Pełny tekst orzeczenia

106/9/A/2011

POSTANOWIENIE
z dnia 29 listopada 2011 r.
Sygn. akt SK 5/10

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Stanisław Rymar – przewodniczący
Zbigniew Cieślak – sprawozdawca
Maria Gintowt-Jankowicz
Andrzej Rzepliński
Marek Zubik,

po rozpoznaniu, na posiedzeniu niejawnym w dniu 29 listopada 2011 r., skargi konstytucyjnej Jarosława Wernikowskiego o zbadanie zgodności:
art. 49 zdanie drugie ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (Dz. U. z 2007 r. Nr 63, poz. 424) w zakresie, w jakim znosi ono ograniczenie czasowe trwania postępowania przygotowawczego przeciwko osobie, z art. 2 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,



p o s t a n a w i a:

na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, z 2000 r. Nr 48, poz. 552 i Nr 53, poz. 638, z 2001 r. Nr 98, poz. 1070, z 2005 r. Nr 169, poz. 1417, z 2009 r. Nr 56, poz. 459 i Nr 178, poz. 1375, z 2010 r. Nr 182, poz. 1228 i Nr 197, poz. 1307 oraz z 2011 r. Nr 112, poz. 654) umorzyć postępowanie ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.

UZASADNIENIE

I

1. W piśmie z 21 czerwca 2007 r. Jarosław Wernikowski (dalej: skarżący) wystąpił ze skargą konstytucyjną do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zbadania zgodności art. 302 § 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm., dalej: k.p.k.) z art. 2, art. 7, art. 42 ust. 1 i 2 Konstytucji oraz art. 49 zdanie drugie ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (Dz. U. z 2007 r. Nr 63, poz. 424; dalej: ustawa o IPN) z art. 2 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji.
Skarga była przedmiotem kontroli wstępnej przeprowadzonej przez Trybunał Konstytucyjny, który postanowieniem z 17 lutego 2010 r., sygn. Ts 142/07, odmówił nadania dalszego biegu skardze w zakresie dotyczącym badania zgodności art. 302 § 2 k.p.k. z art. 2, art. 7 i art. 42 ust. 1 i 2 Konstytucji, stwierdzając, że przywołane przepisy ustawy zasadniczej nie mogą stanowić samodzielnych wzorców kontroli w postępowaniu skargowym, nie są bowiem źródłem, ani wolności ani praw konstytucyjnych. Trybunał w przywołanym postanowieniu stwierdził, że zarzut naruszenia prawa do obrony (art. 42 ust. 2 Konstytucji) jest bezzasadny, jak również skarżący nie wykazał niezgodności z art. 42 ust. 1 Konstytucji. Ponadto Trybunał podzielił dominujący w orzecznictwie pogląd, że art. 2 Konstytucji wyrażający zasadę demokratycznego państwa prawnego nie może być traktowany jako ogólny i zastępczy wzorzec kontroli konstytucyjności wobec innych przepisów statuujących bezpośrednio prawa i wolności konstytucyjne. Odnosząc się do art. 7 Konstytucji, stwierdził, że zawarta w nim zasada legalizmu wyraża nakaz działania organów władzy publicznej w granicach wyznaczonych przez prawo, nie wyraża natomiast żadnych wolności lub praw jednostki.

1.1. Sprawa, w związku z którą została wniesiona skarga, powstała w oparciu o następujący stan faktyczny.
Prokurator Oddziałowej Komisji w Szczecinie 2 stycznia 2007 r. poinformował skarżącego, że wniesiony przez niego wniosek z 27 grudnia 2006 r. o umorzenie prowadzonego przeciwko niemu postępowania przygotowawczego po ogłoszeniu 25 maja 2006 r. postanowienia o ogłoszeniu zarzutów jest zbyt wczesny, a podjęcie decyzji co do sposobu zakończenia śledztwa będzie możliwe dopiero po zakończeniu procesu zbierania dowodów.
Skarżący na powyższą czynność prokuratora złożył zażalenie, którego przyjęcia z powodów formalnych odmówił w drodze zarządzenia z 13 lutego 2007 r. Prokurator Komisji Oddziałowej w Szczecinie. Również na to zarządzenie skarżący złożył zażalenie, które zostało przekazane Głównej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (dalej: IPN). Postanowieniem z 14 marca 2007 r., wskazanym przez skarżącego jako ostateczne w rozumieniu art. 46 ust. 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, IPN utrzymał w mocy zaskarżone zarządzenie.

1.2. W skardze podniesione zostały argumenty odnoszące się do niezgodności z Konstytucją obu przepisów, tj. art. 302 § 2 k.p.k. jak również art. 49 ustawy o IPN. Ze względu na rozstrzygnięcie przez Trybunał dotyczące art. 302 § 2 k.p.k. (postanowienie z 17 lutego 2010 r. sygn., Ts 142/07), przedmiotem rozpatrywanej sprawy mogły zostać uczynione jedynie zarzuty odnoszące się do zgodności art. 49 ustawy o IPN ze wskazanymi w skardze wzorcami kontroli: art. 2 i art. 45 ust. 1 Konstytucji.
Skarżący podniósł, że brak jest w ustawie o IPN jakichkolwiek przepisów określających choćby przy pomocy klauzul generalnych termin zakończenia postępowania przygotowawczego przeciwko osobie. Stan taki powstał wskutek wyłączenia w art. 49 ustawy o IPN stosowania art. 310 k.p.k. W sprawie będącej przedmiotem skargi doprowadziło to do przedłużania postępowania ponad miarę i potrzebę. W skardze podniesiono również, że pozostawienie kwestionowanych przepisów, tj. art. 302 § 2 k.p.k. oraz art. 49 ustawy o IPN w polskim systemie prawnym byłoby sprzeczne z podstawowymi zasadami demokratycznego państwa prawa, albowiem umożliwiałoby stawianie bezpodstawnych zarzutów karnych przeciwko osobom bez możliwości weryfikacji, czy zarzucany czyn jest przestępstwem i bez żadnych ram czasowych prowadzenia śledztwa.
We wniesionym po wezwaniu przez Trybunał do usunięcia braków formalnych piśmie z 24 października 2007 r. skarżący wyjaśnił, że naruszenie jego konstytucyjnych praw przez art. 49 ustawy o IPN było spowodowane rozpoznawaniem sprawy w sposób przewlekły, nieznajdujący racjonalnego uzasadnienia. Wskazał także, że art. 49 ustawy o IPN odmawia skarżącemu prawa do inicjacji kontroli celowości i terminowości prowadzenia postępowania przez jakikolwiek organ drugiej instancji, wyłącza także kontrolę sądową prowadzonego postępowania karnego. Ponadto art. 49 ustawy o IPN skutkuje naruszeniem prawa skarżącego do rozpoznania jego sprawy bez zbędnej zwłoki i w terminie określonym ustawowo lub dającym się przewidzieć. Powoduje to sprzeczność przepisu z zasadą państwa prawnego i wynikającymi z niej zasadą zaufania obywatela do prawa oraz zasadą działania organów państwa w granicach prawa. Skarżący przyznał, że zaskarżony art. 49 ustawy o IPN, mimo że formalnie wyznacza prawne granice działania organów dochodzeniowych, to jednak faktycznie pozostaje w rażącej sprzeczności z zasadą oznaczoności działań organów i zasadą rozpoznawania sprawy, w tym postępowania przygotowawczego, w określonych ustawowo terminach.

2. W piśmie z 13 października 2010 r. stanowisko w sprawie zajął Marszałek Sejmu. Wniósł o stwierdzenie, że art. 49 zdanie trzecie ustawy IPN w zakresie, w jakim znosi ograniczenia czasowe trwania postępowania przygotowawczego przeciwko osobie, nie jest niezgodny z art. 45 ust. 1 Konstytucji. Ponadto, na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o Trybunale Konstytucyjnym) wniósł o umorzenie postępowania w pozostałym zakresie, ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.
Brak adekwatności wzorca wynikającego z art. 45 ust. 1 Konstytucji Marszałek Sejmu upatruje w objęciu przez skarżącego nakazem rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki organów prowadzących postępowania przygotowawcze, w tym prokuratorów prowadzących śledztwo na podstawie ustawy o IPN. Tymczasem art. 45 ust. 1 Konstytucji odnosi się do sądu, na co wskazuje wykładania literalna, jak również liczne stanowiska doktryny.
Odnosząc się do przedstawionego w skardze zarzutu, jakoby art. 49 ustawy o IPN odmawiał skarżącemu prawa do inicjacji kontroli celowości i terminowości prowadzenia postępowania przez jakikolwiek organ drugiej instancji, a także wyłączał sądową kontrolę prowadzonego postępowania, zauważył, że zaskarżony przepis w żaden sposób nie odnosi się do kwestii kontroli instancyjnej postępowania przygotowawczego. Wskazał także na brak wyjaśnienia w skardze konstytucyjnej relacji między treścią art. 49 ustawy o IPN a zarzutem wyłączenia prawa do inicjacji kontroli celowości i terminowości.

3. Prokurator Generalny w piśmie z 2 grudnia 2010 r. na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym stwierdził, że postępowanie podlega umorzeniu ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.
Uzasadniając zajęte stanowisko Prokurator Generalny, wskazał, że w żadnym z orzeczeń, w tym także w postanowieniu z 14 marca 2007 r., uznanym przez skarżącego za ostateczne, zaskarżony art. 49 ustawy o IPN nie tylko nie był podstawą, lecz nie był nawet przedmiotem analizy jako przepis rzutujący na treść orzeczenia. Stwierdził także, że podanie w skardze art. 49 ustawy o IPN miało na celu poszerzenie argumentacji opowiadającej się za niekonstytucyjnością art. 302 § 2 k.p.k.
Uznał, że wyprowadzone przez skarżącego stanowisko, jakoby art. 49 zdanie trzecie ustawy o IPN w odniesieniu do art. 45 ust. 1 Konstytucji, w szczególności fragment mówiący o prawie każdego do rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki, można było odnieść do działań organów prowadzących postępowanie przygotowawcze, nie zasługuje na aprobatę. Norma zawarta w art. 45 ust. 1 Konstytucji jest adresowana do sądów w zakresie postępowania jurysdykcyjnego, obejmującego sprawowanie wymiaru sprawiedliwości, a nie do organów, które takiego wymiaru nie sprawują, ale prowadzą postępowanie przygotowawcze. Uzasadnia to, zdaniem Prokuratora, uznanie niedopuszczalności skargi, która przysługuje wówczas, gdy doszło do naruszenia wolności lub praw konstytucyjnych. W niniejszej sprawie mogło dojść do naruszenia praw, ale ustawowych, będących poza kontrolą objętą niniejszą skargą konstytucyjną, albowiem nakaz zakończenia postępowania przygotowawczego można wywieść z art. 2 § 1 pkt 4 k.p.k.
Odnosząc się do zarzutu, że zaskarżony przepis wyłącza sądową kontrolę postępowania karnego w odniesieniu do postępowania przygotowawczego, Prokurator wskazał, że w zasadzie przepisy k.p.k. nie przewidują sprawowania przez sądy takiej kontroli. Stwierdził, że wyjątkiem od tej zasady są te postanowienia incydentalne prokuratora, które bezpośrednio dotykają praw i wolności konstytucyjnych i na które – w związku z tym – przysługuje zażalenie do sądu. Przy okazji wniosków w takich sprawach kontroli sądowej może podlegać sama przewlekłość postępowania przygotowawczego, jeżeli wpływa ona bezpośrednio na prawa i wolności konstytucyjne.
W stanowisku wskazano na możliwość zainicjowania kontroli czasu trwania postępowania przygotowawczego, jeżeli jego tok ulega nadmiernemu wydłużeniu, przez wykorzystanie skargi na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki, przewidzianej w ustawie z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz. U. Nr 179, poz. 1843).
Prokurator nie podzielił także zarzutu skarżącego, że art. 49 ustawy o IPN wyłącza kontrolę prowadzonego postępowania karnego. Zauważył, że nawet gdyby przepis ten nie zawierał wyłączenia stosowania art. 310 k.p.k., i tak nie uprawniałby do zażalenia na postanowienie o przedłużeniu śledztwa, ponieważ procedura karna nie dopuszcza w ogóle możliwości zaskarżania tego typu postanowień, zwłaszcza zaś zaskarżania ich do sądu.

II

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji skarga konstytucyjna jest środkiem ochrony konstytucyjnych wolności lub praw: „Każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji”. Przyjęty model skargi konstytucyjnej przesądza, że ma ona charakter konkretnego, subsydiarnego środka ochrony wolności i praw (por. np. postanowienie TK z 25 listopada 2009 r., sygn. SK 30/07, OTK ZU nr 10/A/2009, poz. 159).
Skarga konstytucyjna służy wyeliminowaniu z systemu prawnego przepisów stanowiących podstawę ostatecznego orzeczenia sądu lub organu administracji publicznej o wolnościach lub prawach albo obowiązkach skarżącego w wypadku, gdy zostaną one uznane przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodne z Konstytucją.


1.1. Trybunał bada spełnienie konstytucyjnych i ustawowych wymogów skargi zarówno na etapie wstępnego rozpoznania, jak i po skierowaniu skargi do merytorycznego rozpoznania (zob. np. postanowienia TK: z 21 października 2003 r., sygn. SK 41/02, OTK ZU nr 8/A/2003, poz. 89; z 6 lipca 2004 r., sygn. SK 47/03, OTK ZU nr 7/A/2004, poz. 74; z 30 maja 2007 r., sygn. SK 67/06, OTK ZU nr 6/A/2007, poz. 64 czy postanowienie z 18 listopada 2008 r., sygn. SK 23/06, OTK ZU nr 9/A/2008, poz. 166). Niekiedy bowiem dopiero po dokonaniu pełnej analizy merytorycznej skargi możliwe jest ustalenie, czy spełnia ona wymogi materialne, związane z normatywną konstrukcją wynikającą z przywołanego art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz z art. 47 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Wymogi te dotyczą w szczególności wskazania przez skarżącego konstytucyjnej wolności lub prawa, sposobu, w jaki – zdaniem skarżącego – konstytucyjna wolność lub prawo zostały naruszone oraz podania uzasadnienia skargi z dokładnym opisem stanu faktycznego.

Zgodnie z art. 79 Konstytucji, kontrola konstytucyjności zainicjowana skargą musi mieć za przedmiot ustawę lub inny akt normatywny, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o wolnościach lub prawach osoby wnoszącej skargę. Musi zatem istnieć związek między normą będącą przedmiotem kontroli a prawną podstawą ostatecznego orzeczenia. Stąd z art. 79 Konstytucji wynika m.in. obowiązek ustalenia, czy na podstawie zaskarżonego przepisu zapadło ostateczne orzeczenie sądu lub organu administracji publicznej. Niespełnienie tego wymogu skutkuje umorzeniem postępowania ze względu na niedopuszczalność orzekania (zob. postanowienia TK: z 27 maja 2008 r., sygn. SK 18/07, OTK ZU nr 4/A/2008, poz. 74; z 4 października 2010 r., sygn. SK 12/08, OTK ZU nr 8/A/2010, poz. 87; z 24 stycznia 1999 r., sygn. Ts 124/98, OTK ZU nr 1/1999, poz. 8).

Przede wszystkim ustalenia wymaga przedmiot skargi konstytucyjnej.

2. Skarżący w petitum skargi żąda zbadania zgodności art. 49 zdanie drugie ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (Dz. U. z 2007 r. Nr 63, poz. 424, ze zm.; dalej: ustawa o IPN) z art. 2 i z art. 45 ust. 1 Konstytucji.
Art. 49 ustawy o IPN składa się z trzech zdań. Pierwsze zdanie stanowi, że po upływie 3 miesięcy od daty wszczęcia śledztwa w sprawie o zbrodnię, o której mowa w art. 1 pkt 1 lit. a, prokurator prowadzący je składa prokuratorowi nadrzędnemu sprawozdanie z dokonanych czynności. Drugie zdanie wskazuje, że sprawozdanie takie składa się po upływie każdego trzymiesięcznego okresu śledztwa. Zgodnie z trzecim zdaniem, nie stosuje się terminów dotyczących ukończenia śledztwa, określonych w art. 310 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.; dalej: k.p.k.).
Z treści uzasadnienia skargi wynika, że zaskarżono zdanie trzecie art. 49 ustawy o IPN, które prowadzi do wyłączenia stosowania do śledztwa w sprawie o zbrodnię terminu do jego zakończenia określonego w art. 310 k.p.k. Wskazuje na to chociażby zarzut, że „art. 49 (…) wyłączając stosowanie art. 310 k.p.k. w zestawieniu z innymi przepisami (…) prowadzi do braku w tej ustawie jakichkolwiek przepisów określających choćby przy pomocy klauzul generalnych termin zakończenia postępowania przygotowawczego przeciwko osobie”. Także w piśmie z 24 października 2007 r. przesłanym w wykonaniu wezwania Trybunału skarżący uzupełnia, że „art. 49 ustawy o IPN skutkuje naruszeniem prawa skarżącego do rozpoznania jego sprawy bez zbędnej zwłoki i w terminie określonym ustawowo lub dającym się przewidzieć”. Jednocześnie skarżący nie odnosi się w żaden sposób do regulacji zawartej w zdaniu drugim, wprowadzającym obowiązki sprawozdawcze prokuratora po każdym trzymiesięcznym okresie śledztwa.
Zestawienie petitum skargi z uzasadnieniem prowadzi do wniosku, że w petitum wadliwie określono przedmiot zaskarżenia. Nie stanowi to jednak przeszkody dalszego badania sprawy. Zgodnie z ugruntowaną w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego zasadą falsa demonstratio non nocet istotne znaczenie dla sprawy ma jej materia, a nie oznaczenie (zob. np. wyrok TK z 24 lutego 2009 r., sygn. SK 34/07, OTK ZU nr 2/A/2009, poz. 10 oraz powołane tam orzecznictwo). Rekonstrukcji zarzutu dokonuje się zarówno na podstawie treści petitum, jak i uzasadnienia, które – jako integralna część skargi – stanowi usystematyzowanie oraz rozwinięcie wątpliwości wskazanych na początku pisma inicjującego postępowanie (zob. postanowienie TK z 25 listopada 2009 r., sygn. SK 16/09, OTK ZU nr 10/A/2009, poz. 160).
Wyłączony w art. 49 zdanie trzecie ustawy o IPN art. 310 k.p.k. wprowadza instrukcyjny 3-miesięczny termin zakończenia śledztwa (ust. 1). Ustawodawca dopuścił możliwość przedłużania śledztwa w uzasadnionych wypadkach na dalszy czas oznaczony przez prokuratora nadzorującego śledztwo lub prokuratora bezpośrednio przełożonego wobec prokuratora, który prowadzi śledztwo, nie dłuższy jednak niż rok. Natomiast w szczególnie uzasadnionych wypadkach właściwy prokurator nadrzędny nad prokuratorem nadzorującym lub prowadzącym śledztwo może przedłużyć jego okres na dalszy czas oznaczony (ust. 2).

3. Zgodnie z art. 79 Konstytucji w postępowaniu inicjowanym skargą konstytucyjną przedmiotem kontroli może być jedynie przepis, który miał wpływ na treść ostatecznego rozstrzygnięcia o konstytucyjnych prawach lub wolnościach (zob. np. wyroki TK: z 29 kwietnia 2008 r., sygn. SK 11/07, OTK ZU nr 3/A/2008, poz. 47; z 22 listopada 2005 r. sygn. SK 8/05, OTK ZU nr 10/A/2005, poz. 117 i powołane tam orzecznictwo). Nie chodzi przy tym o formalnie rozumianą podstawę orzeczenia, lecz o normę, która znalazła rzeczywiście zastosowanie przy orzekaniu. Poddany kontroli Trybunału Konstytucyjnego przepis powinien determinować rozstrzygnięcie o konstytucyjnych prawach lub wolnościach skarżącego. Oznacza to, że nie jest rozstrzygające, czy zaskarżona norma została wskazana w sentencji, czy w uzasadnieniu ostatecznego orzeczenia (zob. np. postanowienia TK: z 21 października 2003 r., sygn. SK 41/02, OTK ZU nr 8/A/2003, poz. 89 i z 14 grudnia 2004 r., sygn. SK 29/03, OTK ZU nr 11/A/2004, poz. 124 oraz wyroki TK z 15 czerwca 2004 r., sygn. SK 43/03, OTK ZU nr 6/A/2004, poz. 58 i z 7 marca 2006 r., sygn. SK 11/05, OTK ZU nr 3/A/2006, poz. 27).
W rozpatrywanej skardze analizy wymaga spełnienie wymogu wynikającego z art. 79 Konstytucji i wykazanie związku pomiędzy podstawą prawną orzeczenia ostatecznego a zaskarżonym art. 49 ustawy o IPN.
Zdaniem skarżącego naruszenie konstytucyjnych praw nastąpiło przez rozpoznawanie sprawy w sposób przewlekły, nieznajdujący racjonalnego uzasadnienia, a zaskarżony art. 49 ustawy o IPN odmawia skarżącemu prawa do inicjacji kontroli celowości i terminowości prowadzenia postępowania przez jakikolwiek organ drugiej instancji, jak również wyłącza kontrolę sądową prowadzonego postępowania karnego.

3.1. Z analizy stanu faktycznego sprawy wynika, że postanowienie, które skarżący wskazał jako orzeczenie ostateczne – postanowienie prokuratora Głównej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu z 14 marca 2007 r. (sygn. akt Sn 278/05/Zk/Sz) – zostało wydane w związku z wnioskiem z 27 grudnia 2006 r. skarżącego o umorzenie postępowania przygotowawczego. We wniosku podniesiono, że czyn zarzucany podejrzanemu nie zawiera znamion czynu zabronionego, co zdaniem skarżącego powinno uzasadniać umorzenie postępowania na podstawie art. 17 § 1 pkt 2 k.p.k. Przedmiotem pozostałych pism kierowanych przez skarżącego w sprawie było kwestionowanie odmowy uwzględnienia wniosku o umorzenie postępowania karnego (zażalenie z 11 stycznia 2007 r.) i odmowa przyjęcia zażalenia (zażalenie z 2 lutego 2007 r.). Natomiast podstawą prawną orzeczenia ostatecznego wydanego po rozpatrzeniu zażalenia z 2 lutego 2007 r. były:
– art. 465 § 1 i 2 k.p.k. nakazujący odpowiednie stosowanie przepisów dotyczących zażaleń na postanowienia sądu na postanowienia prokuratora i prowadzącego postępowanie przygotowawcze (§ 1), określający właściwość do rozpoznania zażalenia: zażalenie na postanowienie prokuratora rozpoznaje prokurator nadrzędny, a w wypadkach przewidzianych przez ustawę – sąd (§ 2);
– art. 466 § 1 k.p.k., zgodnie z którym przepisy dotyczące zażaleń na postanowienia stosuje się odpowiednio do zażaleń na zarządzenia;
– art. 437 § 1 k.p.k. stanowiący, że po rozpoznaniu środka odwoławczego sąd orzeka o utrzymaniu w mocy, zmianie lub uchyleniu zaskarżonego orzeczenia w całości lub w części. Dotyczy to odpowiednio rozpoznania środka odwoławczego od uzasadnienia orzeczenia;
– art. 100 § 6 k.p.k., który nakazuje po ogłoszeniu lub przy doręczeniu orzeczenia pouczyć uczestników postępowania o przysługującym im prawie, terminie i sposobie wniesienia środka zaskarżenia lub o tym, że orzeczenie nie podlega zaskarżeniu. Oskarżonego, o którym mowa w art. 335 k.p.k. lub art. 387 k.p.k., należy także pouczyć o treści art. 443 k.p.k. w związku z art. 434 § 3 k.p.k.
Szczegółowe przytoczenie postępowania poprzedzającego złożenie skargi konstytucyjnej, jak również podstawy prawnej orzeczenia ostatecznego było konieczne do wykazania, że orzeczenie ostateczne nie tylko nie zostało wydane na podstawie zaskarżonego art. 49 ustawy o IPN, lecz brak jest także związku pomiędzy przedmiotem ostatecznego rozstrzygnięcia dotyczącym badania odmowy umorzenia postępowania przygotowawczego, a zarzutami formułowanymi w skardze konstytucyjnej. Zarzut, że zaskarżony art. 49 ustawy o IPN odmawia skarżącemu prawa do inicjacji kontroli celowości i terminowości prowadzenia postępowania przez jakikolwiek organ drugiej instancji, jak również wyłącza kontrolę sądową prowadzonego postępowania karnego, został po raz pierwszy podniesiony dopiero w skardze konstytucyjnej złożonej przez skarżącego, a w postępowaniu poprzedzającym złożenie skargi skarżący dążył do wykazania, że zarzucany czyn nie nosi znamion czynu zabronionego, jak również kwestionował odmowę umorzenia postępowania przygotowawczego. W związku z tym, że skarżący nie podnosił zarzutu przewlekłości postępowania przygotowawczego, art. 49 ustawy o IPN nie był przedmiotem analizy w sprawie. Z przedstawionej analizy wynika, że skarżący konsekwentnie dążył do rozstrzygnięcia problemu na podstawie zupełnie innego przepisu. W tej sytuacji nie został spełniony wymóg, aby zaskarżony przepis determinował rozstrzygnięcie o konstytucyjnych prawach lub wolnościach skarżącego.

W związku z tym, że skarżący nie wykazał istnienia związku pomiędzy orzeczeniem ostatecznym i zaskarżonym przepisem, jak również związek taki nie wynika z przedstawionych dokumentów, należy uznać, że nie został spełniony wymóg wynikający z art. 79 Konstytucji, który stanowi m.in., że przedmiotem skargi konstytucyjnej może być tylko przepis prawa, na podstawie którego sąd orzekł ostatecznie o prawach lub obowiązkach skarżącego.



4. Na marginesie Trybunał zauważył, że w wyniku zmiany ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz. U. Nr 179, poz. 1843, ze zm., dalej: ustawa o skardze) wprowadzonej przez ustawę z dnia 20 lutego 2009 r. o zmianie ustawy o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz. U. Nr 61, poz. 498) rozszerzona została możliwość wnoszenia skargi przez stronę, której prawo do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki zostało naruszone również na skutek działania lub bezczynności prokuratora prowadzącego lub nadzorującego postępowanie przygotowawcze.
Zgodnie z wprowadzoną regulacją, skargę dotyczącą postępowania przygotowawczego wnosi się do prokuratora prowadzącego lub nadzorującego to postępowanie (art. 5 ust. 4 ustawy o skardze), a sądem właściwym do rozpoznania skargi jest sąd przełożony nad sądem, który byłby właściwy rzeczowo do rozpoznania sprawy (art. 4 ust. 5 ustawy o skardze). Podstawowym sposobem uwzględnienia skargi jest stwierdzenie, że w postępowaniu, którego skarga dotyczy, nastąpiło naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w rozsądnym terminie. W skardze wniesionej w toku postępowania skarżący może zawrzeć żądanie wydania prokuratorowi prowadzącemu lub nadzorującemu postępowanie przygotowawcze zalecenie podjęcia w wyznaczonym terminie odpowiednich czynności oraz zasądzenia odpowiedniej sumy pieniężnej (art. 6 ust. 3 ustawy o skardze).

Mając na uwadze powyższe, należy stwierdzić brak dopuszczalności orzekania w zaskarżonym zakresie.

W związku z powyższym Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.