Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CNP 39/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 11 lutego 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Iwona Koper (przewodniczący)
SSN Jan Górowski (sprawozdawca)
SSN Karol Weitz
w sprawie ze skargi M. S.
o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w W.
z dnia 10 lipca 2014 r.
w sprawie z powództwa M. S.
przeciwko Gminie T.
o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli,
na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 11 lutego 2016 r.,
oddala skargę.
2
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 11 grudnia 2013 r. Sąd Rejonowy w sprawie z powództwa
M. S., nakazał pozwanej Gminie T. złożenie oświadczenia woli następującej treści:
„Gmina T. w wykonaniu ustawowego obowiązku wynikającego z art. 49 § 2 k.c.
przejmuje na własność od M. S. należący do niego wodociąg na odcinku od
przyłącza wodociągowego działki nr 34/3 AM 31 do należącej do Gminy sieci
wodociągowej, a położony w ciągu działek 32, 33 AM-22, za wynagrodzeniem w
kwocie 16 381,60 zł, płatnym w terminie 7 dni od uprawomocnienia się niniejszego
orzeczenia".
Ustalił, że w 2008 r. M. S. wystąpił do spółki Usługi Komunalne W. sp. z o.o.
o wydanie warunków przyłączenia jego działki do sieci wodociągowej. Odmówiono
mu jednak ich wydania, kierując powoda do Wydziału Inwestycyjnego Urzędu
Miasta w T., gdzie powinna być podpisana umowa o przekazanie wybudowanego
odcinka sieci. W Urzędzie Miasta, przekazano mu wzór umowy, według której
zobowiąże się do przekazania wybudowanego odcinka sieci za stawkę 5 zł za 1
metr bieżący, bez możliwości renegocjowania umowy. Powód odmówił tej
propozycji, mając na uwadze rzeczywisty koszt budowy i zwrócił się do Burmistrza
o poniesienie kosztów w połowie, co jednak nie zostało zaakceptowane. Po
przeprowadzeniu wielu rozmów w Urzędzie Miasta i ze spółką W., spółka miała
wydać warunki przyłączenia.
Usługi Komunalne W. sp. z o.o. została wpisana do Krajowego Rejestru
Sądowego w dniu 8 czerwca 2001 r., a przedmiot jej działalności stanowi między
innymi pobór, dostarczanie i uzdatnianie wody. Pismem z dnia 5 września 2008 r.
spółka W. na wniosek M. S. określiła warunki techniczne przyłączenia
nieruchomości do sieci wodociągowej dla zapewnienia dostawy wody do celów
komunalnych do projektowanego budynku mieszkalnego jednorodzinnego
usytuowanego na działce nr 34/3 w T. Wskazano lokalizację sieci wodociągowej z
PVC 0160 mm w pasie ul. C., z przedłużeniem do granicy działki 34/3;
projektowane przyłącze wodociągowe miało być wpięte do przedłużonej sieci.
Ponadto zaznaczono, że przedłużenie sieci do granicy działki należy uzgodnić z
3
właścicielem urządzeń wodociągowych i kanalizacyjnych, tj. z Gminą T.
Poinformowano, że właściciel sieci na realizację tego typu zadań zawiera między
innymi stosowne umowy lub wprowadza je do wieloletniego planu rozwoju i
modernizacji urządzeń wodociągowych i kanalizacyjnych.
W dniu 21 czerwca 2010 r. Starosta T. wydał decyzję nr 849/10 zatwierdzającą
projekt budowlany i udzielającą pozwolenia na budowę M. S. dla tej inwestycji.
Wodociąg został wykonany przez Przedsiębiorstwo [...]. Z tego tytułu powód uiścił:
kwotę 14 217,57 zł za wykonanie sieci wodociągowej PVC 0110 o długości 101,10
metra, z hydrantem oraz kwotę 4.305 zł za wykonanie przyłącza wodociągowego
ze studnią wodomierzową wraz z wodomierzem. Powód uiścił te kwoty. Wartość
robót według wyceny cen niskich wynosi 24 221,10 zł. Koszty poniesione przez
powoda były uzasadnione.
W dniu 21 lipca 2011 r. spółka W. zawarła z M. S. na czas określony umowę
obejmującą świadczenie usług w zakresie zaopatrzenia w wodę do nieruchomości
w T. przy ul. C.
Wartość robót według wyceny cen niskich wynosi 24 221,10 zł. Koszty poniesione
przez powoda były uzasadnione.
Pismem z dnia 13 października 2011 r. Gmina T. poinformowała B. i M. S. o
odmowie przejęcia odcinka sieci wodociągowej za całkowitym zwrotem kosztów
jego budowy. Wskazano, że zarówno w budżecie Gminy T. na 2011 r., jak i w
wieloletnim planie rozwoju i modernizacji urządzeń wodociągowych i
kanalizacyjnych na terenie Gminy na lata 2007-2011 nie uwzględniono wydatków
na ten cel. Zarazem podano, że Gmina T. przejmuje sieci od prywatnych
inwestorów na podstawie umowy zawartej w trybie art. 31 ust. 1 ustawy z dnia 7
czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu
ścieków (jedn. tekst: Dz.U. z 2015 r., poz. 139). Powołując się na pismo z dnia 14
października 2008 r. wskazano, że powód został pouczony o konieczności
uzgodnienia przedłużenia sieci do granicy działki z właścicielem urządzeń
wodociągowych i kanalizacyjnych, tj. z Gminą T.
Pełnomocnik powoda pismem z dnia 31 października 2011 r., doręczonym
w dniu 4 listopada 2011 r., wezwał Burmistrza Gminy T. do odpłatnego przejęcia
4
odcinka sieci wodociągowej za kwotę 15 744,04 zł odpowiadającą rzeczywistym
kosztom budowy w terminie 10 dni, pod rygorem skierowania sprawy na drogę
sądową. W odpowiedzi na wezwanie strona pozwana pismem z dnia 14 grudnia
2011 r. odmówiła przejęcia odcinka sieci wodociągowej za całkowitym zwrotem
kosztów budowy. Poinformowano, że przejęcie sieci może nastąpić po podpisaniu
umowy o przejęcie sieci na warunkach w niej zawartych. Z kolei W. sp. z o.o.
pismem z dnia 7 grudnia 2011 r. poinformowała pełnomocnika powoda, że jako
eksploatator urządzeń wodociągowo-kanalizacyjnych nie posiada uprawnień do
przejęcia sieci wodociągowej. Właścicielem sieci jest Gmina, która jest władna do
przejmowania na jej majątek nowo wybudowanych sieci od inwestorów prywatnych.
Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów w odpowiedzi na zawiadomienie
M. S. wszczął postępowanie wyjaśniające w sprawie ustalenia, czy nastąpiło
naruszenie przez Gminę T. przepisów ustawy o ochronie konkurencji i
konsumentów, uzasadniające wszczęcie postępowania antymonopolowego w
wyniku nadużywania pozycji dominującej na lokalnym rynku dostawy wody i
odprowadzania ścieków na terenie T. poprzez narzucanie osobom, które
wybudowały z własnych środków urządzenia wodociągowe i urządzenia
kanalizacyjne, uciążliwych warunków umów w zakresie zasad ich odpłatnego
przejęcia przez Gminę, polegających na wymuszaniu przekazywania Gminie tych
urządzeń za cenę 5 zł za metr bieżący, co może stanowić naruszenie art. 9 ust. 2
pkt 6 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (jedn.
tekst: Dz. U. z 2015 r., poz. 184, dalej: „u.o.k.k.”).
Decyzją Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 19 marca
2012 r. został uprawdopodobniony zarzut stosowania przez Gminę T. praktyki
polegającej na nadużywaniu pozycji dominującej na lokalnym rynku organizacji
usług zbiorowego zaopatrzenia w wodę i zbiorowego odprowadzania ścieków na
terenie gminy przez narzucanie osobom, które chcą przekazywać odpłatnie Gminie
urządzenia wodociągowe i urządzenia kanalizacyjne uciążliwych warunków umów
przynoszących Gminie nieuzasadnione korzyści, sformułowanych w § 2 ust. 1 i § 4
umów w sprawie budowy urządzeń wodociągowych, w postaci zobowiązania tych
osób do przekazania urządzeń na majątek Gminy za cenę 5 zł za 1metr bieżący
sieci wodociągowej oraz konieczności zrzeczenia się wszelkich roszczeń z tytułu
5
różnicy pomiędzy całkowitą wartością nakładów poniesionych na wytworzenie tych
urządzeń, a kwotą ustaloną w oparciu o stosowaną przez Gminę stawkę, co może
stanowić praktykę ograniczającą konkurencję w myśl art. 9 ust. 2 pkt 6 u.o.k.k.
Zobowiązano Gminę do podjęcia działań zmierzających do zapobieżenia
naruszeniom ustawy poprzez opracowanie i wprowadzenie w życie nowych zasad
odpłatnego przejmowania urządzeń wodociągowych z uwzględnieniem
ekwiwalentności świadczeń, a nadto do umożliwienia inwestorom renegocjacji
warunków zawartych umów.
Dnia 29 lutego 2012 r. spółka W. zawarła z powodem na czas określony
umowę o zaopatrzeniu w wodę nieruchomości w T. przy ul. C. Z dniem 30 stycznia
2012 r. do Krajowego Rejestru Sądowego została wpisana spółka pod nazwą T.
Zakład Gospodarki Komunalnej Spółka z o.o., której wspólnikiem jest Gmina T.
Przedmiot działalności spółki stanowi między innymi pobór, uzdatnianie
i dostarczanie wody oraz odprowadzanie i oczyszczanie ścieków.
W rozważaniach Sąd Rejonowy odwołał się do ustawy z dnia 8 marca 1990 r.
o samorządzie gminnym (jedn. tekst: Dz. U. z 2015 r., poz. 1515), a w świetle jej
unormowań zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty należy do zadań własnych
gminy, wśród których znajdują się sprawy wodociągów i zaopatrzenia w wodę.
Zauważył, że zasadę tę powtarza art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 7 czerwca 2001 r.
o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (jedn. tekst:
Dz.U. z 2015 r., poz. 139, dalej: „u.z.z.w.”). Z tego względu uznał, że ustawa
obciąża gminę obowiązkiem budowy wodociągów i kanalizacji, niemniej jej
przepisy nie określają terminu, w jakim gmina powinna zapewnić wybudowanie
sieci i z tego względu wyraził pogląd, że nawet określenie w miejscowym planie
zasad budowy sieci nie może być rozumiane jako nakładanie na członków
wspólnoty gminnej obowiązku finansowania ich budowy.
Podniósł, że zgodnie z art. 31 ust. 1 u.z.z.w. osoby, które wybudowały
z własnych środków urządzenia wodociągowe i urządzenia kanalizacyjne, mogą je
przekazywać odpłatnie gminie lub przedsiębiorstwu wodociągowo-kanalizacyjnemu,
na warunkach uzgodnionych w umowie. Kodeks cywilny w art. 49 § 2 stanowi
z kolei, że żądaniem przeniesienia własności tych urządzeń nie tylko osoba, która
6
poniosła koszty budowy instalacji wodociągowej, ale także przedsiębiorca, który
przejął tę sieć. Odwołując się do ustalenia, że spółka W. zawarła z M. S. na czas
określony umowę obejmującą świadczenie usług w zakresie zaopatrzenia w wodę
do nieruchomości w T. przy ul. C., co nastąpiło dnia 21 lipca 2011 r. ocenił, iż
zbudowany przez powoda wodociąg wtedy wszedł w skład sieci wodociągowej.
Wyraził pogląd, że skoro pozwana Gmina nadużywała pozycji dominującej
na lokalnym rynku organizacji usług zbiorowego zaopatrzenia w wodę przez
narzucanie uciążliwych warunków umów przynoszących Gminie nieuzasadnione
korzyści, to przyjęcie, że powodowi nie przysługuje dochodzone roszczenie
spowodowałoby pozbawienie powoda ochrony prawnej. Podniósł, że art. 31 ust. 1
u.z.z.w. wskazywał na możliwość odpłatnego przekazywania urządzeń gminie lub
przedsiębiorstwu wodociągowo-kanalizacyjnemu. Obecnie wiążący art. 49 § 2 k.c.
pozwala na skierowanie żądania do przedsiębiorcy, który przyłączył urządzenia do
swojej sieci. Rozważał w związku z tym kwestę, czy strona pozwana posiada
legitymację bierną w procesie. Zauważył w związku z tym, że w gminach
działalność wodociągowo-kanalizacyjną często prowadzą odrębne spółki
komunalne, będące właścicielem całej infrastruktury i w takim wypadku roszczenie
powinno być skierowane do podmiotu władającego istniejącą siecią.
Sąd Rejonowy stwierdził jednak, że już w warunkach przyłączenia
określono Gminę T. jako właściciela sieci, z którym należy uzgadniać przedłużenie
sieci do granicy działki powoda, a nadto iż Gmina przyznała, że zawiera umowy
i powołała się na art. 31 ust. 1 u.z.z.w. pomimo, iż w tym czasie obowiązywał już art.
49 § 2 k.c. Podniósł, że w Polsce spotykane są modele partnerstwa publiczno-
prywatnego w funkcjonowaniu usług komunalnych, w tym także w zakresie
zbiorowego zaopatrzenia w wodę i zbiorowego odprowadzania ścieków.
Podkreślił, że spółka W. była operatorem systemu wodociągowo-
kanalizacyjnego w mieście i gminie T. i stanowiła sprywatyzowane przedsiębiorstwo
usług komunalnych. Wpisanie jej do rejestru nastąpiło w dniu 8 czerwca 2001 r. i jej
wspólnikami są osoby fizyczne. Z dniem 30 stycznia 2012 r. do Krajowego Rejestru
Sądowego została wpisana druga spółka pod nazwą T. Zakład Gospodarki
Komunalnej Spółka z o.o., której jedynym wspólnikiem jest Gmina T. posiadająca
7
całość udziałów. Przedmiot działalności spółki stanowi między innymi pobór,
uzdatnianie i dostarczanie wody oraz odprowadzanie i oczyszczanie ścieków.
Podniósł jednak, że strona pozwana składając obie informacje z Rejestru
Przedsiębiorców nie sformułowała żadnego zarzutu, ani konkretnego stanowiska, a
w rejestrze brak wpisów w przedmiocie wniesienia aportów do spółki. Z tego
względu uznał, że brak jest podstaw do przyjęcia, iż w dacie orzekania spółka była
właścicielem infrastruktury wodociągowej.
Z tego względu Sąd Rejonowy ocenił, że pozwana Gmina jest w istocie
właścicielem infrastruktury wodociągowej, a wskazane spółki wykonywały usługi
w zakresie zbiorowego zaopatrzenia w wodę na terenie gminy. Jego zdaniem,
podpisanie umowy na dostarczanie wody ze spółką W. nie było równoznaczne z
nabyciem przez tę spółkę na własność odcinka wodociągu wybudowanego przez
powoda. Wyraził pogląd, że własność tę nabyła Gmina T., a tym samym powód
właściwie skierował roszczenie przeciwko niej. Zwrócił w końcu uwagę, że koszty
poniesione przez powoda w kwocie 16 381,60 zł były nawet niższe od wyliczonych
przez biegłego i to w wariancie cen niskich.
Na skutek apelacji strony pozwanej Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 10 lipca
2014 r. zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że powództwo oddalił. Przyjął za
własne ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd Pierwszej instancji, niemniej
dokonał odmiennej oceny prawnej legitymacji biernej strony pozwanej. Wyraził
zapatrywanie, że Sąd Rejonowy błędnie przyjął, iż Gmina jest właścicielem
infrastruktury wodociągowej, a tym samym, iż powód prawidłowo skierował
roszczenie przeciwko niej.
Zwrócił uwagę, że art. 31 u.z.z.w. stanowi o przekazaniu urządzeń odpłatnie
gminie lub przedsiębiorstwu wodociągowo-kanalizacyjnemu, nie wskazuje, w jakim
wypadku żądanie należy kierować do gminy, a w jakim do przedsiębiorstwa,
niemniej w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z dnia 23 lipca 2003 r. (II CKN
346/01), wskazano, że ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu
w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków zaliczyła do zadań własnych gmin
zbiorowe zaopatrzenie w wodę i zbiorowe odprowadzanie ścieków, które to zadanie
gmina może wykonywać przez przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjne
8
działające jako gminne jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej
albo przez przedsiębiorstwa w rozumieniu przepisów o działalności gospodarczej,
posiadające odrębną osobowość prawną (art. 2 ust. 4 u.z.z.w.). Zauważył, że Sąd
Najwyższy podniósł w nim także, że roszczenia nie mogą służyć przeciwko gminie,
gdy miejska sieć wodno-kanalizacyjna i zarządzanie nią należy do posiadającego
odrębną osobowość prawną przedsiębiorstwa działającego w formie spółki z o.o.
W wypadku, gdy konkretna gmina realizuje zadanie zbiorowego zaopatrzenia
w wodę i zbiorowego odprowadzania ścieków przez przedsiębiorstwa w rozumieniu
przepisów o działalności gospodarczej, posiadające odrębną osobowość prawną
(choćby jego jedynym udziałowcem była gmina) - roszczenia związane
z przejęciem sieci mogą być kierowane wyłącznie do tego przedsiębiorstwa.
Sąd Okręgowy z tego względu uznał, że należało dokonać oceny
wzajemnego stosunku powoływanej wyżej regulacji ustawy o zbiorowym
zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków do znowelizowanego
z dniem 3 sierpnia 2008 r. art. 49 k.c., który w § 2 przewiduje, że osoba, która
poniosła koszty budowy urządzeń, o których mowa w § 1, i jest ich właścicielem,
może żądać, aby przedsiębiorca, który przyłączył urządzenia do swojej sieci, nabył
ich własność za odpowiednim wynagrodzeniem, chyba że w umowie strony
postanowiły inaczej. Z żądaniem przeniesienia własności tych urządzeń może
wystąpić także przedsiębiorca.
Z tego względu przyjął, że regulacja zawarta w kodeksie cywilnym pozwala
na kierowanie żądań wyłącznie do przedsiębiorcy, który przyłączył urządzenia do
sieci (a nie również do gminy). Podkreślił, że w uchwale z dnia 13 lipca 2011 r.,
III CZP 26/11 (OSNC 2012, nr 1, poz. poz. 8) Sąd Najwyższy wyjaśnił, iż podstawę
roszczenia o zobowiązanie do odpłatnego przeniesienia własności urządzeń
wodociągowych lub kanalizacyjnych stanowi - od chwili wejścia w życie ustawy
z dnia 30 maja 2008 r. o zmianie ustawy - kodeks cywilny oraz niektórych innych
ustaw (Dz.U. Nr 116, poz. 731) - art. 49 § 2 k.c. Podniósł także, że w uzasadnieniu
projektu tej noweli jednoznacznie nawiązano do regulacji art. 31 ust. 1 u.z.z.w. jako
niewystarczającej i budzącej w praktyce wątpliwości i uznał, że art. 31 ust. 1 u.z.z.w.
nie jest przepisem szczególnym wobec art. 49 § 2 k.c., który - jako późniejszy -
wyłącza stosowanie art. 31 ust. 1 u.z.z.w. Jednocześnie, artykuł 49 k.c. dotyczy
9
również sytuacji, w których odnośne urządzenia zostały wybudowane i podłączone
do sieci przed dniem 3 sierpnia 2008 r. Podkreślił, że Sąd Najwyższy wyjaśnił
także w tej uchwale, iż retroaktywność art. 49 k.c. nie narusza reguły wyrażonej
w art. 3 k.c., gdyż wynika z celu regulacji, jakim było uporządkowanie stanu
prawnego związanego z podłączaniem wymienionych w tym przepisie urządzeń do
sieci przedsiębiorstwa
W rezultacie przyjął, że w wyniku powołanej nowelizacji kodeksu cywilnego
doszło do uchylenia art. 31 u.z.z.w. przez nową regulację dotyczącą tego
zagadnienia zawartą w art. 49 § 2 k.c. i ten ostatni przepis stanowi obecnie
wyłączną podstawę żądań o nakazanie odpłatnego przejęcia urządzeń.
Wskazał, że Gmina - jak wynika zarówno z ustaleń Sądu Rejonowego jak
i obowiązujących przepisów prawa - nie zajmuje się taką działalnością, gdyż
operatorem systemu wodociągowo - kanalizacyjnego w mieście i gminie T. od 2001
r. była Spółka Usługi Komunalne W. sp. z o.o., i to ona zawarła z powodem umowę
o dostarczanie wody, a zatem sieć wybudowana z inicjatywy powoda i przez niego
sfinansowana weszła w skład sieci wodociągowej.
W skardze o stwierdzenie niezgodności z prawem tego prawomocnego
wyroku Sądu Okręgowego z dnia 10 lipca 2014 r. skarżący zarzucił naruszenie
prawa materialnego tj. art. 49 § 2 k.c. przez błędną wykładnię polegającą na
przyjęciu, że gmina jako właściciel sieci wodociągowej nie może być adresatem
roszczeń z art. 49 § 2 k.c. oraz niezastosowanie art. 2 pkt 4 u.z.z.w. z którego
wynika, że także gmina może posiadać status przedsiębiorstwa wodociągowo-
kanalizacyjnego, jak również - może dzielić się z jednostką o dowolnie obranej
formie organizacyjno-prawnej (samorządowy zakład budżetowy, spółka komunalna)
zadaniami przedsiębiorstwa wodociągowo- kanalizacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku
przysługuje od prawomocnego orzeczenia sądu w zasadzie drugiej instancji, gdy
przez jego wydanie stronie została wyrządzona szkoda, a jego zmiana lub
uchylenie w drodze innych środków prawnych, nie było i nie jest możliwe (art. 4241
§ 1 k.p.c.). Zasadą jest, że prawomocność, tworzy nowy stan prawny pomiędzy
10
stronami albo erga omnes, jak też sanuje wszelkie ewentualne naruszenia prawa,
którymi orzeczenie ewentualnie jest dotknięte. Dlatego przy wykładni zawartego
w art. 4241
§ 1 k.p.c. pojęcia „niezgodności z prawem” należy uwzględnić istotę
i sens odpowiedzialności państwa przewidzianej w art. 4171
§ 2 k.c. w zw. z art.
77 Konstytucji oraz naturę władzy sądowniczej. Swoboda ocen sędziego wynika nie
tylko z jej istoty, ale często z pojęć niedookreślonych, czy klauzul generalnych.
W związku z tym w teorii prawa trafnie przyjmuje się istnienie tzw. luzu
decyzyjnego, który oznacza możliwość wyboru przez sędziego jednego
z możliwych rozwiązań.
Poza tym, treść orzeczenia zależy od wyników wykładni, które mogą być
różne w zależności od przedmiotu i stosowanych jej metod. W związku
z otwartością semantyczną języka w tym także języka prawnego mogą mieć
miejsce różne poprawne z punktu widzenia metod interpretacje. Z tych względów
tezę o istnieniu jedynego trafnego orzeczenia należy odrzucić. Dlatego też należy
uznać, że różnej treści orzeczenia wydane w podobnej sprawie mogą być „zgodne
z prawem” (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 września 1991 r., III ARN
32/91, PUG 1992, nr 2-3, poz. 4).
Z tych wszystkich względów definicja bezprawności dotycząca art. 4241
§ 1
k.p.c. jest nieco odmienna od tego ogólnego pojęcia funkcjonującego na gruncie
prawa materialnego i procesowego. Prawomocne orzeczenie jest niezgodne
z prawem, gdy jest sprzeczne z niepodlegającymi różnej wykładni przepisami
i z ogólnie przyjętymi standardami rozstrzygnięć (por. np. wyroki Sądu
Najwyższego z dnia 7 lipca 2006 r., I CNP 33/06, OSNC 2007, nr 2, poz.35, z dnia
31 marca 2006 r., IV CNP 25/05 OSNC 2007, nr 1, poz. 17, z dnia 14 grudnia
2006 r., I BP 13/06, M. P.Pr. 2007, nr 5, poz. 253).
Nie narusza prawa w zasygnalizowanym znaczeniu wykładnia, że zawarte
w art. 49 § 1 wyrażenie „wchodzą w skład przedsiębiorstwa” nie oznacza,
że właścicielowi przedsiębiorstwa musi przysługiwać względem urządzeń, o których
mowa w tym artykule, prawo własności. W skład bowiem przedsiębiorstwa
w znaczeniu przedmiotowym wchodzić mogą także inne prawa rzeczowe lub
obligacyjne. Z punktu widzenia realizacji zadań przedsiębiorstwa istotne znaczenie
11
ma tylko zapewnienie właścicielowi przedsiębiorstwa możliwości gospodarczego
wykorzystania urządzeń przesyłowych, a nie charakter przysługującego mu do nich
prawa. Może tu wchodzić np. w rachubę np. użytkowanie leasing, najem i.t.p.
W ramach więc sieci eksploatowanej przez jedno przedsiębiorstwo, mogą więc
funkcjonować instalacje należące do różnych właścicieli. Ten sposób wykładni
potwierdza unormowanie zawarte w art. 3 pkt 11 prawa energetycznego (Ustawa
z dnia 10 kwietnia 1997 r., jedn. tekst: Dz. U. z 2012 r., poz. 1059), z którego
wynika, że instalacje służące do przesyłania lub dystrybucji paliw lub energii nie
muszą być zawsze własnością przedsiębiorstwa energetycznego, jeżeli wchodzą
w jego skład w rozumieniu art. 49 k.c. (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia
26 lutego 2003 r., II CK 40/02, z dnia 13 maja 2004 r., III CK 39/04 oraz z dnia
3 grudnia 2004, IV CK 347/04 (LEX nr 578161). Oznacza to, że wejście tych
instalacji w skład przedsiębiorstwa jest kwestią faktu, oraz iż przedsiębiorstwu temu
może przysługiwać do nich inny niż własność tytuł prawny.
Jeżeli chodzi o podmiot zobowiązany, to w art. 31 ust. 1 u.z.z.w. jest on
wskazany jako gmina lub przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne, natomiast
w art. 49 k.c. chodzi o przedsiębiorcę, który połączył do swojej sieci urządzenia
służące do doprowadzenia lub odprowadzenia płynów, pary, gazu, energii
elektrycznej. Podmiotem uprawnionym według ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu
w wodę i zbiorowym odprowadzeniu ścieków jest osoba, która wybudowała
z własnych środków urządzenia wodociągowe i kanalizacyjne, natomiast
z uprawnienia określonego w powołanym w kodeksie cywilnym może skorzystać
osoba, która poniosła koszty budowy urządzeń i jest ich właścicielem. Różny jest
też także przedmiot roszczenia, zgodnie bowiem z art. 31 ust 1 u.z.z.w. żądanie
dotyczy odpłatnego przekazania urządzeń, a w art. 49 § 2 k.c. jest natomiast mowa
o nabyciu urządzeń na własność za odpowiednim wynagrodzeniem. Skarżący
jednak jako naruszonego nie wskazał art. 31 u.z.z.w., a zatem brak podstaw do
badania w ramach wniesionej skargi legitymacji pozwanej Gminy na gruncie tego
unormowania.
Charakterystyczne jest, że zarówno Sąd Okręgowy jak i skarżący na
uzasadnienie swoich stanowisk odwołali się do tej samej uchwały Sądu
Najwyższego z dnia 13 lipca 2011 r. III CZP 26/11. Tymczasem, podniesiono
12
w niej, że na podstawie art. 49 § 2 k.c., kto poniósł koszty budowy stał się
właścicielem urządzeń, które w wyniku połączenia z siecią przedsiębiorstwa nie
należą już do części składowych nieruchomości i uzyskują status samoistnych
rzeczy ruchomych, wchodzących w skład przedsiębiorstwa. Artykuł 49 § 2 k.c.
przewiduje, że roszczenie o nabycie przez przedsiębiorcę własności takich
urządzeń przysługuje właścicielowi, tj. osobie, która poniosła koszty ich budowy
i jest ich właścicielem (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 kwietnia 2011 r.,
V CSK 309/10, LEX nr 1001339), jak i przedsiębiorcy.
W uchwale tej wskazano, że podmiotem roszczenia przysługującego na
podstawie art. 49 § 2 k.c. jest osoba, która poniosła koszty budowy urządzeń
wchodzących w skład przedsiębiorstwa, stając się ich właścicielem, niezależnie od
przysługujących jej uprawnień do nieruchomości. Jeżeli osoba ta przenosi własność
urządzeń, które po połączeniu z siecią są samoistnymi rzeczami ruchomymi, na
rzecz osoby trzeciej, legitymowany na podstawie art. 49 § 2 zdanie pierwsze k.c.
jest nabywca. Na wsparcie tego zapatrywania Sąd Najwyższy podniósł,
że w uzasadnieniu projektu ustawy nowelizującej art. 49 k.c., wprost wskazano,
iż na wypadek odmowy zawarcia umowy przez przedsiębiorcę, roszczenie
o nabycie takich urządzeń przysługuje osobie, która sfinansowała ich budowę,
natomiast jeśli osoba ta odmawia zawarcia umowy - odpowiednie roszczenie
przysługuje przedsiębiorcy, a jeżeli poniósł koszty ich budowy, stają się one ex lege
jego własnością (por. Sejm VI kadencji, druk nr 81).
Poza tym wskazał, że art. 49 § 2 k.c. odsyła do art. 49 § 1 k.c., który stanowi
o urządzeniach służących do doprowadzenia lub odprowadzania pary, gazu, energii
elektrycznej, a także płynów. Niewątpliwie, określenie to obejmuje urządzenia
wodociągowe i kanalizacyjne, służące według art. 2 pkt 14 i art. 16 u.z.z.w.
gospodarowaniu wodą i ściekami. Z tego względu uznał, że art. 31 ust. 1 u.z.z.w.
nie jest przepisem szczególnym wobec art. 49 § 2 k.c., który z tego względu - jako
późniejszy - wyłącza stosowanie art. 31 ust. 1 u.z.z.w. Potwierdził także, już
wcześniej wyrażany w judykaturze pogląd art. 49 k.c. dotyczy również sytuacji,
w których odnośne urządzenia zostały wybudowane i podłączone do sieci przed
dniem 3 sierpnia 2008 r. Retroaktywność art. 49 k.c. nie narusza reguły wyrażonej
w art. 3 k.c., gdyż wynika z celu regulacji, jakim było uporządkowanie stanu
13
prawnego związanego z podłączaniem wymienionych w tym przepisie urządzeń do
sieci przedsiębiorstwa (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2010 r.,
V CSK 185/09, z dnia 22 stycznia 2010 r., V CSK 206/09, z dnia 2 marca 2006 r.,
I CSK 83/05, z dnia 23 lipca 2003 r., II CKN 346/01, niepubl. i z dnia 26 lutego
2003 r., II CK 40/02, BSN 2003, nr 8, poz. 7).
Skoro Sąd Najwyższy w przedstawionej uchwale doszedł do wniosku, że art.
49 k.c. wyłączył bez ograniczeń stosowanie art. 31 u.z.z.w., to brak podstaw do
przyjęcia jakoby wniosek ten naruszał prawo w zasygnalizowanym na wstępie
znaczeniu. Z tego samego względu nie można także przyjąć, że Sąd Okręgowy
w kwalifikowany sposób dopuścił się obrazy art. 2 ust. 4 u.z.z.w. Dotyczy to
wykładni, że gmina jest objęta hipotezą art. 49 § 2 k.c., gdy sama prowadzi
działalność gospodarczą w zakresie zbiorowego zaopatrzenia w wodę lub
zbiorowego odprowadzania ścieków i zajmuje się tym jej jednostka organizacyjna
nieposiadająca osobowości prawnej. Jak wynika jednak z ustaleń, w T. gospodarkę
wodną już od 2001 r. prowadziła spółka W., która władała wodociągami i
przyłączyła sfinansowaną przez powoda jego część do eksploatowanej przez siebie
sieci. Z tych względów przyjęcie przez Sąd Okręgowy, że legitymowanym w
sprawie powinno być przedsiębiorstwo mające jak wiadomo odrębną od Gminy
osobowość prawną nie stanowiło obrazy prawa w rozumieniu art. 424 § 1 k.p.c.
Poza tym, jak podniesiono w literaturze i judykaturze, poza zasięgiem
unormowania zawartego w art. 49 k.c. pozostaje kwestia nieprzeniesienia
własności urządzeń przez uprawnionego, który sfinansował tę inwestycję i z tego
względu w tej materii należy sięgać do zasad ogólnych, i roszczeń wynikających
z kodeksu cywilnego. Często zdarza się, że jak w omawianym wypadku,
urządzenia, które wchodzą w skład przedsiębiorstwa (stają się jego składnikiem
w rozumieniu art. 551
k.c. a tym samym elementem sieci jako zbioru rzeczy),
a zostają zbudowane przez osobę trzecią, która w związku z tym pozostaje ich
właścicielem (por. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia
8 marca 2006 r., III CZP 105/05, OSNC 2006, nr 10, poz. 159 i wyroki Sądu
Najwyższego z dnia 19 października 2011 r., II CSK 80/11, LEX nr 1044001, oraz
z dnia 22 stycznia 2010 r., V CSK 195/09, OSNC 2010, nr 7-8, poz. 116). Skoro
więc powód jest nadal właścicielem spornego odcinka wodociągu, to w razie
14
niezawarcia w dalszym ciągu z nim umowy o przeniesienie jego własności może
wystąpić ze stosownymi roszczeniami na zasadach ogólnych.
Z tych względów skarga, na podstawie art. 42411
§ 1 k.p.c., uległa oddaleniu.
kc