyjnego.
Sąd odwoławczy uznał, że przeprowadzone w pierwszej instancji postępowanie
dowodowe wystarcza do prawidłowej oceny zgłoszonych w sprawie żądań, stąd
brak podstaw dla uchylenia wyroku Sądu Okręgowego i przekazania sprawy do
ponownego rozpoznania. Żądanie rozwiązania małżeństwa stron przez rozwód Sąd
Apelacyjny uznał za uzasadnione w świetle art. 114 oraz art. 112 Szwajcarskiego
Kodeksu Cywilnego. Wobec tego, że prawo szwajcarskie nie przewiduje
orzekania o winie, gdy chodzi o rozkład pożycia małżeńskiego, Sąd Apelacyjny
w tym zakresie uchylił wyrok Sądu Okręgowego i postępowanie umorzył jako
bezprzedmiotowe.
Sąd Apelacyjny odwołał się do art. 125 Szwajcarskiego Kodeksu Cywilnego,
zgodnie z którym, jeżeli od jednego z małżonków nie można wymagać, aby sam
troszczył się o należne mu utrzymanie łącznie z odpowiednim zabezpieczeniem
na starość, drugie z małżonków musi odpowiednio się do tego przyczyniać.
Przy podejmowaniu decyzji, czy należy dostarczać środków na utrzymanie
i ewentualnie w jakiej wysokości, uwzględnić należy przede wszystkim: podział
zadań w czasie trwania małżeństwa, czas trwania małżeństwa, stałą posadę
podczas trwania małżeństwa, wiek i stan zdrowia małżonków, dochody i majątek
małżonków, zakres i czas sprawowania jeszcze przez małżonków opieki nad
dziećmi, wykształcenie zawodowe i szanse zarobkowania małżonków, a także
domniemane nakłady na integrację zawodową osoby uprawnionej do roszczeń, jak
również ekspektatywy z federalnego ubezpieczenia emerytalnego i ubezpieczenia
emerytalnego i spadkowego oraz z ubezpieczenia zakładowego lub innych
ubezpieczeń prywatnych lub państwowych wraz z przewidywanym wynikiem
podziału świadczenia w razie wystąpienia z funduszu. W razie gdy roszczenie jest
usprawiedliwione co do zasady, można je mimo to oddalić, jeśli byłoby ono
niewątpliwie niesłuszne, a przede wszystkim, gdy osoba uprawniona rażąco
naruszyła swój obowiązek przyczyniania się do utrzymania rodziny, umyślnie
spowodowała swoja biedę, względnie popełniła ciężki czyn karalny w stosunku do
osoby zobowiązanej lub innej osoby blisko z nią związanej. W ocenie Sądu
Apelacyjnego, wyrok Sądu Okręgowego odpowiadał prawu (art. 125
4
Szwajcarskiego Kodeksu Cywilnego). Sąd Apelacyjny podkreślił, że małżeństwo
stron trwało jedynie 4 miesiące. Strony nie mają wspólnych dzieci i są w podobnym
wieku. W czasie trwania małżeństwa pracowały prowadząc restaurację i dzieląc się
wynikającymi stąd obowiązkami. Obecnie powódka pobiera emeryturę z polskiego
ubezpieczenia społecznego oraz jest współwłaścicielką lokalu mieszkalnego
położonego w K. Uskarża się na dolegliwości chorobowe, ale i pozwany przebył
operację kręgosłupa. Powódka powinna wykorzystać posiadane doświadczenie w
branży, w której przez długi czas pracowała na terenie Szwajcarii. Jako osoba
zaradna i przedsiębiorcza , niezależnie od wieku, może podjąć pracę organizacyjną
związaną z prowadzeniem restauracji w Polsce.
Sąd Najwyższy zważył:
Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem orzeczenia stanowi
nadzwyczajny, sformalizowany środek procesowy, a przepisy ją regulujące powinny
być wykładane ściśle (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 17 maja 2006 r., I CNP
14/06, niepubl., z dnia 28 marca 2007 r., II CNP 124/06, niepubl., z dnia 25 marca
2009 r., V CNP 93/08, niepubl., z dnia 3 czerwca 2009 r., IV CNP 116/08, niepubl.).
Z tych względów ustawodawca nie tylko wprowadził dodatkowe konstrukcyjne
wymogi, którym skarga powinna czynić zadość (art. 4245
§ 1 k.p.c.), ale i nadał im
szczególne znaczenie procesowe, których wyrazem jest samodzielny, odmienny do
braków formalnych, charakter oraz niedopuszczalność prowadzenia postępowania
naprawczego.
Sąd Najwyższy orzeka o przyjęciu skargi do rozpoznania w składzie
jednoosobowym. Postanowienie wydane w tym przedmiocie co do zasady
wiąże Sąd Najwyższy w składzie trzyosobowym, któremu przedstawiono skargę,
niemniej - jak zgodnie przyjmuje się w orzecznictwie i nauce prawa - nie
uniemożliwia dokonania ponownej kontroli w zakresie spełnienia ustawowych
wymogów oraz wydania orzeczenia o odrzuceniu skargi. Przeciwnie - badanie takie
jest celowe i często może nastąpić dopiero po ocenie treści skargi, wyłączonej na
etapie tzw. przedsądu.
Mając powyższe na względzie, wskazać należy po pierwsze, że powódka
wniosła skargę od wyroku Sądu Apelacyjnego „w części oddalającej powództwo o
5
zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki alimentów”. Sentencja wskazanego
orzeczenia nie pozostawia wątpliwości co do tego, że - w zakresie roszczenia
alimentacyjnego - w postępowaniu odwoławczym nie zapadło orzeczenie
reformatoryjne, a apelacja powódki została oddalona. Tym samym, skoro nie
istnieje wskazany w skardze przedmiot zaskarżenia, nie został spełniony wymóg
przewidziany w art. 4245
§ 1 pkt 1 k.p.c.
Po drugie w części wstępnej skargi zawarte zostało stwierdzenie
„uprawdopodabniając wyrządzenie szkody, spowodowanej przez
wydanie zaskarżonego orzeczenia, zgłaszam następujące dowody: kopia
postanowienia w przedmiocie zabezpieczenia z dnia 11 grudnia 2009 r., kopia
wyroku z dnia 19 maja 2011 r., kopia wyroku z dnia 20 kwietnia 2012 r., akta
sprawy o sygn. … 3316/08”. W uzasadnieniu skargi skarżąca podniosła, że w toku
postępowania uzyskała zabezpieczenie roszczenia o zasądzenie alimentów w
kwocie po 1.500 zł miesięcznie, po czym na skutek wydania wyroku oddalającego
powództwo w tym zakresie doznała szkody, bowiem udzielone zabezpieczenie
upadło na podstawie art. 744 § 1 k.p.c.. Skarżąca nie oznaczyła kwotowo szkody,
nawiązując do niej jedynie pośrednio w uzasadnieniu skargi poprzez wskazanie, że
wartość przedmiotu zaskarżenia została określona stosownie do dyspozycji art. 22
k.p.c. jako iloczyn kwoty 2.500 zł (wysokość miesięcznej raty alimentacyjnej
dochodzonej ostatecznie sprecyzowanym żądaniem pozwu) i 12 miesięcy, tj. jako
30.000 zł. Zgodnie z art. 4245
§ 1 pkt 4 k.p.c., wymogiem konstrukcyjnym skargi o
stwierdzenie niezgodności orzeczenia z prawem jest uprawdopodobnienie
wyrządzenia szkody, spowodowanej przez wydanie wyroku, którego skarga
dotyczy. Wykładnia wskazanego przepisu jest jednolita. Przyjmuje się że,
jakkolwiek skarżący ma tylko uprawdopodobnić wystąpienie szkody (gdyż jej
wykazanie należy do ewentualnego przyszłego procesu odszkodowawczego), to
musi ono dotyczyć szkody już zaistniałej (por. postanowienie Sądu Najwyższego z
dnia 11 stycznia 2006 r., II CNP 13/05, OSNC 2006, nr 6, poz. 110; wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 6 sierpnia 2008 r., II BP 68/07, OSNP 2010, nr 1-2, poz. 6;
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4 grudnia 2009 r., I CNP 93/09, niepubl.;
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 grudnia 2010 r., III CNP 48/10,
niepubl.; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 października 2012 r., I CNP
6
21/12, niepubl.). Ponadto, skoro szkoda, której naprawienia skarżący ma zamiar
domagać się od Skarbu Państwa, powinna zostać "wyrządzona przez wydanie
orzeczenia", między orzeczeniem a szkodą musi wystąpić relacja conditio sine qua
non, co oznacza, że bez orzeczenia uszczerbek by nie powstał (art. 4241
§ 1 k.p.c.
w zw. z art. 4171
§ 2 k.c.). Konsekwentnie szkoda nie tylko musi być późniejsza, niż
sam wyrok, ale i polegać na rzeczywistym uszczerbku majątkowym obejmującym
stratę lub utracone korzyści. Już tylko z tych względów szkodą nie może być
wygaśnięcie zabezpieczenia o charakterze nowacyjnym, zobowiązującego do
zapłaty uprawnionemu określonych kwot pieniężnych w toku postępowania.
Przyczyną jego upadku jest bowiem zakończenie procesu, a nie treść
rozstrzygnięcia kończącego postępowanie w sprawie. Nie wystarczy także
wskazanie szkody hipotetycznej, przyszłej, polegającej na nieuzyskaniu orzeczenia
zgodnego z żądaniem pozwu, gdyż oznaczałoby to antycypowanie treści
niezapadłego wyroku. Nie odpowiada pojęciu uprawdopodobnienia szkody również
twierdzenie że, w braku zasądzenia świadczenia, w przyszłości wystąpi zagrożenie
niezaspokojenia potrzeb związanych z utrzymaniem. Wymóg ten dotyczyć musi
szkody, która już powstała. Oznacza to, że nie został również spełniony wymóg
skargi wymagany przepisem art. 4245
§ 1 pkt 1 k.p.c.
Z tych względów Sąd Najwyższy, na podstawie art. 4248
§ 1 k.p.c.,
postanowił odrzucić skargę.