Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 358/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 12 marca 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Beata Gudowska (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Bogusław Cudowski
SSN Roman Kuczyński
w sprawie z wniosku J. S.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.
o wznowienie wypłaty emerytury,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 12 marca 2014 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawczyni od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 21 marca 2013 r., ,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania z orzeczeniem o
kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Oddział w G. decyzją z dnia 13 listopada
2008 r. ustalił prawo J. S. do emerytury z jednoczesnym zawieszeniem tego prawa
z powodu określonego w art. 103 ust. 2a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst – Dz.
2
U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.; dalej „ustawa o emeryturach i rentach z
FUS”). Po uchyleniu tego przepisu ustawą z dnia 21 listopada 2008 r. o
emeryturach kapitałowych (Dz. U. Nr 228, poz. 1507) organ rentowy podjął wypłatę
emerytury od dnia 1 sierpnia 2009 r. i wypłacał ją do dnia 30 września 2011 r.
Następnie decyzją z dnia 13 października 2011 r. z urzędu wstrzymał wypłatę
emerytury od dnia 1 października 2011 r. na podstawie art. 103a ustawy o
emeryturach i rentach z FUS w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 16 grudnia 2010
r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z
2010 r. Nr 257, poz. 1726; dalej „ustawa o zmianie ustawy o finansach
publicznych”) po ustaleniu, że ubezpieczona uzyskała prawo do tzw. wcześniejszej
emerytury w dniu 1 września 2008 r. oraz że po osiągnięciu powszechnego wieku
emerytalnego otrzymała prawo do emerytury ustalone decyzją z dnia 26 sierpnia
2009 roku. Odwołanie od decyzji z dnia 13 października 2011 r. Sąd Okręgowy w
G. oddalił wyrokiem z dnia 26 marca 2012 r., a apelację ubezpieczonej oddalił Sąd
Apelacyjny, Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 21 marca 2013
r.
Przedmiotem sporu na etapie postępowania apelacyjnego było żądanie
wznowienia wypłaty świadczenia od dnia 1 października 2011 r., a jego
rozstrzygnięcie przez Sąd drugiej instancji opierało się na ustaleniach faktycznych i
rozważaniach prawnych uwzględniających zasady nabywania i zawieszania prawa
do emerytury w dniu 1 września 2008 r. wynikające z wyroku Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 13 listopada 2012 r., K 2/12 (Dz. U. 2012, poz. 1285). Sąd
Apelacyjny stwierdził, że wskazane orzeczenie odnosi się wyłącznie do tych
ubezpieczonych, którzy nabyli prawo do emerytury w okresie od dnia 1 stycznia
2009 r. do dnia 30 września 2011 r., czyli w czasie, gdy przepisy ustawy o
emeryturach i rentach z FUS umożliwiały nabycie prawa do emerytury bez
konieczności rozwiązania stosunku pracy. Ustalił fakt przyznania ubezpieczonej w
dniu 1 sierpnia 2009 r. emerytury w związku z osiągnięciem powszechnego wieku
emerytalnego, lecz uznał, że nie było to nowe świadczenie „ustalone z
uwzględnieniem reguł dotyczących świadczenia przyznawanego po raz pierwszy”.
Wskazał, że w art. 21 ust. 2 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS jest mowa
o emeryturze dla osoby, która wcześniej miała ustalone prawo do emerytury, z
3
czego wynika, że w związku ze spełnieniem warunku osiągnięcia wieku
emerytalnego następuje jedynie ustalenie na nowo podstawy wymiaru tego samego
świadczenia; ustawa nie posługuje się pojęciem nowej emerytury.
W skardze kasacyjnej ubezpieczonej, opartej na podstawie naruszenia
prawa materialnego - art. 27 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS
w związku z art. 95 ust. 1 tej ustawy przez błędną wykładnię polegającą na
nieuzasadnionym przyjęciu, że emerytura przyznawana z tytułu osiągnięcia
powszechnego wieku emerytalnego nie stanowi nowego świadczenia
przyznawanego z uwzględnieniem reguł dotyczących emerytury przyznawanej po
raz pierwszy oraz naruszenie art. 103a tej ustawy przez jego zastosowanie wbrew
orzeczeniu Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 listopada 2012 r. o utracie mocy
tego przepisu w odniesieniu do podmiotów, które uzyskały świadczenie w okresie
od 8 stycznia 2009 r. do 30 września 2011 r., skarżąca wniosła o uchylenie
zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi drugiej instancji do
ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W licznych orzeczeniach Sądu Najwyższego wskazuje się na niekolizyjność
zastosowania art. 103a ustawy o emeryturach rentach z FUS z zasadą ochrony
praw nabytych i zasadą zaufania obywateli do Państwa i stanowionego przez nie
prawa, wobec emerytów, którzy uzyskali prawo do emerytury przed dniem 8
stycznia 2009 r. Sąd Najwyższy przyjmuje, że wskutek wyroku Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 13 listopada 2012 r., przepis art. 103a ustawy o
emeryturach i rentach z FUS obowiązuje, lecz w innym zakresie czasowym i w
konsekwencji - podmiotowym, gdyż uchylenie przez Trybunał Konstytucyjny art. 28
ustawy o zmianie ustawy o finansach publicznych tylko „w zakresie, w jakim
znajduje zastosowanie do osób, które nabyły prawo do emerytury przed dniem 1
stycznia 2011 r., bez konieczności rozwiązania stosunku pracy”, nakazuje
przyjęcie, że poza zakresem tego orzeczenia pozostają osoby, których prawo do
emerytury podlegało zawieszeniu tylko ze względu na kontynuowanie stosunku
pracy z tym pracodawcą z którym pozostawały bezpośrednio przed dniem nabycia
4
prawa do emerytury. W tym kręgu pozostają osoby, które nabyły prawo do
emerytury realizowane na podstawie art. 103 ust. 2a ustawy emerytalnej,
obowiązującego od dnia 1 lipca 2000 r. na podstawie art. 2 pkt 2 ustawy z dnia 21
stycznia 2000 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz
ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 9,
poz. 118) do dnia 8 stycznia 2009 r. na podstawie art. 37 pkt 5 lit. b ustawy z dnia
21 listopada 2008 r. o emeryturach kapitałowych (Dz. U. Nr 228, poz. 1507; por. np.
wyroki Sądu Najwyższego z dnia 6 czerwca 2013 r., II UK 330/12, z dnia 25
kwietnia 2013 r., I UK 593/12 i z dnia 24 kwietnia 2013 r., II UK 299/12, z dnia 6
sierpnia 2013 r., II UK 4/13, z dnia 14 sierpnia 2013 r., III UK 117/12 i III UK 118/12
– niepublikowane).
Wątpliwość co do konstytucyjności zastosowania art. 103a ustawy o
emeryturach i rentach z FUS dotyczyła tych – i tylko tych – osób, które skutecznie
nabyły i zrealizowały prawo do emerytury wówczas, gdy treścią ryzyka
emerytalnego było wyłącznie osiągnięcie wieku emerytalnego i stażu
ubezpieczeniowego, a realizacja świadczenia następowała niezależnie od dalszego
zatrudnienia, a więc tylko tych osób, które nabyły prawo do emerytury w okresie od
dnia 8 stycznia 2009 r. do dnia 31 grudnia 2010 r. (por. wyroki Sądu Najwyższego z
dnia 6 czerwca 2013 r., II UK 330/12, z dnia 25 kwietnia 2013 r., I UK 593/12 i z
dnia 24 kwietnia 2013 r., II UK 299/12 – niepubl.). Zastosowanie art. 103a ustawy o
emeryturach i rentach z FUS wobec wszystkich pozostałych emerytów, a więc tych,
którzy uzyskali prawo do emerytury przed dniem 8 stycznia 2009 r. i po dniu 1
stycznia 2011 r. i nie narusza wzorców konstytucyjnych zastosowanych przez
Trybunał.
W okolicznościach odpowiadających stanowi faktycznemu sprawy objętej
skargą kasacyjną powstała wątpliwość co do stosowania art. 103a ustawy w
odniesieniu do osoby która we wcześniejszym okresie nabyła prawo do tzw.
wcześniejszej emerytury, a następnie – na skutek nowego wniosku – prawo do
emerytury z tytułu osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego. Istota problemu
sprowadzała się do odpowiedzi na pytanie, czy emerytura przyznana po
osiągnięciu wieku emerytalnego w miejsce (po wyborze zgodnie z art. 95 ust. 1
ustawy o emeryturach i rentach z FUS) emerytury wcześniejszej jest tym samym,
5
kontynuowanym świadczeniem, obliczonym w innej wysokości, czy też jest to
świadczenie nowe, różne od poprzednio wypłacanego, przysługujące nie tylko w
innym wymiarze, lecz także na innych warunkach a w konsekwencji określenie
czasu, w którym skarżąca nabyła prawo do emerytury między dniem 1 stycznia
2009 r. a 30 września 2011 r.
Odpowiadając na to pytanie należy stwierdzić, że skarżąca składała wniosek
o emeryturę dwukrotnie, a świadczenia emerytalne, do których jej prawo zostało
ustalone, jakkolwiek jednorodzajowe (emerytury), wymagały spełnienia innych
warunków (inny wiek, inny staż pracy - okresy składkowe i nieskładkowe). Ustalenie
w następstwie wniosku o wcześniejszą emeryturę prawa do tego świadczenia
poprzedzało tylko, lecz w żaden sposób nie warunkowało późniejszego ustalenia
prawa do emerytury ze względu na wiek. Jak dostrzegł Sąd Najwyższy w uchwale z
dnia 4 lipca 2013 r., II UZP 4/13 (OSNP 2013 nr 21-22, poz. 257), nie można
założyć, że na emeryturę przechodzi się tylko raz w życiu. Przy tej konstrukcji,
każdy następny wniosek należałoby traktować nie jako wniosek o świadczenie, lecz
tylko o podwyższenie już przyznanego świadczenia w związku z kontynuowaniem
zatrudnienia i ubezpieczenia. Skorzystanie z możliwości przejścia na emeryturę
przed osiągnięciem powszechnego wieku oznaczałoby ustalenie kwoty emerytury
dożywotniej z możliwością jej waloryzacji lub podwyższenia z tytułu dalszego
ubezpieczenia, bez możliwości uzyskania innego świadczenia z tytułu stażu lub
wieku. Nie ma jednak prawnych przeszkód do tego, ażeby osoba mająca ustalone
prawo do wcześniejszej emerytury nabyła prawo do emerytury na podstawie art. 27
ustawy emerytalnej i następnie wybrała to świadczenie, jako wypłacane. Innymi
słowy możliwe jest kilkakrotne realizowanie się ryzyka emerytalnego.
Także w postanowieniu z dnia 20 marca 2009 r., I UZP 7/08 (niepubl.) Sąd
Najwyższy uznał, że z braku w art. 21 ust. 2 pkt 1 ustawy określenia, że dotyczy on
ustalania podstawy wymiaru emerytury dla osoby, która wcześniej miała ustalone
prawo do tej emerytury, oznacza wyraźnie, iż chodzi w nim o inny rodzaj
świadczenia emerytalnego. Przekonujące w tym przedmiocie są motywy wyroku
Sądu Najwyższego z dnia 20 stycznia 2005 r., I UK 120/04 (OSNP 2005 nr 16, poz.
257), zgodnie z którym złożenie wniosku o przyznanie prawa do emerytury z tytułu
osiągnięcia wieku emerytalnego wynoszącego 60 lat przez kobietę, która ma
6
ustalone decyzją organu rentowego prawo do emerytury z tytułu osiągnięcia wieku
55 lat, powoduje, że organ rentowy nie rozstrzyga w sprawie zakończonej
ostateczną decyzją, lecz w nowej sprawie z zakresu ubezpieczenia społecznego. W
uzasadnieniu Sąd Najwyższy wskazał między innymi, że prawo do emerytury z
tytułu osiągnięcia wieku emerytalnego nie jest przedmiotowo tożsame z prawem do
emerytury z tytułu osiągnięcia wieku wynoszącego 55 lat, gdyż podstawy prawne
tych świadczeń są różne, a jeśli chodzi o wymagany wiek przesłanki nabycia prawa
do tych świadczeń są odmienne. Są to zatem dwa odrębne świadczenia emerytalne
w rozumieniu art. 95 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, które podlegają
odmiennym reżimom prawnym, na przykład w zakresie zawieszania lub
zmniejszania prawa do tych świadczeń (art. 103 ust. 2 ustawy).
Pogląd, że emerytura przyznawana w wieku niższym i w powszechnym
wieku emerytalnym to osobne świadczenia innego rodzaju, był już wcześniej
prezentowany (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 października 2006 r., I UK
82/06, niepubl.). W postanowieniu z dnia 13 maja 2004 r., II UZ 13/04 (OSNP 2004
nr 23, poz. 409) Sąd Najwyższy uznał domaganie się ustalenia prawa do emerytury
na podstawie art. 27 ustawy o emeryturach i rentach FUS w miejsce emerytury
przyznanej na podstawie art. 28 tej ustawy za żądanie innego świadczenia,
przyjmując, że skarga kasacyjna w takiej sprawie przysługuje bez względu na
wartość przedmiotu zaskarżenia.
Skoro przyznane dwukrotnie prawo skarżącej do emerytury opierało się na
innej podstawie prawnej, nie było przeszkód do uznania, że skarżąca, nabywając
prawo do emerytury po ukończeniu wieku emerytalnego, znalazła się w kręgu osób,
o których stanowi wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 listopada 2012 r.
Mając to na względzie, Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji (art. 39815
§ 1
k.p.c.).