Pełny tekst orzeczenia

.
Sygn. akt II UK 185/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 22 kwietnia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Krzysztof Staryk (przewodniczący)
SSN Zbigniew Myszka
SSA Bohdan Bieniek (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku J. K.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.
o prawo do świadczenia przedemerytalnego,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 22 kwietnia 2015 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawczyni od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 4 lutego 2014 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego
rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu, przekazując temu Sądowi
rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 12 marca 2013 r. Sąd Okręgowy w G. Wydział Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżoną decyzję Zakładu Ubezpieczeń
2
Społecznych Oddział w G. z dnia 26 września 2012 r. i przyznał J. K. prawo do
świadczenia przedemerytalnego.
Wydanie orzeczenia poprzedziły następujące ustalenia. J. K. od dnia 17
czerwca 2010 r. do dnia 31 stycznia 2012 r. świadczyła pracę w pełnym wymiarze
czasu pracy na rzecz C.- Ośrodek Szkolenia Kierowców – K. K. w T. Stosunek
pracy uległ rozwiązaniu za dwutygodniowym wypowiedzeniem z przyczyn
niezawinionych przez pracownika z uwagi na likwidację zakładu pracy. Pracodawca
wnioskodawczyni prowadził działalność gospodarczą w zakresie szkolenia
kierowców oraz kwiaciarnię, w której była zatrudniona ubezpieczona. Przyczyną
likwidacji działalności gospodarczej były niskie dochody oraz straty związanej z jej
prowadzeniem. Szkoła nauki jazdy została zlikwidowana już w 2011 r., a
wykorzystywany do jej prowadzenia samochód został sprzedany. W dniu 1
września 2011 r. K.K. podjął zatrudnienie na podstawie stosunku pracy, co wiązało
się z zamiarem zlikwidowania w całości prowadzonej dotychczas działalności
gospodarczej. W dniu 31 stycznia 2012 r. doszło do likwidacji przedsiębiorstwa w
drodze zbycia w całości wyposażenia kwiaciarni na rzecz M. G., jak też jej
wyrejestrowania z Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej.
Sąd pierwszej instancji dalej ustalił, że J. K. udowodniła łącznie 28 lat, 4
miesiące i 18 dni okresów składkowych i nieskładkowych. Od dnia 1 lutego 2012 r.
była zarejestrowana w Powiatowym Urzędzie Pracy w T. W okresie od dnia 9
lutego 2012 r. do dnia 8 sierpnia 2012 r. była uprawniona do zasiłku dla
bezrobotnych. W okresie pobierania zasiłku dla bezrobotnych nie odmówiła bez
uzasadnionej przyczyny przyjęcia propozycji zatrudnienia lub innej pracy
zarobkowej. Następnie ubezpieczona złożyła wniosek o świadczenie
przedemerytalne w dniu 12 września 2012 r.
W oparciu o dokonane ustalenia Sąd Okręgowy uznał odwołanie za
uzasadnione. Zwrócił uwagę na bezsporną ilość okresów składkowych i
nieskładkowych (28 lat 4 miesiące i 18 dni) wnioskodawczyni oraz wyodrębnił
czynności pracodawcy świadczące o przeprowadzonej likwidacji substancji
majątkowej. W dalszej części pisemnego uzasadnienia rozstrzygnięcia, Sąd
pierwszej instancji odwołał się do przepisu art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy z 30 kwietnia
2004 r. o świadczeniach przedemerytalnych (Dz.U. z 2004 r. Nr 120, poz. 1252). W
3
myśl tego przepisu prawo do świadczenia przedemerytalnego przysługuje osobie,
która do dnia rozwiązania stosunku pracy lub stosunku służbowego z powodu
likwidacji pracodawcy lub niewypłacalności pracodawcy, w rozumieniu przepisów o
ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy, u którego
była zatrudniona lub pozostawała w stosunku służbowym przez okres nie krótszy
niż 6 miesięcy, ukończyła co najmniej 56 lat - kobieta oraz 61 lat - mężczyzna i
posiada okres uprawniający do emerytury, wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i
25 lat dla mężczyzn. W ocenie Sądu Okręgowego ubezpieczona spełnia przesłanki
określone w cytowanym artykule. Dodatkowo Sąd pierwszej instancji podniósł, że
przepis operuje alternatywą, tj. ustanawia dwa odrębne tytuły uzyskania
świadczenia, tj. likwidację pracodawcy albo jego niewypłacalność. Skoro w sprawie
nie budzi wątpliwości, że doszło do likwidacji prowadzonej przez osobę fizyczną
pozarolniczej działalności gospodarczej, to konieczna jest weryfikacja pozostałych
przesłanek uprawniających do świadczenia. Te również wypadają korzystnie dla
odwołującej, która pobierała przez sześć miesięcy zasiłek dla bezrobotnych ( art. 2
ust. 3 ustawy o świadczeniach przedemerytalnych), ukończyła wymagany prawem
wiek oraz posiada ustaloną prawem liczbę okresów składkowych i nieskładkowych.
Sąd Okręgowy nie podzielił stanowiska organu rentowego, że w sprawie
doszło tylko do likwidacji stanowiska. Negacja likwidacji pracodawcy nie opiera się
na żadnych jurydycznych argumentach, a tym samym nie może mieć znaczenia w
sprawie.
Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy zmienił zaskarżoną decyzję i
przyznał ubezpieczonej prawo do świadczenia przedemerytalnego na podstawie
art. 47714
§ 2 k.p.c.
Od powyższego wyroku apelację wniósł pozwany, zaskarżając w całości
orzeczenie Sądu pierwszej instancji. Skarżący zarzucił rozstrzygnięciu naruszenie
prawa materialnego, tj. art. 2 ust. 1 pkt 1 i art. 2 ust. 3 ustawy z dnia 30 kwietnia
2004 r. o świadczeniach przedemerytalnych (Dz.U. z 2004 r. Nr 120, poz. 1252)
przez przyznanie J. K. prawa do świadczenia przedemerytalnego. W oparciu o
podniesione zarzuty apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie
odwołania.
4
Wyrokiem z dnia 4 lutego 2014 r. Sąd Apelacyjny Wydział Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżony wyrok i oddalił odwołanie. Sąd
drugiej instancji w całości podzielił ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji,
natomiast nie zgodził się z dokonaną wykładnią prawa materialnego,
zaprezentowaną w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia. O ile faktycznie Sąd
Okręgowy trafnie odkodował, że warunkiem przyznania świadczenia jest
rozwiązanie stosunku pracy z powodu likwidacji pracodawcy lub jego
niewypłacalności, to gdy pracodawca jest przedsiębiorcą, będącym jednocześnie
osobą fizyczną, w grę nie może wchodzić jego likwidacja. Na poparcie swego
stanowiska Sąd Apelacyjny odwołał się do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 5
września 2001 r., I PKN 830/00, OSNP 2003 nr 15, poz. 355 oraz dodatkowo
podniósł, iż o likwidacji w sensie prawnym można mówić wyłącznie w stosunku do
osób prawnych i jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej.
Natomiast o likwidacji pracodawcy nie można mówić wówczas, gdy jest nim osoba
fizyczna. Przedsiębiorca może zakończyć i wyrejestrować działalność gospodarczą,
co nie oznacza, że przestaje istnieć jako podmiot zatrudniający pracowników.
Osoby zatrudnione nie są bowiem pracownikami działalności gospodarczej, którą
prowadzi osoba fizyczna, ale pracownikami tej osoby. Zakończenie działalności
gospodarczej jest z całą pewnością uzasadnioną przyczyną wypowiedzenia umowy
o pracę, zatem rozwiązanie stosunku pracy z tej przyczyny może uprawniać do
świadczenia przedemerytalnego, o ile spełnione są pozostałe przesłanki
wymienione w ustawie z 2004 r. o świadczeniach przedemerytalnych. Zakończenie
działalności gospodarczej nie jest jednak likwidacją pracodawcy (por. wyrok Sądu
Apelacyjnego w Lublinie z dnia 19 września 2012 r., III AUa 720/12, Lex nr
1218477). W konsekwencji nieuprawnione jest stanowisko, że wnioskodawczyni
zaprzestała wykonywania pracy wskutek likwidacji pracodawcy, a tym samym nie
została spełniona przesłanka wynikająca z art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 30
kwietnia 2004 r. o świadczeniach przedemerytalnych (Dz.U. z 2004 r. Nr 120, poz.
1252). Mając na uwadze powyższe Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok i
oddalił odwołanie na podstawie art. 386 § 1 k.p.c.
5
Skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego złożył pełnomocnik
wnioskodawczyni, zaskarżając w całości rozstrzygnięcie Sądu drugiej instancji i
zarzucając naruszenie:
1. przepisów prawa materialnego:
- art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 r. o świadczeniach
przedemerytalnych (jednolity tekst: Dz.U. z 2013 r., poz.170) przez jego błędną
wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, że pojęcie likwidacji pracodawcy nie dotyczy
zakończenia prowadzenia działalności gospodarczej przez osobę fizyczną;
- art. 32 Konstytucji RP i art. 112
k.p. w związku z art. 113
k.p. przez ich
niezastosowanie i w konsekwencji odmowę przyznania ubezpieczonej prawa do
świadczenia przedemerytalnego.
Pełnomocnik wnioskodawczyni wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w
całości i przyznanie ubezpieczonej prawa do świadczenia przedemerytalnego od
dnia 13 września 2012 r. wraz z obowiązkiem zwrotu kosztów procesu za wszystkie
instancje sądowe; ewentualnie domagał się uchylenia zaskarżonego wyroku w
całości i przekazania sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania
wraz z orzeczeniem o kosztach postępowania.
W uzasadnieniu skargi pełnomocnik zwrócił uwagę na fakt, że nie wiadomo
w jakim ujęciu art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 r. o świadczeniach
przedemerytalnych (jednolity tekst: Dz.U. z 2013 r., poz.170) posługuje się zwrotem
„likwidacja pracodawcy”. Sąd drugiej instancji, odwołując się do poglądów
judykatury, miał na uwadze sporne pojęcie w kontekście art. 411
k.p. Tymczasem
tego rodzaju analogia nie jest uprawniona, zwłaszcza że zmierza do zawężenia
sytuacji otwierających drogę do uzyskania świadczenia przedemerytalnego w razie
utraty źródła utrzymania. W ten sposób dochodzi w sprawie do naruszenia art. 112
k.p. i art. 113
k.p. w związku z art. 32 Konstytucji RP. Zaakceptowanie kierunku
wykładni prawa materialnego, zaprezentowanej przez Sąd Apelacyjny, prowadzi do
nierównego traktowania pracowników zatrudnionych przez osoby fizyczne w
odniesieniu do zatrudnienia u innych pracodawców. W konsekwencji skarga
kasacyjna jest zasadna.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
6
Skarga kasacyjna jest uzasadniona, aczkolwiek nie wszystkie jej zarzuty
zasługują na uwzględnienie. W pierwszej kolejności należy podkreślić, że
stosownie do art. 39813
§ 1 i 2 k.p.c., Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w
granicach skargi kasacyjnej i jest związany ustaleniami faktycznymi stanowiącymi
podstawę zaskarżonego orzeczenia, jeżeli skarga nie zawiera zarzutu naruszenia
przepisów postępowania lub gdy zarzut taki okaże się niezasadny.
W sprawie nie został podniesiony zarzut naruszenia przepisów
postępowania, a zatem Sąd Najwyższy jest związany dokonanymi w sprawie
okolicznościami faktycznymi. Związanie to wyklucza nie tylko przeprowadzenie w
jakimkolwiek zakresie dowodów, lecz także badanie, czy sąd drugiej instancji nie
przekroczył granic swobodnej ich oceny. Z tego punktu widzenia każdy zarzut
skargi kasacyjnej, który ma na celu polemikę z ustaleniami faktycznymi sądu
drugiej instancji, chociażby pod pozorem kontestowania błędnej wykładni lub
niewłaściwego zastosowania określonych przepisów prawa materialnego, z uwagi
na jego sprzeczność z art. 3983
§ 3 k.p.c. jest a limine niedopuszczalny. Sąd
Najwyższy jako sąd kasacyjny nie zajmuje się oceną materiału dowodowego, nie
ma również kompetencji do dokonywania kontroli prawidłowości oceny dowodów
dokonanej przez sąd drugiej instancji według kryteriów opisanych w art. 233 § 1
k.p.c. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 lipca 2013 r., II UK 403/12, Lex nr
1350309).
Rozpoznanie skargi należy zawęzić do oceny zasadności naruszenia
wskazanych przepisów prawa materialnego. Rudymentarnego znaczenia w sprawie
nabiera zagadnienie związane z pojęciem likwidacji pracodawcy, w przypadku gdy
status ten przysługuje osobie fizycznej. W celu prawidłowej identyfikacji
kontestowanego pojęcia zasadne jest przypomnienie definicji pracodawcy. Znajduje
ona normatywne odzwierciedlenie w art. 3 k.p. i stanowi, że pracodawcą jest
jednostka organizacyjna, choćby nie posiadała osobowości prawnej, a także osoba
fizyczna, jeżeli zatrudniają one pracowników. Jak wiadomo, pojęcie pracodawcy
zostało wprowadzone do Kodeksu pracy przez art. 1 pkt 3 ustawy z dnia 2 lutego
1996 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z
1996 r. Nr 24, poz.110) z dniem 2 czerwca 1996 r. i do tej pory stanowiło przedmiot
7
licznych wypowiedzi judykatury (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia: 19 września
1996 r., I PRN 101/95, OSNP 1997 nr 7, poz. 112; 19 grudnia 1997 r., I PKN
448/97, Lex nr 34181; 18 lutego 1998 r., II UKN 525/97, OSP 1999 nr 7 - 8, poz.
130; 20 października 1998 r., I PKN 390/98, Wspólnota 2000 nr 6, poz. 19; 22
sierpnia 2003 r., I PK 284/02, Lex nr 119663; 4 listopada 2004 r., I PK 25/04, Lex nr
151288; 18 października 2011 r., III UK 22/11, OSNP 2012 nr 21-22, poz. 266; 18
września 2013 r., II PK 4/13, Lex nr 1375183 oraz uchwała Sądu Najwyższego z
dnia 3 sierpnia 2007 r., I PZP 7/07, OSNP 2008 nr 5 - 6, poz. 55). Równolegle w
doktrynie poszukiwano odpowiedzi na pytanie o konstytutywne cechy podmiotu
zatrudniającego (por. Z. Hajn, Pojęcie pracodawcy po nowelizacji Kodeksu pracy,
cz. 1, PiZS 1997 r. nr 5 oraz cz. 2, PiZS 1997 r. nr 6; K. Jaśkowski, E. Maniewska,
Kodeks pracy. Komentarz, Kraków 2003 r.; M. Gersdorf, Jeszcze w sprawie sporu o
pojęcie pracodawcy, PiZS 1997 r. nr 2, s. 35).
Powyższe przykłady skłaniają do refleksji, iż zarówno judykatura, jak i
literatura fachowa wyjaśniają zagadnienie związane z pojęciem pracodawcy w
sposób wyczerpujący. Tym samym nie budzi sporu, że taki status przysługuje
osobie fizycznej. Pozostając w tym nurcie rozważań rysuje się dodatkowa kwestia,
czy pracodawcą pozostaje osoba fizyczna, gdy świadczona na jej rzecz praca
pozostaje w związku z prowadzoną przez nią działalnością gospodarczą.
Wykładnia językowa art. 3 k.p. pozwala na sformułowanie tezy, iż za pracodawcę
uważa się osobę fizyczną, o ile zatrudnia pracowników (pracownika). Obojętny jest
natomiast cel zatrudnienia, a mianowicie czy pozostaje on w związku z prowadzoną
działalnością gospodarczą. W judykaturze Sądu Najwyższego wyrażono
stanowisko, że osoba fizyczna może być pracodawcą (art. 3 k.p.) również, gdy
świadczona na jej rzecz praca pozostaje w związku z prowadzoną przez nią
działalnością gospodarczą (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 marca 2001 r.,
I UKN 274/00, OSNP 2002 nr 21, poz. 533 z aprobującą glosą A. Rutka, MoPr.
2005 r. nr 5, str. 24).
Zawężając pole badawcze, konieczne staje się ustalenie zakresu dystynkcji
terminu „likwidacja pracodawcy”. Już na wstępie pojawia się wątpliwość, czy jest to
pojęcie uniwersalne, zawierające ten sam zespół desygnatów, niezależnie od formy
organizacyjnej pracodawcy. Jest to istotne spostrzeżenie, co wizualizuje
8
następujący argument. Dominująca grupa podmiotów o statusie pracodawcy (osoby
prawne, jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej) powstają
wskutek czynności prawnych, a zatem nie istnieją pierwotnie w systemie prawa.
Osoba fizyczna, podmiot prawa od chwili urodzenia się (art. 8 § 1 k.c.), uzyskuje
możliwość zatrudnienia pracowników przez nabycie zdolności do czynności
prawnych, co wiąże się z uzyskaniem określonego wieku, i nie jest zależne od
czynności prawnej (umowy). Czy zatem odmienny sposób uzyskania statusu
pracodawcy powinien być pomijany przy ocenie zagadnienia związanego z jego
likwidacją. Koherentność wykładni prawa powinna uwzględniać znaczenie, jakie
temu pojęciu nadaje art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 r. o
świadczeniach przedemerytalnych (jednolity tekst: Dz.U. z 2013 r., poz.170).
Przyjęta przez Sąd drugiej instancji koncepcja z istoty rzeczy wyklucza pracownika
wykonującego pracę na rzecz pracodawcy, będącego osobą fizyczna, z grona osób
uprawnionych do świadczenia przedemerytalnego w związku z likwidacją
pracodawcy. W ten sposób dokonana interpretacja prawa prowadzi do wniosków
sprzecznych z celem ustawy. Ten z kolei nie może być identyfikowany z
zamierzonym przez ustawodawcę ograniczeniem kręgu uprawnionych do
świadczenia przedemerytalnego w zależności od statusu pracodawcy. Jego istotę
obrazuje art. 2 a ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2015 r., poz. 121), zgodnie z
którym zasada równego traktowania w systemie ubezpieczenia społecznego
wyznacza standard oceny podmiotów znajdujących się w tej samej sytuacji z uwagi
na utratę źródła dochodu z przyczyn leżących po stronie podmiotu zatrudniającego.
Z aksjologicznego punktu widzenia nie ma uzasadnionych przesłanek do
automatycznego wykluczenia z uwagi na zatrudnienie w określonym podmiocie
prawa. To nie rodzaj pracodawcy decyduje o prawie do świadczenia
przedemerytalnego, lecz utrata miejsca pracy z przyczyn leżących po jego stronie.
Forma organizacyjna pracodawcy nie stanowi cechy usprawiedliwiającej
różnicowanie sytuacji pracownika na gruncie prawa do świadczenia
przedemerytalnego. Generalnie wybór pracy u konkretnego pracodawcy
(zorganizowanego w określonej postaci) ma często charakter przypadkowy,
związany z pojawieniem się ogłoszenia o naborze do pracy. Przyjęcie odmiennego
9
punktu widzenia automatycznie stawia pracowników zatrudnionych przez osoby
fizyczne „w gorszej” sytuacji, niż zatrudnionych u pozostałych pracodawców.
Przywiązywanie wagi do semantycznej redakcji przepisu (określonej techniki jego
redakcji) nie jest zabiegiem prawidłowym. Warto podkreślić, iż oderwanie od
gramatycznego brzmienia analizowanego przepisu staje się na gruncie ustawy o
świadczeniach przedemerytalnych zabiegiem akceptowanym w orzecznictwie Sądu
Najwyższego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia: 28 sierpnia 2013 r., I UK
57/13, OSNP 2014 nr 11, poz. 160; 23 września 2014 r., II UK 562/13, Lex nr
1541255). W tym stanie rzeczy konieczna staje się odpowiednia wykładnia
obowiązującego prawa, pozwalająca na przeciwdziałanie skrajnym lingwistycznie
teoriom jego interpretacji, tak by istota mechanizmu jurysdykcyjnego uwzględniała
zindywidualizowane ramy przedmiotowego postępowania.
Ad casum, odpowiedź na postawione w skardze naruszenie prawa
materialnego powinna być pozytywna dla ubezpieczonej, pod warunkiem jednak
kumulatywnego spełnienia dwóch przesłanek związanych z likwidacją pracodawcy.
Pozostając w tym nurcie rozważań należy uwzględnić, że termin „likwidacja
pracodawcy” pojawia się w treści art. 411
k.p., przy czym Kodeks pracy nie zawiera
definicji likwidacji pracodawcy. Terminem tym posługują się również inne akty
prawa pracy i prawa ubezpieczeń społecznych (por. art. 7 ustawy z dnia 13 marca
2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy
z przyczyn niedotyczących pracowników – jednolity tekst Dz.U. z 2015 r., poz. 192;
art. 121 ust. 1 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku
obrony Rzeczypospolitej Polskiej – jednolity tekst: Dz.U. z 2015 r., poz. 144; art. 18
ust. 3 pkt 2 ustawy z dnia 29 maja 1974 r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i
wojskowych oraz ich rodzin - jednolity tekst: Dz.U. z 2010 r. nr 101, poz. 648 ze
zm.; art. 30 ust. 1 pkt 1 i ust. 3 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach
pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa-
jednolity tekst: Dz.U. z 2014 r., poz. 159). Zaprezentowane przykłady aktów
normatywnych uwypuklają znaczenie interpretacyjne terminu „likwidacja
pracodawcy”. Rdzeń problemu tkwi w ustaleniu czy likwidacja pracodawcy oznacza
faktyczną likwidację, czyli rzeczywiste unicestwienie zakładu pracy, stałe
unieruchomienie (likwidacja przedmiotowa), czy też likwidację prawną pracodawcy
10
(likwidacja podmiotowa). Ta ostatnia jest możliwa w odniesieniu do jednostek
organizacyjnych, osób prawnych. Natomiast likwidacja przedmiotowa obejmuje
każdy podmiot zatrudniający pracowników. W judykaturze wyrażono stanowisko, iż
likwidacja zakładu pracy to całkowite, stałe i faktyczne jego unieruchomienie jako
całości (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 stycznia 1989 r., I PRN 62/88,
OSPiKA 1990 nr 4, poz. 204). Innymi słowy mówiąc, likwidacja ma miejsce w razie
przeprowadzenia we właściwym trybie i przez uprawnione podmioty określonego
postępowania. W przypadku osoby fizycznej, prowadzącej działalność
gospodarczą, uzewnętrznieniem tego procesu jest formalny stan związany z
wyrejestrowaniem działalności w organie ewidencyjnym oraz faktyczne i trwałe
zakończenie prowadzonej działalności, które stosownie do okoliczności
faktycznych, może przejawiać się wyprzedażą przedmiotów służących jej
prowadzeniu, w wyniku czego nie jest w stanie dalej zatrudniać pracowników z
uwagi na brak substratu majątkowego, związanego z dotychczasowym
zatrudnieniem. Likwidacja jest więc pewnym procesem, zwykle rozciągniętym w
czasie. Stąd też na gruncie art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy o świadczeniach
przedemerytalnych nie można dekodować tego pojęcia poprzez stwierdzenie
faktycznego, jak i prawnego unicestwienia pracodawcy (osoby fizycznej).
Odmienna wykładnia wykluczałaby możliwość rozwiązania z pracownikiem
stosunku pracy z uwagi na brak do tego uprawnionego podmiotu, a przecież
likwidacja pracodawcy nie jest zdarzeniem powodującym wygaśnięcie umowy o
pracę (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 września 2001 r., I PKN 830/00,
OSNP 2003 nr 15, poz. 355). Trafnie ilustruje omawiane zagadnienie wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 3 grudnia 2009 r., II PK 147/09, Lex nr 823882, zgodnie z
którym likwidacja pracodawcy nie jest przez przepisy Kodeksu pracy szczególnie
uregulowana, lecz przez różne przepisy prawa w zależności od formy prawnej
pracodawcy - pociąga to za sobą zróżnicowanie w zakresie form, przesłanek i trybu
jej przeprowadzenia. Miarą powyższych rozważań jest stwierdzenie, że likwidacja
pracodawcy, w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 r. o
świadczeniach przedemerytalnych (jednolity tekst: Dz.U. z 2013 r., poz. 170),
obejmuje także osobę fizyczną, która w sposób formalny i trwały zaprzestała
prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej. Przeciwny pogląd, przyjęty
11
przez Sąd drugiej instancji, nie zasługuje na uwzględnienie. Sąd Najwyższy, z
przyczyn wyżej wskazanych, nie podziela również stanowiska wyrażonego w
wyroku Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 19 września 2012 r., III AUa 720/12,
Lex nr 1218477.
Uwidocznione dotychczas problemy interpretacyjne związane z wykładnią
pojęcia likwidacji pracodawcy uzasadniają podniesiony w skardze kasacyjnej zarzut
naruszenia prawa materialnego, tj. art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy o świadczeniach
przedemerytalnych.
Natomiast zarzut prawa materialnego, upatrujący naruszenia art. 112
k.p. i
art. 113
k.p. przez ich niezastosowanie w sprawie, nie jest zasadny. Skarżący
zapomina, że proces nie toczy się przeciwko pracodawcy, który w istocie rzeczy
jest adresatem wskazanych wcześniej norm prawa materialnego. W relacji do
pozwanego skarżąca nie pozostaje w stosunku pracy, jak też nie domaga się od
niego świadczenia wynikającego z Kodeksu pracy. Nie doszło w sprawie również
do naruszenia art. 32 Konstytucji RP, który został powiązany z przepisami Kodeksu
pracy. Analogia w prawie służy wypełnianiu tzw. rzeczywistych luk konstrukcyjnych,
tj. sytuacji, gdy przepisy nie regulują niezbędnych elementów określonej instytucji
(por. np. A. Łopatka, Prawoznawstwo, Warszawa 2000, s. 209-210). Niezależnie od
tego, a może przede wszystkim, wypada przypomnieć, że Trybunał Konstytucyjny
ostrożnie podchodzi do wywodzenia bezpośrednich roszczeń art. 32 Konstytucji
RP. W postanowieniu z dnia 24 października 2001 r., sygn. SK 10/01, OTK 2001 r.
nr 7, poz. 225,wskazuje że nie ma podstaw do samodzielnego stosowania tej
regulacji. Uznając prawo do równego traktowania za konstytucyjne prawo jednostki
Trybunał Konstytucyjny podkreśla, iż ma ono charakter niejako prawa „drugiego
stopnia” („metaprawa”), tzn. przysługuje w związku z konkretnymi normami
prawnymi lub innymi działaniami organów władzy publicznej, a nie w oderwaniu od
nich, niejako „samoistnie”. Ma zatem takie zastosowanie, jakie wynika z regulacji
niższego rzędu wprowadzających zakazy dyskryminacji. W sporze nie może ten
aspekt wywodzić się z przepisów prawa pracy, co zostało już wyżej wyjaśnione.
12
Kierując się przedstawionymi motywami oraz opierając się na treści art.
39815
§ 1 k.p.c., Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji. O kosztach procesu
orzeczono w myśl art. 108 § 2 k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c.