Pełny tekst orzeczenia

34/1/B/2010





POSTANOWIENIE


z dnia 2 grudnia 2009 r.


Sygn. akt Ts 275/08





Trybunał Konstytucyjny w składzie:





Marian Grzybowski,





po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Łukasza K. w sprawie zgodności:


1) art. 22 ust. 1, art. 28 ust. 1 i 2, art. 28 ust. 3 pkt 1 i 3 oraz art. 28 ust. 3a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2007 r., Nr 11, poz. 74, ze zm.), a także art. 28 ust. 3b ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2007 r., Nr 11, poz. 74, ze zm.) w zw. z § 3 ust. 1 pkt 1-3 rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej dnia 31 lipca 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad umarzania należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne (Dz. U. Nr 141, poz. 1365) z art. 1, art. 5, art. 7, art. 20, art. 21 ust. 1 i 2, art. 22, art. 30, art. 32 ust. 1 i 2, art. 64 oraz art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,


2) art. 183 § 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270, ze zm.) z art. 45 ust. 1 w zw. z art. 2 Konstytucji,





p o s t a n a w i a:





odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.





UZASADNIENIE





W skardze konstytucyjnej złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 4 lipca 2008 r. pełnomocnik skarżącego wniósł o kontrolę zgodności, po pierwsze, art. 22 ust. 1, art. 28 ust. 1 i 2, art. 28 ust. 3 pkt 1 i 3 oraz art. 28 ust. 3a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2007 r., Nr 11, poz. 74, ze zm.), a także art. 28 ust. 3b ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2007 r., Nr 11, poz. 74, ze zm.) w zw. z § 3 ust. 1 pkt 1-3 rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 31 lipca 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad umarzania należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne (Dz. U. Nr 141, poz. 1365) z art. 1, art. 5, art. 7, art. 20, art. 21 ust. 1 i 2, art. 22, art. 30, art. 32 ust. 1 i 2, art. 64 oraz art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej; po drugie, art. 183 § 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270, ze zm.; dalej: p.p.s.a.) z art. 45 ust. 1 w zw. z art. 2 Konstytucji.


Powyższa skarga została wniesiona w oparciu o następujący stan faktyczny i prawny. Decyzją z dnia 24 lipca 2006 r. (nr: De-Um/150/2/05) Zakład Ubezpieczeń Społecznych odmówił skarżącemu umorzenia należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne ze względu na brak spełnienia przewidzianych prawem przesłanek. Decyzją z dnia 2 października 2006 r. (nr De-Um/P/150/2/06) Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych po ponownym rozpatrzeniu sprawy utrzymał w mocy decyzje organu I instancji. Skarga wniesiona od powyższej decyzji została oddalona wyrokiem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 20 kwietnia 2007 r. (sygn. akt V SA/Wa 411/07). Od powyższego rozstrzygnięcia skarżący wniósł skargę kasacyjną, która została oddalona przez Naczelny Sąd Administracyjny wyrokiem z dnia 7 lutego 2008 r. (sygn. akt II GSK 393/07).


Z wydaniem wskazanych powyżej rozstrzygnięć skarżący wiąże naruszenie szeregu zasad oraz praw konstytucyjnych, w tym m.in.: zasady państwa prawnego i nakazu urzeczywistniania zasad sprawiedliwości społecznej (art. 2 Konstytucji), prawa do społecznego charakteru gospodarki rynkowej opartej na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności jako podstawy ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej (art. 20 Konstytucji), prawa do ochrony własności (art. 21 Konstytucji), zakazu ograniczania wolności działalności gospodarczej (art. 22 Konstytucji), prawa do godnego życia oraz jego poszanowania i ochrony przez organy władzy publicznej (art. 30 w zw. z art. 38 Konstytucji), zasady równości wobec prawa i prawa do równego traktowania przez organy władzy publicznej (art. 32 ust. 1 Konstytucji), zakazu dyskryminacji bez względu na przyczynę (art. 32 ust. 2 Konstytucji), prawa do sądu (art. 45 Konstytucji), prawa do równej ochrony własności i praw majątkowych (art. 64 ust. 2 Konstytucji).


Uzasadniając zarzut niekonstytucyjności wysunięty w stosunku do wskazanych w skardze przepisów, skarżący podnosi, że art. 22 ust. 1 zaskarżonej ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych zawyża miesięczną wysokość poszczególnych składek na ubezpieczenie społeczne płaconych przez przedsiębiorców i wprowadza ograniczenia nieproporcjonalnie wysokie w porównaniu np. do obciążeń ciążących na rolnikach. Prowadzi to – zdaniem skarżącego – do naruszenia m.in. wolności działalności gospodarczej, a także „rozmija się ze standardami ochrony własności i ma postać kryptowywłaszczenia”. Przepis ten, nakładając tak wysokie obciążenia na określoną grupę społeczną, narusza także zasadę równości.


Odnosząc się w dalszej kolejności do zaskarżonego art. 28 wskazanej powyżej ustawy, regulującego zasady umarzania zaległości z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne, skarżący opisuje nieprawidłowe „korzystanie” z instytucji uznania administracyjnego przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, który to organ – w jego ocenie – „jeśli ma ochotę to umarza, a jeśli takiej ochoty nie ma, to nie umarza”. Skarżący podkreśla przy tym, że ZUS najczęściej umarza w przypadku potężnych podmiotów gospodarczych, zaś w przypadku małych przedsiębiorstw – odmawia umorzenia zaległości. W jego ocenie: „Sytuacja taka generuje bezprawie i iluzję praworządności oraz ma charakter dyskryminacyjny (…). Obecne regulacje umorzeniowe sprzyjają też naruszeniu prawa do ochrony własności i równej jej ochrony i prowadzą do kryptowywłaszczenia. Pozbawiają bowiem małe przedsiębiorstwa w sposób sprzeczny z regulacjami konstytucyjnymi części ich dochodów”. W konsekwencji, małe przedsiębiorstwa napotykają na przeszkody w realizacji prawa do wolności gospodarczej. Zdaniem skarżącego celem usunięcia istniejących nieprawidłowości należałoby wprowadzić zwrot „zakład umarza” w miejsce „zakład może umorzyć” oraz nakazać zakładowi rozpatrywanie problemu umorzenia według stanu na dzień złożenia wniosku, uwzględnianie faktów powszechnie znanych i należyte przeprowadzenie postępowania dowodowego.


Wywodząc niekonstytucyjność art. 183 § 2 p.p.s.a., skarżący wskazuje tylko, że narusza on prawo strony do sądu „o określonych konstytucyjnie przymiotach”, tolerując takie „stany” w toku postępowania, gdy zostają pominięte wskazane sądowi okoliczności, które powinny być uwzględniane z urzędu. W uzasadnieniu wywodzi: „Odmowa uwzględnienia przez sąd faktów powszechnie znanych i przeprowadzenia wskazanych w tej sprawie wniosków dowodowych powoduje, że zapadające w sprawie wyroki – tak jak wyroki z 7 lutego 2008 r. – są oderwane od rzeczywistości, co powinno skutkować nieważnością postępowania”.


In fine skarżący wskazał, że „zaskarżone regulacje mimo swojego pozornie postępowego charakteru, w swojej dotychczasowej postaci sprzyjają powstawaniu i utrzymywaniu zobowiązań o charakterze pańszczyźnianym (…)”.


Zarządzeniem z 21 października 2008 r. wezwano skarżącego do uzupełnienia braku wniesionej skargi konstytucyjnej poprzez określenie sposobu, w jaki poszczególne przepisy naruszają wskazane w skardze konstytucyjnej prawa i wolności.


W piśmie nadesłanym do Trybunału Konstytucyjnego w celu uzupełnienia braków skargi wskazano, że określenie sposobu, w jaki zaskarżone przepisy naruszają przysługujące skarżącemu konstytucyjne prawa i wolności zostało zawarte w uzasadnieniu wniesionej skargi konstytucyjnej. W dalszej części pisma powtórzono pkt IV skargi.





Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:





Skarga konstytucyjna jest nadzwyczajnym środkiem ochrony indywidualnych praw konstytucyjnych o charakterze podmiotowym i konstytucyjnych wolności, którego rozpoznanie warunkowane jest spełnieniem szeregu przesłanek, wynikających zarówno z art. 79 ust. 1 Konstytucji, jak i z ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). W świetle powołanego przepisu Konstytucji przedmiotem rozpoznania Trybunału Konstytucyjnego w trybie skargi konstytucyjnej może być tylko przepis aktu normatywnego, którego zastosowanie w konkretnej sprawie doprowadziło do naruszenia przysługujących skarżącemu konstytucyjnych praw lub wolności. W orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego podkreśla się – wskazując na art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK – że to na skarżącym ciąży obowiązek nie tylko wskazania, jakie konstytucyjne prawa i wolności zostały naruszone, ale także określenia, w jaki sposób prawa te lub wolności doznały uszczerbku na skutek wydania na podstawie kwestionowanych przepisów ostatecznego rozstrzygnięcia.


Zgodnie z art. 36 ust. 3 ustawy o TK, znajdującym zastosowanie do spraw rozpatrywanych w trybie skargi konstytucyjnej na podstawie art. 49 tejże ustawy, Trybunał Konstytucyjny odmawia nadania dalszego biegu wniesionej skardze konstytucyjnej w przypadku, w którym braki skargi konstytucyjnej nie zostały uzupełnione w wyznaczonym terminie. Nie budzi przy tym wątpliwości, iż nieuzupełnienie braków skargi zachodzi zarówno w sytuacji, w której skarżący nie nadesłał do Trybunału żadnego pisma w ustawowym 7-dniowym terminie, jak i w przypadku, w którym takie pismo procesowe wprawdzie zostało nadesłane, ale nie zawiera uzupełnienia wskazanych w zarządzeniu sędziego TK braków skargi konstytucyjnej.


W sprawie będącej przedmiotem wstępnego rozpoznania wystąpiła druga ze wskazanych powyżej sytuacji. Zarządzeniem z 21 października 2008 r. wezwano skarżącego do uzupełnienia braku wniesionej skargi konstytucyjnej poprzez określenie sposobu, w jaki poszczególne przepisy naruszają wskazane w skardze konstytucyjnej prawa i wolności. Skarżący wprawdzie nadesłał w ustawowym terminie pismo procesowe, jednakże ograniczył się w nim do przekopiowania części uzasadnienia zawartego w skardze konstytucyjnej. Oznacza to tym samym, że braki wskazane w zarządzeniu nie zostały uzupełnione, co – jak wskazano powyżej – stanowi samoistną przesłankę odmowy nadania dalszego biegu wniesionej skardze konstytucyjnej.


Niezasadne jest przy tym stwierdzenie zawarte w piśmie, że wniesiona skarga konstytucyjna spełnia wszystkie wymagane prawem warunki. Tytułem przykładu wskazać należy, że skarżący nie wykazał, w jaki sposób w jego sprawie doszło do naruszenia prawa do sądu przez zaskarżony art. 183 § 2 p.p.s.a., zawierający wyliczenie przypadków nieważności postępowania. Skarżący wysunął w skardze zarzut niewzięcia przez sąd pod uwagę faktów powszechnie znanych i nieprzeprowadzenia wskazanych wniosków dowodowych, które to okoliczności skutkować w jego przekonaniu powinny nieważnością z urzędu. Nie wykazał jednak, jakich wniosków dowodowych nie przeprowadzono w jego sprawie, jakich okoliczności powszechnie znanych organy orzekające nie wzięły pod uwagę przy rozpoznaniu sprawy i w jaki sposób wpłynęło to na realizację przysługującego mu prawa do sądu.


Niezależnie od powyższego, należy wskazać na zaistnienie innych okoliczności uzasadniających odmowę nadania dalszego biegu wniesionej skardze konstytucyjnej.


W pierwszej kolejności należy zauważyć, że większa część zarzutów wysuniętych w skardze konstytucyjnej skierowana została przeciwko sposobowi stosowania zaskarżonych przepisów przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Tymczasem konstrukcja skargi konstytucyjnej przyjęta w prawie polskim wyklucza merytoryczne rozpoznanie skargi, której zarzuty skierowane są przeciwko postępowaniu orzekających w sprawie organów, koncentrują się na wykazaniu błędnego zastosowania przez nie zaskarżonego przepisu, czy też wykazaniu innych uchybień popełnionych w procesie wydawania rozstrzygnięcia; tego typu naruszenia nie korzystają z ochrony przewidzianej w trybie skargi konstytucyjnej.


Jak wielokrotnie podkreślał Trybunał Konstytucyjny, przedmiotem kontroli Trybunału Konstytucyjnego w drodze skargi konstytucyjnej nie mogą być akty stosowania prawa, a więc prawomocne orzeczenia lub ostateczne decyzje zapadłe w indywidualnych sprawach, lecz wyłącznie akty normatywne, na podstawie których rozstrzygnięcia te zostały wydane. Trybunał Konstytucyjny nie jest kolejnym w toku instancji organem legitymowanym do badania prawidłowości wydanego rozstrzygnięcia, jako że nie posiada kompetencji do kontroli prawidłowości ustaleń sądu, sposobu zastosowania czy też niezastosowania obowiązujących przepisów, lecz został powołany do orzekania w sprawie zgodności z Konstytucją przepisów prawa, w celu wyeliminowania z systemu prawnego przepisów z nią niezgodnych (zob. postanowienia z: 26 lutego 1999 r., Ts 156/98, OTK ZU nr 5/1999, poz. 105; 29 listopada 1999 r., Ts 46/99, OTK ZU nr 7/1999, poz. 193; 11 października 1999 r., Ts 113/99, OTK ZU nr 1/2000, poz. 24; 29 grudnia 1999 r., Ts 137/99, OTK ZU nr 1/2000, poz. 37; 21 czerwca 2000 r., Ts 33/00, OTK ZU nr 6/2000, poz. 222).


Przedmiotem kontroli w trybie skargi konstytucyjnej mogą być tylko przepisy, które stanowiły podstawę wskazanego w skardze jako ostateczne rozstrzygnięcia. Tej przesłanki nie spełnia art. 22 ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, określający wysokość stóp procentowych składek na ubezpieczenie społeczne. Przedmiotem wskazanych w skardze rozstrzygnięć było umorzenie należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne. Analiza uzasadnień wydanych w sprawie rozstrzygnięć wskazuje, że wysokość tych składek – jakkolwiek miała wpływ na wysokość należności, której umorzenia domagał się skarżący – nie miała wpływu na kształt ostatecznego rozstrzygnięcia. Innymi słowy: treść kwestionowanej regulacji nie determinowała kierunku rozstrzygnięcia.





Mając powyższe na uwadze należało orzec jak na wstępie.