Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 157/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 21 stycznia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Wojciech Katner (przewodniczący)
SSN Antoni Górski (sprawozdawca)
SSN Barbara Myszka
w sprawie z powództwa "T." Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w Ł.
przeciwko J. F.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 21 stycznia 2015 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Okręgowego w B.
z dnia 29 listopada 2013 r.,
oddala skargę kasacyjną; zasądza od powoda na rzecz
pozwanego kwotę 1.200 (jeden tysiąc dwieście zł) kosztów
zastępstwa prawnego w postępowaniu kasacyjnym.
UZASADNIENIE
2
Powódka „T." spółka z o. odpowiedzialnością wniosła o wydanie nakazu
zapłaty w postępowaniu nakazowym i zasądzenie od pozwanego J. F. na swoją
rzecz kwoty 70.195 złotych wraz z ustawowymi odsetkami oraz kosztami procesu.
Nakazem zapłaty wydanym w postępowaniu upominawczym w dniu 7 lutego
2012 roku Sąd Rejonowy w O. uwzględnił w całości roszczenie powoda.
Na skutek sprzeciwu od tego nakazu Sąd Rejonowy wyrokiem z dnia
26.03.2013 roku zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 70.195,00 złotych
z ustawowymi odsetkami od kwoty 27.887,00 złotych od dnia 7.12.2011 roku do
dnia zapłaty, od kwoty 37.268,00 złotych od dnia 7.12.2011 roku do dnia zapłaty i
od kwoty 5.040,00 złotych od dnia 30.12.2011 roku do dnia zapłaty oraz orzekł o
kosztach postępowania.
Sąd ustalił, że powódka zleciła pozwanemu, jako podwykonawcy, wykonanie
usługi przewozu 21.000 sztuk butelek piwa C. na rzecz C. spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością w W. Pozwany zlecił transport dalszemu przewoźnikowi – A. J.
W trakcie przewozu doszło do wypadku samochodu przewożącego towar, w wyniku
którego całkowitemu zniszczeniu uległo 12.100 sztuk butelek piwa. Pozostałe 8.900
sztuk butelek piwa z transportu zostało poddane analizie laboratoryjnej przez dział
badań jakości, w wyniku której nałożono na C. spółkę z ograniczoną
odpowiedzialnością w W. obowiązek jego utylizacji, ze względu na możliwość
znajdowania się w piwie odprysków szkła z butelek, co stanowiłoby zagrożenie dla
życia i zdrowia konsumentów.
W związku ze zniszczeniem towaru, C. spółka z ograniczoną
odpowiedzialnością wystawiła powódce trzy noty obciążeniowe: z dnia 18.11.2011
roku na kwotę 37.268 złotych za 12.100 sztuk butelek zniszczonego piwa, z dnia
21.11.2011 roku na kwotę 27.887 złotych za 8.900 sztuk piwa poddanego utylizacji
i 19 sztuk palet oraz z dnia 16.12.2011 roku na kwotę 5.040 złotych z tytułu różnicy
w cenie towaru 0,24 zł za sztukę.
Powódka dokonała z C. spółką z ograniczoną odpowiedzialnością
kompensaty z tytułu wystawionych not obciążeniowych i wierzytelności z tytułu
wynagrodzenia za przewóz towarów - wierzytelności te zostały skompensowane
dokumentem […]; C. spółka z ograniczoną odpowiedzialnością nie wystawia
3
bowiem faktur firmom, z którymi współpracuje, a jedynie wystawiane są dokumenty
o kompensacie należności.
Po dokonaniu kompensaty, powódka na podstawie art. 6 ustęp 3 i art. 65
ustęp 1 ustawy z dnia 15.11.1984 roku - Prawo przewozowe obciążyła pozwanego
należnościami za zniszczone piwo. Pozwany przyjął noty obciążeniowe, ale kwot
wynikających z tych not nie zapłacił.
Pozwany zawezwał do próby ugodowej A. J., która w dniu 10 listopada 2011
r. podpisała oświadczenie, w którym zobowiązała się zaspokoić wszelkie
roszczenia powódki będące następstwem zdarzenia, które miało miejsce w dniu 10
listopada 2011 r. w miejscowości S.
Mając na uwadze powyższe ustalenia faktyczne, Sąd Rejonowy uznał,
że uszkodzenie przesyłki nastąpiło w trakcie przewozu i odpowiedzialność za jej
uszkodzenie ponosi przewoźnik. Powódka zleciła transport towaru pozwanemu,
który powierzył wykonanie przewozu innemu przewoźnikowi – A. J. Powierzenie
przez przewoźnika umownego wykonania przewozu innemu przewoźnikowi nie
powoduje, zdaniem Sądu, nawiązania stosunku prawnego pomiędzy usługobiorcą a
podwykonawcą. Nie ma także wpływu na ustalony zakres odpowiedzialności
umownej przewoźnika. Nawiązuje się tylko nowy stosunek prawny pomiędzy
pierwszym przewoźnikiem a dalszymi przewoźnikami. Jest to również stosunek
przewozu. Oznacza to, że przewoźnik umowny ponosi odpowiedzialność wobec
swojego kontrahenta i zachowuje ewentualne roszczenia zwrotne wobec dalszego
przewoźnika jako swojego podwykonawcy. Stosownie do art. 6 ustęp 3 prawa
przewozowego przewoźnik, który zapłacił odszkodowanie, ma roszczenie zwrotne
do przewoźnika ponoszącego odpowiedzialność za okoliczności, z których szkoda
wynikła. W ocenie Sądu Rejonowego, powódka wykazała wszystkie wymienione
wyżej przesłanki. Okoliczności, w jakich doszło do uszkodzenia towaru i czas
uszkodzenia towaru nie budzą żadnych wątpliwości i odpowiedzialność ponosi
przewoźnik.
Mając powyższe na uwadze Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powódki
kwotę dochodzoną pozwem.
Na skutek apelacji pozwanego od powyższego wyroku Sądu Rejonowego z
dnia 26 marca 2013 r. Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 29 listopada 2013 r. zmienił
4
zaskarżony wyrok w ten sposób, że oddalił powództwo i orzekł o kosztach
postępowania.
Sąd wskazał, że sprawa niniejsza jest sprawą gospodarczą wszczętą w dniu
24 stycznia 2012 r. i postępowanie przed Sądem l instancji toczyło się według
przepisów Kodeksu postępowania cywilnego w brzmieniu sprzed dnia 3 maja
2012 roku, zatem w postępowaniu przed Sądem Rejonowym obowiązywały zasady
prekluzji dowodowej w postępowaniu w sprawach gospodarczych określone w art.
47912
§ 1 k.p.c., art. 47914
§ 2 k.p.c. i art. 47914a
k.p.c.
Podkreślił, że już w sprzeciwie od nakazu zapłaty pozwany kwestionował fakt
spełnienia przez powódkę świadczenia na rzecz C. Polska spółki z o.o. oraz zakres
i wysokość szkody. Odpis sprzeciwu z załącznikami powódka otrzymała w dniu
26.03.2012 roku i w terminie 14 dni nie podała wszystkich twierdzeń oraz nie
zgłosiła dowodów na kwestionowane okoliczności. W ocenie Sądu, już w tym
terminie powódka mogła i powinna zgłosić dowody na okoliczność spełnienia przez
nią świadczenia w kwocie 70.195 złotych na rzecz C. spółki z o.o. Dowody na tę
okoliczność zgłoszone zostały przez powódkę z naruszeniem terminu określonego
w art. 479 § 1 zdanie drugie k.p.c., gdyż umowa o świadczenie usług
przewozowych i spedycyjnych z dnia 1 grudnia 2010 r. wraz z załącznikiem numer
8 - Procedurą postępowania w przypadku powstania szkody transportowej została
złożona w dniu 26 czerwca 2012 r. wraz z załącznikiem do protokołu rozprawy, a
dowód z zeznań świadka R. K. zgłoszony został w piśmie procesowym z dnia 2
sierpnia 2012 r. Zdaniem Sądu, konieczność powołania tego dowodu nie wynikła z
treści pisma procesowego pozwanego z dnia 23 lipca 2012 r., gdyż sporna
okoliczność była znana powódce w momencie doręczenia jej odpisu sprzeciwu
wraz z załącznikami. Sąd Okręgowy odkreślił, że Sąd I instancji nie wskazał,
dlaczego dopuścił i przeprowadził sprekludowane dowody zgłoszone przez
powódkę, co uniemożliwia ocenę rozumowania Sądu w tym zakresie. Powódka nie
wykazała zaś, że powyższych dowodów nie mogła powołać w terminie
dwutygodniowym od dnia doręczenia jej odpisu sprzeciwu wraz z załącznikami.
Zgodził się ze skarżącym, że w aktach sprawy brak jest dokumentu zawierającego
procedurę postępowania w przypadku powstania szkody transportowej
5
obowiązującą w dniu 10 listopada 2011 r., a złożony dokument obowiązuje od dnia
1 marca 2012 roku.
Uwzględniając powyższe uznał, że dowody w postaci umowy z dnia
1 grudnia 2010 roku wraz z załącznikiem i zeznań świadka R. K. zostały
dopuszczone przez Sąd l instancji z naruszeniem art. 47912
§ 1 zdanie drugie k.p.c.
i powinny zostać pominięte jako spóźnione. Nie mogą one stanowić podstawy do
poczynienia ustaleń faktycznych w niniejszej sprawie i oceny zasadności
roszczenia powódki. Skutek pominięcia tych dowodów jest taki, że powódka nie
wykazała, iż wyrównała na rzecz C. spółki z o.o. szkodę w kwocie dochodzonej
pozwem. Powódka nabywa roszczenie zwrotne wobec pozwanego tylko w sytuacji
wyrównania szkody wobec C. spółki z o.o. Tym samym uznał, że nie zachodzi
potrzeba ustosunkowywania się do pozostałych zarzutów zgłoszonych w apelacji
dotyczących okoliczności powstania szkody, jej zakresu i wysokości oraz
naruszenia art. 6 ustęp 3 zdanie trzecie ustawy z dnia 15 listopada 1984 roku
Prawo przewozowe przez jego niezastosowanie.
Od powyższego wyroku Sądu Okręgowego skargę kasacyjną wywiódł powód
opierając ją na obu podstawach.
W ramach naruszenia przepisów postępowania zarzucił naruszenie art.
47912
§ 1 k.p.c. przez niewłaściwe zastosowanie, art. 229, art. 230 i art. 382 k.p.c.,
przez niezastosowanie.
W ramach naruszenia prawa materialnego zarzucił naruszenie art. 65 ust. 1
i art. 5 ustawy prawo przewozowe przez pominięcie przy orzekaniu pomimo
ustalenia na jego podstawie odpowiedzialności pozwanego; art 6 ust. 3 i art. 65 ust.
2 i 3 ustawy prawo przewozowe przez niezastosowanie.
W konkluzji wniósł o uchylenie w całości zaskarżonego orzeczenia
i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania i
rozstrzygnięcia o kosztach postępowania.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną powoda strona pozwana wniosła o jej
oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Ocenę skargi kasacyjnej powoda trzeba rozpocząć od zarzutów naruszenia
przepisów postępowania. Od wyników tej oceny zależy, czy doszło do zarzucanego
6
w skardze kasacyjnej naruszenia prawa materialnego. Zgodnie bowiem z art. 39813
§ 2 k.p.c., o ile nie zarzucono w skardze kasacyjnej naruszenia przepisów
postępowania lub też zarzuty te okażą się nieuzasadnione, podstawą oceny
zastosowania norm prawa materialnego jest stan faktyczny stanowiący podstawę
zaskarżonego orzeczenia.
W pierwszej kolejności należy podkreślić, że przedmiotowa sprawa została
wszczęta w dniu 24 stycznia 2012 r. tj. przed dniem wejścia w życie ustawy z dnia
16 września 2011 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz
niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 233, poz. 1381), zatem jest sprawą
gospodarczą i podlegała rozpoznaniu w postępowaniu odrębnym w sprawach
gospodarczych.
Podniesiony przez skarżącego zarzut naruszenia prawa procesowego
zmierzał do podważenia prawidłowości zastosowania przez Sąd Okręgowy prekluzji
dowodowej, przewidzianej w art. 47912
§ 1 k.p.c.
Zgodnie z tym przepisem, w pozwie powód jest obowiązany podać wszystkie
twierdzenia oraz dowody na ich poparcie pod rygorem utraty prawa powoływania
ich w toku postępowania, chyba że wykaże, że ich powołanie w pozwie nie było
możliwe albo że potrzeba powołania wynikła później. W tym przypadku dalsze
twierdzenia i dowody na ich poparcie powinny być powołane w terminie
dwutygodniowym od dnia, w którym powołanie ich stało się możliwe lub wynikła
potrzeba ich powołania. Powołany przepis wprowadza tzw. prekluzję dowodową
w przypadku powoda.
W orzecznictwie i doktrynie ugruntowane jest stanowisko,
że w postępowaniu w sprawach gospodarczych powód jest zobowiązany zgłosić
już w pozwie twierdzenia i stosowne dowody do wykazania swojego roszczenia,
jednak z reguły nie można wymagać, by były to twierdzenia i dowody, które
zakładają określoną obronę pozwanego i jego stanowiska w kwestii stosunku
prawnego będącego podstawą roszczenia (por. wyrok SN z dnia 14 grudnia 2006 r.,
sygn. akt I CSK 322/06, niepubl.). O tym, czy zaistniała potrzeba późniejszego
zgłoszenia wniosków dowodowych, decydują okoliczności i uwarunkowania
związane z tokiem konkretnej sprawy, a przepisy o prekluzji dowodowej nie mogą
być stosowane w sposób formalistyczny kosztem możliwości merytorycznego
7
rozpoznania sprawy. Sąd powinien więc dokonać pogłębionej analizy dowodów
zgłoszonych w pozwie w powiązaniu z treścią zgłoszonego żądania i dopiero na jej
podstawie skonstatować, czy później zgłoszone dowody zostały zaoferowane w
zakreślonym przez ustawę terminie prekluzyjnym (por. wyrok SN z dnia 15
listopada 2006 r., sygn. akt V CSK 243/06, niepubl.; wyrok SN z dnia 5 grudnia
2007 r., sygn. akt I CSK 295/07, niepubl.). Przewidziany w art. 47912
§ 1 k.p.c. rygor
dowodowy dotyczy całego postępowania, a nie tylko samego pozwu i odpowiedzi
na pozew. Trudno bowiem zaakceptować pogląd, że jedynie w pozwie i odpowiedzi
na pozew strony powinny przytaczać wszystkie twierdzenia i dowody którymi
dysponują, a gdy potrzeba powołania nowego dowodu pojawi się później, to strona
może zgłosić taki wniosek dowodowy w każdym czasie, aż do zamknięcia rozprawy.
Biorąc pod uwagę, że takie powołanie dowodu jest wyjątkiem od ogólnej zasady
powołania wszystkich dowodów już w pozwie, nie można tego wyjątku
interpretować rozszerzająco. Innymi słowy, gdy potrzeba powołania dowodu
wyniknie później, to powód niezwłocznie po jej pojawieniu się powinien taki
dowód powołać, a nie może zrobić tego w wybranym przez siebie terminie, byleby
nastąpiło to przed zamknięciem rozprawy (por. uzasadnienie wyroku SN z 8 lipca
2005 r., sygn. akt II CK 770/04, niepubl.).
W rozpoznawanej sprawie, już w sprzeciwie od nakazu zapłaty pozwana
kwestionowała fakt spełnienia przez powódkę świadczenia na rzecz C. spółki z o.o.
oraz zakres i wysokość szkody. Strona powodowa otrzymała sprzeciw od nakazu
zapłaty w dniu 26 marca 2012 r. i w terminie 14 dni nie podała wszystkich twierdzeń
oraz nie zgłosiła dowodów na okoliczność spełnienia świadczenia w kwocie 70.195
zł. Wskazać przy tym należy, jak trafnie zauważył Sąd Okręgowy, że umowa o
świadczenie usług przewozowych i spedycyjnych z dnia 1 grudnia 2010 r. wraz z
załącznikiem została złożona w dniu 26 czerwca 2012 r. wraz z załącznikiem do
protokołu rozprawy, zaś dowód z zeznań świadka R. K. został zgłoszony w piśmie
procesowym z dnia 2 sierpnia 2012 r. Godzi się zauważyć, że powyższe dowody
zostały zgłoszone nie tylko z uchybieniem dwutygodniowego terminu, ale także bez
wykazania, że powołanie ich w pozwie nie było możliwe, bądź potrzeba
ich powołania wynikła później. Biorąc pod uwagę charakter niniejszej sprawy,
8
załączenie powyższych dokumentów było niezbędne w celu ustalenia
odpowiedzialności pozwanego za zaistniała szkodę, jej zakresu i wysokości.
Podzielić przy tym należy zgodne stanowisko orzecznictwa, że potrzeba
przeprowadzenia w sprawie gospodarczej dowodów nieprzedstawionych w pozwie
powinna na gruncie art. 47912
k.p.c. wynikać z wyjątkowych okoliczności, które
sprawiły, że w celu wykazania zasadności powództwa nie można było, zachowując
rozsądek, wymagać od powoda zgłoszenia określonych dowodów już w pozwie,
przy czym sąd dopuszczający takie dowody winien wykazać przyczyny swojej
decyzji (wyrok SN z dnia 6 kwietnia 2006 r. IV CSK 182/05, Mon. Praw. 2006, nr 9,
s. 457; wyrok z dnia 15 listopada 2006 r. V CSK 243/06, Lex nr 358789; wyrok SN
z dnia 8 lutego 2007 r. I CSK 435/06, Mon. Pr. 2007, nr 5, s. 228).
Biorąc powyższe pod uwagę, należy podzielić stanowisko Sądu
Okręgowego, że powódka nie wykazała, by potrzeba powołania dowodów powstała
później. W związku z tym - niezależnie od negatywnej oceny przesadnego
rygoryzmu procesowego założonego przez ustawodawcę, którego przejawem był
art. 47912
§ 1 k.p.c. - za chybione trzeba uznać zarzuty skarżącej naruszenia tego
przepisu przez pominięcie wniosków dowodowych strony powodowej, jako
spóźnionych, gdyż rzeczywiście zostały one zgłoszone po upływie przewidzianego
w nim terminu prekluzyjnego.
Zgodnie z art. 3983
§ 3 k.p.c. podstawą skargi nie mogą być zarzuty
dotyczące ustalenia faktów lub oceny dowodów. Wyłączenie przewidziane w tym
przepisie obejmuje także art. art. 229 i art. 230 k.p.c., które regulują, jak to określa
się w doktrynie, "bezdowodowe ustalanie faktów" (por. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 30 czerwca 2006 r., V CSK 146/06, nie publ. i wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 10 stycznia 2008 r., IV CSK 404/07, nie publ.), wobec czego
powołanie ich w podstawie skargi kasacyjnej jest bezskuteczne.
Nie zasługuje na uwzględnienie zarzut naruszenia art. 382 k.p.c.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że chociaż art. 382 k.p.c. ma
charakter ogólnej dyrektywy określającej istotę postępowania apelacyjnego, jako
kontynuację merytorycznego rozpoznania sprawy, to jednak może stanowić
usprawiedliwioną podstawę skargi kasacyjnej, jeżeli skarżący wykaże, że sąd
drugiej instancji bezpodstawnie pominął część zebranego materiału oraz,
9
że uchybienie to mogło mieć wpływ na wynik sprawy (zob. postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 6 stycznia 1999 r., II CKN 100/98, OSNC 1999, Nr 9, poz. 146
i z dnia 7 lipca 1999 r., I CKN 504/99, OSNC 2000, Nr 1, poz. 17 oraz wyroki Sądu
Najwyższego z dnia 22 lutego 2007 r., III CSK 337/06, niepubl.; z dnia 9 czerwca
2005 r., III CK 674/04, niepubl.; z dnia 12 czerwca 2013 r., II CSK 634/12, niepubl.).
Wbrew twierdzeniom strony skarżącej, taka sytuacja nie wystąpiła
w rozpoznawanej sprawie, albowiem Sąd drugiej instancji rozważył tę część
zebranego w sprawie materiału dowodowego, która nie podlegała prekluzji i przyjął,
że powódka nie udowodniła, iż pokryła szkodę w transporcie, a tym samym nie
było podstaw do uwzględnienia jej roszczenia regresowego skierowanego
przeciwko pozwanemu, opartego na treści 6 ust. 3 Prawa przewozowego.
Jak wynika bowiem z tego przepisu, jedynie zapłata odszkodowania osobie
uprawnionej rodzi roszczenie zwrotne; tym samym niezasadny okazał się zarzut
skargi naruszenia tego przepisu prawa materialnego.
Z tych względów skarga kasacyjna była pozbawiona uzasadnionych podstaw
i podlegała oddaleniu na podstawie art. 39814
k.p.c. O kosztach postępowania
kasacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 i art.
39821
k.p.c.