III CZP 33/14
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Izby:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:14-11-2014
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt III CZP 33/14
UCHWAŁA
Dnia 11 lipca 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Dariusz Zawistowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Barbara Myszka
Protokolant Bożena Kowalska
w sprawie z powództwa Spółdzielni Mieszkaniowej "M." w W.
przeciwko Miastu W.
o zapłatę,
po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym
w dniu 11 lipca 2014 r.,
zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Apelacyjny w W.
postanowieniem z dnia 15 stycznia 2014 r.,
"Czy roszczenie spółdzielni mieszkaniowej skierowane przeciwko
gminie o zwrot częściowo nienależnego świadczenia w związku
z uregulowaniem opłaty z tytułu użytkowania wieczystego gruntu
w zawyżonej wysokości podlega trzyletniemu terminowi
przedawnienia, jako związane z prowadzeniem przez spółdzielnię
mieszkaniową działalności gospodarczej (art. 118 k.c. in fine), czy też
dziesięcioletniemu terminowi, na zasadach ogólnych?"
podjął uchwałę:
Roszczenie spółdzielni mieszkaniowej o zwrot części opłaty
rocznej z tytułu użytkowania wieczystego gruntu jest
roszczeniem związanym z prowadzeniem działalności
gospodarczej i ulega przedawnieniu w terminie trzyletnim.
2
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy w W. wyrokiem z dnia 25 kwietnia 2013 r. uwzględnił
powództwo o zapłatę wniesione przez Spółdzielnię Mieszkaniową „M." w W.
przeciwko Miastu W., tytułem zwrotu części opłaty za użytkowanie wieczyste gruntu
wniesionej w 2003r. mimo braku podstawy prawnej (jako świadczenia nienależnego
stronie pozwanej). Nie uwzględnił zarzutu przedawnienia tego roszczenia
podniesionego przez stronę pozwaną z powołaniem się na art. 118 k.c. W ocenie
strony pozwanej roszczenie było związane z prowadzeniem działalności
gospodarczej przez stronę powodową. Sąd Apelacyjny rozpoznając apelację strony
pozwanej powziął wątpliwość w jakim terminie podlega przedawnieniu roszczenie
spółdzielni mieszkaniowej o zwrot nienależnego świadczenia będącego
następstwem uiszczenia opłaty z tytułu użytkowania wieczystego w zawyżonej
wysokości i zagadnienie to przedstawił do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu na
podstawie art. 390 § 1 k.p.c. Wskazał, że zagadnienie to jest przedmiotem
rozbieżnych stanowisk w judykaturze.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zagadnienie prawne przedstawione przez Sąd Apelacyjny powstało w
sprawie, w której w oparciu o przepisy dotyczące zwrotu nienależnego świadczenia
dochodzone było roszczenie o zwrot części opłaty z tytułu użytkowania wieczystego
gruntu . Sąd Apelacyjny powziął wątpliwość co do terminu jego przedawnienia w
przypadku jego dochodzenia przez spółdzielnię mieszkaniową, zasadnie zwracając
uwagę, że w sprawie ma zastosowanie art. 118 k.c. W tym przypadku zasadą jest
dziesięcioletni termin przedawnienia. W judykaturze dopuszcza się jednak
możliwość przedawnienia roszczenia z tytułu nienależnego świadczenia w terminie
trzyletnim, jeżeli pozostaje ono w związku z prowadzeniem działalności
gospodarczej (zob. uchwałę Sądu Najwyższego z 25.11.2011 r., III CZP 67/11,
OSNC 2012, nr 6, poz. 69 oraz wyroki Sądu Najwyższego z dnia 19.10.2011 r., II
CSK 80/11 i z dnia 16 lipca 2003, V CK 24/02, OSNC 2004, nr 10, poz. 157).
Wątpliwość dotyczy zatem możliwości zakwalifikowania roszczenia o zwrot
3
nadpłaconej przez spółdzielnię mieszkaniową opłaty jako roszczenia związanego z
prowadzeniem działalności gospodarczej.
W judykaturze utrwalone jest stanowisko, że charakter roszczeń
dochodzonych przez spółdzielnie mieszkaniowe, z uwagi na ich przedmiot, może
być zróżnicowany i cześć z nich stanowią roszczenia związane z prowadzeniem
działalności gospodarczej w rozumieniu art. 118 k.c. Argumentacja, która
uzasadniała przyjmowane w judykaturze stanowisko, że określone roszczenia
spółdzielni mieszkaniowych są związane z prowadzeniem działalności
gospodarczej, obejmowała dotychczas dwa zasadnicze aspekty dotyczące
przedmiotu roszczenia dochodzonego przez spółdzielnie mieszkaniowe. Pierwszy
związany jest z rozróżnieniem czynności podejmowanych przez spółdzielnię
mieszkaniową na czynności skierowane do „wewnątrz" (wobec członków spółdzielni)
oraz na „zewnątrz" (wobec osób trzecich). Z tego punktu widzenia do roszczeń
związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej nie mogą być kwalifikowane
roszczenia skierowane przeciwko członkom spółdzielni mieszkaniowych (zob.
wyroki Sądu Najwyższego z dnia 14 stycznia 2011 r., II CNP 52/10 i z dnia
18 października 2006 r., II CNP 32/06). Drugi aspekt jest związany ściśle
z przedmiotem czynności podejmowanych przez spółdzielnię, stanowiących
podłoże sporu, z uwzględnieniem utrwalonego w judykaturze pojęcia działalności
gospodarczej. W tej grupie orzeczeń w judykaturze licznie prezentowane jest
stanowisko, że do działalności spółdzielni mieszkaniowej związanej
z prowadzeniem działalności gospodarczej należą czynności ukierunkowane na
szeroko rozumiane zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych członków spółdzielni
oraz czynności związane z zarządem majątkiem spółdzielni mieszkaniowej, w tym
czynności dotyczące administrowania nieruchomościami stanowiącymi własność
spółdzielni mieszkaniowych (zob. w szczególności uchwałę siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego z dnia 6 grudnia 1991 r., III CZP 117/91, OSNC 1992, nr 5, poz. 65, uchwałę
Sądu Najwyższego z dnia 26 kwietnia 2002 r., III CZP 21/02, OSNC 2002, nr 12, poz. 149).
Z tego punktu widzenia istotna jest zatem ocena, czy roszczenie o zwrot nienależnie
uiszczonej opłaty z tytułu użytkowania wieczystego należy do kategorii roszczeń
związanych z zarządem majątkiem spółdzielni. Za takim stanowiskiem opowiedział się Sąd
Najwyższy w wyrokach z dnia 8 listopada 2013 r., I CSK 34/13 i z dnia 10 stycznia 2014 r.,
4
I CSK 179/13. Stanowisko to należy podzielić, choć w uzasadnieniu postanowienia
o przedstawieniu zagadnienia prawnego zasadnie podniesiono, że Sąd Najwyższy
opowiedział się także za dziesięcioletnim terminem przedawnienia takich roszczeń
(zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 września 2009, I CSK 18/09).
Należy uwzględnić, że uiszczanie przez spółdzielnie mieszkaniowe opłat z tytułu
użytkowania wieczystego gruntów stanowi wydatek wynikający z korzystania z tej
formy prawa do gruntu, stanowiący element kosztów działalności spółdzielni,
podobnie jak ponoszenie opłat z innych tytułów. Ponoszenie tych opłat pozostaje
w związku z administrowaniem majątkiem spółdzielni. Uzyskanie zwrotu
nadpłaconej opłaty z użytkowanie wieczyste gruntu ma zatem bezpośrednie
znaczenie dla poprawy stanu finansów spółdzielni. Dochodzenie takiej należności
stanowi zatem czynność związaną z zarządem majątkiem spółdzielni. Oceny tej nie
zmienia podnoszona przez Sąd Apelacyjny wątpliwość związana z charakterem
opłat za użytkowanie wieczyste gruntów. Obowiązek ich ponoszenia istotnie nie
należy do sfery związanej ze swobodą prowadzenia działalności gospodarczej. Jest
to jednak konsekwencja nabycia odpowiedniego prawa majątkowego, co do zasady
jest następstwem woli spółdzielni majątkowej i pozostaje w związku z dokonaniem
czynności prawnej prowadzącej do nabycia takiego prawa. Nabywanie przez
spółdzielnię składników wchodzących do jej majątku mieści się z kolei w pojęciu
czynności podejmowanych w ramach zarządu jej majątkiem i powinno być poddane
zasadzie racjonalnego gospodarowania. Powstanie obowiązku ponoszenia opłat
z tytułu użytkowania wieczystego gruntów jest zatem funkcjonalnie zbliżone do
sytuacji, w których zobowiązania spółdzielni powstają w związku z jej stosunkami
kontraktowymi, dotyczącymi działań inwestycyjnych.
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 390 § 1 k.p.c. orzekł, jak
w uchwale.
UCHWAŁA
Dnia 11 lipca 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Dariusz Zawistowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Barbara Myszka
Protokolant Bożena Kowalska
w sprawie z powództwa Spółdzielni Mieszkaniowej "M." w W.
przeciwko Miastu W.
o zapłatę,
po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym
w dniu 11 lipca 2014 r.,
zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Apelacyjny w W.
postanowieniem z dnia 15 stycznia 2014 r.,
"Czy roszczenie spółdzielni mieszkaniowej skierowane przeciwko
gminie o zwrot częściowo nienależnego świadczenia w związku
z uregulowaniem opłaty z tytułu użytkowania wieczystego gruntu
w zawyżonej wysokości podlega trzyletniemu terminowi
przedawnienia, jako związane z prowadzeniem przez spółdzielnię
mieszkaniową działalności gospodarczej (art. 118 k.c. in fine), czy też
dziesięcioletniemu terminowi, na zasadach ogólnych?"
podjął uchwałę:
Roszczenie spółdzielni mieszkaniowej o zwrot części opłaty
rocznej z tytułu użytkowania wieczystego gruntu jest
roszczeniem związanym z prowadzeniem działalności
gospodarczej i ulega przedawnieniu w terminie trzyletnim.
2
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy w W. wyrokiem z dnia 25 kwietnia 2013 r. uwzględnił
powództwo o zapłatę wniesione przez Spółdzielnię Mieszkaniową „M." w W.
przeciwko Miastu W., tytułem zwrotu części opłaty za użytkowanie wieczyste gruntu
wniesionej w 2003r. mimo braku podstawy prawnej (jako świadczenia nienależnego
stronie pozwanej). Nie uwzględnił zarzutu przedawnienia tego roszczenia
podniesionego przez stronę pozwaną z powołaniem się na art. 118 k.c. W ocenie
strony pozwanej roszczenie było związane z prowadzeniem działalności
gospodarczej przez stronę powodową. Sąd Apelacyjny rozpoznając apelację strony
pozwanej powziął wątpliwość w jakim terminie podlega przedawnieniu roszczenie
spółdzielni mieszkaniowej o zwrot nienależnego świadczenia będącego
następstwem uiszczenia opłaty z tytułu użytkowania wieczystego w zawyżonej
wysokości i zagadnienie to przedstawił do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu na
podstawie art. 390 § 1 k.p.c. Wskazał, że zagadnienie to jest przedmiotem
rozbieżnych stanowisk w judykaturze.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zagadnienie prawne przedstawione przez Sąd Apelacyjny powstało w
sprawie, w której w oparciu o przepisy dotyczące zwrotu nienależnego świadczenia
dochodzone było roszczenie o zwrot części opłaty z tytułu użytkowania wieczystego
gruntu . Sąd Apelacyjny powziął wątpliwość co do terminu jego przedawnienia w
przypadku jego dochodzenia przez spółdzielnię mieszkaniową, zasadnie zwracając
uwagę, że w sprawie ma zastosowanie art. 118 k.c. W tym przypadku zasadą jest
dziesięcioletni termin przedawnienia. W judykaturze dopuszcza się jednak
możliwość przedawnienia roszczenia z tytułu nienależnego świadczenia w terminie
trzyletnim, jeżeli pozostaje ono w związku z prowadzeniem działalności
gospodarczej (zob. uchwałę Sądu Najwyższego z 25.11.2011 r., III CZP 67/11,
OSNC 2012, nr 6, poz. 69 oraz wyroki Sądu Najwyższego z dnia 19.10.2011 r., II
CSK 80/11 i z dnia 16 lipca 2003, V CK 24/02, OSNC 2004, nr 10, poz. 157).
Wątpliwość dotyczy zatem możliwości zakwalifikowania roszczenia o zwrot
3
nadpłaconej przez spółdzielnię mieszkaniową opłaty jako roszczenia związanego z
prowadzeniem działalności gospodarczej.
W judykaturze utrwalone jest stanowisko, że charakter roszczeń
dochodzonych przez spółdzielnie mieszkaniowe, z uwagi na ich przedmiot, może
być zróżnicowany i cześć z nich stanowią roszczenia związane z prowadzeniem
działalności gospodarczej w rozumieniu art. 118 k.c. Argumentacja, która
uzasadniała przyjmowane w judykaturze stanowisko, że określone roszczenia
spółdzielni mieszkaniowych są związane z prowadzeniem działalności
gospodarczej, obejmowała dotychczas dwa zasadnicze aspekty dotyczące
przedmiotu roszczenia dochodzonego przez spółdzielnie mieszkaniowe. Pierwszy
związany jest z rozróżnieniem czynności podejmowanych przez spółdzielnię
mieszkaniową na czynności skierowane do „wewnątrz" (wobec członków spółdzielni)
oraz na „zewnątrz" (wobec osób trzecich). Z tego punktu widzenia do roszczeń
związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej nie mogą być kwalifikowane
roszczenia skierowane przeciwko członkom spółdzielni mieszkaniowych (zob.
wyroki Sądu Najwyższego z dnia 14 stycznia 2011 r., II CNP 52/10 i z dnia
18 października 2006 r., II CNP 32/06). Drugi aspekt jest związany ściśle
z przedmiotem czynności podejmowanych przez spółdzielnię, stanowiących
podłoże sporu, z uwzględnieniem utrwalonego w judykaturze pojęcia działalności
gospodarczej. W tej grupie orzeczeń w judykaturze licznie prezentowane jest
stanowisko, że do działalności spółdzielni mieszkaniowej związanej
z prowadzeniem działalności gospodarczej należą czynności ukierunkowane na
szeroko rozumiane zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych członków spółdzielni
oraz czynności związane z zarządem majątkiem spółdzielni mieszkaniowej, w tym
czynności dotyczące administrowania nieruchomościami stanowiącymi własność
spółdzielni mieszkaniowych (zob. w szczególności uchwałę siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego z dnia 6 grudnia 1991 r., III CZP 117/91, OSNC 1992, nr 5, poz. 65, uchwałę
Sądu Najwyższego z dnia 26 kwietnia 2002 r., III CZP 21/02, OSNC 2002, nr 12, poz. 149).
Z tego punktu widzenia istotna jest zatem ocena, czy roszczenie o zwrot nienależnie
uiszczonej opłaty z tytułu użytkowania wieczystego należy do kategorii roszczeń
związanych z zarządem majątkiem spółdzielni. Za takim stanowiskiem opowiedział się Sąd
Najwyższy w wyrokach z dnia 8 listopada 2013 r., I CSK 34/13 i z dnia 10 stycznia 2014 r.,
4
I CSK 179/13. Stanowisko to należy podzielić, choć w uzasadnieniu postanowienia
o przedstawieniu zagadnienia prawnego zasadnie podniesiono, że Sąd Najwyższy
opowiedział się także za dziesięcioletnim terminem przedawnienia takich roszczeń
(zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 września 2009, I CSK 18/09).
Należy uwzględnić, że uiszczanie przez spółdzielnie mieszkaniowe opłat z tytułu
użytkowania wieczystego gruntów stanowi wydatek wynikający z korzystania z tej
formy prawa do gruntu, stanowiący element kosztów działalności spółdzielni,
podobnie jak ponoszenie opłat z innych tytułów. Ponoszenie tych opłat pozostaje
w związku z administrowaniem majątkiem spółdzielni. Uzyskanie zwrotu
nadpłaconej opłaty z użytkowanie wieczyste gruntu ma zatem bezpośrednie
znaczenie dla poprawy stanu finansów spółdzielni. Dochodzenie takiej należności
stanowi zatem czynność związaną z zarządem majątkiem spółdzielni. Oceny tej nie
zmienia podnoszona przez Sąd Apelacyjny wątpliwość związana z charakterem
opłat za użytkowanie wieczyste gruntów. Obowiązek ich ponoszenia istotnie nie
należy do sfery związanej ze swobodą prowadzenia działalności gospodarczej. Jest
to jednak konsekwencja nabycia odpowiedniego prawa majątkowego, co do zasady
jest następstwem woli spółdzielni majątkowej i pozostaje w związku z dokonaniem
czynności prawnej prowadzącej do nabycia takiego prawa. Nabywanie przez
spółdzielnię składników wchodzących do jej majątku mieści się z kolei w pojęciu
czynności podejmowanych w ramach zarządu jej majątkiem i powinno być poddane
zasadzie racjonalnego gospodarowania. Powstanie obowiązku ponoszenia opłat
z tytułu użytkowania wieczystego gruntów jest zatem funkcjonalnie zbliżone do
sytuacji, w których zobowiązania spółdzielni powstają w związku z jej stosunkami
kontraktowymi, dotyczącymi działań inwestycyjnych.
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 390 § 1 k.p.c. orzekł, jak
w uchwale.