Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 czerwca 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 7 czerwca 2016 r. w Krakowie

sprawy z wniosku M. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w K.

o emeryturę

na skutek apelacji organu rentowego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w K.

od wyroku Sądu Okręgowego w Kielcach V Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 12 listopada 2013 r. sygn. akt V U 1390/13

I.  o d d a l a apelację,

II.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w K. na rzecz wnioskodawcy M. K. kwotę 450,44 zł tytułem zwrotu kosztów pełnomocnika z urzędu adwokata M. S. za postępowanie apelacyjne oraz postępowanie kasacyjne.

sygn. akt III AUa 1858/15

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. decyzją z dnia 14 sierpnia 2013 r. odmówił wnioskodawcy M. K. przyznania emerytury wskazując, że wnioskodawca nie udokumentował 15 lat pracy
w szczególnych warunkach, ani też 15 lat pracy w szczególnym charakterze.

Sąd Okręgowy w Kielcach wyrokiem z dnia 12 listopada 2013 r. zmienił zaskarżoną przez M. K. decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w K. z dnia 14 sierpnia 2013 r. w ten sposób, że przyznał M. K. emeryturę od lipca 2013 r. Sąd Okręgowy ustalił, że M. K., urodzony (...), był zatrudniony w okresach: (-) od 5 kwietnia 1988 r. do 5 sierpnia 1991 r. w (...) Przedsiębiorstwie (...) w C. na stanowisku spawacza podstawowego i w ramach powierzonych obowiązków wykonywał czynności przy spawaniu konstrukcji metalowych, tj. czynności niepodlegające nadzorowi technicznemu;. prace spawalnicze (spawanie elektryczne i gazowe) wykonywał w piecu, w kanałach, w związku z remontem konstrukcji; posiadał uprawnienia instruktorskie do spawania; były pracodawca wystawił świadectwo pracy, w którym potwierdził okres zatrudnienia na tym stanowisku; (-) od 12 sierpnia 1991 r. do 31 lipca 1994 r. na stanowisku spawacza elektrycznego i gazowego w Przedsiębiorstwie (...) w O., gdzie od 12 sierpnia 1991 r. do 17 maja 1994 r. wykonywał prace spawacza elektrycznego i gazowego; były pracodawca wystawił ubezpieczonemu świadectwo pracy za ten okres zatrudnienia, w tym świadectwo pracy w szczególnych warunkach w okresie od 12 sierpnia 1991 r. do 17 maja 1994 r.; (-) od 1 czerwca 1998 r. do 31 lipca 1999 r. w Przedsiębiorstwie (...) Spółce z o.o. w O. na stanowisku spawacza elektrycznego; pracodawca potwierdził w świadectwie pracy okres zatrudnienia. Ponadto M. K. przedstawił świadectwo pracy w szczególnym charakterze wskazujące na wykonywanie takiej pracy w okresie od 13 grudnia 1975 r. do 31 marca 1988 r. w Hucie (...) na stanowisku instruktora praktycznej nauki zawodu. W dniu 23 lipca 2013 r. M. K. złożył wniosek o emeryturę. Jego staż ubezpieczeniowy na dzień 31 grudnia 1998 r. wyniósł 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych. W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał odwołanie za uzasadnione, wskazując, że okresy zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze mogą być ustalane w postępowaniu odwoławczym także innymi środkami dowodowymi niż dowód z zaświadczenia zakładu pracy. Dlatego, mimo że wnioskodawca nie przedłożył świadectw pracy w szczególnych warunkach obejmujących wszystkie wskazane wyżej okresy zatrudnienia, to w ocenie Sądu Okręgowego zgromadzony w sprawie materiał dowodowy jest wystarczający do uznania, że wnioskodawca w okresie zatrudnienia w (...) Przedsiębiorstwie (...) w C., w Przedsiębiorstwie (...) w O. oraz w Przedsiębiorstwie (...) Spółce z o.o. w O. wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu prace w warunkach szczególnych wymienione w wykazie A (w dziale XIV poz. 12), stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, tj. prace przy spawaniu i wycinaniu elektrycznym, gazowym, atomowowodorowym. Zsumowanie powyższych okresów pracy w szczególnych warunkach i dotychczas uznanego przez organ rentowy okresu wynoszącego 12 lat, 2 miesiące i 21 dni daje łącznie wymagany ustawowo co najmniej 15-letni staż pracy w szczególnych warunkach. Biorąc pod uwagę ukończony przez wnioskodawcę wiek 60 lat (25 maja 2013 r.) i wymagany na 1 stycznia 1999 r. ogólny staż pracy, Sąd Okręgowy stwierdził, że wnioskodawca spełnił określone w art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych warunki do przyznania emerytury w wieku obniżonym od Iipca 2013 r. tj. od daty złożenia wniosku.

Apelację od powyższego wyroku złożył Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K.. Apelujący zarzucił naruszenie art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w związku z § 4 ust. 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania. Apelujący podniósł, że wnioskodawca nie udokumentował 15 lat pracy w warunkach szczególnych albo w szczególnym charakterze, a jedynie 12 lat, 2 miesiące i 21 dni pracy w szczególnym charakterze, tj. od 13 grudnia 1975 r. do 31 marca 1988 r. w Hucie (...) na stanowisku instruktora praktycznej nauki zawodu. Rozporządzenie z 7 lutego 1983 r. rozróżnia zatrudnienie w szczególnych warunkach i zatrudnienie w szczególnym charakterze, przewidując w § 4 ust. 3 możliwość doliczenia do okresów pracy w szczególnych warunkach, wymienionych w wykazie A, jedynie okresów pracy górniczej, okresów zatrudnienia na kolei, a także pracy lub służby wymienionych w § 5-10 tego rozporządzenia. Nie przewiduje natomiast zasady odwrotnej, tj. możliwości doliczenia prac wykonywanych w szczególnych warunkach do pracy w szczególnym charakterze. Z przytoczonych przepisów wynika, że zaliczenie innych okresów pracy, w tym pracy pedagogicznej, do okresów pracy w szczególnych warunkach, nie jest możliwe. Przepisy § 4 ust. 1 pkt. 3 rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. nie przewidują możliwości zaliczania okresów pracy w szczególnym charakterze do okresów pracy w szczególnych warunkach ze względu na charakter emerytury przyznawanej
w obniżonym wieku emerytalnym, a przepisy rozporządzenia należy wykładać ściśle.

W odpowiedzi na apelację wnioskodawca wnosił o jej oddalenie w całości. Podkreślił, że wbrew twierdzeniu organu rentowego, rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 10 sierpnia 1988 r. w sprawie rozciągnięcia niektórych przepisów Karty Nauczyciela na instruktorów praktycznej nauki zawodu oraz na niektórych innych pracowników uspołecznionych zakładów pracy, prowadzących prace pedagogiczne i wychowawcze (Dz. U. Nr 34, poz. 261, dalej: rozporządzenie z 10 sierpnia 1988 r.) nie ma do niego zastosowania, ponieważ weszło w życie, kiedy nie wykonywał już pracy na stanowisku instruktora praktycznej nauki zawodu, tj. po 31 marca 1988 r. Niepodważalnie zaś praca wykonywana przez niego w spornym okresie w Hucie (...) odpowiadała pracy spawacza z tym tylko zastrzeżeniem, że poza normalnymi obowiązkami spawacza wnioskodawca ponosił większą odpowiedzialność za swoich podopiecznych. Świadkowie zgodnie potwierdzili, że w tym czasie wnioskodawca przebywał w pełnym wymiarze czasu pracy w bezpośrednim sąsiedztwie kilku stanowisk spawalniczych, nieustannie demonstrował podopiecznym jak należy poprawnie spawać określone elementy,
w międzyczasie wykonywał też osobiście prace spawalnicze o większym stopniu skomplikowania zlecane przez pracodawcę. Przede wszystkim jednak wnioskodawca nie był zatrudniony przez szkołę przyzakładową Huty (...), ale przez samą Hutę, był normalnym etatowym pracownikiem Huty, nigdy nie podlegał pod regulacje resortu edukacji i przede wszystkim nie był nauczycielem w rozumieniu rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej. Tym samym, nie wykonywał pracy
o szczególnym charakterze, a pracę w szczególnych warunkach, która odpowiada pracy wskazanej w wykazie A dziale XIV poz. 12, stanowiącym załącznik do rozporządzenia z 7 lutego 1983 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie wyrokiem z 28 maja 2014 r. zmienił zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego i oddalił odwołanie od decyzji organu rentowego odmawiającej przyznania emerytury w wieku obniżonym. W uzasadnieniu tego rozstrzygnięcia Sąd Apelacyjny stwierdził, że Sąd Okręgowy w Kielcach dokonał nieprawidłowych ustaleń na podstawie niewłaściwej oceny zabranego
w sprawie materiału dowodowego i błędnie przyjął, że wnioskodawca, w czasie zatrudnienia w Hucie (...) w okresie od 13 grudnia 1975 r. do 31 marca 1988 r., wykonywał pracę w szczególnych warunkach. Była to bowiem praca w szczególnym charakterze. Sąd Apelacyjny ustalił, że do wniosku o emeryturę ubezpieczony dołączył świadectwo pracy z 29 marca 1988 r., zgodnie z którym w okresie od 13 grudnia 1975 r. do 31 marca 1988 r. pracując w Hucie w O. zajmował stanowisko instruktora praktycznej nauki zawodu. Ponadto przedstawił drugie świadectwo - wykonywania pracy w szczególnych warunkach wystawione 10 lipca 2013 r. przez syndyka masy upadłości Huty (...) S.A. w upadłości,
z którego wynika, że w powyższym okresie, stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał pracę w szczególnym charakterze, na stanowisku instruktora praktycznej nauki zawodu w wydziale warsztat szkolny. W postępowaniu przed Sądem I instancji ubezpieczony oraz świadkowie zeznali, że w tym okresie wnioskodawca przebywał
w pełnym wymiarze czasu pracy w bezpośrednim sąsiedztwie kilku stanowisk spawalniczych, demonstrował podopiecznym jak należy poprawnie wykonywać czynności spawalnicze, a następnie sprawował nadzór nad poprawnym wykonaniem prac. W międzyczasie wykonywał też osobiście prace spawalnicze o większym stopniu skomplikowania zlecane przez pracodawcę. Dokonując ponownej oceny uprawnienia wnioskodawcy do emerytury w wieku obniżonym Sąd Apelacyjny doszedł do przekonania, że materiał dowodowy jednoznacznie wskazuje, iż
w spornym okresie wnioskodawca wykonywał pracę instruktora praktycznej nauki zawodu, tj. pracę w szczególnym charakterze, a nie pracę w szczególnych warunkach. Według § 15 rozporządzenia Rady Ministrów dnia z 7 lutego 1983 r., nauczyciel, wychowawca lub inny pracownik pedagogiczny wykonujący pracę nauczycielską wymienioną w t. 1 pkt 1-7 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela, określoną w tej ustawie jako praca pierwszej kategorii zatrudnienia, nabywa prawo do emerytury określonych w § 4 rozporządzenia i jest uważany za wykonującego pracę w szczególnym charakterze. Zatem nabycie prawa do emerytury na zasadach określonych w § 4 tego rozporządzenia przez tę kategorię osób uzależnione zostało od dwóch warunków: praca wykonywana przez nauczyciela powinna być określona w art. 1 pkt 1-7 Karty Nauczyciela i ponadto powinna kwalifikować się do pierwszej kategorii zatrudnienia. Dopiero wtedy nauczyciel jest w rozumieniu § 15 rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. uważany za wykonującego pracę w szczególnym charakterze. Sąd Apelacyjny przywołał wyrok Sądu Najwyższego z 18 stycznia 2005 r. II UK 137/04 (LEX nr 152388), stwierdzający, że § 15 rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. nie przewiduje możliwości zaliczenia nauczycielom do okresów pracy w szczególnym charakterze jakichkolwiek innych okresów zatrudnienia, nawet uznanych w myśl rozporządzenia za wykonywane w szczególnym charakterze lub w szczególnych warunkach, jak też wyrok z 6 września 2012 r. II UK 44/12 (LEX nr 1276215), zgodnie z którym do okresów zatrudnienia w szczególnych warunkach zalicza się okresy pracy lub służby, o których mowa w § 5-10 w związku z § 4 ust. 3 rozporządzenia z 7 lutego 1983 r., nie dolicza się natomiast do okresów pracy w szczególnym charakterze okresów pracy w szczególnych warunkach (podobnie w uchwale Sądu Najwyższego z 29 września 2005 r., II UZP 10/05, LEX nr 155414). W kontekście przytoczonych orzeczeń Sąd Apelacyjny uznał, że rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. wyraźnie rozróżnia zatrudnienie w szczególnych warunkach i zatrudnienie
w szczególnym charakterze, przewidując możliwość doliczenia do okresów pracy
w szczególnych warunkach, wymienionych w wykazie A stanowiącym załącznik do rozporządzenia, okresów pracy górniczej, okresów zatrudnienia na kolei, a także okresów pracy lub służby wymienionych w § 5-10 rozporządzenia (§ 4 ust. 3). Wynika z tego, że zaliczenie innych okresów pracy, w tym pracy pedagogicznej, nie jest możliwe. W orzecznictwie przyjmuje się, że nie korzysta z uprawnienia do emerytury w niższym wieku emerytalnym pracownik, który nie udowodnił, że wykonywał pracę w szczególnych warunkach w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku. Ze względu na charakter omawianego świadczenia (tzw. wcześniejsza emerytura), przepisy rozporządzenia należy wykładać ściśle. Na tej podstawie Sąd Apelacyjny uznał, że wnioskodawca nie wykazał wymaganego stażu 15 lat pracy w szczególnych warunkach, bowiem praca wykonywana przez niego w Hucie (...) stanowiła pracę w szczególnym charakterze jako praca instruktora praktycznej nauki zawodu. Uznanie pracy wykonywanej przez wnioskodawcę za pracę wykonywaną w szczególnych warunkach wymagało zaliczenia jej do prac wymienionych w wykazie A (w dziale XIV pod poz. 12), ujętych jako prace przy spawaniu i wycinaniu elektrycznym, gazowym, atomowowodorowym. Ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego wynika jednak, że M. K. wykonywał pracę instruktora praktycznej nauki zawodu
i brak jest podstaw do zmiany dokonanej przez organ rentowy kwalifikacji. Nie ma znaczenia argument wnioskodawcy, że oprócz szkolenia pracowników
w międzyczasie wykonywał też osobiście prace spawalnicze o większym stopniu skomplikowania zlecane przez pracodawcę. Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego, zawarte w wykazie A, dziale XIV, poz. 12 rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. określenie „prace przy spawaniu” obejmuje wyłącznie prace wykonywane
w przebiegu procesu spawania, a więc czynności związane ze spawaniem. Sąd Apelacyjny nie podzielił również stanowiska wnioskodawcy, że praca instruktora praktycznej nauki zawodu jest tożsama z pracą na stanowisku związanym
z wykonywaniem takiego zawodu. Obowiązki pracownicze instruktora praktycznej nauki zawodu nie były i z założenia nie mogły być tożsame z obowiązkami spawacza. W konsekwencji Sąd Apelacyjny stwierdził, że Sąd I instancji w sposób nieuprawniony zsumował uznane przez organ rentowy okresy wykonywania przez wnioskodawcę pracy w szczególnym charakterze (12 lat, 2 miesiące i 21 dni od 13 grudnia 1975 r. do 31 marca 1988 r.) z pracą w szczególnych warunkach w trzech okresach zatrudnienia w (...) Przedsiębiorstwie (...) w C.,
w Przedsiębiorstwie (...) w O. oraz
w Przedsiębiorstwie (...) Spółce z o.o. w O., które same w sobie nie stanowią okresu wymaganych 15 lat.
W konsekwencji Sąd Apelacyjny stwierdził, że wnioskodawca nie spełnił przesłanek do przyznania mu emerytury w wieku obniżonym.

Skargę kasacyjną od powyższego wyroku Sądu Apelacyjnego złożył wnioskodawca. Skarga została oparta na podstawie naruszenia prawa materialnego: art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w zw. z § 4 ust. 3 rozporządzenia Rady Ministrów
z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych
w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze w zw. z rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z 10 sierpnia 1988 r. w sprawie rozciągnięcia niektórych przepisów Karty Nauczyciela na instruktorów praktycznej nauki zawodu, przez przyjęcie, że skarżący w okresie od 13 grudnia 1975 r. do 31 marca 1988 r. w Hucie w O. wykonywał pracę instruktora praktycznej nauki zawodu, tj. pracę w szczególnym charakterze, podczas gdy wykonywał on wówczas pracę
w warunkach szczególnych, która odpowiadała pracy wskazanej w załączniku A dziale XIV poz. 12 rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i orzeczenie co do istoty sprawy przez przyznanie mu prawa do emerytury w wieku obniżonym, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku
i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu, a także
o zasądzenie kosztów postępowania. W uzasadnieniu skargi kasacyjnej skarżący podniósł, że syndyk masy upadłości Huty (...) S.A., wydając zaświadczenie
o pracy wnioskodawcy w szczególnym charakterze na warunkach rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 10 sierpnia 1988 r. nie zwrócił uwagi, że: (-) rozporządzenie to datowane jest na okres późniejszy niż data ustania zatrudnienia wnioskodawcy, ponieważ był on zatrudniony u tego pracodawcy w okresie do 31 marca 1988 r. a rozporządzenie, na którego warunkach miał wykonywać pracę w szczególnym charakterze, zostało wydane dopiero 10 sierpnia 1988 r., a więc ponad cztery miesiące później, (-) po ustaniu stosunku pracy w Hucie w O. wnioskodawca otrzymał od pracodawcy poprawne świadectwo pracy w szczególnych warunkach, a nie w szczególnym charakterze, jednak uległo ono zaginięciu, w związku z czym wystąpił ponownie o jego wydanie i syndyk masy upadłości wydał mu świadectwo załączone do akt, niezgodne z rzeczywistym stanem prawnym. Doliczenie do stażu pracy w szczególnych warunkach u innych pracodawców (niekwestionowanych przez ZUS) stażu pracy w Hucie w O. sprawia, że wnioskodawca spełnia warunek 15-letniego zatrudnienia w szczególnych warunkach.

Sąd Najwyższy wyrokiem z dnia 4 listopada 2015 r. sygn. akt I UK 509/14 uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w Krakowie do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
W uzasadnieniu Sąd Najwyższy wskazał, że argumentacja Sądu Apelacyjnego opierała się na słusznym co do zasady założeniu, że w celu ustalenia, czy zostały spełnione kryteria do nabycia przez ubezpieczonego emerytury w wieku obniżonym, okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach nie sumuje się z okresem zatrudnienia w szczególnym charakterze. Takie założenie zgodne jest z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego, który przyjmuje, że do okresów zatrudnienia
w szczególnych warunkach zalicza się okresy pracy lub służby, o których mowa w § 5-10 w związku z § 4 ust. 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r.
w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze; nie dolicza się natomiast do okresów pracy w szczególnym charakterze okresów pracy w szczególnych warunkach (wyrok z 6 września 2012 r., II UK 44/12, OSNP 2013/15-16/188). Nie istnieje bowiem pojęcie „emerytury z tytułu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub
w szczególnym charakterze”, która przysługiwałaby przy łącznym uwzględnieniu (doliczeniu) każdego z tak określonych okresów pracy, lecz emerytura przysługuje
z tytułu wykonywania konkretnego zatrudnienia, ujętego oddzielnie w odpowiednich wykazach (stanowiących załącznik do rozporządzenia) lub w § 9-15 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze przez konkretny okres w nich przewidziany (wyrok z 11 kwietnia 2007 r., I UK 306/06, LEX nr 470005). Kwestia ewentualnego doliczania prac w szczególnych warunkach do pracy w szczególnym charakterze została rozstrzygnięta (negatywnie) także
w uchwale Sądu Najwyższego z 29 września 2005 r. II UZP 10/05 (OSNP 2006/1-2/21) oraz w wyroku z 18 stycznia 2005 r. II UK 137/04 (OSNP 2005/15/234). Rozstrzygając kwestię, czy zatrudnienie wnioskodawcy w Hucie w O. w okresie od 13 grudnia 1975 r. do 31 marca 1988 r. na stanowisku instruktora praktycznej nauki zawodu (spawacza), może być potraktowane jako okres pracy w szczególnym charakterze, który nie może podlegać zsumowaniu
z zatrudnieniem w innych okresach u innych pracodawców na stanowiskach zaliczanych do pracy w szczególnych warunkach, Sąd Apelacyjny uwzględnił treść świadectwa wykonywania pracy w szczególnych warunkach wystawionego przez syndyka masy upadłości Huty (...) S.A. w O.
w upadłości. W świadectwie tym - wystawionym 10 lipca 2013 r., a zatem ponad 25 lat po ustaniu zatrudnienia wnioskodawcy w Hucie w O. — stwierdzono, że w okresie od 13 grudnia 1975 r. do 31 marca 1988 r. wnioskodawca stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał pracę w szczególnym charakterze na stanowisku instruktora praktycznej nauki zawodu w wydziale warsztat szkolny zgodnie z rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z 10 sierpnia 1988 r.
w sprawie rozciągnięcia niektórych przepisów Karty Nauczyciela na instruktorów praktycznej zawodu oraz na niektórych innych pracowników uspołecznionych zakładów pracy, prowadzących prace pedagogiczne i wychowawcze. Sąd Najwyższy wskazał, że Sąd Apelacyjny nie zauważył przy tym, iż syndyk masy upadłości Huty (...) S.A. w O. w upadłości zastosował do opisu sytuacji pracowniczej wnioskodawcy przepisy rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej
z 10 sierpnia 1988 r., które weszło w życie z dniem ogłoszenia (ogłoszone zostało 29 września 1988 r.) z mocą od 1 września 1988 r., chociaż zatrudnienie wnioskodawcy u tego pracodawcy ustało 31 marca 1988 r., czyli pięć miesięcy wcześniej. Oceniając podobne (analogiczne) sytuacje faktyczne, Sąd Najwyższy stwierdził we wcześniejszych orzeczeniach, że przepisy rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 10 sierpnia 1988 r. nie mogą mieć zastosowania do oceny sytuacji instruktorów praktycznej nauki zawodu w okresie ich zatrudnienia przed 1 września 1988 r. z punktu widzenia nabycia uprawnień do emerytury z tytułu pracy
w szczególnym charakterze. Między innymi w wyroku z 14 stycznia 2014 r. II UK 209/13 (LEX nr 1421811), Sąd Najwyższy przypomniał, że okresy pracy instruktorów praktycznej nauki zawodu przed 1 września 1988 r. nie były okresami pracy
w szczególnym charakterze uprawniającymi do emerytury nauczycielskiej (podobne stanowisko przedstawione zostało w wyrokach z 29 września 2000 r., II UKN 729/99, OSNAPiUS 2002/10/244 i z 10 stycznia 2006 r., I UK 129/05, OSNP 2006/23-24/36). Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że nie każdy okres pracy instruktora praktycznej nauki zawodu podlega zaliczeniu, jako okres pracy w szczególnym charakterze,
i uwzględnieniu przy ocenie uprawnień do emerytury nauczycielskiej na podstawie art. 88 ust. 1 w związku z art. 1 ust. 2 pkt 4 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (Dz. U. Nr 3, poz. 19). Zakres podmiotowy tej ustawy, w chwili jej wejścia w życie 1 lutego 1982 r., obejmował wyłącznie nauczycieli, wychowawców
i innych pracowników pedagogicznych państwowych szkół i innych placówek oświatowych i szkoleniowych, wychowawczych, opiekuńczo-wychowawczych, utworzonych i działających na podstawie ustawy z dnia 15 lipca 1961 r. o rozwoju systemu oświaty i wychowania (Dz. U. Nr 32, poz. 160 ze zm.), oraz innych nauczycieli, wychowawców i innych pracowników pedagogicznych wymienionych
w art. 1 tej ustawy. Instruktorzy praktycznej nauki zawodu nie zostali wymienieni
w art. 1 ustawy. W art. 5 Karty Nauczyciela (skreślonym z dniem 6 kwietnia 2000 r. przez ustawę nowelizującą z 18 lutego 2000 r., Dz. U. Nr 19, poz. 239) przewidziano delegację dla Ministra Oświaty i Wychowania, który mógł rozszerzyć stosowanie Karty Nauczyciela lub niektórych jej postanowień na nauczycieli szkół i placówek szkolących oraz oświatowo-wychowawczych innych niż wymienione w art. 1 oraz na pracowników uspołecznionych zakładów pracy pełniących funkcję instruktorów praktycznej nauki zawodu lub prowadzących pracę wychowawczą z młodocianymi pracownikami w placówkach zbiorowego zakwaterowania, dla których praca dydaktyczna i wychowawcza stanowiła podstawowe zajęcie, oraz na pracowników pedagogicznych zatrudnionych na stanowiskach nauczycieli w ośrodkach szkolenia
i doskonalenia kadr i ośrodkach szkolenia zawodowego oraz zawodowych kuratorów sądowych. Na podstawie tego upoważnienia ustawowego Minister Edukacji Narodowej wydał 10 sierpnia 1988 r. rozporządzenie w sprawie rozciągnięcia niektórych przepisów Karty Nauczyciela na instruktorów praktycznej nauki zawodu oraz na niektórych innych pracowników uspołecznionych zakładów pracy, prowadzących prace pedagogiczne i wychowawcze, obowiązujące z mocą od
1 września 1988 r., i dopiero od tej chwili pracownicy pełniący funkcje instruktorów praktycznej nauki zawodu zostali objęci przepisami Karty Nauczyciela, między innymi w zakresie (nauczycielskich) uprawnień emerytalnych. Te same uprawnienia płynęły z późniejszego rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 września 1998 r. w sprawie rozciągnięcia niektórych przepisów Karty Nauczyciela na instruktorów
i kierowników praktycznej nauki zawodu oraz na niektórych innych pracowników prowadzących prace dydaktyczne i wychowawcze (Dz. U. Nr 126, poz. 833),
a następnie z ustawy Karta Nauczyciela, w której praca nauczycieli praktycznej nauki zawodu została uznana za pracę nauczycielską (po zmianie ustawy od dnia
6 kwietnia 2000 r., ustawą z dnia 18 lutego 2000 r.), pod warunkiem posiadania kwalifikacji określonych dla nauczycieli praktycznej nauki zawodu oraz wykonywania pracy dydaktycznej i wychowawczej w wymiarze przewidzianym dla tych nauczycieli (art. 1 ust. 2 pkt 4 ustawy). Analiza przytoczonych przepisów Karty Nauczyciela
i stosownych przepisów wykonawczych prowadzi do wniosku, że okresy pracy instruktorów praktycznej nauki zawodu przed 1 września 1988 r. nie były okresami pracy w szczególnym charakterze uprawniającymi do emerytury nauczycielskiej.
W tym kontekście w rozpoznawanej sprawie nie było możliwe potraktowanie okresu pracy wnioskodawcy na stanowisku instruktora praktycznej nauki zawodu jako pracy w szczególnym charakterze. Świadectwo wystawione 10 lipca 2013 r. przez syndyka masy upadłości Huty (...). w O. w upadłości jest wadliwe i nie może rodzić skutków prawnych przyjętych w wyroku zaskarżonym skargą kasacyjną w rozpoznawanej sprawie. Świadectwo pracy wystawione przez prywatnego pracodawcę jest przy tym dokumentem prywatnym (obejmującym oświadczenie wiedzy), jego treść nie wiąże sądu, zwłaszcza co do oceny charakteru zatrudnienia pracownika. Ubezpieczony twierdził (od początku procesu), że w 1988 r. otrzymał od swojego pracodawcy Huty w O. świadectwo pracy w szczególnych warunkach (które jednak zaginęło). Również treść tego świadectwa nie byłaby dla sądu wiążąca, jednak pozwalałaby na stwierdzenie, w jaki sposób ówczesny pracodawca traktował pracę ubezpieczonego na stanowisku instruktora praktycznej nauki zawodu. Powyższe rozważania prowadzą do wniosku, że skoro instruktorzy praktycznej nauki zawodu zatrudnieni w innych miejscach niż szkoły nie podlegali do 31 sierpnia 1988 r. ustawie - Karta Nauczyciela, to praca wnioskodawcy przed 31 sierpnia 1988 r. nie mogła być uwzględniona w stażu pracy jako praca w szczególnym charakterze (praca nauczycielska), niezależnie od tego, że praca w szczególnym charakterze (nauczycielska) nie mogła być doliczana do okresu pracy w warunkach szczególnych, inne były bowiem przesłanki (warunki) przyznania świadczeń z obu tych tytułów. Sąd Najwyższy zwrócił uwagę na to, że nie jest to jednak równoznaczne z tym, iż okres zatrudnienia wnioskodawcy w Hucie
w O. od 13 grudnia 1975 r. do 31 marca 1988 r. na stanowisku instruktora praktycznej nauki zawodu jest bez znaczenia dla jego uprawnień emerytalnych, skoro wnioskodawca w tym czasie uczył zawodu spawacza. Okres ten może być ewentualnie zakwalifikowany jako okres pracy
w szczególnych warunkach, gdyby okazało się (zostało udowodnione), że wnioskodawca stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał pracę na stanowisku określonym w wykazie A dziale XIV pod poz. 12, czyli „prace przy spawaniu i wycinaniu elektrycznym, gazowym, atomowowodorowym”. Ta kwestia wymaga ponownych ustaleń faktycznych i ocen prawnych, ponieważ została potraktowana przez Sąd Apelacyjny zbyt ogólnikowo i powierzchownie. Ustaleń może wymagać, w jakich warunkach odbywało się to szkolenie - czy w osobnym wydziale szkoleniowym (warsztacie szkolnym) albo w wyodrębnionej części hali produkcyjnej, przeznaczonej wyłącznie do szkolenia pracowników, którzy na etapie szkolenia nie wykonywali zatrudnienia w szczególnych warunkach, czy też na ogólnej hali, gdzie były wykonywane prace spawalnicze przez innych pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach (spawaczy), czy osoby pobierające naukę brały bezpośrednio udziału w procesie produkcyjnym, czy też jedynie w samym procesie szkolenia (pobierania nauki zawodu).

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja okazała się nieuzasadniona.

Wnioskodawca, jako ubezpieczony urodzony w (...) r., ubiegał się
o przyznanie emerytury w wieku obniżonym wywodząc swoje żądanie m.in. z faktu zatrudnienia od 13 grudnia 1975 r. do 31 marca 1988 r. w Hucie (...)
w O. na stanowisku instruktora praktycznej nauki zawodu.
Z tego względu zasadność żądania wnioskodawcy wymagała rozważenia w oparciu o przepisy art. 184 w zw. z art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach
i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (j.t. Dz. U. z 2015 r. poz. 748 ze zm., zwanej dalej „ustawą emerytalno-rentową”) i w zw. z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U.
z 1983 r. Nr 8 poz. 43 ze zm.). W świetle wymienionych wyżej przepisów warunkami koniecznymi do przyznania emerytury są: osiągnięcie na dzień 1 stycznia 1999 r. okresu składkowego i nieskładkowego wynoszącego dla mężczyzn co najmniej 25 lat, w tym co najmniej 15 – letniego okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach, nie przystąpienie do OFE i osiągnięcie wieku wynoszącego dla mężczyzn 60 lat. Jak wynika ze złożonej przez organ rentowy odpowiedzi na odwołanie, odmowa przyznania emerytury podyktowana była niewykazaniem przez wnioskodawcę ani 15-letniego okresu pracy w szczególnych warunkach, ani też 15-letniego okresu pracy w szczególnym charakterze. Po przeprowadzeniu postępowania dowodowego Sąd I instancji stwierdził, że zebrany materiał dowodowy daje podstawy do uznania, iż praca w szczególnych warunkach, o jakiej mowa w wykazie A dziale XIV poz. 12 tj. „prace przy spawaniu i wycinaniu elektrycznym, gazowym, atomowowodorowym” była przez wnioskodawcę wykonywana w czasie zatrudnienia w (...) Przedsiębiorstwie (...) w C., w Przedsiębiorstwie (...)w O. i w Przedsiębiorstwie (...) Spółce z o.o. w O.. Zsumowanie w.w. okresów pracy w szczególnych warunkach z dotychczas uznanym przez organ rentowy okresem wynoszącym 12 lat, 2 miesiące i 21 doprowadziło Sąd I instancji do uwzględnienia odwołania i zmiany zaskarżonej decyzji. Z wyrokiem Sądu I instancji nie zgodził się organ rentowy podnosząc, że nie jest możliwe doliczenie pracy wykonywanej w szczególnym charakterze do okresu wykonywania pracy
w szczególnych warunkach. Sąd Apelacyjny rozpoznając apelację organu rentowego podzielił w całości jego stanowisko i stwierdził, że wnioskodawca nie legitymuje się stażem pracy w szczególnych warunkach koniecznym do przyznania emerytury na zasadzie art. 184 ustawy emerytalno-rentowej, ponieważ czynności wykonywane przez niego w okresie od 13 grudnia 1975 r. do 31 marca 1988 r. w Hucie (...) na stanowisku instruktora praktycznej nauki zawodu nie stanowiły pracy
w szczególnych warunkach, ale były pracą w szczególnym charakterze, a jak słusznie zarzuciła apelacja, nie jest dopuszczalne zsumowanie okresów wykonywania pracy w szczególnym charakterze (12 lat, 2 miesiące i 21 dni przypadające od 13 grudnia 1975 r. do 31 marca 1988 r.) z pracą w szczególnych warunkach w czasie zatrudnienia w (...) Przedsiębiorstwie (...)
w C., w Przedsiębiorstwie (...)w O. oraz w Przedsiębiorstwie (...) Spółce z o.o. w O.. W wyniku skargi kasacyjnej wywiedzionej przez wnioskodawcę Sąd Najwyższy wyrokiem z dnia 4 listopada 2015 r. uchylił wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 28 maja 2014 r. i przekazał sprawę temu Sądowi do ponownego rozpoznania. Z rozważań Sądu Najwyższego przedstawionych w uzasadnieniu wyroku z dnia 4 listopada 2015 r. wynika, że
w świetle przepisów ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (j.t. Dz. U.
z 2014 r. poz. 191 ze zm.) i szczegółowo opisanych w uzasadnieniu tego wyroku przepisów wykonawczych do tej ustawy, okresy pracy instruktorów praktycznej nauki zawodu przed dniem 1 września 1988 r. nie były okresami pracy w szczególnym charakterze uprawniającymi do emerytury nauczycielskiej. W tym kontekście Sąd Najwyższy stwierdził, że nie było możliwe potraktowanie okresu pracy wnioskodawcy na stanowisku instruktora praktycznej nauki zawodu jako pracy w szczególnym charakterze. W ocenie Sądu Najwyższego nie jest to jednak równoznaczne z tym, że okres zatrudnienia wnioskodawcy w Hucie (...) w O. od dnia 13 grudnia 1975 r. do dnia 31 marca 1988 r. na stanowisku instruktora praktycznej nauki zawodu jest bez znaczenia dla uprawnień emerytalnych wnioskodawcy, skoro w tym czasie uczył on zawodu spawacza. Ostatecznie Sąd Najwyższy doszedł do wniosku, że czynności wykonywane przez wnioskodawcę w okresie od 13 grudnia 1975 r. do 31 marca 1988 r. mogłyby ewentualnie być zakwalifikowane jako praca w szczególnych warunkach, gdyby okazało się, że wnioskodawca stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał pracę ujętą
w wykazie A dziale XIV poz. 12, co wymaga ponownych ustaleń faktycznych i ocen prawnych z uwagi na potraktowanie tej kwestii nazbyt powierzchownie przy rozważaniu zasadności apelacji organu rentowego.

Mając powyższe na względzie Sąd Apelacyjny przy ponownym rozpoznaniu sprawy, w tym właśnie zakresie uzupełnił postępowanie dowodowe. Sąd Apelacyjny dopuścił dowód z akt osobowych wnioskodawcy z okresu zatrudnienia w Hucie (...) od 13 grudnia 1975 r. do dnia 31 marca 1988 r. (akta przekazane przez (...) sp. z o.o. w L. – k.135), jak również dowód
z uzupełniającego przesłuchania w charakterze świadków Z. G., W. P. i Z. P. oraz z przesłuchania wnioskodawcy w charakterze strony.

Sąd Apelacyjny ustalił, że w spornym okresie przypadającym od 13 grudnia 1975 r. do dnia 31 marca 1988 r. wnioskodawca pracował w Hucie (...) w O. jako instruktor praktycznej nauki zawodu prowadzący klasy spawalnicze przyzakładowej szkoły zawodowej (zajmował się nauką spawania). Klasa spawalnicza, podobnie jak inne klasy, swoje zajęcia odbywała na terenie warsztatu szkolnego mieszczącego się w pomieszczeniu oddzielnym od szkoły przyzakładowej. W warsztacie szkolnym znajdowało się pomieszczenie spawalnicze, w którym wykonywane były tylko prace spawalnicze. W okresie, kiedy wnioskodawca pracował jako instruktor praktycznej nauki zawodu, w pomieszczeniu tym znajdował się podest, na którym ustawiony był stół, a dopiero w późniejszym okresie został tam wykonany kantorek dla instruktora. Codziennie przed rozpoczęciem zajęć wnioskodawca sprawdzał obecność uczniów, kontrolował prawidłowość założenia odzieży ochronnej, a następnie przeprowadzał instruktaż dla uczniów dotyczący zajęć do wykonania na dany dzień. Czynności te zajmowały mu do 30 minut. Następnie na poszczególnych stanowiskach demonstrował niektórym uczniom sposób wykonywania czynności spawania danych elementów. Tuż przed zakończeniem zajęć zajmował się uzupełnieniem dokumentów związanych z przebiegiem wykonywanych prac. W warsztacie odbywała się regularna produkcja polegająca na tym, że wytwarzano tam elementy zlecane przez Hutę, jak i zamawiane przez inne podmioty zewnętrzne (np. bramki i przęsła ogrodzeniowe, ramki do piłek do metalu, szafki ubraniowe, podesty, kosze do gry w koszykówkę). W produkcji tej uczestniczyli uczniowie, w szczególności uczniowie starszych klas. W codziennych zajęciach uczestniczyło kilkunastu uczniów, przy czym kilku najmłodszych uczniów w początkowej fazie kształcenia zajmowało się ćwiczeniami, wytwarzając pewne elementy jedynie na próbę, a pozostali uczestniczyli bezpośrednio w produkcji. Wnioskodawca brał czynny udział w spawaniu, co polegało na tym, że samodzielnie wykonywał bardziej skomplikowane elementy, demonstrował uczniom proces spawania, jak również w zależności od potrzeb spawając, wykonywał poprawki po uczniach. Tego rodzaju czynności zajmowały wnioskodawcy maksymalnie do 70 % czasu pracy i odpowiadały pracy w szczególnych warunkach ujętej w wykazie A dziale XIV „Prace różne” poz. 12 „Prace przy spawaniu i wycinaniu elektrycznym, gazowym, atomowowodorowym”. Pozostałą część dobowego wymiaru czasu pracy zajmowały wnioskodawcy czynności związane z bezpośrednim, stałym nadzorowaniem pracy uczniów oraz kontrolowaniem jej przebiegu i rezultatów, co wnioskodawca realizował poprzez obserwację pracy uczniów w warsztacie, udzielanie wskazówek i korygowanie wykonanych przez nich prac. Tego rodzaju czynności odpowiadają pracy ujętej w wykazie A dziale XIV „Prace różne” poz. 24 „Kontrola międzyoperacyjna, kontrola jakości produkcji i usług oraz dozór inżynieryjno-techniczny na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie”.

Dowody z zeznań świadków: Z. G., W. P. i Z. W. (1) oraz z przesłuchania wnioskodawcy w charakterze strony są w ocenie Sądu Apelacyjnego wiarygodne, bowiem nie budzą wątpliwości w świetle zasad logiki i doświadczenia życiowego, a ponadto wzajemnie ze sobą korespondują, tworząc spójny, logiczny obraz okoliczności związany z pracą wnioskodawcy w spornym okresie. Wiarygodności relacji tych świadków i wnioskodawcy nie podważają jedynie niewielkie różnice dotyczące umiejscowienia stołu przy którym wnioskodawca w niewielkim czasowo zakresie uzupełniał niezbędne dokumenty związane z przebiegiem praktyk oraz różnice dotyczące łącznego czasu poświęcanego na czynności spawania (od ok.50% - świadek Z. W. (2) do ok. 70% - świadek W. P. oraz wnioskodawca). W tym zakresie Sąd za podstawę ustaleń przyjął jako bardziej precyzyjne relacje samego wnioskodawcy oraz korespondujące z nimi zeznania świadka W. P..

Tym samym cały sporny okres przypadający od 13 grudnia 1975 r. do dnia 31 marca 1988 r. podlega zakwalifikowaniu jako okres pracy w szczególnych warunkach wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Sąd Apelacyjny zwraca uwagę na to, że w świetle ugruntowanego orzecznictwa Sądu Najwyższego okoliczność polegająca na łączeniu różnych rodzajów pracy w szczególnych warunkach wykonywanej przez ubezpieczonych w ramach jednej dniówki roboczej nie stanowi przeszkody do zakwalifikowania okresu wykonywania takich prac za okres pracy w szczególnych warunkach. W wyroku z dnia 27 stycznia 2012 r. II UK 103/11 (LEX nr 1130388) Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że pracownik, który u jednego pracodawcy w tym samym czasie (okresie) wykonywał różne rodzaje pracy w szczególnych warunkach (wymienione w załączniku do rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze - wykaz A), stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, nie powinien być pozbawiony uprawnienia do zaliczenia tego okresu do zatrudnienia w szczególnych warunkach wymaganego do emerytury.

Dokonując kwalifikacji tych czynności wnioskodawcy, które wiązały się
z czynnym udziałem w spawaniu, Sąd Apelacyjny miał na uwadze to, że
w orzecznictwie Sądu Najwyższego ugruntowane jest stanowisko, iż wystarczające do uznania określonych czynności za „prace przy spawaniu” jest to, aby były one realizowane w przebiegu procesu spawania. W ten sposób wypowiedział się Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 29 stycznia 2008 r. I UK 192/07 (OSNP 2009/5-6/79) gdzie stwierdził, że użycie przez ustawodawcę określenia „przy spawaniu” zamiast określenia „spawacz” pozwala objąć nimi także prace wykonywane w przebiegu procesu spawania przez pracowników niebędących spawaczami. Podobnie w wyroku z dnia 8 czerwca 2011 r. I UK 393/10 (LEX nr 950426) Sąd Najwyższy stwierdził, że za prace przy spawaniu mogą być uznane prace wykonywane nie tylko przez osoby zatrudnione na stanowisku spawacza, pod warunkiem jednak, że uczestniczą one w procesie spawania, co wskazuje na to, iż chodzi nie tyle o nazwą stanowiska pracy, co o charakter wykonywanych czynności. Z zebranego materiału dowodowego wynika jednoznacznie, że wnioskodawca nie tylko demonstrował uczniom prawidłowe wykonywanie poszczególnych czynności z zakresu procesu technologicznego spawania i wykonywał (poprzez spawanie) poprawki po pracach realizowanych przez uczniów, ale także w znacznej części czasu pracy samodzielnie wykonywał bardziej skomplikowane prace. Czynności tego rodzaju wykonywane były stale, ponieważ w warsztacie szkoleniowym znajdującym się w budynku oddzielnym od szkoły przyzakładowej, odbywała się regularna produkcja na zlecenie Huty (...) lub innych podmiotów zewnętrznych .

Z zebranego materiału dowodowego wynika, że niezależnie od wykonywania przez wnioskodawcę czynności stanowiących prace przy spawaniu, w ramach zatrudnienia w charakterze instruktora praktycznej nauki zawodu wykonywał on także czynności odpowiadające dozorowi inżynieryjno-technicznemu (Dział XIV poz 24 wykazu A). W ocenie Sądu Apelacyjnego nie sprzeciwia się zakwalifikowaniu czynności wykonywanych przez wnioskodawcę jako dozoru inżynieryjno-technicznego okoliczność tego rodzaju, że w warsztacie czynności podlegające dozorowi wykonywali uczniowie odbywający praktyczną naukę zawodu. Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 15 października 2015 r. I UK 473/14 (LEX nr 1929242) termin „podstawowe” odnosi się do prac wykonywanych w danym wydziale czy oddziale, nie do pracowników zatrudnionych przy tych pracach. Nie chodzi więc o to, ilu pracowników wchodzących w skład zespołu wykonywało prace w szczególnych warunkach, ale ważne jest, czy dla osiągnięcia celu postawionego oddziałowi (wydziałowi) konieczne było wykonywanie prac wymienionych w rozporządzeniu. Na podkreślenie zasługuje, że za dozór inżynieryjno – techniczny uznaje się czynności sprowadzające się do stałego i bezpośredniego wpływania na przebieg procesu produkcji, połączone z bezpośrednim uczestnictwem w tym procesie i stycznością z osobami bezpośrednio wykonującymi określone prace i czynności. Inaczej mówiąc oznacza to bezpośrednie strzeżenie prawidłowego toku produkcji i bezpieczeństwa zatrudnionych przy niej pracowników i innych osób oraz wpływania na jej przebieg. To właśnie bezpośrednie uczestnictwo w procesie produkcji i styczność z pracownikami pełniącymi określone funkcje w tym procesie powodować ma dla osoby sprawującej dozór inżynieryjno – techniczny stałe narażenie na szkodliwe dla zdrowia czynniki. Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 3 grudnia 2013 r. I UK 184/13 (LEX nr 1448473, G. Prawna 2014/76/6) wskazał, że dozór inżynieryjno-techniczny na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie - aby mógł być uznany za pracę w szczególnych warunkach musi odpowiadać łącznie następującym warunkom: 1) musi być dozorem inżynieryjno-technicznym, czyli dozorem specjalistycznym, a nie dozorem "jakimkolwiek" (nie może być "zwykłym" dozorem wykonywanym w ramach pracowniczego podporządkowania kierownictwu pracodawcy); 2) musi być sprawowany "na oddziałach i wydziałach", czyli powinien być wykonywany bezpośrednio w określonym, skonkretyzowanym środowisku pracy, w którym istnieje narażenie na czynniki o znacznej szkodliwości dla zdrowia lub powodujące znaczny stopień uciążliwości pracy albo wymagające wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia; 3) powinien dotyczyć prac zgodnych z wykazami prac w szczególnych warunkach (zawartymi w załącznikach do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r.) i wykonywanych bezpośrednio przez osoby, nad którymi sprawowany jest nadzór; 4) musi być wykonywany stale przez osobę nadzorującą, czyli nie może mieć charakteru okazjonalnego (peryferyjnego); 5) powinien być sprawowany w pełnym wymiarze czasu, jaki obowiązuje osobę nadzorującą na zajmowanym przez nią stanowisku. Takie właśnie cechy nosiła praca, którą wnioskodawca wykonywał jako instruktor praktycznej nauki zawodu, w czasie kiedy sam bezpośrednio nie wykonywał czynności spawania.. Trzeba zwrócić uwagę na to, że wnioskodawca w sposób stały zajmował się doglądaniem prac wykonywanych przez uczniów oraz kontrolowaniem prawidłowości ich przebiegu i rezultatów (na co konsekwentnie wskazywali przesłuchani w sprawie świadkowie), a podlegające jego dozorowi czynności były pracami przy spawaniu, a więc czynnościami stanowiącymi pracę w szczególnych warunkach wymienioną w wykazie A dziale XIV poz. 12.

Sąd Apelacyjny podzielił również pozostałe ustalenia Sądu I instancji, prowadzące do wniosku, że zebrany w sprawie materiał dowodowy daje podstawy do uznania, iż praca w szczególnych warunkach, o jakiej mowa w wykazie A dziale XIV poz. 12 tj. „prace przy spawaniu i wycinaniu elektrycznym, gazowym, atomowowodorowym” była przez wnioskodawcę wykonywana także w czasie zatrudnienia w (...) Przedsiębiorstwie (...) w C., w Przedsiębiorstwie (...) w O. i w Przedsiębiorstwie (...) Spółce z o.o. w O.. W czasie zatrudnienia w (...) Przedsiębiorstwie (...) w C. wnioskodawca wykonywał pracę spawacza od 5 kwietnia 1988 r. do 5 sierpnia 1991 r., a Sąd I instancji zasadnie oparł się w tym zakresie na świadectwie pracy z dnia 5 sierpnia 1991 r. wskazującym na wykonywanie pracy spawacza podstawowego i na zeznaniach wnioskodawcy, z których wynikało, że wykonywał on czynności przy spawaniu konstrukcji metalowych. W czasie zatrudnienia w Przedsiębiorstwie (...)w O. wnioskodawca wykonywał pracę spawacza elektrycznego i gazowego od 12 sierpnia 1991 r. do 17 maja 1994 r., a Sąd I instancji dokonując takich ustaleń zasadnie oparł się na świadectwie pracy z dnia 31 lipca 1994 r. i na świadectwie wykonywania pracy w szczególnych warunkach z dnia 3 sierpnia 1999 r. Z kolei w czasie zatrudnienia w Przedsiębiorstwie (...) Spółce z o.o. w O. wnioskodawca wykonywał pracę spawacza elektrycznego od dnia 1 czerwca 1998 r. do 31 lipca 1999 r., co prawidłowo Sąd I instancji ustalił na podstawie świadectwa pracy z dnia 2 sierpnia 1999 r., jednocześnie ograniczając, stosownie do treści art. 184 ustawy emerytalno-rentowej, ustalony okres pracy w szczególnych warunkach wynikający z tego świadectwa do dnia 31 grudnia 1998 r.

Zsumowanie okresów pracy w szczególnych warunkach przypadających
w czasie zatrudnienia w (...) Przedsiębiorstwie (...) w C.,
w Przedsiębiorstwie (...) w O.
i w Przedsiębiorstwie (...) Spółce z o.o. w O. (kiedy to wnioskodawca wykonywał pracę w szczególnych warunkach ujętą w wykazie A dziale XIV poz. 12) z okresem wykonywania pracy
w szczególnych warunkach przypadającym w czasie zatrudnienia w Hucie (...) od 13 grudnia 1975 r. do dnia 31 marca 1988 r. na stanowisku instruktora praktycznej nauki zawodu (kiedy to wnioskodawca wykonywał pracę w szczególnych warunkach ujętą w wykazie A dziale XIV poz. 24 i dziale XIV poz. 12) daje łącznie ponad 15-letni staż pracy w szczególnych warunkach. Tym samym zasadne jest przyznanie wnioskodawcy emerytury w wieku obniżonym na zasadzie art. 184 ustawy emerytalno-rentowej. Wobec złożenia wniosku o emeryturę w dniu 23 lipca 2013 r., stosownie do art. 129 ust. 1 ustawy emerytalno-rentowej emeryturę należało przyznać od lipca 2013 r.

Mając na uwadze powyższe Sąd Apelacyjny, orzekając na zasadzie art. 385 k.p.c., oddalił apelację organu rentowego.

O kosztach postępowania apelacyjnego i postępowania kasacyjnego orzeczono na zasadzie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. z 2013 r. poz. 461 ze zm.), uwzględniając w tym zwrot wykazanych kosztów dojazdu pełnomocnika wnioskodawcy do Sądu Apelacyjnego.

Marta Fidzińska-Juszczak Dariusz Płaczek Krzysztof Hejosz