Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CNP 28/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 20 maja 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Tadeusz Wiśniewski (przewodniczący)
SSN Grzegorz Misiurek
SSN Bogumiła Ustjanicz (sprawozdawca)
ze skargi W. P. o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku
Sądu Okręgowego w P. z dnia 15 marca 2012 r.,
wydanego w sprawie
z powództwa W. P.
przeciwko L. Sp. z o.o. w K.
o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 20 maja 2015 r.,
1) stwierdza, że wyrok Sądu Okręgowego w P.
z dnia 15 marca 2012 r., sygnatura […] jest niezgodny
z prawem;
2) zasądza od L. Sp. z o.o. w K. na rzecz W.
P. kwotę 2493 zł (dwa tysiące czterysta dziewięćdziesiąt
trzy) tytułem kosztów postępowania wywołanego skargą.
2
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 29 listopada 2011 r. Sąd Wojewódzki w P. pozbawił
wykonalności wyrok Sądu Wojewódzkiego w R. z dnia 29 czerwca 1993 r., któremu
Sąd Okręgowy w R. nadał postanowieniem z dnia 17 lutego 2010 r. klauzulę
wykonalności na rzecz „L.” Sp. z o.o. w K.
Po rozpoznaniu apelacji pozwanej Sąd Okręgowy w P. wyrokiem z dnia 15
marca 2012 r. zmienił ten wyrok w ten sposób, że oddalił powództwo i obciążył
powoda obowiązkiem zapłaty kosztów postępowania.
Rozstrzygnięcie to oparte zostało na ustaleniach faktycznych Sądu
Rejonowego podzielonych przez Sąd Okręgowy:
Powództwo „B.” S.A. w B. o zapłatę od powoda kwoty 133 852 000 st. zł
zostało uwzględnione wyrokiem Sądu Wojewódzkiego w R. z dnia 29 czerwca 1993
r., któremu postanowieniem z dnia 10 maja 1994 r. nadano klauzulę wykonalności.
W dniu 1 czerwca 1994 r. wierzyciel skierował do komornika wniosek i
wyegzekwowanie zasądzonych należności. Podjęte w toku postępowania
egzekucyjnego czynności nie doprowadziły do wykonania tytułu wykonawczego.
Komornik pismem z dnia 15 września 1997 r., doręczonym wierzycielowi w dniu 19
września 1997 r., poinformował go, że egzekucja była nieskuteczna, wskazał
czynności, które przeprowadził oraz wezwał go do złożenia w dwutygodniowym
terminie oświadczenia dotyczącego innych możliwości wyegzekwowania
świadczenia, zaznaczył, że w obecnej sytuacji może dojść do umorzenia
postępowania egzekucyjnego. Wierzyciel oświadczenia nie złożył i komornik
postanowieniem z dnia 3 listopada 2010 r. umorzył postępowanie egzekucyjne,
stwierdzając, że doszło do tego z mocy samego prawa, zgodnie z art. 823 k.p.c.
Sąd Okręgowy w R. postanowieniem z dnia 17 lutego 2010 r. nadał
wyrokowi Sądu Wojewódzkiego w R. z dnia 29 czerwca 1993 r. klauzulę
wykonalności na rzecz pozwanej, na którą przeszło uprawnienie Spółki „B.”. Na
podstawie tego tytułu komornik prowadził postępowanie egzekucyjne.
Sąd Rejonowy uznał, że wykazane zostały przez powoda przesłanki objęte art. 840
§ 1 pkt 2 k.p.c. Bieg terminu przedawnienia roszczenia został przerwany przez
3
wszczęcie postępowania egzekucyjnego przez Spółkę „B.”, które zostało umorzone
z mocy samego prawa i termin przedawnienia rozpoczął bieg na nowo z dniem 20
listopada 1998 r. Do umorzenia postępowania egzekucyjnego z mocy prawa
dochodzi, zgodnie z art. 823 k.p.c., jeżeli wierzyciel nie dokonał w ciągu roku
czynności potrzebnej do dalszego prowadzenia postępowania lub nie zażądał
podjęcia zawieszonego postępowania. Termin ten biegnie od dnia dokonania
ostatniej czynności egzekucyjnej albo od ustania przyczyny zawieszenia.
Czynnością potrzebną do dalszego prowadzenia postępowania jest każdy wniosek
umożliwiający podejmowanie czynności egzekucyjnych, także dotyczący obowiązku
nałożonego na wierzyciela przez organ egzekucyjny. Do przedawnienia roszczenia
doszło zatem w dniu 20 listopada 2008 r.
Sąd Okręgowy nie podzielił tego stanowiska. Stwierdził, że postanowienie
o umorzeniu postępowania egzekucyjnego bez względu na podstawę
(z mocy prawa, czy z urzędu) podlega zaskarżeniu. Bieg terminu przedawnienia
rozpoczyna się od daty uprawomocnienia się tego postanowienia, także wówczas,
gdy doszło do umorzenia na podstawie art. 823 k.p.c. Umorzenie postępowania nie
pozbawia wierzyciela możliwości ponownego wszczęcia egzekucji. Jego wniosek
tego dotyczący spowodował przerwanie przedawnienia. Wbrew stanowisku Sądu
pierwszej instancji, roszczenie objęte tytułem wykonawczym nie przedawniło się,
skoro postanowienie o umorzeniu postępowania komornik wydał w dniu 3 listopada
2010 r., a wniosek o nadanie klauzuli wykonalności na rzecz następcy prawnego
wierzyciela uwzględniony został postanowieniem Sądu Okręgowego z dnia
17 lutego 2010 r.
Powód w skardze o stwierdzenie niezgodności z prawem wyroku Sądu
Okręgowego z dnia 15 marca 2012 r. podniósł zarzut naruszenia art. 823 k.p.c.
przez jego błędną wykładnię, polegającą na przyjęciu, że postępowanie
egzekucyjne uległo umorzeniu w dacie postanowienia komornika o umorzeniu
postępowania, art. 124 § 1 pkt 1 i 2 k.c. przez niewłaściwe zastosowanie,
przyjmujące, że przedawnienie rozpoczęło bieg na nowo w 2010 r., art. 125 § 1 k.c.
przez uznanie, że nie uległy przedawnieniu także odsetki za okres do dnia
4 maja 2008 r. Wskazał, że kwestionowane orzeczenie jest niezgodne z art. 823
4
k.p.c., art. 124 § 1 i 2 k.c. oraz art. 125 § 1 k.c. Skarżący domagał się stwierdzenia
niezgodności tego wyroku z prawem.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia
jest nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia. Jej celem jest uzyskanie prejudykatu,
umożliwiającego dochodzenie roszczeń odszkodowawczych od Skarbu Państwa,
za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem wykonywanie władzy publicznej
(art. 4171
§ 2 k.c.).
Utrwalone zostało w orzecznictwie Sądu Najwyższego, że pojęcie
„niezgodności z prawem” prawomocnego wyroku użyte w art. 4241
i nast. k.p.c. ma
suwerenne i autonomiczne znaczenie, wyznaczone istotą władzy sądowniczej
i niezawisłości, a zwłaszcza przyznaniem sądom szerokiego zakresu swobody przy
wykładni i stosowaniu prawa. Z racji tego za wyrok niezgodny z prawem
w rozumieniu art. 4241
k.p.c. w związku z art. 4171
§ 2 k.c. uznaje się tylko
orzeczenie sprzeczne z zasadniczymi i niepodlegającymi różnej wykładni
przepisami, z ogólnie przyjętymi standardami orzeczniczymi lub wydane
w następstwie szczególnie rażąco błędnej wykładni, czy oczywiście niewłaściwego
zastosowania przepisu prawa. Niezgodność z prawem musi mieć zatem charakter
kwalifikowany, czyli elementarny i oczywisty (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia
21 lutego 2007 r., I CNP 71/06; z dnia 6 marca 2008 r., I CNP 116/07; z dnia
4 grudnia 2013 r., II BP 6/13; z dnia 18 października 2013 r., III CNP 28/13; z dnia
9 stycznia 2014 r., I BP 5/13, niepublikowane). Do uwzględnienia tej skargi może
dojść jedynie wówczas, gdy konsekwencją rażących i oczywistych błędów sądu
było wydanie orzeczenia „niezgodnego z prawem” w sensie obiektywnym, czyli
nieznajdującego uzasadnienia także w innych normach prawnych, które nie zostały
zastosowane i dostrzeżone przez sąd. Rozpoznanie skargi przez Sąd Najwyższy
jest ograniczone do badania, czy orzeczenie sądu drugiej instancji stanowi rezultat
tego rodzaju błędów w wykładni i w zastosowaniu prawa. Wszelkie zagadnienia
dotyczące ewentualnego odszkodowania, w tym oceny konfliktu interesów
podmiotów prawa, pozostają poza zakresem kognicji w tej sprawie.
5
W sprawie, której dotyczy skarga, ocenie podlegała dokonana przez Sąd
Okręgowy wykładnia i zastosowanie art. 823 k.p.c. oraz art. 124 § 1 i 2 i art. 125 § 1
k.c. Zgodnie z art. 823 k.c. postępowanie egzekucyjne umarza się z mocy samego
prawa, jeżeli wierzyciel w ciągu roku nie dokonał czynności potrzebnej do dalszego
prowadzenia postępowania lub nie zażądał podjęcia zawieszonego postępowania.
Termin powyższy biegnie od dnia dokonania ostatniej czynności egzekucyjnej
przez organ egzekucyjny, a w razie zawieszenia postępowania - od ustania
przyczyny zawieszenia.
Czynność, której nie dokonał wierzyciel musi być potrzebna do prowadzenia
postępowania. Do tej kategorii należy każdy wniosek konieczny do tego, aby organ
egzekucyjny mógł kontynuować prowadzenie egzekucji. Bezczynność wierzyciela
polega na niepodejmowaniu przez niego czynności, której obowiązek podjęcia
wynika wprost z przepisu prawa, jak też nałożenia powinności działania przez
organ egzekucyjny, bez której niemożliwe byłoby kontynuowanie postępowania.
W odniesieniu do pierwszej kategorii wymagane czynności wskazane zostały
przykładowo w wyrokach Sądu Najwyższego: z dnia 10 kwietnia 2008 r., IV CSK
16/08 i z dnia 5 lutego 2014 r., V CSK 166/13 (niepublikowane): o ustanowienie
kuratora dla dłużnika, którego miejsce pobytu nie jest znane (art. 802 k.p.c.),
zażądanie dokonania opisu i oszacowania (art. 942 § 1 k.p.c.), wyznaczenie drugiej
licytacji (983 k.p.c.). Do drugiej grupy należą konieczne działania wierzyciela
związane ze skutecznością czynności egzekucyjnych. W sytuacji, gdy sposoby
egzekucji wskazane we wniosku o przeprowadzenie egzekucji nie doprowadziły
do wykonania tytułu wykonawczego, komornik informuje wierzyciela o rezultacie
ich realizacji i zobowiązuje go, stosując odpowiednio art. 797 i nast. k.p.c., do
złożenia wniosków mających na celu kontynuowanie postępowania (wskazanie
innych sposobów egzekucji, składników majątku dłużnika, czy złożenia wniosku
o wyjawienie majątku) albo umorzenia go. Przepis art. 823 k.p.c. ma na celu
zdyscyplinowanie wierzyciela do aktywnego udziału w postępowaniu egzekucyjnym,
w którym podjęcie określonych czynności egzekucyjnych wymaga jego inicjatywy
lub współdziałania.
Przyczyną umorzenia postępowania z mocy prawa była bezczynność
wierzyciela przez okres roku od ostatniej czynności komornika, polegająca na
6
niepodejmowaniu przez niego czynności potrzebnej do dalszego prowadzenia
egzekucji. Sąd Okręgowy podzielił stanowisko Sądu Rejonowego, że w sprawie
doszło do bezczynności wierzyciela, określonej w art. 823 k.p.c. Błędnie jednak
określił jej skutki, w odniesieniu do wpływu, przewidzianego w tym przepisie
umorzenia postępowania egzekucyjnego z mocy prawa, na przedawnienie
wierzytelności.
Jednolicie przyjmowane jest w orzecznictwie, że postanowienie sądu
o umorzeniu postępowania egzekucyjnego, które uległo umorzeniu
z mocy prawa (art. 823 k.p.c.), jest w istocie postanowieniem stwierdzającym
to umorzenie; ma charakter deklaratoryjny (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia
16 maja 1996 r., III CZP 44/96, OSNC z 1996, nr 6, poz. 117). Wykładnia
powołanego przepisu w związku z art. 827 § 1 k.p.c. prowadzi do wniosku,
że konsekwencje umorzenia tego rodzaju zaistniały z chwilą upływu wskazanego
w ustawie terminu, chociaż nie doszło do wydania postanowienia, a nawet bez
potrzeby jego wydania. Nie ma zatem uzasadnionych argumentów dla stanowiska,
że należało odnosić je do daty uprawomocnienia się postanowienia
stwierdzającego umorzenie, ponieważ nie ma ono wpływu na powstanie tego
skutku. Odmienne stanowisko Sądu Okręgowego, odnoszące skutki umorzenia do
uprawomocnienia się postanowienia umarzającego postępowanie i zrównujące je
ze skutkami postanowienia wydanego na podstawie art. 824 lub art. 825 k.p.c. było
oczywiście błędne; pomija sens regulacji zawartej w art. 823 k.p.c. Umorzenie
postępowania na podstawie art. 824 lub art. 825 k.p.c. dotyczy jedynie przypadków
zakończenia postępowania egzekucyjnego w nich wskazanych.
Wyrażone zostało w orzecznictwie powszechnie akceptowane zapatrywanie,
że do skutków umorzenia ex lege egzekucji sądowej (art. 823 k.p.c.) stosuje się
odpowiednio przepis art. 182 § 2 w związku z art. 13 § 2 k.p.c., przewidujący,
że w razie umorzenia postępowania zawieszonego na zgodny wniosek stron lub
na wniosek spadkobiercy, jak też z przyczyn wskazanych w art. art. 177 § 1 pkt 5 i
6 k.p.c., powód ma możliwość ponownego wytoczenia powództwa, jednakże
poprzedni pozew nie wywołuje żadnych skutków, jakie ustawa wiąże
z wytoczeniem powództwa (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 10 października
2003 r., II CK 113/02 (OSP 2004, z. 11, poz. 141; z dnia 19 listopada 2009 r.,
7
IV CSK 244/09 i z dnia 14 kwietnia 2011 r., IV CSK 439/10, niepublikowane).
Przyczyny umorzenia postępowania wskazane w art. 182 § 1 k.p.c. odnoszą się
również do bezczynności powoda uniemożliwiającej kontynuowanie postępowania.
Oznacza to, że po umorzeniu postępowania egzekucyjnego, wniosek o wszczęcie
egzekucji nie może wywierać już żadnych skutków prawnych - podobnie jak pozew
- także w zakresie przerwy biegu przedawnienia egzekwowanego roszczenia.
Przemawia za tym potrzeba udzielenia ochrony interesu strony przeciwnej, gdy
wierzyciel nie wykazuje odpowiedniej aktywności przez ustawowo określony czas,
która legła u podstaw takiego ukształtowania treści powołanych przepisów. Z tych
przyczyn przerwanie przedawnienia o jakim mowa w art. 124 § 1 k.p.c., wywołane
wnioskiem o wszczęcie egzekucji, zniweczone zostało umorzeniem postępowania
egzekucyjnego z mocy ustawy i biegnie na nowo, po zaistnieniu skutku tego
umorzenia, stosownie do art. 124 § 2 k.p.c. Zakończenie postępowania przed
organem powołanym do egzekwowania roszczeń, wskazane w tym przepisie, nie
było połączone z obowiązkiem wydania postanowienia stwierdzającego wcześniej
powstały rezultat.
Zgodnie z przepisem art. 125 § 1 zdanie pierwsze k.c., świadczenie
stwierdzone prawomocnym wyrokiem sądu przedawnia się z upływem 10 lat, także
co do objętego nim świadczenia okresowego, w tym odsetek, wymagalnych
w dacie uprawomocnienia się wyroku. W tym zakresie art. 125 § 1 k.c. jest
uregulowaniem szczególnym w stosunku do art. 118 k.c. Natomiast trzyletniemu
przedawnieniu ulegają stwierdzone tym wyrokiem roszczenia o świadczenie
okresowe (odsetki) należne i wymagalne po dniu uprawomocnienia się wyroku
(por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 2015 r., IV CSK
272/14, niepubl., i wyrok z dnia 15 stycznia 2014 r., I CSK 197/13, OSNC 2014,
nr 10, poz. 106).
Z uwagi na to, że art. 125 § 1 k.c. nie określa początku biegu przedawnienia,
trzeba oznaczyć go zgodnie z art. 124 § 2 k.c., a zatem z upływem rocznego
okresu przewidzianego w art. 823 k.c. Termin ten upłynął w listopadzie 2008 r.,
przed wystąpieniem przez nabywcę wierzytelności z wnioskiem o nadanie klauzuli
wykonalności na jego rzecz, który uwzględniony został postanowieniem Sądu
8
Okręgowego w R. z dnia 17 lutego 2010 r. Nie mogło zatem dojść do przerwania
biegu przedawnienia.
W odniesieniu do podniesionego ewentualnie przez powoda twierdzenia
o częściowym przedawnieniu odsetek za okres do dnia 4 maja 2008 r. wskazać
należy na uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 26 stycznia
2005 r., III CZP 42/04 (OSNC 2005, nr 9, poz. 149), w której wiążąco także
w sprawie, której dotyczy skarga, przyjęte zostało, iż z akcesoryjności roszczeń
ubocznych wynika reguła, że wraz z przedawnieniem się roszczenia głównego
przedawniają się roszczenia o świadczenia uboczne, choćby nawet nie upłynął
jeszcze termin ich przedawnienia, jeżeli nie doszło do wcześniejszego spełnienia
świadczenia głównego albo do przerwania biegu przedawnienia roszczenia co do
odsetek będących takim świadczeniem. W sprawie nie doszło jednak do sytuacji
obejmujących wskazane wyjątki. Kwestia przedawnienia tych odsetek nie miała
znaczenia dla rozstrzygnięcia o zasadności skargi.
Z powyższych względów wyrok Sądu Okręgowego był niezgodny
z prawem, skoro wszystkie kwestie prawne, istotne dla oceny zgłoszonego
powództwa zostały wyjaśnione w jednolitym i utrwalonym orzecznictwie Sądu
Najwyższego. W lakonicznym uzasadnieniu zaskarżonego wyroku brak analizy
prawnej wyrażonego stanowiska, a tym bardziej argumentów wskazujących na
powstanie wątpliwości, przemawiających za usprawiedliwieniem dokonania
odmiennej oceny podstaw prawnych powództwa.
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy na podstawie art. 42411
§ 2 uwzględnił skargę. Orzeczenie kosztach postępowania zainicjowanego
wniesieniem skargi wynika z zasady przewidzianej w art. 98 § 1 w związku z art.
391 § 1, art. 39821
i art. 42412
k.p.c.