Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 lutego 2016 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w G.

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 10 lutego 2016 r. w Gdańsku

sprawy K. M.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

o ubezpieczenie społeczne

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

od wyroku Sądu Okręgowego w Słupsku V Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 15 lipca 2015 r., sygn. akt V U 358/15

1.  zmienia zaskarżony wyrok i oddala odwołanie;

2.  zasądza od ubezpieczonej K. M. na rzecz pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. kwotę 180,00 (sto osiemdziesiąt 00/100) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu za obie instancje.

SSA Grażyna Czyżak SSA Daria Stanek SSA Michał Bober

Sygn. akt III AUa 1539/15

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 16 marca 2015 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. stwierdził, że K. M. jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu oraz dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu od dnia 27 października 2014 r.

W uzasadnieniu swojego stanowiska organ rentowy zakwestionował fakt prowadzenia przez K. M. w sposób ciągły działalności gospodarczej oraz wskazał, że zgłoszenie do ubezpieczenia społecznego miało na celu jedynie uzyskanie przez nią wysokich świadczeń z tego ubezpieczenia.

Odwołanie od powyższej decyzji wniosła K. M. kwestionując przyjęcie w postępowaniu administracyjnym, że faktycznie nie prowadziła od dnia 27 października 2014 r. pozarolniczej działalności gospodarczej oraz domagając się m.in.: zmiany tej decyzji lub jej uchylenia, orzeczenia o kosztach postępowania według norm przepisanych oraz dopuszczenia dowodu z zeznań zawnioskowanych świadków.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy podtrzymał swoje dotychczasowe stanowisko wyrażone w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji oraz wniósł o oddalenie odwołania i zasądzenie od odwołującej na rzecz tego organu kosztów zastępstwa prawnego według norm przepisanych.

Wyrokiem z dnia 15 lipca 2015 r. w sprawie V U 358/15 Sąd Okręgowy w Słupsku V Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych:

I.  zmienił zaskarżoną decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w S. w ten sposób, że ustalił, iż K. M. od dnia 27 października 2014 r. podlega jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu oraz dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu,

II.  zasądził od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w S. na rzecz K. M. kwotę 120 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Podstawę tego rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia i rozważania Sądu I instancji:

K. M., urodzona dnia (...), lat 28, po ukończeniu Liceum Ogólnokształcącego wyjechała do S., gdzie pracowała w firmach, których przedmiot dotyczył usług marketingowych. Po powrocie do kraju na początku 2014 r. zarejestrowała się jako osoba bezrobotna i ukończyła kurs „przedstawiciel handlowy + prawo jazdy kat. B”. W okresie od dnia 01 września 2014 r. do dnia 26 października 2014 r. była zatrudniona na podstawie umowy o pracę jako przedstawiciel handlowy w Usługowym Zakładzie (...), CO i Gazowych prowadzonym przez ojca, W. D..

Mąż ubezpieczonej-P. M. w okresie od dnia 15 października 2012 r. do dnia 31 sierpnia 2012 r. prowadził działalność gospodarczą, której przedmiotem były usługi marketingowe m.in. tworzenie baz danych klientów. K. M. pomagała mu przy prowadzeniu tej działalności. Z powodu niewywiązywania się z płatności przez strategicznego klienta firmy pod koniec jej funkcjonowania działalność przestawała być opłacalna z uwagi na utratę płynności finansowej.

W dniu 29 sierpnia 2014 r. mąż ubezpieczonej zawarł trzyletni kontrakt na wykonywanie obowiązków w ramach Narodowych Sił Rezerwowych.

W dniu 27 października 2014 r. K. M. rozpoczęła prowadzenie działalności gospodarczej. W tym samym dniu ubezpieczona dokonała zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych, w tym dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego. Ubezpieczona zadeklarowała podstawę wymiaru składek za 5 dni października 2014 r. w wysokości 1.510,40 zł, za listopad 2014 r.: 9.365 zł, za 3 dni grudnia 2014 r.: 906,30 zł.

Działalność ta polegała na tworzeniu baz klientów pod konkretne profile działalności gospodarczej.

W ramach prowadzonej działalności gospodarczej zawarła umowy o dzieło świadcząc usługi dla: G-center W. S., O. S. oraz Usługowego Zakładu (...).-K., CO i Gazowych W. D. osiągając dochód w wysokości 4.300 zł.

Umową z dnia 31 października 2015 r. ubezpieczona zleciła do Biura (...) prowadzenie podatkowej księgi przychodów i rozchodów.

W. S. przedsiębiorca zajmujący się wyposażeniem restauracji, barów, szpitali współpracował wcześniej z mężem ubezpieczonej w zakresie uzyskiwania baz danych klientów. W związku z chęcią poszerzenia działalności zwrócił się do męża ubezpieczonej o stworzenie bazy klientów podmiotów farmaceutycznych, w związku z tym, że mąż ubezpieczonej odbywał już szkolenie wojskowe i nie dysponował czasem, przekazał zlecenie swojej żonie. Za wykonanie usługi strony ustaliły wynagrodzenie 1.000 zł. Przedsiębiorca O. S. w związku z uczestnictwem w targach w B. zlecił K. M. stworzenie bazy przetwórców owocowo-warzywnych. Za wykonaną usługę ustalono wynagrodzenie 2.000 zł płatne w dwóch transzach w wysokości po 1.000 zł.

W firmie swojego ojca W. D. ubezpieczona prowadziła dokumenty, kontrolowała płatności, utrzymywała kontakt z kontrahentami, pozyskiwała oferty w Internecie. Podjęła się również przeniesienia działalności gospodarczej firmy ojca na rynek zagraniczny. Dzięki współpracy z ubezpieczoną w firmie (...) nastąpił wzrost dochodowości przedsiębiorstwa, firma ciągle się rozwija i pozyskuje nowych klientów.

W dniu 04 grudnia 2014 r. K. M. urodziła dziecko i wystąpiła do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w S. o wypłatę zasiłku macierzyńskiego. Po powrocie z urlopu macierzyńskiego zamierza kontynuować prowadzoną działalność gospodarczą.

Zaskarżoną decyzją z dnia 16 marca 2015 r. nr (...) organ rentowy stwierdził, że ubezpieczona jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu oraz dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu od dnia 27 października 2014 r.

W ocenie Sądu Okręgowego odwołanie K. M. zasługuje na uwzględnienie.

Zaskarżoną decyzją z dnia 16 marca 2015 r. nr (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. zakwestionował istnienie tytułu ubezpieczenia, tj. podleganie przez K. M. od dnia 27 października 2014 r. ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu oraz dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu. Zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym, regulują przepisy ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2015 r., poz. 121 ze zm.), zwanej ustawą systemową.

Zgodnie z art. 1 ustawy systemowej ubezpieczenia społeczne obejmują ubezpieczenie emerytalne, ubezpieczenia rentowe i ubezpieczenie chorobowe i wypadkowe. W myśl art. 6 ust. 1 pkt 5 i art. 12 ust. 1 ustawy systemowej osoby prowadzące pozarolniczą działalność oraz osoby z nimi współpracujące podlegają (z zastrzeżeniem art. 8 i 9) obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu.

Stosownie do art. 13 pkt 4 ustawy systemowej obowiązek ubezpieczenia osoby prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą powstaje od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności do dnia zaprzestania wykonywania tej działalności, z wyłączeniem okresu, na który wykonywanie działalności zostało zawieszone na podstawie przepisów o swobodzie działalności gospodarczej.

W myśl art. 11 ust. 2 ustawy systemowej osoby prowadzące pozarolniczą działalność oraz osoby z nimi współpracujące, objęte obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi podlegają dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu na swój wniosek.

W przedmiotowej sprawie u podstaw wydania zaskarżonej decyzji leżało uznanie przez ZUS, że w spornym okresie ubezpieczona nie podlegała obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym.

Zdaniem organu rentowego w okolicznościach niniejszej sprawy, tj. przy krótkim okresie prowadzenia działalności gospodarczej K. M. faktycznie nie prowadziła tej działalności w sposób ciągły, zaś zgłoszenie do ubezpieczeń społecznych miało na celu jedynie umożliwienie jej skorzystania ze świadczeń finansowych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Sąd I instancji zauważył, ze zgodnie z art. 58 § 1 k.c. czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. W myśl § 2 nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.

Z kolei stosownie do art. 58 § 3 k.c. jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana.

Sąd Okręgowy wskazał, że z samego faktu podjęcia przez ubezpieczoną prowadzenia działalności gospodarczej nie sposób czynić ubezpieczonej zarzutu, nawet jeżeli celem podjęcia tej działalności było uzyskanie świadczeń z ubezpieczenia społecznego. W teorii prawa cywilnego uważa się, że czynnością prawną podjętą w celu obejścia ustawy jest czynność wprawdzie nie objęta zakazem prawnym, ale przedsięwzięta w celu osiągnięcia skutku zakazanego przez prawo. Skorzystanie z ochrony gwarantowanej pracowniczym ubezpieczeniem społecznym w postaci zasiłków z tego ubezpieczenia nie może być uznane za obejście przepisów prawa.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że samo zawarcie umowy o pracę nawet w okresie ciąży, nawet gdyby głównym motywem było uzyskanie zasiłku macierzyńskiego nie jest naganne, ani tym bardziej sprzeczne z prawem (por. wyroki S.N.: z dnia 06 lutego 2006 r., III UK 156/05, LEX nr 272549 i z dnia 04 sierpnia 2005 r., II UK 320/04, OSNP 2006/7-8/122).

Ocena ta dotyczy również prowadzenia działalności gospodarczej. Prawidłowo przebiegająca ciąża odwołującej nie może być uznana za przeszkodę do skutecznego rozpoczęcia prowadzenia działalności gospodarczej, zwłaszcza jeśli działalność ta nie wymaga wysiłku fizycznego oraz pozwala na ustalenie elastycznych godzin wykonywania usług, a nawet świadczenie pracy we własnym domu. Samo rozpoczęcie prowadzenia działalności gospodarczej w okresie ciąży, nie jest w żadnym zakresie sprzeczne z prawem (por. wyrok S.A. w Gdańsku z dnia 13 marca 2013 r., III AUa 1542/12, LEX nr 1311944).

Istotne jest, że działalność gospodarczą cechuje jej prowadzenie na własny rachunek i ryzyko przedsiębiorcy.

Po zbadaniu całego zgromadzonego materiału dowodowego Sąd I instancji przyjął, że działalność taka miała miejsce. Sąd ten wskazał, że odwołująca dokonała jej rejestracji w ewidencji, co rodzi domniemanie, że była ona faktycznie prowadzona, a prócz tego przedstawiła dowody w postaci dokumentów księgowych potwierdzające okoliczność, że cały czas nieprzerwanie prowadziła własną działalność gospodarczą. Zdaniem Sądu Okręgowego organ rentowy nie wykazał natomiast okoliczności przeciwnej.

Mając na uwadze definicję działalności gospodarczej zawartą w art. 2 ustawy z dnia 02 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. z 2013 r., poz.. 672 ze zm.) Sąd ten uznał, że zebrany w sprawie materiał dowodowy daje podstawy do twierdzenia, iż odwołująca faktycznie prowadziła taką działalność od samego początku, tj. od dnia 27 sierpnia 2014 r., o czym świadczą zwarte przez nią umowy o świadczenie usług marketingowych na rzecz: O. S., Usługowego Zakładu (...).-K.., CO i Gazowych W. D. oraz W. S., potwierdzone spójnymi zeznaniami świadków: O. S., T. D., W. S. i P. M..

Sąd I instancji podkreślił, że zeznania świadków uzupełniały się i korelowały z wyjaśnieniami, a następnie zeznaniami odwołującej złożonymi w charakterze strony. Sąd ten stwierdził, że przedmiot świadczonych usług wpisywał się w dotychczasowe doświadczenie zawodowe odwołującej, która w S. pracowała w firmach, których przedmiot działalności dotyczył szeroko pojmowanej działalności marketingowej. Zważył, że w czasie rozpoczynania działalności gospodarczej odwołująca była co prawda w zaawansowanej ciąży, ale nie było żadnych przeszkód do tego, by podjęła aktywność zawodową, zwłaszcza, że mogła ją wykonywać w domu.

W ocenie Sądu Okręgowego odwołująca w sposób racjonalny uzasadniła, że profil działalności gospodarczej był jej znany z tej racji, że jej mąż P. M., przed podpisaniem kontraktu w Narodowych Siłach Rezerwowych prowadził podobną działalność i działalność ta była dochodowa. Zdaniem tego Sądu odwołująca mogła mieć przekonanie, że skoro kontrahenci są znajomymi jej męża to wizja stałej długoterminowej kooperacji i uzyskiwania zajęcia będzie miała racjonale podstawy w początkowym momencie jej działalności.

Zdaniem Sądu I instancji czymś naturalnym i uzasadnionym jest na początku działalności poszukiwanie klientów najpierw wśród swoich znajomych. Sąd ten uznał, że wbrew twierdzeniom organu rentowego prowadzona przez odwołującą działalność gospodarcza wykazuje od samego początku cechy zorganizowania i ciągłości, a zatem może być uznana za działalność gospodarczą w rozumieniu art. 2 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej.

Wskazał na ugruntowany w orzecznictwie Sądu Najwyższego pogląd, że istnienie wpisu do ewidencji nie przesądza o faktycznym prowadzeniu działalności gospodarczej, jednakże prowadzi do domniemania prawnego, według którego osoba wpisana do ewidencji, która nie zgłosiła zawiadomienia o zaprzestaniu prowadzenia działalności gospodarczej, jest traktowana jako prowadząca taką działalność. Domniemanie to może być obalone w drodze przeprowadzenia przeciwdowodu, który obciąża stronę twierdzącą o faktach przeciwnych twierdzeniom wynikającym z domniemania. Do sfery ustaleń faktycznych należy, czy działalność gospodarcza rzeczywiście jest wykonywana, czy też zaprzestano jej prowadzenia lub w ogóle nie podjęto, co powoduje wyłączenie z obowiązku ubezpieczenia. Obowiązek ubezpieczenia osoby prowadzącej pozarolniczą działalność - w tym działalność gospodarczą - wynika bowiem z faktycznego prowadzenia tej działalności (por. wyroki S.N.: z dnia 19 marca 2007 r., III UK 133/06, OSN 2008, Nr 7-8, poz. 114, str. 332; z dnia 22 lutego 2010 r., I UK 240/09, LEX nr 585723; z dnia 19 lutego 2010 r., II UK 186/09, LEX nr 590235 i z dnia 11 lutego 2010 r., I UK 221/09, LEX nr 585715.

Sąd Okręgowy stwierdził, że podjęte przez odwołującą czynności legalizujące jej działalność gospodarczą - wpis do ewidencji i zgłoszenie do ubezpieczeń społecznych - stanowią formalne potwierdzenie faktu prowadzenia działalności gospodarczej, a wypływające z niego domniemanie prawne nie zostało skutecznie przez organ rentowy obalone, a to właśnie na tym organie spoczywał obowiązek udowodnienia, że zarejestrowana działalność gospodarcza nie była prowadzona. Omawiane czynności świadczą o zamiarze i woli rozpoczęcia i prowadzenia działalności gospodarczej przez odwołującą.

Sąd ten wskazał, że wbrew twierdzeniom organu rentowego okoliczność w jakiej doszło do powstania firmy (zaawansowana ciąża ubezpieczonej) wcale nie musi dowodzić, iż początkowy charakter działalności gospodarczej miał charakter fikcyjny, a zadeklarowanie wysokiej podstawy składek służyło jedynie uzyskaniu wysokich świadczeń z ubezpieczenia w związku z rychłym macierzyństwem. Istotne jest bowiem to, że odwołująca była zdolna do pracy i faktycznie ją wykonywała.

Cechą prowadzenia działalności gospodarczej jest prowadzenie jej w sposób zorganizowany i ciągły. Jednocześnie osoba, która podjęła pozarolniczą działalność gospodarczą, podlega z tego tytułu ubezpieczeniom społecznym obowiązkowo, jeżeli nie ma innego tytułu do ubezpieczeń, od dnia rozpoczęcia wykonywania tej działalności do dnia jej zaprzestania, bez względu na to czy w ramach danej działalności osiąga przychody, czy też ich nie osiąga, jeżeli pozostaje w gotowości do prowadzenia tej działalności.

W postępowaniu odwoławczym przed sądami powszechnymi, prowadzonym w oparciu o przepisy postępowania cywilnego, ciężar dowodu zgodnie z art. 6 k.c. spoczywa na stronie, która z faktycznego wykonywania działalności gospodarczej wywodzi korzystne dla siebie skutki prawne.

Jeżeli natomiast chodzi o zadeklarowane kwoty jako podstawę wymiaru składek, to Sąd I instancji zważył, że kwestia uprawnień Zakładu Ubezpieczeń Społecznych do kwestionowania prawidłowości i rzetelności zadeklarowanej podstawy wymiaru składek została w sposób jednoznaczny rozstrzygnięty w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 21 kwietnia 2010 r. w sprawie II UZP 1/10, publik. LEX nr 575822, gdzie stwierdzono, że „Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie jest uprawniony do kwestionowania kwoty zadeklarowanej przez osobę prowadzącą pozarolniczą działalność jako podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, jeżeli mieści się ona w granicach określonych ustawą z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych”.

W ocenie Sądu Okręgowego w przedmiotowej sprawie odwołująca udowodniła, że poczynając od dnia 27 października 2014 r. prowadziła działalność gospodarczą, w związku z czym Sąd ten uznał, że ubezpieczona wypełniła wszelkie przesłanki podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym i dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej.

Mając na uwadze powyższe, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., Sąd I instancji orzekł jak w pkt I sentencji wyroku.

O kosztach procesu – kosztach zastępstwa prawnego stron – zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu, na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z § 11 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2013 r., poz. 490 ze zm.), Sąd ten orzekł jak w pkt II sentencji wyroku.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. zaskarżając ten wyrok w całości oraz zarzucając mu:

1) błąd w ustaleniach faktycznych mający wpływ na rozstrzygnięcie sprawy polegający na przyjęciu, że zachodzą podstawy do uznania, iż odwołująca zawarła z płatnikiem umowę o pracę z zamiarem faktycznej jej realizacji i tym samym stosunek pracy został nawiązany, podczas gdy okoliczności sprawy świadczą o tym, że umowa została zawarta jedynie w celu uzyskania świadczeń z ubezpieczeń społecznych, konsekwencją czego jest naruszenie norm prawa materialnego, tj. art.6 ust. 1 pkt 1, art. 11 ust. 1, art. 12 ust. 1, art. 13 pkt 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2013 r., poz. 1442 ze zm.), art. 58 § 1 i art. 83 § 1 kodeksu cywilnego (Dz. U. z 2014 r., poz. 121 ze zm.) w związku z art. 22 § 1 i art. 26 kodeksu pracy (Dz. U. z 2014 r., poz. 1502 ze zm.),

2) naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie granic zasady swobodnej oceny dowodów.

W uzasadnieniu apelacji organ rentowy dokonał streszczenia postępowania sądowego pierwszo-instancyjnego w niniejszej sprawie, powołał treść art. 2 ustawy z dnia 02 lipca 2004 roku o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 173, poz. 1807 ze zm.) oraz zakwestionował przyjęcie w oparciu o przeprowadzone w tej sprawie dowody, że K. M. od dnia 27 października 2014 roku faktycznie wykonywała w sposób zorganizowany i ciągły działalność gospodarczą.

W ocenie apelującego ubezpieczona nie miała zamiaru i w rzeczywistości nie prowadziła działalności gospodarczej w sposób stały i ciągły, a wykonane przez nią usługi miały na celu jedynie pozorację takiego stanu rzeczy.

Ciągłość działalności gospodarczej oznacza, że jest to względna stałość (stabilność) jej wykonywania przy założeniu, iż nie jest to aktywność okazjonalna jednostkowa, sporadyczna. Trwanie czynności wynika już z samego znaczenia przymiotnika „ciągły”, który jest przeciwieństwem przymiotnika „jednorazowy”. W przypadku działalności gospodarczej nie jest przy tym wymagana cecha ciągłości w ścisłym znaczeniu - raczej rodzajowa powtarzalność, a nie jednorazowość działań (por. wyrok WSA w Gliwicach z dnia 10 czerwca 2008 r., I Sa/G1 886/07, CBOSA). Sporadyczne wykonywanie czynności wyklucza zatem uznanie określonej aktywności za wykonywanie działalności gospodarczej.

Zdaniem organu rentowego ubezpieczona uzyskała uprawnienia niezbędne do prowadzenia działalności gospodarczej, a następnie zgłosiła się do ubezpieczeń społecznych (w tym dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego) w celu stworzenia podstaw prawnych do uzyskania świadczeń z ubezpieczeń społecznych.

W konkluzji apelacji organ ten wnosił o:

1) zmianę zaskarżonego wyroku w całości i oddalenie odwołania, ewentualnie

2) uchylenie tego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w Słupsku do ponownego rozpoznania,

3) zasądzenie od odwołującej na rzecz organu rentowego kosztów procesu za obie instancje według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Pismem procesowym z dnia 09 września 2015 r., w odpowiedzi na apelację organu rentowego, K. M. wniosła o jej oddalenie oraz zasądzenie od organu rentowego na rzecz ubezpieczonej kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa prawnego według norm przepisanych w postępowaniu apelacyjnym.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego zasługuje na uwzględnienie poprzez zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania.

Spór w niniejszej sprawie koncentruje się na kwestii, czy od dnia 27 października 2014 r. zachodzą ustawowe przesłanki z art. 6 ust. 1 pkt 5, art. 11 ust. 2 i art. 12 ust. 1 w zw. z art. 13 pkt 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2015 r., poz. 121 ze zm., nazywanej dalej ustawą systemową) do objęcia K. M.: obowiązkowo ubezpieczeniami: emerytalnym, rentowymi i wypadkowym oraz dobrowolnie ubezpieczeniem chorobowym z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności.

Osobę prowadzącą pozarolniczą działalność definiuje art. 8 ust. 6 pkt 1 ustawy systemowej stanowiąc, że jest to osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej.

W myśl przepisu art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 02 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. z 2015 r., poz. 584 ze zm., nazywanej dalej ustawą o swobodzie działalności gospodarczej) przedsiębiorcą w rozumieniu tej ustawy jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna nie będąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną - wykonująca we własnym imieniu działalność gospodarczą.

Zgodnie z art. 13 ust. 4 ustawy systemowej osoba prowadząca pozarolniczą działalność podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu w okresie od dnia rozpoczęcia wykonywania tej działalności do dnia zaprzestania jej wykonywania z wyłączeniem okresu, na który wykonywanie działalności zostało zawieszone na podstawie przepisów o swobodzie działalności gospodarczej.

W świetle powyższego unormowania uznać należy zatem, że ustawodawca w sposób formalny określił czasowe granice podlegania ubezpieczeniom społecznym, wyznaczając je momentami rozpoczęcia i zaprzestania wykonywania pozarolniczej działalności lub zawieszenia i odwieszenia wykonywania tej działalności na podstawie przepisów o swobodzie działalności gospodarczej.

Podzielić należy stanowisko, że ocena, czy działalność gospodarcza jest wykonywana, należy przede wszystkim do sfery ustaleń faktycznych, a dopiero w następnej kolejności - do ich kwalifikacji prawnej. Również wpis do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej ma przede wszystkim znaczenie w sferze ustaleń faktycznych, gdyż ma on charakter deklaratoryjny. Zgodnie bowiem z art. 14 ust. 1 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej przedsiębiorca, będący osobą fizyczną może podjąć działalność w dniu złożenia wniosku o wpis do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej albo po uzyskaniu wpisu do rejestru przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze Sądowym. Tym samym, istnienie wpisu w CEIDG nie przesądza o faktycznym prowadzeniu takiej działalności, ale prowadzi do wzruszalnego domniemania prawnego w rozumieniu art. 234 k.p.c., według którego osoba wpisana w CEIDG jest traktowana jako prowadząca działalność gospodarczą (por. wyrok S.N. z dnia 18 października 2011 r., III UK 43/11, LEX nr 1365701 oraz wyrok S.A. w Katowicach z dnia 29 stycznia 2013 r., III AUa 685/12, LEX nr 1282580).

Obowiązek ubezpieczenia osoby prowadzącej pozarolniczą działalność - w tym działalność gospodarczą - wynika z faktycznego prowadzenia tej działalności, a zatem o rozpoczęciu wykonywania działalności gospodarczej, powodującym obowiązkowo objęcie ubezpieczeniami społecznymi, decyduje faktyczne prowadzenie tej działalności, zaś kwestie związane z formalnym zarejestrowaniem, wyrejestrowaniem, czy zgłaszaniem przerw w tej działalności mają ewentualne znaczenie w sferze dowodowej, nie przesądzając same w sobie o podleganiu obowiązkowi ubezpieczenia społecznego (por. wyroki S.N.: z dnia 14 września 2007 r., III UK 35/07, LEX nr 483284, z dnia 11 lutego 2010 r., I UK 221/09, LEX nr 585715 i z dnia 19 lutego 2010 r., II UK 186/09, LEX nr 590235 oraz wyrok S.A. w Białymstoku z dnia 13 lutego 2013 r., III AUa 846/12, LEX nr 1278085).

W przedmiotowej sprawie nie jest przedmiotem sporu, ani nie budzi wątpliwości okoliczność, że K. M. figuruje w CEIDG jako osoba fizyczna prowadząca od dnia 27 października 2014 r. pozarolniczą działalność przeważnie w zakresie działalności agentów zajmujących się sprzedażą towarów różnego rodzaju (k. 9 akt ZUS), a zatem zachodzi domniemanie prawne, że od tego dnia nadal prowadzi tą działalność.

W myśl art. 234 k.p.c. domniemania prawne mogą być obalone, ilekroć ustawa tego nie wyłącza. Domniemanie prowadzenia pozarolniczej działalności przez osobę wpisaną do CEIDG jest wzruszalne (ustawa nie wyłącza możliwości jego obalenia).

Dla obalenia domniemania wypływającego z w/w wpisu nieodzowne jest więc wykazanie, że wnioskodawczyni faktycznie nie prowadzi pozarolniczej działalności.

Do postępowania odrębnego z zakresu ubezpieczeń społecznych w zakresie postępowania dowodowego ma zastosowanie - bez żadnych ograniczeń - reguła wynikająca z art. 232 k.p.c., obowiązuje więc zasada kontradyktoryjności i dowodzenia swoich twierdzeń przez stronę (por. wyrok S.N. z dnia 07 stycznia 2010 r., II UK 148/09, LEX nr 577847).

W ocenie Sądu II instancji w oparciu o przeprowadzone w niniejszej sprawie dowody organ rentowy zdołał obalić, wynikające z wpisu do CEIDG, domniemanie prowadzenia przez wnioskodawczynię pozarolniczej działalności od dnia 27 października 2014 r.

W przedmiotowej sprawie to na K. M. spoczywał obowiązek wykazania, że od dnia 27 października 2014 r. nadal prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą, ponieważ to ona z powyższego faktu wywodzi skutek prawny w postaci zachodzenia podstaw prawnych do objęcia jej od tego dnia nadal obowiązkowo ubezpieczeniami: emerytalnym, rentowymi i wypadkowym oraz dobrowolnie ubezpieczeniem chorobowym z tego tytułu.

Jednocześnie nie zachodziły w niniejszej sprawie prawno-procesowe podstawy z art. 232 zd. 2 k.p.c. do dopuszczenia dowodu z urzędu w sytuacji, gdy odwołująca jest reprezentowana w postępowaniu sądowym w tej sprawie przez profesjonalnego pełnomocnika procesowego – radcę prawnego (k. 16 akt sprawy).

Sąd Apelacyjny nie podziela dokonanej przez Sąd I instancji oceny zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, zgodnie z którą przeprowadzone dowody dają miarodajną podstawę do przyjęcia, że K. M. faktycznie prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą od dnia 27 października 2014 r., a podejmowane przez nią czynności nie zmierzały jedynie do skorzystania ze świadczeń z ubezpieczenia społecznego.

Na wstępie wskazać należy, że Sąd II instancji odmiennie, niż Sąd Okręgowy za niemiarodajne dla ustalenia kwestii faktycznego wykonywania pozarolniczej działalności gospodarczej przez K. M. uznał: umowy: z dnia 03 listopada 2014 r. (k. 25-29 akt ZUS), z dnia 06 listopada 2014 r. (k. 21-23 akt ZUS) i z dnia 28 października 2014 r. (k. 17-19 akt ZUS), zeznania świadków: O. S. (k. 18v.-19 akt sprawy 00:17:11), W. S. (k. 19 akt sprawy 00:37:49), P. M. (k. 31v.-32 akt sprawy 00:04:41) i W. D. (k. 32-32v. akt sprawy 00:29:18) oraz przesłuchanie wnioskodawczyni w charakterze strony (k. 32v.-33 akt sprawy 00:56:13).

Ocena tych dowodów nie może bowiem abstrahować od całokształtu okoliczności przedmiotowej sprawy.

Sąd Apelacyjny zauważa, że z treści dokumentu urzędowego w postaci potwierdzenia nadania numeru identyfikacji podatkowej (k. 111 akt ZUS) wynika, że w dniu 30 października 2014 r. Minister Finansów nadał K. M. numer identyfikacji podatkowej (...).

Tymczasem wskazany wyżej numer identyfikacji podatkowej podany jest w treści umowy o dzieło zawartej przez wnioskodawczynię z O. S. w dniu 28 października 2014 r. (k. 17-19 akt ZUS), czyli zawartej jeszcze przed dniem nadania tego numeru. Powyższa okoliczność niewątpliwie podważa wiarygodność tej umowy, ponieważ przemawia za przyjęciem, że sporządzona została ona wyłącznie w celu uwiarygodnienia wersji o faktycznym prowadzeniu pozarolniczej działalności gospodarczej.

Przepis art. 22 ust. 1 pkt 1 ustawą o swobodzie działalności gospodarczej nakłada na przedsiębiorcę obowiązek dokonywania lub przyjmowania płatności związanych z wykonywaną działalnością gospodarczą za pośrednictwem jego rachunku bankowego w każdym przypadku, gdy stroną transakcji, z której wynika płatność jest inny przedsiębiorca.

K. M. przesłuchiwana w charakterze strony (k. 32v.-33 akt sprawy 00:56:13) przyznała, że nie zakładała rachunku bankowego dla celów prowadzenia pozarolniczej działalności, ponieważ uznała, że ze względu na zbędne koszty i posiadany rachunek prywatny nie ma takiej potrzeby.

W tym zakresie treść tego przesłuchania koresponduje z treścią dokumentów w postaci rachunków: nr (...) z dnia 29 listopada 2014 r. (k. 55 akt ZUS), nr 01/10/2014 z dnia 31 października 2014 r. (k. 49 akt ZUS), nr 01/11/2014 z dnia 28 listopada 2014 r. (k. 51 akt ZUS) i nr 02/11/2014 z dnia 28 listopada 2014 r. (k. 53 akt ZUS).

Okoliczność w postaci gotówkowego przyjmowania płatności przez wnioskodawczynię, naruszająca dyspozycję art. 22 ust. 1 pkt 1 ustawą o swobodzie działalności gospodarczej, znacząco utrudnia zweryfikowanie, czy zapłata kwot za usługi wyszczególnione w tych rachunkach w istocie miała miejsce i rodzi uzasadnione wątpliwości co do faktycznego wykonywania zawartych umów.

Wskazane wyżej okoliczności rzutują również na wiarygodność świadków, z którymi K. M. zawarła kwestionowane umowy: z dnia 03 listopada 2014 r. (k. 25-29 akt ZUS), z dnia 06 listopada 2014 r. (k. 21-23 akt ZUS) i z dnia 28 października 2014 r. (k. 17-19 akt ZUS), tj. O. S., W. S. i P. M..

Zaznaczyć też należy, że pomimo przewidzianej w art. 18 lit. a ust. 1 ustawy systemowej możliwości zadeklarowania przez K. M. w okresie pierwszych 24 miesięcy od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności gospodarczej jako podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe kwoty, nie niższej niż 30 % minimalnego wynagrodzenia skarżąca zadeklarowała kwotę aż 9.365 zł jako podstawę wymiaru tych składek za miesiąc wrzesień 2014 r.

Jest to sprzeczne z zasadami logiki i doświadczenia życiowego, które nakazują przyjęcie, że przedsiębiorcy rozpoczynając prowadzenie działalności gospodarczej z reguły dążą do maksymalnego ograniczenia kosztów jej prowadzenia m.in. poprzez zadeklarowanie jak najniższej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe.

Nawet gdyby uwzględnić deklarowane przez wnioskodawczynię przychody, które miała rzekomo osiągnąć z podejmowanych czynności za okres od października do grudnia 2014 r., a wynikające z treści: podatkowej księgi przychodów i rozchodów (k. 63-67 alt ZUS) oraz raportów wspomagających wyliczenie zaliczki miesięcznej na podatek dochodowy (k. 69-91 akt ZUS), jak również ponoszone koszty związane z opłacaniem składek i wynagrodzeniem biura rachunkowego (k. 39-47 akt ZUS), to zadeklarowanie kwoty 9.365 zł jako podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe nie znajdowało ekonomicznego uzasadnienia. Niewątpliwie bowiem utrzymanie tak wysokiej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe wymagałoby stałego sięgania do innych środków finansowych, aniżeli te uzyskiwane z wykonywanych czynności.

Równocześnie podkreślenia w tym miejscu wymaga, że z treści zeznań świadka P. M. wynika, że z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej, którą kontynuowała następnie jego żona K. M., opłacał najniższą, preferencyjną składkę na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Ponadto świadek ten wskazał, że jego działalność pod koniec przestała być opłacalna.

K. M., reprezentowania przez profesjonalnego pełnomocnika procesowego, nie zdołała w przekonujący sposób wyjaśnić powyższych wątpliwości poprzez wykazanie za pomocą dowodów przykładowo: źródła stałego finansowania składek na ubezpieczenia, wynikających z tak wysokiej podstawy wymiaru zadeklarowanej przez wnioskodawczynię oraz okoliczności uzasadniających spodziewany znaczący wzrost uzyskiwanych przez nią przychodów i dochodów w przyszłości.

Przy ocenie zeznań świadków: P. M. (k. 31v.-32 akt sprawy 00:04:41) i W. D. (k. 32-32v. akt sprawy 00:29:18) należy mieć również na uwadze, że są to osoby bliskie K. M., odpowiednio: mąż i ojciec, a zatem zasadne jest przyjęcie, iż są zainteresowane w uzyskaniu dla wnioskodawczyni świadczeń z ubezpieczenia społecznego.

Bezpośredni interes K. M. w uzyskaniu wysokich świadczeń z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa uwzględnić należy również przy ocenie przesłuchania wnioskodawczyni w charakterze strony (k. 32v.-33 akt sprawy 00:56:13).

Zdaniem Sądu II instancji przy uwzględnieniu wszystkich wskazanych wyżej okoliczności sprawy sprzeczna z zasadami logiki i doświadczenia życiowego jest ocena Sądu Okręgowego (k. 38-41v. akt sprawy), że przeprowadzone w sprawie dowody pozwalają na miarodajne ustalenie, że K. M. poczynając od dnia 27 października 2014 r. faktycznie prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą.

Przeciwnie, analiza przeprowadzonych w sprawie dowodów jednoznacznie wskazuje, że dokonywane przez wnioskodawczynię czynności służyć miały jedynie sztucznemu wykreowaniu od dnia 27 października 2014 r. tytułu prawnego w postaci prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej celem: obowiązkowego objęcia jej ubezpieczeniami społecznymi: emerytalnym, rentowymi i wypadkowym oraz dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym od tego dnia.

Zgromadzone w sprawie dowody wskazują również, że zadeklarowanie nieproporcjonalnie wysokiej podstawy wymiaru składek z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności w stosunku do deklarowanych przychodów miało jedynie na celu uzyskanie przez K. M. wysokich świadczeń z ubezpieczenia społecznego w sytuacji, gdy faktycznie brak jest tytułu prawnego do jej podlegania tym ubezpieczeniom.

Sąd Apelacyjny nie kwestionuje prawa kobiet w ciąży do podejmowania i prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej w celu ich objęcia obowiązkowo ubezpieczeniami społecznymi z tego tytułu, lecz chodzi o rzeczywisty tytuł podlegania tym ubezpieczeniom, a nie sztucznie wykreowany jedynie celem uzyskania (nieproporcjonalnie wysokich w stosunku do uiszczonych składek) świadczeń z tych ubezpieczeń.

Takie sztuczne kreowanie tytułu podlegania ubezpieczeniom społecznym stanowi w istocie działalnie na szkodę Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i pozostałych uczestników systemu ubezpieczeń społecznych, które nie zasługuje na ochronę prawną.

Ponieważ K. M., wbrew spoczywającemu na niej obowiązkowi wskazywania dowodów dla stwierdzenia faktów, z których wywodzi skutki prawne, nie zdołała wykazać, że faktycznie prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą od dnia 27 października 2014 r., a zatem zasadnie nie zachodzą podstawy prawne z art. 6 ust. 1 pkt 5, art. 11 ust. 2 i art. 12 ust. 1 w zw. z art. 13 pkt 4 ustawy systemowej do objęcia jej od tego dnia: obowiązkowo ubezpieczeniami: emerytalnym, rentowymi i wypadkowym oraz dobrowolnie ubezpieczeniem chorobowym z tego tytułu.

Odnosząc się na koniec do podniesionych w apelacji zarzutów naruszenia prawa materialnego, a w szczególności art. 83 k.c. i art. 58 k.c. (w zw. z art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy systemowej) Sąd II instancji stwierdza, że są one chybione, ponieważ zgłoszenie prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej do ubezpieczeń społecznych nie stanowi czynności prawnej prawa cywilnego, która podlega ocenie na podstawie art. 83 k.c. i art. 58 k.c. (por. wyrok S.N. z dnia 29 marca 2012 r., I UK 339/11, LEX nr 1289188).

W związku z powyższym, uznając apelację organu rentowego za zasadną, działając na mocy art. 386 § 1 k.p.c., Sąd Apelacyjny orzekł, jak w pkt 1 sentencji wyroku.

O kosztach procesu – kosztach zastępstwa procesowego organu rentowego poniesionych w postępowaniach sądowych w obu instancjach, na mocy art. 98 § 1 i 3 k.p.c., art. 99 k.p.c., art. 108 § 1 k.p.c., § 2 ust. 1 i 2, § 11 ust. 2 oraz § 12 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu, Sąd ten orzekł jak w pkt 2 sentencji wyroku.

SSA Grażyna Czyżak SSA Daria Stanek SSA Michał Bober