Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III PK 59/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 27 stycznia 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Józef Iwulski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Bogusław Cudowski
SSN Jolanta Frańczak
w sprawie z powództwa D. W.
przeciwko Szkole Podstawowej […]
o przywrócenie do pracy i wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy ,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 27 stycznia 2016 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w L.
z dnia 16 października 2014 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od strony pozwanej na
rzecz powoda kwotę 120 (sto dwadzieścia) zł tytułem
częściowego zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego,
odstępując od obciążania strony pozwanej tymi kosztami w
pozostałym zakresie.
2
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 2 grudnia 2013 r., Sąd Rejonowy - Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w L.: 1) przywrócił powoda D. W. do pracy w pozwanej
Szkole Podstawowej […]. na warunkach pracy i płacy obowiązujących strony przed
dniem 1 września 2012 r., 2) zasądził od strony pozwanej na rzecz powoda kwotę
51.643,01 zł tytułem wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy - płatną pod
warunkiem podjęcia pracy przez powoda, 3) zasądził od strony pozwanej na rzecz
powoda kwotę 2.760 zł tytułem zwrotu kosztów procesu oraz 4) orzekł o przejęciu
na rachunek Skarbu Państwa nieuiszczonej opłaty sądowej od pozwu.
Sąd pierwszej instancji ustalił, że powód był zatrudniony w pozwanej szkole
najpierw na podstawie umowy o pracę z dnia 1 września 1989 r., a następnie w
oparciu o akt mianowania z 4 maja 1992 r. W dniu 16 sierpnia 2004 r. powód
uzyskał awans zawodowy nauczyciela dyplomowanego. Miesięczne wynagrodzenie
powoda wynosiło 3.797,28 zł. W grudniu 2011 r. w pozwanej szkole zostały podjęte
działania zmierzające do utworzenia ogniska Związku Nauczycielstwa Polskiego
(ZNP). Wcześniej powód aktywnie uczestniczył w działalności związkowej ZNP, w
szczególności przez współorganizowanie akcji strajkowych. Po utworzeniu ogniska
ZNP członkowie jego zarządu „współdecydowali” o osobach, które miały zostać
wskazane celem objęcia ich szczególną ochroną trwałości stosunku pracy. W dniu
8 lutego 2012 r. Zarząd Oddziału ZNP w L. podjął uchwałę w sprawie utworzenia
Ogniska ZNP w pozwanej szkole oraz „przekazał” zarządowi tego Ogniska
kompetencje przysługujące zakładowej organizacji związkowej. W dniu 23 lutego
2012 r. członkowie tego Ogniska podjęli uchwałę w sprawie złożenia w Zarządzie
Oddziału ZNP wniosku o objęcie powoda szczególną ochroną przed rozwiązaniem
stosunku pracy. Uchwałą z dnia 30 marca 2012 r. Zarząd Oddziału ZNP objął
powoda ochroną. W dalszej kolejności Sąd pierwszej instancji ustalił, że według
stanu na dzień 23 marca 2012 r. w pozwanej szkole pracowało 5 nauczycieli
wychowania fizycznego (w tym powód), spośród których 2 osoby korzystały ze
szczególnej ochrony trwałości stosunku pracy. W związku ze zmianami w planie
nauczania i koniecznością redukcji zatrudnienia o jeden etat dyrekcja szkoły
zdecydowała, że powód - jako jedyny w obrębie tej grupy zawodowej - powinien
otrzymać wypowiedzenie stosunku pracy. W tym czasie dyrekcja szkoły wiedziała o
3
planowanym objęciu powoda szczególną ochroną związkową, bo w dniu 15 marca
2012 r. zawiadomiła Komisję Międzyzakładową ZNP o zamiarze rozwiązania
stosunku pracy z powodem a w piśmie z 19 marca 2012 r. Zarząd Oddziału ZNP
sprzeciwił się ewentualnemu rozwiązaniu stosunku pracy z powodem, wskazując,
że „na najbliższym posiedzeniu” powód zostanie objęty szczególną ochroną
trwałości zatrudnienia. W dniu 30 marca 2012 r., kiedy to Zarząd Oddziału ZNP
rzeczywiście objął powoda ochroną, dyrekcja szkoły została pisemnie
zawiadomiona o tym. Jednak wcześniej, bo w dniu 21 marca 2012 r., pozwana
szkoła sporządziła pismo o wypowiedzeniu powodowi stosunku pracy ze skutkiem
na dzień 31 sierpnia 2012 r., które uzasadniła koniecznością przeprowadzenia
zmian w planie nauczania na rok szkolny 2012/13. Z treścią pisma rozwiązującego
stosunek pracy, które pod nieobecność powoda w miejscu zamieszkania złożono w
skrzynce pocztowej, powód zapoznał się w dniu 2 kwietnia 2012 r.
W odniesieniu do takich ustaleń faktycznych Sąd Rejonowy doszedł do
wniosku, że powództwo jest zasadne. Według Sądu, co prawda w dacie doręczenia
powodowi oświadczenia o wypowiedzeniu stosunku pracy, rzeczywiście zachodziła
konieczność redukcji zatrudnienia w obrębie grupy nauczycielskiej, do której
zaliczał się powód (przyczyna wypowiedzenia była uzasadniona), tym niemniej
wypowiedzenie zostało dokonane wadliwie, bo z naruszeniem szczególnej ochrony
trwałości stosunku pracy przysługującej powodowi z racji pełnionej funkcji
związkowej. Sąd pierwszej instancji wywiódł, że ochrona związkowa obejmuje nie
tylko samo złożenie pracownikowi oświadczenia o wypowiedzeniu stosunku pracy,
ale odnosi się również do sytuacji, w której stosunek pracy ulega rozwiązaniu w
następstwie uprzednio dokonanej w tym kierunku czynności. Na tej podstawie
należało przyjąć, że skoro powód został objęty szczególną ochroną związkową od
30 marca 2012 r. do 31 sierpnia 2014 r. (i jeszcze przez dodatkowy rok
przypadający po tej ostatniej dacie) to podlegał tej ochronie nawet, gdyby
wypowiedzenie doręczono mu „skutecznie” przed dniem 30 marca 2012 r. (czego
pozwana nie była świadoma). W ocenie Sądu Rejonowego, nie może budzić
wątpliwości objęcie powoda szczególną ochroną związkową w kontekście uchwały
podjętej w dniu 30 marca 2012 r. przez Zarząd Oddziału ZNP oraz pisma (z tej
samej daty) informującego stronę pozwaną o tym. Sąd Rejonowy wywiódł ponadto,
4
że skoro powód został wybrany na członka zarządu Ogniska ZNP utworzonego w
pozwanej szkole w trakcie posiedzenia, które odbyło się w dniu 23 lutego 2012 r., to
w realiach sprawy zostały spełnione wszelkie wymagania formalne (określone
przepisami statutowymi ZNP) prowadzące do objęcia powoda ochroną związkową.
Wynika to w szczególności z tego, że powód był osobą upoważnioną do
reprezentowania ZNP w sprawach z zakresu prawa pracy wymagających
współdziałania związków zawodowych z pracodawcą. Jeśli dodatkowo weźmie się
pod uwagę, że powód z treścią pisma wypowiadającego stosunek pracy zapoznał
się dopiero w dniu 2 kwietnia 2012 r., a więc w okresie objętym ochroną, to
wszystkie wymienione okoliczności jednoznacznie przesądzają o tym, że pozwana
szkoła w stosunku do powoda naruszyła przepisy o wypowiadaniu stosunku pracy.
Sąd Rejonowy nie podzielił przy tym zarzutu strony pozwanej jakoby wytoczenie
powództwa stanowiło przejaw nadużycia prawa podmiotowego. Wykonywana przez
powoda działalność związkowa poprzedzająca okres formalnego objęcia go
szczególną ochroną trwałości zatrudnienia oraz aktywność, jaką powód przejawiał
przy formułowaniu wypowiedzi na temat funkcjonowania pozwanej szkoły, wcale nie
świadczą o tym, że objęcie go ochroną zostało dokonane wyłącznie po to, aby
powód mógł zachować zatrudnienie. Zdaniem Sądu Rejonowego, okoliczności
sprawy wskazują, że powód nie wykorzystywał swojej pozycji związkowej
instrumentalnie (tylko dla zachowania własnego miejsca pracy). W tej sytuacji,
skoro wypowiedzenie powodowi stosunku pracy okazało się być niezgodne z
prawem, to powództwo należało uwzględnić w całości. Jedynie „ubocznie”, w celu
odniesienia się do zastosowanych przez pozwaną szkołę kryteriów doboru
nauczycieli do zwolnienia, Sąd Rejonowy wywiódł, że w tym zakresie pracodawca
pominął tak istotne obiektywnie okoliczności, jak legitymowanie się przez powoda
wyższymi kwalifikacjami (instruktor trzech specjalności), wyższym stopniem
awansu zawodowego (nauczyciel dyplomowany) oraz dłuższym stażem
zawodowym w porównaniu do innego nauczyciela zatrudnionego w pozwanej
szkole. Co się tyczy roszczenia o zapłatę wynagrodzenia za czas pozostawania
bez pracy, to Sąd Rejonowy przyjął, że powodowi w oparciu o art. 47 zdanie drugie
k.p. należy się wynagrodzenie za cały okres pozostawania bez pracy. Przy
ustalaniu jego wysokości nie miało znaczenia, czy powód - w okresie faktycznego
5
pozostawania bez pracy po ustaniu zatrudnienia w pozwanej szkole - osiągał
dochody z tytułu zatrudnienia u innego pracodawcy, bowiem wynagrodzenie za
czas pozostawania bez pracy jest świadczeniem, które przysługuje w następstwie
braku pracy u danego pracodawcy, a nie braku pracy w ogóle.
Wyrokiem z dnia 16 października 2014 r., Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w L. oddalił apelację strony pozwanej od wyroku Sądu
pierwszej instancji i orzekł o kosztach procesu w instancji odwoławczej. W
uzasadnieniu tego rozstrzygnięcia Sąd odwoławczy podtrzymał ustalenia faktyczne
Sądu pierwszej instancji i uznał je za własne. W zakresie rozważań prawnych Sąd
Okręgowy wywiódł, że wytypowanie działaczy związkowych korzystających z
ochrony trwałości stosunku pracy oraz sprecyzowanie długości okresu ochronnego
stanowi materię, która została przekazana do wyłącznej kompetencji zarządu
zakładowej organizacji związkowej. Wyrażoną przez zarząd zakładowej organizacji
związkowej w formie uchwały gwarancję trwałości stosunku pracy może więc
uzyskać, zarówno członek zarządu tej organizacji, jak i jej pracownik pełniący
funkcję w innych niż zarząd organach lub strukturach niższego szczebla
(oddziałowych lub wydziałowych), a nawet osoba niepełniąca żadnej funkcji, ale
pod warunkiem, że została upoważniona do reprezentowania danej organizacji
wobec pracodawcy lub podmiotu dokonującego za pracodawcę czynności z
zakresu prawa pracy. Na tej podstawie należało uznać, że Zarząd Oddziału ZNP,
działając w oparciu o postanowienia statutowe tego związku zawodowego,
skutecznie przekazał Zarządowi Ogniska działającemu w pozwanej szkole
kompetencje przysługujące zakładowej organizacji związkowej, w tym uprawnienie
do reprezentowania ZNP i jego członków wobec pracodawców, organów
prowadzących szkoły i placówek oświatowych oraz innych podmiotów
funkcjonujących na terenie objętym właściwością Oddziału. Z postanowień
statutowych wynika, że zarząd ogniska ZNP jest organem wykonawczym zebrania
tego ogniska i do jego kompetencji należy organizowanie pracy ogniska oraz
podejmowanie decyzji w sprawach związanych z przekazanymi ognisku
kompetencjami. W tym świetle nie budzi wątpliwości, że wymagania formalne
związane z objęciem powoda szczególną ochroną związkową zostały spełnione.
Według Sądu Okręgowego, w przypadku pracownika będącego członkiem
6
zakładowej organizacji związkowej, lecz niebędącego członkiem jej zarządu, dla
objęcia go ochroną wynikającą z art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o
związkach zawodowych (aktualnie jednolity tekst: Dz.U. z 2015 r., poz. 1881),
wymagane jest imienne wskazanie tego pracownika w uchwale zarządu oraz
upoważnienie tego pracownika (zamieszczone w uchwale) do reprezentowania
zakładowej organizacji związkowej wobec pracodawcy albo organu lub osoby
dokonującej za pracodawcę czynności z zakresu prawa pracy. Ochrona trwałości
stosunku pracy działacza związkowego rozpoczyna się z chwilą wskazania
pracodawcy określonych imiennie osób podlegających tej ochronie, co w
okolicznościach sprawy miało miejsce w dniu 30 marca 2012 r. Strona pozwana nie
wystąpiła do właściwego zarządu organizacji związkowej o wyrażenie zgody na
rozwiązanie stosunku pracy z powodem po tym, jak dowiedziała się, że powód
został objęty szczególną ochroną przed rozwiązaniem stosunku pracy, a to
oznacza, że rozwiązanie stosunku pracy z powodem było sprzeczne z art. 32 ust. 1
ustawy o związkach zawodowych, który stanowi, iż bez zgody zarządu organizacji
związkowej pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać stosunku pracy.
W ustalonym stanie faktycznym sprawy żądania zgłoszone w pozwie zasługiwały
więc na uwzględnienie w całości, tym bardziej że powód nie nadużył
przysługującego mu uprawnienia do korzystania z ochrony związkowej.
Od wyroku Sądu Okręgowego strona pozwana wniosła skargę kasacyjną, w
której zarzuciła naruszenie: 1) art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o
związkach zawodowych - przez jego zastosowanie w sytuacji, gdy nie zachodziły
ustawowe przesłanki objęcia powoda szczególną ochroną przed wypowiedzeniem
stosunku pracy z uwagi na brak „ważnej” uchwały o przekazaniu Zarządowi
Ogniska (działającemu w pozwanej szkole) kompetencji przysługujących
zakładowej organizacji związkowej, w tym prawa reprezentowania ZNP i jego
członków wobec pracodawcy; 2) art. 45 § 2 k.p. w związku z art. 32 ust. 1 pkt 1
ustawy o związkach zawodowych - przez jego niezastosowanie w sytuacji, gdy
przywrócenie powoda do pracy w pozwanej szkole było niecelowe z powodu
koniecznej redukcji etatów nauczycieli wychowania fizycznego; 3) art. 45 § 3 k.p. w
związku z art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy o związkach zawodowych - przez jego
zastosowanie w sytuacji, gdy nie zachodziły przesłanki przywrócenia powoda do
7
pracy w pozwanej szkole ze względu na okoliczność, że powód nie podlegał
szczególnej ochronie trwałości stosunku pracy; 4) art. 47 k.p. w związku z art. 32
ust. 1 pkt 1 ustawy o związkach zawodowych - przez wydanie orzeczenia o
restytucji stosunku pracy i zasądzenie na rzecz powoda wynagrodzenia za cały
czas pozostawania bez pracy, chociaż powód nie podlegał szczególnej ochronie
trwałości zatrudnienia. W uzasadnieniu podstaw kasacyjnych pozwana wywiodła w
szczególności, że powód - wbrew stanowisku przyjętemu przez Sądy obu instancji -
wcale nie był objęty szczególną ochroną trwałości stosunku pracy, o której mowa w
art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy o związkach zawodowych. Tymczasem to właśnie ta
okoliczność przesądziła o wydaniu orzeczenia w przedmiocie przywrócenia powoda
do pracy na poprzednich warunkach zatrudnienia i zasądzenia na jego rzecz
wynagrodzenia za cały czas pozostawania bez pracy. Z tej przyczyny Sądy
niesłusznie pominęły ocenę, czy przywrócenie powoda do pracy w pozwanej szkole
- w świetle ustaleń, że w zakładzie pracy rzeczywiście doszło do redukcji etatów
nauczycieli wychowania fizycznego - jest uzasadnione. W ocenie strony skarżącej,
przy uwzględnieniu aktualnej liczby klas w pozwanej szkole należy stwierdzić, że
przywrócenie powoda do pracy jest niecelowe i narusza dyscyplinę finansów
publicznych, do przestrzegania której pozwana szkoła jest zobowiązana. Nawet
gdyby uznać sporne wypowiedzenie za dokonane w sposób wadliwy, to w
okolicznościach rozpoznawanej sprawy co najwyżej mogły zaistnieć podstawy do
przyznania powodowi wynagrodzenia za trzymiesięczny okres pozostawania bez
pracy. Z tych względów pozwana wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku w
całości i oddalenie powództwa oraz o zasądzenie kosztów procesu, ewentualnie o
uchylenie tego wyroku i przekazanie Sądowi Okręgowemu sprawy do ponownego
rozpoznania.
Jako okoliczność wskazującą na potrzebę rozpoznania skargi kasacyjnej
pozwana powołała się na występujące w sprawie istotne zagadnienie prawne
sprowadzające się do następujących pytań: 1) „czy hipoteza normy prawnej art. 32
ust. 1 pkt 1 ustawy o związkach zawodowych, w zakresie statuującym
upoważnienie pracownika do reprezentowania związku zawodowego wobec
pracodawcy, obejmuje swoim zakresem przedmiotowym również uchwały o
charakterze blankietowym, w których przekazuje się uprawnienie do
8
reprezentowania związku zawodowego wobec pracodawcy bez wskazania
adresata tego upoważnienia, pozostawiając w tekście uchwały wolne miejsce na
jego późniejsze wypełnienie?”; 2) „czy hipoteza wskazanej normy prawnej w
zakresie udzielenia upoważnienia do reprezentowania organizacji związkowej
wobec pracodawcy, obejmuje zakresem przedmiotowym również takie stany
faktyczne, gdy w dacie podjęcia „blankietowej” uchwały - podstawowa organizacja
związkowa (ogniwo związku zawodowego) - późniejszy adresat uchwały, jeszcze
nie istniała?”. Według skarżącej szkoły, Sądy obu instancji nie rozważały problemu,
czy uchwała Zarządu Oddziału ZNP z dnia 28 czerwca 2000 r. zawierająca
upoważnienie do reprezentowania tego związku zawodowego wobec pracodawcy
może mieć „charakter blankietowy” i stanowić „swoisty formularz”, którego
uzupełnienie w późniejszym czasie spowoduje możliwość jej zastosowania również
do tych ognisk ZNP, które w dacie podjęcia tej uchwały jeszcze nie istniały. Innymi
słowy, w swoich rozważaniach Sądy pominęły istotny aspekt ochrony działacza
związkowego, a mianowicie nie wyjaśniły, czy przekazanie kompetencji w formie
blankietowej czyni zadość przesłance ochrony przed wypowiedzeniem stosunku
pracy, którą jest „upoważnienie” do reprezentowania organizacji związkowej wobec
pracodawcy. Skarżąca wywiodła, że w zaskarżonym wyroku zbadano od strony
formalnej istnienie stosownej uchwały Zarządu Oddziału o objęciu powoda ochroną
przed wypowiedzeniem stosunku pracy, natomiast pominięto ocenę drugiej
przesłanki sprowadzającej się do ustalenia, czy uchwała z dnia 28 czerwca 2000 r.
skutecznie upoważniła członków Zarządu Ogniska ZNP działającego w pozwanej
szkole (w tym powoda) do reprezentowania związku zawodowego wobec
pracodawcy. W ocenie skarżącej, logiczna wykładnia art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy o
związkach zawodowych wskazuje na to, że upoważnienie do reprezentowania
związku zawodowego wobec pracodawcy może być udzielone tym organom, które
już istnieją w chwili udzielenia takiego upoważnienia, bądź które otrzymują
upoważnienie jednocześnie z momentem ich utworzenia. Uznanie uchwały o
charakterze blankietowym (swoistego „formularza”) za ważną, pozbawia osoby
głosujące nad tą uchwałą możliwości kontroli przekazywanych uprawnień. W takich
okolicznościach osoby głosujące nie mogą dysponować wiedzą na temat tego, jaki
konkretny organ na tej podstawie otrzyma stosowne uprawnienia. Tego rodzaju
9
praktyki przekazywania kompetencji (upoważnień) - zważywszy na poważne skutki,
jakie to upoważnienie wywołuje na gruncie prawa pracy - muszą budzić poważne
zastrzeżenia, zwłaszcza w odniesieniu do tych organizacji związkowych, które
jeszcze nie istnieją w dacie podjęcia uchwały. Blankietową formę decyzji
podejmowanych przez zarządy organizacji związkowych należy więc uznać za
daleko niewystarczającą dla wywołania skutku w postaci ochrony przed
wypowiedzeniem stosunku pracy przysługującej działaczowi związkowemu. Nadto,
blankietowy charakter uchwały upoważniającej Ognisko ZNP do reprezentowania
ZNP wobec pozwanego pracodawcy, nie ma oparcia również w literalnej
(gramatycznej) wykładni postanowień statutowych ZNP, zgodnie z którymi „zarząd
oddziału może przekazać zarządowi ogniska niektóre ze swoich kompetencji”.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną powód wniósł o odmowę przyjęcia skargi
do rozpoznania, a w razie przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania o jej
oddalenie, a ponadto o zasądzenie zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy wziął pod uwagę, co następuje:
1. Stosownie do art. 39813
§ 1 k.p.c. Sąd Najwyższy rozpoznaje skargę
kasacyjną wyłącznie w granicach zaskarżenia oraz w granicach jej podstaw (poza
przypadkiem nieważności postępowania apelacyjnego, którą w granicach
zaskarżenia bierze pod rozwagę z urzędu). Pozwana w ramach kasacyjnej
podstawy naruszenia prawa materialnego wyodrębniła cztery zarzuty, z których
wszystkie opierają się na wspólnym założeniu, że powód w ustalonych
okolicznościach faktycznych sprawy nie został skutecznie objęty szczególną
ochroną trwałości stosunku pracy przysługującą działaczom związkowym. Taka
konstrukcja skargi oznacza, że ewentualne uwzględnienie przez Sąd Najwyższy
zarzutów przytoczonych w drugiej, trzeciej i czwartej kolejności (w zakresie obrazy
art. 45 § 2, art. 45 § 3 i art. 47 k.p.) jest uzależnione od zasadności pierwszego
zarzutu naruszenia art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy o związkach zawodowych.
2. Zarzut naruszenia art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy o związkach zawodowych
skarżąca uzasadniła tym, że powód nie był (nie mógł być) objęty szczególną
ochroną trwałości stosunku pracy przewidzianą w tym przepisie, bo nie istniała
10
„ważna uchwała o przekazaniu Zarządowi Ogniska (Y) kompetencji zakładowej
organizacji związkowej, w tym reprezentowania Związku Nauczycielstwa Polskiego
i jego członków wobec pracodawcy”. Rozstrzygnięcie tego problemu ma
podstawowe znaczenie dla wyniku sprawy, bowiem z uprawnienia chroniącego
pracownika przed rozwiązaniem stosunku pracy, o którym stanowi powołany
przepis, można skorzystać tylko wtedy, gdy udzielenie ochrony pracownikowi
wykonującemu funkcję związkową będzie dokonane w sposób ważny (skuteczny).
3. Przepis art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy o związkach zawodowych (w brzmieniu
obowiązującym od 1 lipca 2003 r., a więc mającym zastosowanie w sprawie)
stanowi, że pracodawca bez zgody zarządu zakładowej organizacji związkowej nie
może wypowiedzieć ani rozwiązać stosunku pracy z imiennie wskazanym uchwałą
zarządu jego członkiem lub z innym pracownikiem będącym członkiem danej
zakładowej organizacji związkowej, upoważnionym do reprezentowania tej
organizacji wobec pracodawcy albo organu lub osoby dokonującej za pracodawcę
czynności w sprawach z zakresu prawa pracy. Ochrona (skutecznie) udzielona
działaczowi związkowemu w powyższym trybie przysługuje przez czas określony
uchwałą zarządu zakładowej organizacji związkowej, a po jego upływie dodatkowo
przez czas odpowiadający połowie okresu określonego uchwałą, nie dłużej jednak
niż rok po jego upływie (art. 32 ust. 2 ustawy o związkach zawodowych).
W przypadku zakładowej organizacji związkowej, która posiada przymiot
reprezentatywności w rozumieniu art. 24125a
k.p., jej zarząd - na podstawie art. 32
ust. 3 ustawy o związkach zawodowych - wskazuje pracodawcy pracowników
podlegających ochronie związkowej, których liczba, nie może przekraczać limitu
wyznaczonego ustawowo. W art. 32 ust. 10 pkt 2 ustawy o związkach zawodowych
minister właściwy do spraw pracy został upoważniony do określenia, w drodze
rozporządzenia wykonawczego, szczegółowych zasad i trybu wskazywania przez
zarząd oraz komitet założycielski zakładowej organizacji związkowej pracowników
podlegających ochronie przewidzianej w art. 32 ust. 1 ustawy, a także dokonywania
zmian w takim wskazaniu. Na tej podstawie Minister Gospodarki, Pracy i Polityki
Społecznej wydał rozporządzenie z dnia 16 czerwca 2003 r. w sprawie
powiadamiania przez pracodawcę zarządu zakładowej organizacji związkowej o
liczbie osób stanowiących kadrę kierowniczą w zakładzie pracy oraz wskazywania
11
przez zarząd oraz komitet założycielski zakładowej organizacji związkowej
pracowników, których stosunek pracy podlega ochronie, a także dokonywania
zmian w takim wskazaniu (Dz.U. Nr 108, poz. 1013), którego § 2 ust. 1
doprecyzowuje unormowanie zawarte w art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy o związkach
zawodowych tylko w ten sposób, że wymaga od zarządu (komitetu
założycielskiego) zakładowej organizacji związkowej, aby imienne wskazanie
pracowników podlegających szczególnej ochronie związkowej nastąpiło w formie
pisemnej.
4. Z przytoczonych regulacji wynikają następujące wnioski. Działaczem
związkowym, którego dotyczy ochrona wynikająca z art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy o
związkach zawodowych, może być jedynie osoba wskazana pracodawcy imiennie
(z imienia i nazwiska) przez zarząd zakładowej organizacji związkowej, przy czym
zawiadomienie składane pracodawcy w tej kwestii powinno być dokonane w formie
pisemnej. Osobą wskazaną (imiennie) pracodawcy może być w pierwszej
kolejności członek zarządu zakładowej organizacji związkowej, który jako osoba
chroniona w rozumieniu art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy o związkach zawodowych - poza
wykazaniem członkostwa w zarządzie - nie potrzebuje odrębnego umocowania do
reprezentowania tej organizacji wobec pracodawcy (wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 3 października 2008 r., II PK 53/08, LEX nr 513005). Możliwe jest też
wskazanie jako podlegającego ochronie innego działacza zrzeszonego w
organizacji zakładowej, niebędącego członkiem jej zarządu, ale pod warunkiem, że
legitymuje się stosownym upoważnieniem do reprezentowania tej organizacji
wobec pracodawcy w sprawach z zakresu prawa pracy. A contrario, członek
zakładowej organizacji związkowej niebędący członkiem jej zarządu, może zostać
imiennie wskazany jako korzystający z ochrony związkowej z art. 32 ust. 1 pkt 1
ustawy o związkach zawodowych tylko wówczas, gdy jest upoważniony do
reprezentowania zakładowej organizacji związkowej wobec pracodawcy, bez
względu na zakres tego upoważnienia (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12
stycznia 2012 r., II PK 83/11, OSNP 2012 nr 23-24, poz. 283). Inaczej mówiąc, nie
może być wskazany jako korzystający z ochrony związkowej (nie dochodzi do
skutecznego ustanowienia tej ochrony) członek zakładowej organizacji związkowej
niebędący członkiem jej zarządu, jeśli nie jest on upoważniony do reprezentowania
12
zakładowej organizacji związkowej wobec pracodawcy.
5. W zakresie określenia sposobu (formy) udzielenia „upoważnienia”
działaczowi związkowego (niebędącemu członkiem zarządu) do reprezentowania
zakładowej organizacji związkowej względem pracodawcy należy zwrócić uwagę,
że postanowienia statutu związku zawodowego są głównym, lecz niewyłącznym
źródłem upoważnienia do reprezentowania zakładowej organizacji związkowej.
Trafnie podkreśla się w orzecznictwie, że podstawą szczególnej ochrony trwałości
stosunku pracy przewidzianej w art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych jest
statut związku zawodowego, który określa organy lub osoby uprawnione do
reprezentowania zakładowej organizacji związkowej wobec pracodawcy, a nie
(sama) uchwała zarządu wskazująca imiennie pracownika jako podlegającego
ochronie (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 stycznia 2005 r., II PK 164/04,
OSNP 2005 nr 17, poz. 268; OSP 2007 nr 4, poz. 39, z glosą B. Rudkowskiej).
Ponadto nie jest wykluczone, że umocowanie konkretnej osoby do reprezentowania
związku zawodowego wynika z treści uchwały podjętej przez organ statutowy
uprawniony do wyznaczania innych reprezentantów związku niż wskazani w
statucie. Możliwe jest więc udzielenie odpowiedniego „upoważnienia” w uchwale
właściwego organu związku zawodowego, w tym również w tej samej uchwale, w
której imiennie wskazano „zwykłego” członka zakładowej organizacji związkowej
jako objętego szczególną ochroną trwałości stosunku pracy (wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 12 września 2008 r., I PK 47/08, OSNP 2010 nr 3-4, poz. 35).
Każdemu związkowi zawodowemu przysługuje bowiem pełna samodzielność w
kształtowaniu własnego ustroju wewnętrznego, tworzeniu organów i precyzowaniu
ich kompetencji oraz reguł postępowania, a także określaniu sposobu reprezentacji
wobec innych podmiotów (za wyjątkiem zaciągania zobowiązań majątkowych, co
mogą czynić jedynie statutowe organy struktur związkowych posiadających
osobowość prawną; art. 9 ustawy o związkach zawodowych). Ocena, czy w
konkretnym przypadku przysługuje działaczowi związkowemu ochrona trwałości
zatrudnienia, zależy więc od regulacje wewnętrznych normujących ustrój związku
zawodowego (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 kwietnia 2010 r., III PK 62/09.
LEX nr 602055).
6. Można zatem uznać, że powszechnie obowiązujące przepisy prawa pracy
13
- dla zapewnienia ochranianym działaczom związkowym realnych gwarancji
zatrudnienia - wymagają od organów związkowych tylko tyle, aby przekazały
pracodawcy dokładną i pewną (imienną oraz pisemną) informację o pracownikach
podlegających ochronie (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia 2011 r., II PK
184/10, OSNP 2012 nr 5-6, poz. 64). W tym znaczeniu taka informacja ma
znaczenie deklaratoryjne, a nie konstytutywne, bo jej istota polega tylko na
powiadomieniu pracodawcy o objęciu konkretnie wskazanych przez władze
związkowe osób ochroną przed rozwiązaniem stosunku pracy. Sporządzenie tej
informacji i jej przekazanie pracodawcy jest jednak konieczne, aby objęcie
działacza związkowego szczególną ochroną (co nastąpiło już wcześniej, na mocy
autonomicznej decyzji organów związkowych) stało się skuteczne wobec
pracodawcy. Przepisy powszechnie obowiązującego prawa pracy nie przewidują
natomiast, aby z pismem zawierającym imienne wskazanie chronionych działaczy
związkowych, organizacja związkowa musiała pracodawcy przedkładać inne
dokumenty, w szczególności potwierdzające udzielenie „zwykłemu” członkowi
zakładowej organizacji związkowej (niebędącemu członkiem jej zarządu)
upoważnienia do występowania w imieniu zakładowej organizacji związkowej.
Z tego należy wnosić, że ustawodawca - respektując zasadę samorządności
związkowej - celowo pozostawił związkom zawodowym swobodę uregulowania tej
kwestii. Jedynie od uznania zakładowej organizacji związkowej (ewentualnie innych
organów związku zawodowego) zależy, czy - i ewentualnie w jaki sposób - zostanie
przed pracodawcą wykazane w konkretnym przypadku, że objęci ochroną działacze
związkowi (wskazani imiennie w piśmie adresowanym do pracodawcy), to osoby
umocowane do reprezentowania związku zawodowego w relacjach z pracodawcą.
W szczególności takie upoważnienie może (choć nie musi) być zawarte w tym
samym dokumencie (np. uchwale), która wskazuje konkretnego pracownika
objętego ochroną. Natomiast pracodawca nie może wymusić na zarządzie
zakładowej organizacji związkowej, aby wraz z imienną listą pracowników-działaczy
objętych szczególną ochroną trwałości stosunku pracy, dostarczono mu inne
dokumenty, z których będzie wynikać upoważnienie wskazanego imiennie
pracownika-działacza do występowania w imieniu związku w sprawach z zakresu
prawa pracy.
14
7. Należy jednak podnieść, że uprawnienie do korzystania przez działacza
niebędącego członkiem zarządu zakładowej organizacji związkowej ze szczególnej
ochrony trwałości stosunku pracy określonej w art. 32 ust. 1 ustawy o związkach
zawodowych, nie wynika z samego imiennego wskazania działacza jako
podlegającego ochronie, lecz z także z posiadania umocowania do
reprezentowania związku. Nie można więc pracodawcy odmówić prawa kontroli,
czy informacja o osobach chronionych (otrzymana od zarządu zakładowej
organizacji związkowej), została oparta na rzeczywistych przesłankach (wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 15 września 2011 r., II PK 54/11, Monitor Prawa Pracy
2012 nr 1, s. 23). Pracodawca ponosi jednak ryzyko błędu, jeśli po otrzymaniu
imiennej listy działaczy chronionych, kwestionuje prawdziwość (skuteczność)
upoważnienia do działania w imieniu związku przysługującego osobie wymienionej
na tej liście i następnie rozwiąże z nią stosunek pracy. Nie można bowiem
wykluczyć, że po rozwiązaniu stosunku pracy, imiennie wskazany jako podlegający
ochronie pracownik-działacz związkowy, wykaże istnienie umocowania do działania
w imieniu związku, nawet dopiero w toku postępowania sądowego. Jeśli więc
pracodawca chce uniknąć takiego ryzyka, to w razie powzięcia wątpliwości, czy
pracownik imiennie wskazany przez związek jako osoba chroniona, rzeczywiście
dysponuje upoważnieniem do reprezentowania tego związku, powinien
niezwłocznie podjąć odpowiednie działania (np. konsultując się z organami
związkowymi wyższego szczebla) w celu usunięcia stanu niepewności
(por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2013 r., I PK 285/12,
LEX nr 1360189).
8. Przenosząc powyższe rozważania na grunt rozpoznawanej sprawy należy
stwierdzić, że w dniu 23 lutego 2012 r. Ognisko ZNP (funkcjonujące w pozwanej
szkole) opracowało „wniosek do Zarządu Oddziału ZNP o objęcie szczególną
ochroną prawną działaczy związkowych na kadencję 2010-2014”. W odpowiedzi na
ten wniosek Zarząd Oddziału ZNP podjął w dniu 30 marca 2012 r. uchwałę nr 8/12
„w sprawie szczególnej ochrony prawnej działaczy ZNP”, w tym powoda, o czym
zawiadomił pozwanego pracodawcę. Z treści tych dokumentów nie wynika, że
osoby imiennie wskazane w uchwale Zarządu Oddziału ZNP w L. (w tym powód),
spełniały przesłanki, o których mowa w art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy o związkach
15
zawodowych. W szczególności na podstawie tych dokumentów nie da się wprost
ustalić, że powód (wskazany przez Zarząd Oddziału ZNP w L. jako pracownik
chroniony) był upoważniony do reprezentowania ZNP w stosunkach z pracodawcą.
W tej sytuacji pozwana szkoła mogła mieć wątpliwości, czy powód spełnia
ustawowe warunki objęcia go ochroną. Usunięcie tego stanu niepewności leżało w
interesie strony pozwanej, która niezwłocznie po otrzymaniu zawiadomienia o
objęciu powoda ochroną związkową (co nastąpiło w dniu 30 marca 2012 r.) mogła
podjąć odpowiednie kroki celem wyjaśnienia, czy powód jest upoważniony do
reprezentowania związku zawodowego. Strona pozwana nie próbowała tego
wyjaśnić, a tym samym - składając powodowi oświadczenie o rozwiązaniu stosunku
pracy bez zgody zarządu zakładowej organizacji związkowej - podjęła ryzyko
naruszenia przepisów prawa pracy dotyczących szczególnej ochrony działaczy
związkowych.
9. Wobec powyższego kluczową kwestią w rozpoznawanej sprawie jest
ocena, czy w odniesieniu do powoda spełnione były przesłanki wymagane w art. 32
ust. 1 pkt 1 ustawy o związkach zawodowych, a więc, czy powód był upoważniony
do reprezentowania zakładowej organizacji związkowej wobec pracodawcy wskutek
przekazania części uprawnień Oddziału ZNP w L. na rzecz Ogniska ZNP przy
pozwanej szkole, którego to Ogniska powód był członkiem zarządu. Strona
pozwana w skardze kasacyjnej wywodzi, że do takiego przekazania części
uprawnień Oddziału ZNP w L. na rzecz Ogniska ZNP przy pozwanej szkole nie
doszło, gdyż dotycząca tego uchwała Oddziału ZNP została podjęta w dniu 28
czerwca 2000 r., a więc na wiele lat przed powstaniem Ogniska przy pozwanej
szkole. Strona pozwana nie kwestionuje jednak, że w tej uchwale (jako w swoistym
„formularzu) została ręcznie wpisana nazwa „Ogniska ZNP” przy pozwanej szkole
(oczywiste jest więc, że ten wpis mógł nastąpić dopiero po powstaniu tego
Ogniska). Ocena, czy i w jakim zakresie, dokument ten oznacza przekazanie części
uprawnień Oddziału ZNP na rzecz Ogniska ZNP przy pozwanej szkole, nie podlega
jednak kognicji Sądu Najwyższego w postępowaniu kasacyjnym, gdyż jest
elementem ustaleń faktycznych stanowiących podstawę zaskarżonego wyroku (art.
3983
§ 3 i art. 39813
§ 2 k.p.c.). Sąd Rejonowy ustalił (na podstawie całokształtu
materiału dowodowego, w tym także zeznań świadków), że Zarząd Oddziału ZNP w
16
L. przekazał Ognisku ZNP przy pozwanej szkole część uprawnień zakładowej
organizacji związkowej. Sąd Okręgowy zaakceptował to ustalenie a Sąd Najwyższy
jest związany takim ustaleniem (art. 39813
§ 2 k.p.c.). Ustalenie treści postanowień
statutowych i innych aktów związkowych o charakterze wewnętrznym należy
bowiem do podstawy faktycznej orzeczenia i z tej przyczyny nie może być
podważane w postępowaniu kasacyjnym (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13
czerwca 2013 r., I PK 20/13, OSNP 2014 nr 8, poz. 113 i orzecznictwo przywołane
w jego uzasadnieniu; por. też wyrok z dnia 8 marca 2012 r., III PK 52/11, OSNP nr
2013 nr 3-4, poz. 34, dotyczący możliwości ustalenia na podstawie innych
okoliczności - a nie tylko treści uchwały - okresu, w ciągu którego pracownik jest
upoważniony do reprezentowania związku wobec pracodawcy w sprawach z
zakresu prawa pracy).
10. Ostatecznie okazało się, że powód w ustalonych okolicznościach
faktycznych sprawy był objęty szczególną ochroną trwałości stosunku pracy, bo
został imiennie wskazany jako podlegający szczególnej ochronie i był upoważniony
do reprezentowania zakładowej organizacji związkowej wobec pracodawcy. Z tej
przyczyny zarzut naruszenia art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy o związkach zawodowych
nie stanowi usprawiedliwionej podstawy skargi kasacyjnej.
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c. oddalił
skargę kasacyjną strony pozwanej. O kosztach postępowania kasacyjnego
orzeczono w oparciu o przepisy art. 102 k.p.c. i § 12 ust. 4 pkt 2 rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej
udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (jednolity tekst: Dz.U. z
2013 r., poz. 490 ze zm.) w związku z § 21 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności
radców prawnych (Dz.U. z 2015 r., poz. 1804), przy czym zwalniając stronę
pozwaną z obowiązku ponoszenia kosztów zastępstwa procesowego ponad kwotę
120 zł, Sąd Najwyższy miał na względzie motywy, jakimi kierował się Sąd
Okręgowy przy zwolnieniu pozwanej szkoły z uiszczenia opłaty od skargi
kasacyjnej.
kc
17