V CZ 29/14
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Izby:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:09-07-2014
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:I CZ 168/12 II CSK 568/10 II CZ 128/12 II CZ 141/12 II CZ 172/12 II CZ 39/13 III CZ 77/12 IV CZ 124/12 IV CZ 147/12 IV CZ 156/12 IV CZ 166/12 IV CZ 38/13 I CKN 486/00 II CKN 897/97 IV CK 229/04
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt V CZ 29/14
POSTANOWIENIE
Dnia 8 maja 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Anna Owczarek (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Antoni Górski
SSN Kazimierz Zawada
w sprawie z powództwa małoletniego W. H., działającego przez matkę K. H.
przeciwko A. H.
o podwyższenie alimentów
i z powództwa wzajemnego A. H.
przeciwko małoletniemu W. H., działającemu przez matkę
K. H.
o obniżenie alimentów,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 8 maja 2014 r.,
zażalenia pozwanego - powoda wzajemnego
na wyrok Sądu Okręgowego w K.
z dnia 23 sierpnia 2013 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i pozostawia rozstrzygnięcie o
kosztach postępowania zażaleniowego Sądowi Okręgowemu w
K.
UZASADNIENIE
2
Sąd Okręgowy w K. wyrokiem z dnia 23 sierpnia 2013 r., uwzględniając
apelacje obu stron – małoletniego powoda W. H., działającego przez
przedstawicielkę ustawową K. H., będącego jednocześnie pozwanym wzajemnym,
oraz pozwanego A. H., jednocześnie powoda wzajemnego uchylił wyrok Sądu
Rejonowego w J. z dnia 17 grudnia 2012 r. i przekazał sprawę do ponownego
rozpoznania. Wyrokiem sądu pierwszej instancji zasądzono na rzecz powoda
tytułem alimentów za okres od dnia 19 listopada 2010 r. do dnia 16 grudnia 2012 r.
kwoty po 500 zł miesięcznie, w miejsce zasądzonych wyrokiem Sądu Okręgowego
w K. z dnia 17 czerwca 2010 r., sygn. … 656/10, a od dnia 17 grudnia 2012 r. na
bieżąco – kwoty po 600 zł miesięcznie oraz oddalono powództwo wzajemne
o obniżenie alimentów.
W ocenie Sądu Okręgowego Sąd Rejonowy nie rozpoznał istoty sprawy,
gdyż rozpoznał sprawę w zakresie aktualnej sytuacji materialnej stron
i usprawiedliwionych potrzeb małoletniego powoda, ale nie odniósł się do sytuacji
istniejącej w dacie uprawomocnienia się wyroku uprzednio zasądzającego alimenty
i nie wykazał na czym polegała istotna zmiana stosunków, co stanowi podstawę
żądania przewidzianego w art. 138 k.r.o.
Pozwany - powód wzajemny zaskarżył wyrok Sądu Okręgowego zażaleniem
do Sądu Najwyższego. Podnosząc naruszenie art. 386 § 1 i § 4 k.p.c. przez błędne
zastosowanie i przyjęcie, że Sąd Rejonowy nie rozpoznał istoty sprawy oraz
naruszenie art. 232 k.p.c. w zw. z art. 6 k.c. przez błędne zastosowanie i przyjęcie,
że Sąd Rejonowy powinien przeprowadzić dowód z dokumentów zawartych
w aktach sprawy o sygn. … 656/10 w sytuacji, gdy żadna ze stron o to nie wnosiła i
nie zachodziły wyjątkowe okoliczności usprawiedliwiające przeprowadzenie tego
dowodu z urzędu wniósł o uchylenie postanowienia Sądu Okręgowego i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania oraz rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania zażaleniowego według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył:
3
Zgodnie z art. 3941
§ 11
k.p.c. zażalenie do Sądu Najwyższego przysługuje
w razie uchylenia przez sąd drugiej instancji wyroku sądu pierwszej instancji
i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania. W judykaturze Sądu
Najwyższego jednolicie przyjmuje się, że celem takiego zażalenia jest poddanie
kontroli prawidłowości uchylenia przez sąd drugiej instancji wyroku sądu pierwszej
instancji i przekazania sprawy do ponownego postępowania, co może nastąpić
jedynie w wypadkach przewidzianych w art. 386 § 2 lub § 4 k.p.c., tj. stwierdzenia
nieważności postępowania w pierwszej instancji, przyjęcia, że sąd pierwszej
instancji nie rozpoznał istoty sprawy albo że wydanie wyroku wymaga
przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości. Konieczność odróżnienia
funkcji, które spełniać ma takie zażalenie, od funkcji skargi kasacyjnej służącej
merytorycznej kontroli orzeczeń sądu drugiej instancji, sprawia, że Sąd Najwyższy
nie może oceniać stanowiska sądu drugiej instancji co do meritum sprawy. Tak
zawężona kognicja Sądu Najwyższego przy rozpoznawaniu zażalenia opartego na
podstawie art. 3941
§ 11
k.p.c. - co do zasady - obejmuje wyłącznie ustalenie, czy
przyjęta przyczyna uchylenia wyroku sądu pierwszej instancji i przekazania sprawy
do ponownego rozpoznania odpowiada wymogom art. 386 § 2 lub § 4 k.p.c. Tylko
w przypadku przyjęcia przez sąd drugiej instancji, że w pierwszej instancji miała
miejsce nieważność postępowania, kognicja Sądu Najwyższego obejmuje ustalenie,
czy nieważność taka rzeczywiście wystąpiła. Kontrola w tym przedmiocie nie sięga
jednak meritum sprawy, bowiem dotyczy przesłanek procesowych (por.
postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 7 listopada 2012 r., IV CZ 147/12, OSNC
2013, nr 3, poz. 41; z dnia 28 listopada 2012 r., III CZ 77/12, OSNC 2013, nr 4,
poz. 54; z dnia 5 grudnia 2012 r., I CZ 168/12, OSNC 2013, nr 5, poz. 68; z dnia
19 grudnia 2012 r., II CZ 141/12, niepubl.; z dnia 10 stycznia 2013 r., IV CZ 166/12,
niepubl.). Obecny model postępowania cywilnego zakłada, iż druga instancja
stanowi instancję merytoryczną, w ramach której rozstrzygnięcie sprawy powinno
nastąpić ex novo i zakończyć spór między stronami (por. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 7 grudnia 2012r., II CZ 128/12, niepubl.). Wykładnia
celowościowa i aksjologia leżąca u podstaw instytucji procesowej określonej w art.
386 § 4 k.p.c. prowadzą do wniosku, że co do zasady podstawowym sposobem
rozstrzygnięcia w wypadku zasadności zarzutów apelacji powinno być orzeczenie
4
reformatoryjne (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 grudnia 2012r.,
IV CZ 124/12, niepubl.).
Sąd Apelacyjny powołał jako podstawę wydanego orzeczenia kasatoryjnego
nierozpoznanie istoty sprawy przez Sąd pierwszej instancji. Z uzasadnienia wynika
jednak, że dokonał błędnej wykładni powyższego pojęcia, a w następstwie
nietrafnie uznał, że Sąd Okręgowy nie rozpoznał istoty sprawy.
W judykaturze Sądu Najwyższego, w zakresie nierozpoznania istoty sprawy
jako przewidzianej w art. 386 § 4 k.p.c. podstawy uchylenia wyroku sądu pierwszej
instancji i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, jednolicie przyjmuje się,
że występuje ono wtedy, gdy sąd pierwszej instancji w sposób nieprawidłowy
zaniechał zbadania materialnej podstawy żądania pozwu lub zarzutów
merytorycznych przeciwstawionych zgłoszonemu roszczeniu (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 23 września 1998 r., II CKN 897/97, OSNC 1999/1/22; wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 2002 r., I CKN 486/00, OSP 2003/3/36; wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 17 listopada 2004 r., IV CK 229/04, niepubl.; wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 10 czerwca 2011 r., II CSK 568/10, OSNC 2012/B/40).
Nierozpoznanie istoty sprawy następuje zatem w tak rzadkich przypadkach, jak
oddalenie powództwa ze względu na błędne przyjęcie braku legitymacji procesowej,
błędne przyjęcie, że dochodzone roszczenie nie stało się jeszcze wymagalne albo
że wygasło, czy błędne uwzględnienie zarzutu przedawnienia.
Skarżący trafnie zarzuca, że w niniejszej sprawie nie doszło do tak
rozumianego nierozpoznania istoty sprawy. Trafnie też odwołuje się do
akceptowanego przez Sąd Najwyższy poglądu, według którego stwierdzone przez
sąd drugiej instancji wadliwości w uprzednim zastosowaniu prawa materialnego nie
może być kwalifikowane jako nierozpoznanie istoty sprawy (por. postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 9 listopada 2012 r., IV CZ 156/12, niepubl.; z dnia 19 grudnia
2012 r., II CZ 172/12, niepubl.; z dnia 16 maja 2013 r., IV CZ 38/13, niepubl.; z dnia
21 sierpnia 2013 r., II CZ 39/13, niepubl.). Wytknięta przez Sąd Okręgowy wadliwa
ocena zasadności roszczeń obu stron odpowiednio o podwyższenie oraz o obniżenie
alimentów, jako dokonana z uwzględnieniem jedynie aktualnej sytuacji stron,
a bez ustaleń w przedmiocie zmiany okoliczności stanowiących podstawę
5
poprzedniego orzeczenia w przedmiocie alimentów, może co najwyżej uprawniać
do przyjęcia naruszenia art. 138 k.r.o. w tym zakresie. Nie oznacza jednak
nierozpoznania istoty sprawy, skoro w oparciu o tę ocenę Sąd Rejonowy orzekł
o wysokości należnych małoletniemu alimentów, oddalając jednocześnie
powództwo wzajemne o ich obniżenie. Tym samym Sąd Okręgowy uchybił
przesłance wydania wyroku kasatoryjnego, przewidzianej art. 386 § 4 k.p.c.
Podniesione przez skarżącego naruszenie art. 232 k.p.c. w zw. z art. 6 k.c.,
ze względu na merytoryczny charakter tego zarzutu, pozostawało poza zakresem
kognicji Sądu Najwyższego na obecnym etapie postępowania.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy, na podstawie art. 39815
§ 1 zd. pierwsze
w zw. z art. 3941
§ 3 k.p.c., postanowił jak w sentencji, orzeczenie o kosztach
postępowania zażaleniowego pozostawiając końcowemu rozstrzygnięciu (art. 108
§ 2 w zw. z art. 39821
, art. 3941
§ 3 k.p.c.).
POSTANOWIENIE
Dnia 8 maja 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Anna Owczarek (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Antoni Górski
SSN Kazimierz Zawada
w sprawie z powództwa małoletniego W. H., działającego przez matkę K. H.
przeciwko A. H.
o podwyższenie alimentów
i z powództwa wzajemnego A. H.
przeciwko małoletniemu W. H., działającemu przez matkę
K. H.
o obniżenie alimentów,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 8 maja 2014 r.,
zażalenia pozwanego - powoda wzajemnego
na wyrok Sądu Okręgowego w K.
z dnia 23 sierpnia 2013 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i pozostawia rozstrzygnięcie o
kosztach postępowania zażaleniowego Sądowi Okręgowemu w
K.
UZASADNIENIE
2
Sąd Okręgowy w K. wyrokiem z dnia 23 sierpnia 2013 r., uwzględniając
apelacje obu stron – małoletniego powoda W. H., działającego przez
przedstawicielkę ustawową K. H., będącego jednocześnie pozwanym wzajemnym,
oraz pozwanego A. H., jednocześnie powoda wzajemnego uchylił wyrok Sądu
Rejonowego w J. z dnia 17 grudnia 2012 r. i przekazał sprawę do ponownego
rozpoznania. Wyrokiem sądu pierwszej instancji zasądzono na rzecz powoda
tytułem alimentów za okres od dnia 19 listopada 2010 r. do dnia 16 grudnia 2012 r.
kwoty po 500 zł miesięcznie, w miejsce zasądzonych wyrokiem Sądu Okręgowego
w K. z dnia 17 czerwca 2010 r., sygn. … 656/10, a od dnia 17 grudnia 2012 r. na
bieżąco – kwoty po 600 zł miesięcznie oraz oddalono powództwo wzajemne
o obniżenie alimentów.
W ocenie Sądu Okręgowego Sąd Rejonowy nie rozpoznał istoty sprawy,
gdyż rozpoznał sprawę w zakresie aktualnej sytuacji materialnej stron
i usprawiedliwionych potrzeb małoletniego powoda, ale nie odniósł się do sytuacji
istniejącej w dacie uprawomocnienia się wyroku uprzednio zasądzającego alimenty
i nie wykazał na czym polegała istotna zmiana stosunków, co stanowi podstawę
żądania przewidzianego w art. 138 k.r.o.
Pozwany - powód wzajemny zaskarżył wyrok Sądu Okręgowego zażaleniem
do Sądu Najwyższego. Podnosząc naruszenie art. 386 § 1 i § 4 k.p.c. przez błędne
zastosowanie i przyjęcie, że Sąd Rejonowy nie rozpoznał istoty sprawy oraz
naruszenie art. 232 k.p.c. w zw. z art. 6 k.c. przez błędne zastosowanie i przyjęcie,
że Sąd Rejonowy powinien przeprowadzić dowód z dokumentów zawartych
w aktach sprawy o sygn. … 656/10 w sytuacji, gdy żadna ze stron o to nie wnosiła i
nie zachodziły wyjątkowe okoliczności usprawiedliwiające przeprowadzenie tego
dowodu z urzędu wniósł o uchylenie postanowienia Sądu Okręgowego i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania oraz rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania zażaleniowego według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył:
3
Zgodnie z art. 3941
§ 11
k.p.c. zażalenie do Sądu Najwyższego przysługuje
w razie uchylenia przez sąd drugiej instancji wyroku sądu pierwszej instancji
i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania. W judykaturze Sądu
Najwyższego jednolicie przyjmuje się, że celem takiego zażalenia jest poddanie
kontroli prawidłowości uchylenia przez sąd drugiej instancji wyroku sądu pierwszej
instancji i przekazania sprawy do ponownego postępowania, co może nastąpić
jedynie w wypadkach przewidzianych w art. 386 § 2 lub § 4 k.p.c., tj. stwierdzenia
nieważności postępowania w pierwszej instancji, przyjęcia, że sąd pierwszej
instancji nie rozpoznał istoty sprawy albo że wydanie wyroku wymaga
przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości. Konieczność odróżnienia
funkcji, które spełniać ma takie zażalenie, od funkcji skargi kasacyjnej służącej
merytorycznej kontroli orzeczeń sądu drugiej instancji, sprawia, że Sąd Najwyższy
nie może oceniać stanowiska sądu drugiej instancji co do meritum sprawy. Tak
zawężona kognicja Sądu Najwyższego przy rozpoznawaniu zażalenia opartego na
podstawie art. 3941
§ 11
k.p.c. - co do zasady - obejmuje wyłącznie ustalenie, czy
przyjęta przyczyna uchylenia wyroku sądu pierwszej instancji i przekazania sprawy
do ponownego rozpoznania odpowiada wymogom art. 386 § 2 lub § 4 k.p.c. Tylko
w przypadku przyjęcia przez sąd drugiej instancji, że w pierwszej instancji miała
miejsce nieważność postępowania, kognicja Sądu Najwyższego obejmuje ustalenie,
czy nieważność taka rzeczywiście wystąpiła. Kontrola w tym przedmiocie nie sięga
jednak meritum sprawy, bowiem dotyczy przesłanek procesowych (por.
postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 7 listopada 2012 r., IV CZ 147/12, OSNC
2013, nr 3, poz. 41; z dnia 28 listopada 2012 r., III CZ 77/12, OSNC 2013, nr 4,
poz. 54; z dnia 5 grudnia 2012 r., I CZ 168/12, OSNC 2013, nr 5, poz. 68; z dnia
19 grudnia 2012 r., II CZ 141/12, niepubl.; z dnia 10 stycznia 2013 r., IV CZ 166/12,
niepubl.). Obecny model postępowania cywilnego zakłada, iż druga instancja
stanowi instancję merytoryczną, w ramach której rozstrzygnięcie sprawy powinno
nastąpić ex novo i zakończyć spór między stronami (por. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 7 grudnia 2012r., II CZ 128/12, niepubl.). Wykładnia
celowościowa i aksjologia leżąca u podstaw instytucji procesowej określonej w art.
386 § 4 k.p.c. prowadzą do wniosku, że co do zasady podstawowym sposobem
rozstrzygnięcia w wypadku zasadności zarzutów apelacji powinno być orzeczenie
4
reformatoryjne (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 grudnia 2012r.,
IV CZ 124/12, niepubl.).
Sąd Apelacyjny powołał jako podstawę wydanego orzeczenia kasatoryjnego
nierozpoznanie istoty sprawy przez Sąd pierwszej instancji. Z uzasadnienia wynika
jednak, że dokonał błędnej wykładni powyższego pojęcia, a w następstwie
nietrafnie uznał, że Sąd Okręgowy nie rozpoznał istoty sprawy.
W judykaturze Sądu Najwyższego, w zakresie nierozpoznania istoty sprawy
jako przewidzianej w art. 386 § 4 k.p.c. podstawy uchylenia wyroku sądu pierwszej
instancji i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, jednolicie przyjmuje się,
że występuje ono wtedy, gdy sąd pierwszej instancji w sposób nieprawidłowy
zaniechał zbadania materialnej podstawy żądania pozwu lub zarzutów
merytorycznych przeciwstawionych zgłoszonemu roszczeniu (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 23 września 1998 r., II CKN 897/97, OSNC 1999/1/22; wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 2002 r., I CKN 486/00, OSP 2003/3/36; wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 17 listopada 2004 r., IV CK 229/04, niepubl.; wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 10 czerwca 2011 r., II CSK 568/10, OSNC 2012/B/40).
Nierozpoznanie istoty sprawy następuje zatem w tak rzadkich przypadkach, jak
oddalenie powództwa ze względu na błędne przyjęcie braku legitymacji procesowej,
błędne przyjęcie, że dochodzone roszczenie nie stało się jeszcze wymagalne albo
że wygasło, czy błędne uwzględnienie zarzutu przedawnienia.
Skarżący trafnie zarzuca, że w niniejszej sprawie nie doszło do tak
rozumianego nierozpoznania istoty sprawy. Trafnie też odwołuje się do
akceptowanego przez Sąd Najwyższy poglądu, według którego stwierdzone przez
sąd drugiej instancji wadliwości w uprzednim zastosowaniu prawa materialnego nie
może być kwalifikowane jako nierozpoznanie istoty sprawy (por. postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 9 listopada 2012 r., IV CZ 156/12, niepubl.; z dnia 19 grudnia
2012 r., II CZ 172/12, niepubl.; z dnia 16 maja 2013 r., IV CZ 38/13, niepubl.; z dnia
21 sierpnia 2013 r., II CZ 39/13, niepubl.). Wytknięta przez Sąd Okręgowy wadliwa
ocena zasadności roszczeń obu stron odpowiednio o podwyższenie oraz o obniżenie
alimentów, jako dokonana z uwzględnieniem jedynie aktualnej sytuacji stron,
a bez ustaleń w przedmiocie zmiany okoliczności stanowiących podstawę
5
poprzedniego orzeczenia w przedmiocie alimentów, może co najwyżej uprawniać
do przyjęcia naruszenia art. 138 k.r.o. w tym zakresie. Nie oznacza jednak
nierozpoznania istoty sprawy, skoro w oparciu o tę ocenę Sąd Rejonowy orzekł
o wysokości należnych małoletniemu alimentów, oddalając jednocześnie
powództwo wzajemne o ich obniżenie. Tym samym Sąd Okręgowy uchybił
przesłance wydania wyroku kasatoryjnego, przewidzianej art. 386 § 4 k.p.c.
Podniesione przez skarżącego naruszenie art. 232 k.p.c. w zw. z art. 6 k.c.,
ze względu na merytoryczny charakter tego zarzutu, pozostawało poza zakresem
kognicji Sądu Najwyższego na obecnym etapie postępowania.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy, na podstawie art. 39815
§ 1 zd. pierwsze
w zw. z art. 3941
§ 3 k.p.c., postanowił jak w sentencji, orzeczenie o kosztach
postępowania zażaleniowego pozostawiając końcowemu rozstrzygnięciu (art. 108
§ 2 w zw. z art. 39821
, art. 3941
§ 3 k.p.c.).