Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 grudnia 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący - Sędzia SA – Ewa Stefańska

Sędzia SA – Marek Kolasiński (spr.)

Sędzia SO del. – Magdalena Sajur - Kordula

Protokolant: – sekretarz sądowy Paulina Czajka

po rozpoznaniu w dniu 8 grudnia 2016 r. w Warszawie

na rozprawie sprawy z powództwa (...) sp. z o.o. w W.

przeciwko Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

o stwierdzenie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów

na skutek apelacji obu stron

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie - Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

z dnia 28 kwietnia 2015 r.

sygn. akt XVII AmA 23/14

I.  oddala obie apelacje;

II.  znosi wzajemnie koszty postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt VI ACa 1212/15

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 31 grudnia 2013 r. (nr (...)), po przeprowadzeniu z urzędu postępowania w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów przeciwko (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W., Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów:

I. na podstawie art. 26 ust. 1 ustawy z dnia 16 lutego 2007 roku o ochronie konkurencji i konsumentów, uznał za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, określoną w art. 24 ust. 1 i 2 ww. ustawy, niepodawanie przez (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W. w formularzu informacyjnym dotyczącym kredytu konsumenckiego informacji o kolejności zaliczania rat kredytu konsumenckiego na poczet należności kredytodawcy, co narusza art. 13 ust. 1 pkt 8 w zw. z art. 14 ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim i nakazał zaniechanie jej stosowania;

II. na podstawie art. 26 ust. 1 uokik uznał za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, określoną w art. 24 ust. 1 i 2 ww. ustawy, niepodawanie przez (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W. w formularzu informacyjnym dotyczącym kredytu konsumenckiego informacji o warunkach na jakich koszty, które konsument jest zobowiązany ponieść w związku z umową o kredyt konsumencki, w szczególności odsetki, opłaty, prowizje, marże oraz koszty usług dodatkowych, mogą ulec zmianie, co narusza art. 13 ust 1 pkt 10 w zw. z art. 14 ww. ukk i nakazał zaniechanie jej stosowania;

III. na podstawie art. 26 ust. 1 uokik, uznał za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, określoną w art. 24 ust. 1 i 2 pkt 3 ww. ustawy, podawanie przez (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W. w formularzu informacyjnym dotyczącym kredytu konsumenckiego w rubryce: „Uprawnienie kredytodawcy do zastrzeżenia prowizji za wcześniejszą spłatę kredytu przed terminem” prawdziwej informacji o opłatach, które nie są prowizją za wcześniejszą spłatę i które nie mogą być zatrzymywane przy wcześniejszej spłacie, co może wprowadzić konsumenta w błąd i stanowi nieuczciwą praktykę rynkową, o której mowa w art. 5 ust. 1 i 2 pkt 2 i art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym (dalej: upnpr) i nakazał zaniechanie jej stosowania;

IV. na podstawie art. 27 ust. 1 i 2 uokik, uznał za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, określoną w art. 24 ust. 1 i 2 ww. ustawy, niepodawanie przez (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W. w umowach kredytu konsumenckiego informacji o kolejności zaliczania rat kredytu konsumenckiego na poczet należności kredytodawcy, co narusza art. 30 ust. 1 pkt 8 ww. ukk i stwierdził zaniechanie jej stosowania z dniem 24 lipca 2013r.;

V. na podstawie art. 26 ust. 1 uokik, uznał za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, określoną w art. 24 ust. 1 i 2 ww. ustawy, niepodawanie przez (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W. w umowach kredytu konsumenckiego informacji o wysokości rocznej stopy oprocentowania zadłużenia przeterminowanego, co narusza art. 30 ust. 1 pkt 11 ww. ukk i nakazał zaniechanie jej stosowania;

VI. na podstawie art. 26 ust. 1 uokik, uznał za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, określoną w art. 24 ust. 1 i 2 ww. ustawy, stosowanie przez (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W. dodatkowej opłaty za odstąpienie od umowy o kredyt konsumencki, co narusza art. 54 ust. 1 i 4 ukk i nakazał zaniechanie jej stosowania;

VII. na podstawie art. 26 ust. 1 uokik, uznał za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, określoną w art. 24 ust. 1 i 2 ww. ustawy, stosowanie przez (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W. postanowienia umownego, z którego wynika, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania pieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy pieniędzy (kary umownej), co narusza art. 483 § 1 k.c. i nakazał zaniechanie jej stosowania;

VIII. na podstawie art. 26 ust. 1 uokik, uznał za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, określoną w art. 24 ust. 1 i 2 pkt 1 ww. ustawy, stosowanie przez (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W. we wzorcach umów wykorzystywanych przy zawieraniu umów o kredyt konsumencki postanowień, które zostały wpisane do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, o którym mowa w art. 479 ^{( 45)} k.p.c., o treści:

1.  „ Wysokość Opłat mających wpływ na Kwotę do Spłaty może ulegać zmianom. Zmiany wysokości Opłat mogą nastąpić w wyniku działań promocyjnych Pożyczkodawcy bądź w przypadku zmian któregoś z parametrów rynkowych takich jak: stopa inflacji, kursy walutowe, referencyjne stawki oprocentowania ustalane przez NBP oraz w zakresie wynikającym ze zmiany tych parametrów. Nowe stawki Opłat będą podawane do wiadomości Pożyczkobiorcy wraz z podaniem daty ich wejścia w życie za pośrednictwem strony (...), SMS albo na piśmie. W terminie 14 dni od dnia otrzymania informacji o powyższej zmianie, Pożyczkobiorca uprawniony jest do złożenia oświadczenia o wypowiedzeniu Umowy (...). Jeżeli Pożyczkobiorca nie dokona takiego wypowiedzenia, przyjmuje się, że wyraża on zgodę na zmiany. W takim wypadku obowiązują one od dnia wejścia w życie. Zmiana Opłat dokonana w powyższym trybie nie stanowi zmian Umowy(...) i nie wymaga aneksu” (§ 4 ust. 7 Regulaminu udzielania pożyczek);

2.  „ Pożyczkodawca jest uprawniony do zmiany warunków Umowy Pożyczki oraz wprowadzenia zmian w treści Regulaminu i innych Załączników. O takiej zmianie każdorazowo powiadomi on Pożyczkobiorcę drogą elektroniczną lub przez SMS, który będzie miał prawo do odstąpienia od Umowy Pożyczki w terminie 14 dni od otrzymania zawiadomienia o zmianach. Zapisy § 5 pkt 3 zd. drugie i pkt 4 Umowy stosuje się odpowiednio. Brak oświadczenia o odstąpieniu od Umowy Pożyczki w przypisanym terminie, oznacza akceptację nowych warunków” (§ 7 ust. 6 wzorca umowy);

3.  „ Wysłanie wezwania listem poleconym, dokonywane po 30 dniach od ostatniego dnia Okresu Trwania Pożyczki (30 zł)” (§ 4 ust. 1 zd. 2 wzorca umowy) ;

i nakazał zaniechanie jej stosowania;

IX. na podstawie art. 106 ust. 1 pkt 4 uokik, nałożył na (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W.:

1. w związku z naruszeniem zakazu, o którym mowa w art. 24 ust. 1 i 2 ww. ustawy, w zakresie opisanym w pkt I sentencji decyzji, karę pieniężną w wysokości 5.969 zł, płatną do budżetu państwa;

2. w związku z naruszeniem zakazu, o którym mowa w art. 24 ust. 1 i 2 ww. ustawy, w zakresie opisanym w pkt II sentencji decyzji, karę pieniężną w wysokości 4.263 zł, płatną do budżetu państwa;

3. w związku z naruszeniem zakazu, o którym mowa w art. 24 ust. 1 i 2 pkt 3 ww. ustawy, w zakresie opisanym w pkt III sentencji decyzji, karę pieniężną w wysokości 4.263 zł, płatną do budżetu państwa;

4. w związku z naruszeniem zakazu, o którym mowa w art. 24 ust. 1 i 2 ww. ustawy, w zakresie opisanym w pkt IV sentencji decyzji, karę pieniężną w wysokości 5.969 zł, płatną do budżetu państwa;

5. w związku z naruszeniem zakazu, o którym mowa w art. 24 ust. 1 i 2 ww. ustawy, w zakresie opisanym w pkt V sentencji decyzji, karę pieniężną w wysokości 4.263 zł, płatną do budżetu państwa;

6. w związku z naruszeniem zakazu, o którym mowa w art. 24 ust. 1 i 2 ww. ustawy, w zakresie opisanym w pkt VI sentencji decyzji, karę pieniężną w wysokości 8.527 zł, płatną do budżetu państwa;

7. w związku z naruszeniem zakazu, o którym mowa w art. 24 ust. 1 i 2 ww. ustawy, w zakresie opisanym w pkt VII sentencji decyzji, karę pieniężną w wysokości 17.053 zł, płatną do budżetu państwa;

8. w związku z naruszeniem zakazu, o którym mowa w art. 24 ust. 1 i 2 pkt 1 ww. ustawy, w zakresie opisanym w pkt VIII sentencji decyzji, karę pieniężną w wysokości 8.527 zł, płatną do budżetu państwa.

Odwołanie od powyższej decyzji wniósł powód Spółka (...), zaskarżając decyzję w części, tj.:

1)  w zakresie punktu IV sentencji decyzji w całości zarówno co do zasady oraz co do wysokości nałożonej kary pieniężnej;

2)  w zakresie punktu VI sentencji decyzji w całości zarówno co do zasady oraz co do wysokości nałożonej kary pieniężnej; oraz

3)  w zakresie punkt VIII sentencji decyzji w całości zarówno co do zasady oraz co do wysokości nałożonej kary pieniężnej;

4)  w zakresie punktu IX sentencji decyzji w części obejmującej pkt 4, pkt 6 oraz pkt 8.

Zaskarżonej decyzji powód zarzucił:

1.  naruszenie przepisów art. 6, 7, 8, 12 k.p.a. poprzez niewyjaśnienie całego stanu faktycznego, niezastosowanie przepisów, które doprowadziłyby do rozstrzygnięcia postępowania szybciej, z zachowaniem interesu społecznego oraz w sposób wnikliwy;

2.  naruszenie przepisów art. 105 § 1 k.p.a., 105 § 2 k.p.a. poprzez nieumorzenie postępowania, pomimo zaistnienia ku temu przesłanek;

3.  naruszenie przepisu art. 107 § 3 k.p.a. poprzez brak wskazania w uzasadnieniu decyzji elementów, o których mowa w art. 107 § 3 k.p.a.;

4.  naruszenie przepisu art. 84 uokik w związku z przepisami Kodeksu postępowania cywilnego (art. 227 - 315) poprzez naruszenie zasady swobodnej oceny dowodów i brak uwzględnienia faktów powszechnie znanych niewymagających dowodu;

5.  naruszenie przepisów prawa materialnego poprzez błędną wykładnię art. 24 ust. 1 i ust. 2 pkt 3 uokik poprzez uznanie praktyki określonej w punkcie IV, VI oraz VIII decyzji za bezprawną, a tym samym naruszającą zbiorowe interesy konsumentów;

6.  naruszenie przepisów prawa materialnego poprzez: (i) błędną wykładnię art. 30 ust. 1 pkt 8 ukk poprzez uznanie, że w przypadku kredytu konsumenckiego spłacanego inaczej niż w ratach (jednorazowo) ma zastosowanie art. 30 ust. 1 pkt 8 ukk w zakresie określania verba legis: „kolejności zaliczania rat kredytu konsumenckiego na poczet należności kredytodawcy”, oraz, w konsekwencji, (ii) błędne zastosowanie powyższego przepisu na potrzeby decyzji poprzez uznanie, że Spółka była zobowiązana na mocy powyższego przepisu podać w umowie informację o kolejności zaliczania rat pożyczki na poczet jej należności, a także poprzez błędne uznanie, że powód nie uwzględnił w stosowanym wzorcu umowy dyspozycji art. 30 ust. 1 pkt 8 ukk;

7.  naruszenie przepisów prawa materialnego poprzez błędną wykładnię art. 54 ust. 1 i 4 ukk w związku z art. 359 § 1 oraz § 2 k.c. poprzez uznanie, iż kredytodawcy [pożyczkodawcy] w przypadku odstąpienia przez konsumenta nie należą się odsetki zastrzeżone w umowie na wypadek odstąpienia od umowy przez konsumenta, konsekwentnie kredytodawcy [pożyczkodawcy] nie należy się wynagrodzenie za korzystanie ze środków pieniężnych przeniesionych na rzecz konsumenta od momentu ich przekazania do chwili ich zwrotu kredytodawcy [pożyczkodawcy] mimo, iż odsetki zostały przez strony zastrzeżone w umowie;

8.  naruszenie art. 45 Konstytucji oraz Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Obywatela poprzez interpretację normy art. 24 ust. 2 pkt 1 uokik w sposób prowadzący do ograniczenia prawa do obrony i wysłuchania, w tym prawa do sądu;

9.  naruszenie art. 76 Konstytucji zdanie drugie bowiem władze publiczne zobowiązane są do ochrony konsumentów, co nie może odbywać się z naruszeniem innych przepisów Konstytucji, w szczególności trójpodziału władzy.

Wskazując na powyższe powód wniósł o uwzględnienie odwołania i uchylenie zaskarżonej decyzji w zaskarżonym zakresie; ewentualnie o zmianę zaskarżonej decyzji i orzeczenie co do istoty sprawy w zaskarżonym zakresie.

Jednocześnie powód wniósł o zasądzenie od pozwanego na swoją rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Pozwany Prezes UOKiK w odpowiedzi na odwołanie wniósł o jego oddalenie oraz o zasądzenie od powoda na swoją rzecz kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Wyrokiem z dnia 28 kwietnia 2015 rok Sąd Okręgowy w Warszawie - Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów w punkcie pierwszym sentencji uchylił zaskarżoną decyzję w punkcie VIII i punkcie IX podpunkt 4 i podpunkt 8; w punkcie drugim sentencji oddalił odwołanie w pozostałym zakresie; zaś w punkcie trzecim sentencji zniósł wzajemnie pomiędzy stronami koszty postępowania.

Powyższe rozstrzygnięcie Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów oparł na przedstawionych niżej ustaleniach faktycznych.

(...) Sp. z o.o. z siedzibą w W. jest przedsiębiorcą, prowadzącym działalność gospodarczą, m.in. w zakresie udzielania pożyczek gotówkowych konsumentom.

Spółka (...) zawierała umowy pożyczek konsumenckich w oparciu o następujące wzorce umowne, stosowane od lutego 2013 r.:

- projekt umowy (...) wraz z załącznikiem nr 1 – Regulaminem udzielania pożyczek;

- umowa (...) z załącznikiem nr 1 – Regulaminem udzielania pożyczek.

W ramach procedury udzielania pożyczek Spółka (...) doręcza konsumentom, przed zawarciem umowy, „Formularz informacyjny (...)”, którego wzór określa załącznik nr 1 do ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim.

„Umowa (...)” to umowa główna zawarta z pożyczkobiorcą, która wraz z Regulaminem udzielania pożyczek określa ogół warunków i zasad udzielania pożyczek (§ 2 pkt 28 Regulaminu udzielania pożyczek). Natomiast „umowa pożyczki” to umowa (...), w ramach której udzielane są kolejne pożyczki, w sposób i na zasadach określonych w tej umowie oraz Regulaminie ( § 2 pkt 29 Regulaminu udzielania pożyczek).

W „Formularzu informacyjnym (...)” w rubryce: „Zasady i terminy spłaty kredytu” ( pkt 2 Opis głównych cech kredytu) zawarto klauzulę o treści:

„- będzie Pan/Pani musiał/a dokonać spłaty na następujących warunkach: spłata pożyczki gotówkowej w terminie [...] dni od dnia następującego po dniu wypłaty pożyczki na Pani/Pana rachunek bankowy

- kwota, liczba i częstotliwość płatności rat kredytu konsumenckiego: jednorazowo całkowita kwota do zapłaty

- odsetki lub opłaty będą podlegać spłacie w następujący sposób: brak oprocentowania w przypadku terminowej spłaty, na koszty Pożyczki składa się Opłata Rejestracyjna, Opłata za Udzielenie Pożyczki.”

Natomiast w rubryce : „Warunki, na jakich koszty związane z umową o kredyt mogą ulec zmianie” ( pkt 3 Koszty kredytu), zawarto postanowienie o treści:

„ Odstąpienie od Umowy Pożyczki;

Wcześniejsza spłata Pożyczki;

Przedłużenie Umowy Pożyczki dla kwoty [...] zł

7 dni- [...] zł 14 dni- [...] zł 30 dni [...] zł;

Niewywiązywanie się z Umowy Pożyczki (nieterminowa spłata)”, względnie:

„ Odstąpienie od Umowy Pożyczki;

Wcześniejsza spłata Pożyczki;

Przedłużenie Umowy Pożyczki;

Niewywiązywanie się z Umowy Pożyczki (nieterminowa spłata)”.

Część ww. formularzy informacyjnych przekazanych konsumentom w rubryce o nazwie: „Uprawnienia kredytodawcy do zastrzeżenia prowizji za spłatę kredytu przed terminem” ( pkt 4 Inne ważne informacje), zawarto następujące postanowienie:

„ W przypadku spłaty kredytu przed terminem określonym w umowie poniesie Pan/Pani następujące koszty: Opłata Rejestracyjna 0,01 zł, Opłata Przygotowawcza np. 29 zł, 43 zł, 72 zł, 105 zł, 135 zł”.

Pożyczki udzielane przez Spółkę (...) są spłacane jednorazowo, wg zasad określonych w § 2 ust. 6 wzorców umowy, zgodnie z którym:

„ Mając na uwadze treść punktów 1-3 powyżej, pierwsza Pożyczka została udzielona Pożyczkobiorcy na następujących warunkach:

Okres Pożyczki – […] dni, tj. do dnia […]

Kwota Do Wypłaty – […],

Opłata za Udzielenie Pożyczki – […],

Całkowity Koszt Pożyczki – […],

Kwota Pożyczki Do Spłaty – […],

RRSO – […]%.”

Pożyczka mogła być spłacona przed terminem określonym umową bez dodatkowych opłat za wcześniejszą spłatę, a pożyczkodawca rozliczał pożyczkę w terminie 14 dni od dnia dokonania całkowitej spłaty pożyczki, przy czym opłata za udzielenie pożyczki miała zostać zmniejszona proporcjonalnie do ilości dni faktycznego korzystania z pożyczki (§ 2 pkt 10 wzorców umowy). W § 2 pkt 11 wzorców umowy przewidziano, że „ Pożyczkodawca ma prawo zaliczyć otrzymywane od Pożyczkobiorcy kwoty, wg swego uznania, najpierw na poczet opłat związanych z Pożyczką, a na końcu na spłatę kwoty głównej Pożyczki”.

W ww. umowach pożyczek konsumenckich nie zawarto informacji o wysokości rocznej stopy oprocentowania zadłużenia przeterminowanego, zgodnie z art. 30 ust. 1 pkt 11 ustawy o kredycie konsumenckim. Sama pożyczka była nieoprocentowana jak wskazywał § 2 pkt 5 wzorców umów, z jedynym wyjątkiem na wypadek odstąpienia od umowy przewidzianym w § 5 pkt 4.

Stosownie do § 5 ust. 4 wzorców umowy, „ po złożeniu Oświadczenia o odstąpieniu i zwróceniu przez Pożyczkobiorcę Kwoty Do Wypłaty wraz z naliczonymi proporcjonalnie Odsetkami za okres od wypłaty Pożyczki do dnia jej spłaty na konto Pożyczkodawcy, Pożyczkodawca dokona całkowitego rozliczenia Pożyczki w terminie 30 dni.”, natomiast zgodnie z § 2 ust. 12 pkt b Regulaminów udzielania pożyczek, odsetki pobierane są przez pożyczkodawcę w przypadku odstąpienia pożyczkobiorcy od umowy pożyczki, za okres od dnia wypłaty pożyczki, do dnia jej zwrotu, a odsetki naliczane są w wysokości czterokrotności stopy kredytu lombardowego NBP w skali roku, obowiązującego w dacie zwrotu pożyczki.

W § 4 ust. 3 wzorców umowy pożyczki zamieszczono postanowienie o treści:

„ Począwszy od dnia następującego po ostatnim dniu Okresu Pożyczki, do dnia całkowitej spłaty Kwoty Pożyczki do Spłaty, Pożyczkobiorca będzie ponosił Opłatę za Nieterminową Spłatę, na którą składa się kwota 0,5% Kwoty do Wypłaty za każdy dzień opóźnienia (...). Jeżeli w okresie 60 kolejnych dni następujących po ostatnim dniu Okresu Pożyczki, Pożyczkobiorca nie dokona spłaty wszystkich należnych kwot, Pożyczkodawca skieruje sprawę do sądu o ich zapłatę, wraz z odsetkami ustawowymi od dnia wniesienia pozwu i kosztami procesu, o których mowa w § 4 ust. 2.”

We wzorcach umownych wykorzystywanych przez Spółkę w obrocie konsumenckim zawarto również postanowienia o następującej treści:

- w § 4 ust. 7 Regulaminu udzielania pożyczek: „ Wysokość Opłat mających wpływ na Kwotę do Spłaty może ulegać zmianom. Zmiany wysokości Opłat mogą nastąpić w wyniku działań promocyjnych Pożyczkodawcy bądź w przypadku zmian któregoś z parametrów rynkowych takich jak: stopa inflacji, kursy walutowe, referencyjne stawki oprocentowania ustalane przez NBP oraz w zakresie wynikającym ze zmiany tych parametrów. Nowe stawki Opłat będą podawane do wiadomości Pożyczkobiorcy wraz z podaniem daty ich wejścia w życie za pośrednictwem strony (...), SMS albo na piśmie. W terminie 14 dni od dnia otrzymania informacji o powyższej zmianie, Pożyczkobiorca uprawniony jest do złożenia oświadczenia o wypowiedzeniu Umowy (...). Jeżeli Pożyczkobiorca nie dokona takiego wypowiedzenia, przyjmuje się, że wyraża on zgodę na zmiany. W takim wypadku obowiązują one od dnia wejścia w życie. Zmiana Opłat dokonana w powyższym trybie nie stanowi zmian Umowy (...) i nie wymaga aneksu”,

- § 7 ust. 6 wzorca umowy (...): „ Pożyczkodawca jest uprawniony do zmiany warunków Umowy Pożyczki oraz wprowadzenia zmian w treści Regulaminu i innych Załączników. O takiej zmianie każdorazowo powiadomi on Pożyczkobiorcę drogą elektroniczną lub przez SMS, który będzie miał prawo do odstąpienia od Umowy Pożyczki w terminie 14 dni od otrzymania zawiadomienia o zmianach. Zapisy § 5 pkt 3 zd. drugie i pkt 4 Umowy stosuje się odpowiednio. Brak oświadczenia o odstąpieniu od Umowy Pożyczki w przypisanym terminie, oznacza akceptację nowych warunków.”

- § 4 ust. 1 zd. 2 in fine wzorców umowy: „(…) wysłanie wezwania listem poleconym, dokonywane po/w 30 dniu po Dniu Spłaty (30,00 zł)”.

Postanowieniem z dnia 21 czerwca 2013 r. Prezes UOKiK wszczął przeciwko Spółce (...) postępowanie w sprawie stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, określonych w:



art. 24 ust. 2 w zw. z art. 24 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, polegającej na niepodawaniu w umowach kredytu konsumenckiego informacji o kolejności zaliczania rat kredytu konsumenckiego na poczet należności kredytodawcy, co może naruszać art. 30 ust. 1 pkt 8 ww. ustawy o kredycie konsumenckim (pkt IV postanowienia),



art. 24 ust. 2 w zw. z art. 24 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, polegającej na stosowaniu dodatkowej opłaty za odstąpienie od umowy o kredyt konsumencki, co może naruszać art. 54 ust. 1 i 4 ww. ustawy o kredycie konsumenckim (pkt VI postanowienia),



art. 24 ust. 1 i 2 pkt 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, polegającej na stosowaniu we wzorcach umów wykorzystywanych przy zawieraniu umów o kredyt konsumencki postanowień, które zostały wpisane do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, o którym mowa w art. 479 ⁴⁵ Kodeksu postępowania cywilnego, o treści:

1. „ Wysokość Opłat mających wpływ na Kwotę do Spłaty może ulegać zmianom. Zmiany wysokości Opłat mogą nastąpić w wyniku działań promocyjnych Pożyczkodawcy bądź w przypadku zmian któregoś z parametrów rynkowych takich jak: stopa inflacji, kursy walutowe, referencyjne stawki oprocentowania ustalane przez NBP oraz w zakresie wynikającym ze zmiany tych parametrów. Nowe stawki Opłat będą podawane do wiadomości Pożyczkobiorcy wraz z podaniem daty ich wejścia w życie za pośrednictwem strony (...), SMS albo na piśmie. W terminie 14 dni od dnia otrzymania informacji o powyższej zmianie, Pożyczkobiorca uprawniony jest do złożenia oświadczenia o wypowiedzeniu Umowy (...). Jeżeli Pożyczkobiorca nie dokona takiego wypowiedzenia, przyjmuje się, że wyraża on zgodę na zmiany. W takim wypadku obowiązują one od dnia wejścia w życie. Zmiana Opłat dokonana w powyższym trybie nie stanowi zmian Umowy (...) i nie wymaga aneksu” (§ 4 ust. 7 Regulaminu udzielania pożyczek),

2. „ Pożyczkodawca jest uprawniony do zmiany warunków Umowy Pożyczki oraz wprowadzenia zmian w treści Regulaminu i innych Załączników. O takiej zmianie każdorazowo powiadomi on Pożyczkobiorcę drogą elektroniczną lub przez SMS, który będzie miał prawo do odstąpienia od Umowy Pożyczki w terminie 14 dni od otrzymania zawiadomienia o zmianach. Zapisy § 5 pkt 3 zd. drugie i pkt 4 Umowy stosuje się odpowiednio. Brak oświadczenia o odstąpieniu od Umowy Pożyczki w przypisanym terminie, oznacza akceptację nowych warunków” (§ 7 ust. 6 wzorca umowy),

3. „ Wysłanie wezwania listem poleconym, dokonywane po 30 dniach od ostatniego dnia Okresu Trwania Pożyczki (30 zł)” (§ 4 ust. 1 zd. 2 wzorca umowy) (pkt VIII postanowienia).

W pismach datowanych na dzień 15 lipca 2013 r., 7 października 2013 r. i 12 grudnia 2013 r. Spółka (...) poinformowała Prezesa UOKiK, że od dnia 25 lipca 2013 r. stosuje nowe wzorce umów, które – w jej ocenie - potwierdzają zmianę praktyki zarzuconej w pkt IV postanowienia o wszczęciu postępowania. Spółka wskazała, że usuwa z praktyki wskazanej w pkt IV kwestionowanego zapisu słowa „według swojego uznania”. W § 2 ust. 10 nowego wzorca umowy przewidziano, że: „ Pożyczkodawca ma prawo zaliczyć otrzymywane od Pożyczkobiorcy kwoty, najpierw na poczet Opłat związanych z Pożyczką, w tym Opłaty za udzielenie Pożyczki, Opłaty za Przedłużenie lub udzielenie dodatkowego terminu na spłatę, a następnie na spłatę Kwoty Pożyczki, opłat za opóźnienie, kosztów dochodzenia zwrotu Pożyczki, innych kosztów.”.

Pismem z dnia 3 grudnia 2013 r. Prezes UOKiK zawiadomił przedsiębiorcę o zakończeniu zbierania materiału dowodowego w postępowaniu ws. praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów oraz pouczył o możliwości zapoznania się z materiałem zgromadzonym w aktach sprawy i złożenia dodatkowych wyjaśnień.

W dniu 31 grudnia 2013 r. Prezes Urzędu wydał decyzję, która została zaskarżona w niniejszym postępowaniu sądowym.

Do rejestru postanowień wzorców umownych uznanych za niedozwolone wpisano postanowienia o następującej treści:

⚫

pod poz. (...): „ Bank zastrzega sobie prawo do zmiany cennika w okresie obowiązywania umowy kredytu, jeżeli wystąpi przynajmniej jedna z poniższych przyczyn: 1) zmiana parametrów rynkowych, środowiska konkurencji, przepisów prawa, w szczególności przepisów podatkowych i rachunkowych, stosowanych w sektorze bankowym, 2) zmiana poziomu inflacji bądź innych warunków makroekonomicznych, 3) zmiana zakresu lub formy świadczonych usług.”

⚫

pod poz. (...): „ Bank zastrzega sobie prawo do zmiany Regulaminu, w szczególności w przypadku wprowadzania nowych przepisów prawnych lub ich zmiany oraz dostosowania do koniecznych zmian wprowadzonych w obowiązującym w Banku systemie informatycznym.”,

⚫

pod poz. (...): „ Opłaty dodatkowe, które ponosi Zleceniodawca: - (...) - za przyznanie okresu karencji w spłacie rat na 1 miesiąc – 50 PLN - za przyznanie okresu karencji w spłacie rat na 2 miesiące – 100 PLN - za wysłanie upomnienia za zwłokę w zapłacie raty – 20 PLN - za wysłanie wezwania do zapłaty raty – 30 PLN - za wysłanie przedsądowego wezwania do zapłaty – 50 PLN - za wizytę windykatorów w związku z brakiem spłaty 2 rat – 100 PLN - (…) - za telegram informujący o zadłużeniu przeterminowanym – 30 PLN - za monit telefoniczny – 20 PLN - (...).”,

⚫

pod poz. (...): „ Za pisemne wezwanie pobiera się zryczałtowaną opłatę w kwocie 20 zł”,

⚫

pod poz. (...): „ Opłata za sporządzenie i wysłanie lub doręczenie wezwania do zapłaty raty (rat) kredytu lub odsetek - od każdego wezwania - 20 zł”,

⚫

pod poz. (...): „ Opłata za wezwanie do zapłaty i wypowiedzenie umowy (pożyczkobiorca) - 20 zł”.

W roku 2012 Spółka (...) uzyskała przychód w wysokości 8.526.565,21 zł.

Zdaniem Sądu Okręgowego odwołanie zasługiwało na częściowe uwzględnienie.

Ustosunkowując się w pierwszej kolejności do zarzutów naruszenia przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego, Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów wskazał, że nie może ograniczyć sprawy wynikającej z odwołania od decyzji Prezesa Urzędu tylko do funkcji sprawdzającej prawidłowość postępowania administracyjnego, które poprzedza postępowania sądowe. Sąd Okręgowy – powołując się na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 października 2013 r., III SK 67/12, OSNP 2014/5/79 – podniósł, iż uchybienia proceduralne organu tylko w wyjątkowych sytuacjach mogą doprowadzić do uchylenia decyzji; ma to miejsce wówczas, gdy uchybień tych nie można sanować na etapie postępowania sądowego. W przypadku formułowania w odwołaniu zarzutów dotyczących ustaleń faktycznych, środków dowodowych, oceny dowodów, niektórych wad formalnych samej decyzji, poczynienie stosownych ustaleń, ocena środków dowodowych, uzupełnienie materiału dowodowego nie jest bowiem zastrzeżone do wyłącznej kompetencji Prezesa Urzędu, ponieważ po przekazaniu sprawy na drogę sądową – należy do sądu.

Sąd pierwszej instancji zważył, iż zaliczenie do materiału dowodowego pisma wyjaśniającego z dnia 28 lutego 2013 r. postanowieniem z dnia 19 września 2013 r. wynika z charakteru postępowania wyjaśniającego i postępowania w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Zdaniem Sądu Okręgowego, dowody zgromadzone w postępowaniu wyjaśniającym mogą stanowić dowód w postępowaniu właściwym, gdy zostały zaliczone postanowieniem organu. Sąd pierwszej instancji podniósł, iż pisma z dnia 15 lipca 2013 r., 7 października 2013 r. i 12 grudnia 2013 r. są pismami złożonymi w postępowaniu w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów i ich osobne zaliczenie do materiału dowodowego w tej sprawie nie było niezbędne, choć w przekonaniu Sądu Okręgowego stanowiłoby o zachowaniu zasad postępowania dowodowego. Sąd pierwszej instancji podniósł, iż oceniając sprawę uwzględnił twierdzenia Spółki, zawarte w pismach z dnia 15 lipca 2013 r., 7 października 2013 r. i 12 grudnia 2013 r., dopuszczając na rozprawie w dniu 17 kwietnia 2015 r. dowód z dokumentów zgromadzonych w aktach postępowania administracyjnego. W ocenie Sądu pierwszej instancji wniosek (...) w tym zakresie był jak najbardziej uzasadniony. Samo bowiem dołączenie przez organ akt z tego postępowania nie oznacza złożenia wniosku o dopuszczenie dowodu z dokumentów zgromadzonych w tych aktach. Sąd pierwszej instancji podniósł jednocześnie, iż przedłużanie trwania postępowania mogłoby wpływać na sytuację podmiotu, gdyby doprowadziło do naruszenia prawa do obrony. Na gruncie niniejszej sprawy Spółka oprócz wskazania uchybienia nie podnosiła jednak kwestii uniemożliwienia realizacji prawa do obrony. Jako niezasadny Sąd Okręgowy ocenił również zarzut skierowany przeciwko brakom uzasadnienia decyzji organu, gdyż – jak zaznaczył Sąd pierwszej instancji - w części ustalającej Prezes Urzędu podał, jakie dowody posłużyły do zbudowania stanu faktycznego sprawy (strona od 9 do 12 uzasadnienia decyzji). Sąd Okręgowy zaznaczył przy tym, że rolą uzasadnienia jest przedstawienie motywów prowadzących do rozstrzygnięcia, nie zaś polemika z argumentacją strony.

Sąd Okręgowy jako częściowo zasadne ocenił zarzuty naruszenia przepisów prawa materialnego.

Powołując się na treść przepisów art. 24 ust. 1 i 2 uokik oraz art. 3 ust. 1 i 2 ukk Sąd Okręgowy zważył, iż na gruncie niniejszej sprawy nie budziła wątpliwości kwestia kwalifikacji i oceny prawnej umów, zawieranych przez Spółkę (...) na podstawie zakwestionowanych przez Prezesa UOKiK wzorców umownych, w oparciu o przepisy ustawy o kredycie konsumenckim.

Sąd pierwszej instancji podniósł, że w myśl art. 30 ust. 1 pkt 8 ukk, umowa o kredyt konsumencki, co do zasady, powinna określać zasady i terminy spłaty kredytu, w szczególności kolejności zaliczania rat kredytu konsumenckiego na poczet należności kredytodawcy, w tym informację o prawie, o którym mowa w art. 37 ust. 1 (tj. w przypadku umowy o kredyt konsumencki zawartej na czas określony, przez cały czas jej obowiązywania, konsument ma prawo do otrzymania, na wniosek, w każdym czasie bezpłatnie harmonogramu spłaty).

Odnosząc się do rozstrzygnięcia, zawartego w pkt IV sentencji zaskarżonej decyzji, Sąd pierwszej instancji argumentował, że istota sporu sprowadzała się do tego, czy także w przypadku kredytu konsumenckiego płatnego jednorazowo, kredytodawca ma obowiązek określenia w umowie kredytowej kolejności zaliczania wpłat dokonywanych przez kredytobiorcę na poczet należności kredytodawcy.

Sąd Okręgowy wyjaśnił w tym zakresie, iż powód wywodził, że stanowisko Prezesa UOKiK, co do powinności określenia „kolejności zaliczania kredytu konsumenckiego na poczet należności kredytodawcy” także w przypadku kredytu płatnego jednorazowo (a nie w ratach), jest sprzeczne z wykładnią gramatyczną i celowościową (funkcjonalną) art. 30 ust. 1 pkt 8 ukk. Zdaniem strony powodowej, ta ostatnia powinna mieć prymat w szczególności w przypadku aktów prawnych, takich jak ukk, które są oparte na aktach prawa unijnego, wymagających pełnej zgodności prawa krajowego, takich jak dyrektywa PE i Rady 48/2008/WE – odpowiednikiem art. 30 ust. 1 pkt 8 ukk jest art. 10 ust. 2 lit. h dyrektywy. Sąd pierwszej instancji podniósł, że według Spółki, w świetle tego unormowania, nie ma mowy o wymogu podawania kolejności zaliczania spłat w przypadku, gdy spłata zgodnie z umową jest dokonywana jednorazowo. Spółka (...) uznała, że była zobowiązana określić w umowie „zasady i terminy spłaty kredytu”, co też uczyniła, a w szczególności zawarła w § 2 pkt 11 umowy postanowienie „ Pożyczkodawca ma prawo zaliczyć otrzymywane od Pożyczkobiorcy kwoty, wg swojego uznania, najpierw na poczet opłat związanych z Pożyczką, a na końcu na spłatę kwoty głównej Pożyczki .”.

Sąd Okręgowy zaznaczył jednocześnie, że zdaniem strony powodowej - wbrew twierdzeniom Prezesa - sformułowanie „według uznania”, użyte w § 2 pkt 11 umowy, nie oznacza, że „ Spółka ma prawo, według swojego uznania każdorazowo decydować, w jaki sposób zaliczy uiszczony przez pożyczkobiorcę wpłaty”, ponieważ sposób ten został poprzez § 2 pkt 11 umowy jednoznacznie określony: najpierw na poczet opłat związanych z pożyczką, a dopiero potem na spłatę kwoty głównej pożyczki. Według Spółki, stosowany przez nią do dnia 24 lipca 2013 roku § 2 pkt 11 umowy nie dawał jej takiej dowolności. Strona stwierdziła, że usunęła z ww. postanowienia umowy po dniu 24 lipca 2013 sformułowanie „według swojego uznania”, jako że nie niosło ono żadnej treści normatywnej i nie posługuje się nim obecnie w zawieranych umowach. Zdaniem Spółki, nie zmienia to jednak faktu, że posługiwanie się sformułowaniem § 2 pkt 11 umowy w brzmieniu sprzed dnia 24 lipca 2013 roku nie stanowiło w żadnej mierze działania bezprawnego, a w szczególności naruszenia art. 30 ust. 1 pkt 8 ukk.

Sąd Okręgowy zaznaczył również, iż powód na kanwie niniejszej sprawy prezentował stanowisko, zgodnie z którym, jeśli nie unormowano kolejności zaliczania wpłat na odsetki za nieterminową spłatę w umowie, to co do zasady zastosowanie będzie miał art. 451 k.c., zaś obowiązek określenia przez kredytodawcę w umowie sposobu zaliczania środków pieniężnych dotyczy tylko sytuacji, w której środki te będą zaliczane na poczet spłaty różnych należności, dla których stosuje się odmienne stopy oprocentowania (art. 10 ust. 2 lit. h in fine dyrektywy 2008/48).

Z kolei pozwany – jak zaznaczył Sąd Okręgowy - ustosunkowując się do powyższych wywodów Spółki, przyjmował szeroką wykładnię pojęcia zasad i terminów spłaty kredytu, jakim posługuje się ustawa o kredycie konsumenckim uznając, że są to wszelkie zasady i terminy, które dotyczą spłaty kredytu konsumenckiego, w tym również takie, które odnoszą się do sposobu zaliczenia poszczególnych wpłat (rat) niestanowiących pełnej spłaty pożyczki, z uwagi np. na obciążenie konsumenta innymi opłatami, przewidzianymi w razie nienależytego wykonania przez niego umowy. W ocenie Prezesa Urzędu, nawet przy założeniu jednorazowej spłaty pożyczki niezbędne jest bowiem podanie, w jaki sposób rozdysponowana zostanie faktyczna wpłata dokonana przez pożyczkobiorcę, tj. jaka jej część zaliczona zostanie na spłatę kapitału pożyczki, a jaka na inne opłaty pobrane w związku z jej udzieleniem.

Pozwany prezentował jednocześnie pogląd, zgodnie z którym zwrot „według uznania” pozwala przedsiębiorcy na swobodne decydowanie o kolejności zaliczania wpłat pożyczkobiorcy na spłatę kapitału pożyczki, bądź inne opłaty pobrane w związku z udzieleniem pożyczki.

Prezes Urzędu wywodził przy tym, że należności powoda z tytułu umowy pożyczki mogą obejmować także odsetki i opłaty za nieterminową spłatę pożyczki oraz opłaty za czynności windykacyjne podejmowane wobec konsumenta. Przedsiębiorca powinien także dla takich kosztów określić kolejność zaliczania dokonywanych przez konsumenta spłat na poczet należności z umowy pożyczki, zapewniając konsumentowi kompleksowe i szczegółowe informacje w tym zakresie.

Wskazując na powyższe, Sąd Okręgowy zważył, iż na kanwie niniejszej sprawy nie stanowiło przedmiotu sporu, że pożyczka udzielana przez odwołującą się Spółkę w oparciu o zakwestionowane wzorce umowne, jest płatna co do zasady jednorazowo. Sąd pierwszej instancji podniósł, iż formularz informacyjny dotyczący kredytu konsumenckiego wprowadzał jednorazową płatność rat kredytu w polu „zasady i terminy spłaty kredytu”. Spłata według formularza obejmowała pożyczkę gotówkową wypłaconą na rachunek (k. 15 akt admin.). Natomiast – jak podniósł Sąd Okręgowy - wzorzec umowy i zawarte na jego podstawie umowy rozróżniały ‘kwotę pożyczki’ i ‘kwotę pożyczki do spłaty’ (§2 pkt 6 wzorca umowy i zawartych umów). Zdaniem Sądu pierwszej instancji, w tej sytuacji pożyczkobiorca, mając uprawnienie do spłaty pożyczki przed terminem określonym w umowie bez dodatkowych opłat za wcześniejszą spłatę, mógł spłacić ‘kwotę pożyczki’ a nie ‘kwotę pożyczki do spłaty’. Wówczas – jak podniósł Sąd pierwszej instancji - pożyczkodawca, korzystając z § 2 pkt 11, miał prawo zaliczyć otrzymane kwoty według swego uznania, najpierw na poczet opłat związanych z pożyczką, a na końcu na spłatę kwoty głównej pożyczki. Zaliczenie takie, bez poinformowania pożyczkobiorcy o sposobie zaliczenia mogło doprowadzić, że pożyczkobiorca popadał w zwłokę zagrożoną opłatą za nieterminową spłatę (§4 pkt 3). Co prawda – jak argumentował Sąd Okręgowy - opłata za nieterminową spłatę była ponoszona w uchybieniu płatności ‘kwoty pożyczki do spłaty’, a nie tylko ‘kwoty pożyczki’, ale kwestia ta wynikała z umowy, a nie była podana w formularzu informacyjnym. Koszty pożyczki wchodzące w skład ‘kwoty pożyczki do spłaty’ nie były wyeksponowane w formularzu, jako podlegające jednorazowej spłacie, ta ostatnia dotyczyła tylko pożyczki.

Ponadto, zdaniem Sądu pierwszej instancji, zawarte umowy w § 2 pkt 6, pkt 10 i pkt 11 nie wykluczały uregulowana przez pożyczkobiorcę należności Spółki (...) z tytułu udzielonej pożyczki dwoma lub większą liczbą niejednoczesnych wpłat przed terminem określonym w umowie. Sąd Okręgowy zważył, iż jednorazowo całkowita kwota do zapłaty wskazana w formularzu informacyjnym może być więc rozumiana w kontekście umowy jako (i) jednorazowa spłata pożyczki poprzez wpłatę kwoty w dniu spłaty albo do dnia spłaty (§2 pkt 2 regulaminu udzielania pożyczek), albo (ii) przybrać postać etapowych wpłat do dnia spłaty. Zdaniem Sądu pierwszej instancji, z jednorazową płatnością dokonywaną niejako „na raty” będziemy mieli również do czynienia, przykładowo, gdy konsument tego samego dnia spłaci dług w całości poprzez przelanie środków pieniężnych z kilku rachunków bankowych, a więc za pomocą kilku wpłat. Regulamin udzielania pożyczek definiował pojęcia takie jak: dzień spłaty, kwota pożyczki do spłaty, nieterminowa spłata, odsetki.

Sąd pierwszej instancji zważył, że zgodnie z art. 10 ust. 2 pkt h dyrektywy PE i Rady 2008/43 WE z dnia 23 kwietnia 2008 r. ws. umów o kredyt konsumencki, stanowiącym na gruncie przepisów unijnych odpowiednik art. 30 ust. 1 pkt 8 ukk, „ w umowie o kredyt w sposób jasny i zwięzły określa się kwotę, liczbę i częstotliwość płatności, jakich ma dokonać konsument, oraz, w stosownych przypadkach, kolejność, w jakiej płatności będą zaliczane na poczet spłaty różnych należnych sald, dla których stosuje się różne stopy oprocentowania kredytu”. Zdaniem Sądu pierwszej instancji, powołana dyrektywa stawia zatem wprost wymóg określania w umowie o kredyt konsumencki kolejności zaliczania płatności tylko w przypadku istnienia różnych sald (długów) i stosowania różnych stop oprocentowania kredytu. Akt ten – jak zaznaczył Sąd pierwszej instancji - nie odnosi się natomiast do sytuacji etapowych wpłat na jednorazową spłatę, jednego salda (długu) i stałego oprocentowania kredytu.

Sąd Okręgowy wskazał, iż konsument powinien wiedzieć, jakie obowiązywały zasady kolejności zaliczenia wpłat przez pożyczkodawcę na spłatę pożyczki również ze względu na treść § 4 pkt 7 Regulaminu udzielania pożyczek.

Sąd pierwszej instancji podniósł, że wysokość opłat, mających wpływ na ‘kwotę do spłaty’ a ‘kwotę pożyczki’, mogła ulec zmianie. Sąd Okręgowy argumentował, że dotyczy to przede wszystkim sytuacji zwrotu pożyczki w związku ze złożeniem przez konsumenta oświadczenia o odstąpieniu od umowy, jak również wspomnianej opłaty związanej z nieterminową spłatą pożyczki. Zgodnie bowiem z postanowieniem § 5 ust. 4 umowy, odstąpienie przez pożyczkobiorcę od umowy w terminie 14 dni od jej zawarcia skutkuje obowiązkiem zwrotu kwoty do wypłaty wraz z naliczonymi proporcjonalnie odsetkami należnymi za okres od wypłaty pożyczki do dnia jej spłaty na konto pożyczkodawcy. W ocenie Sądu pierwszej instancji, nie można wykluczyć sytuacji, gdy pożyczkobiorca spłaci część kwoty pożyczki i odstąpi od umowy w terminie. Natomiast według § 4 ust. 3 umowy, od dnia następującego po ostatnim dniu okresu pożyczki, do dnia całkowitej spłaty kwoty pożyczki do spłaty, pożyczkobiorca będzie ponosił opłatę za nieterminową spłatę, na którą składa się kwota 0,5% kwoty do wypłaty za każdy dzień opóźnienia oraz koszty czynności windykacyjnych. Zdaniem Sądu Okręgowego, w wyżej wskazanych okolicznościach, konsument powinien wiedzieć, na jakie należności zostały zaliczone dokonane przez niego etapowe wpłaty na jednorazową spłatę pożyczki (‘kwotę pożyczki’), - na kapitał, czy też na odsetki, albo na koszty związane z udzieleniem pożyczki (‘kwota pożyczki do spłaty’). Sąd pierwszej instancji zaznaczył, że brak w tym przedmiocie odpowiednich uregulowań stanowi naruszenie obowiązku informacyjnego względem konsumenta, obowiązku udzielenia mu rzetelnej, prawdziwej i pełnej informacji. Zdaniem Sądu Okręgowego, ze względu na zagrożenie odsetkami, pożyczkobiorca powinien mieć jasność, co do reguł zaliczania jego płatności z tytułu rozliczenia zaciągniętej pożyczki, tym bardziej, że co do zasady, pożyczka udzielana konsumentom przez Spółkę (...) nie była oprocentowana.

Jako nietrafne Sąd pierwszej instancji ocenił jednocześnie twierdzenie Spółki (...), iż wypełniła ona swój obowiązek określenia w umowie „zasad i terminów spłaty kredytu” poprzez postanowienie § 2 pkt 11 umowy, stanowiące, że „ pożyczkodawca ma prawo zaliczyć otrzymywane od Pożyczkobiorcy kwoty, wg swojego uznania, najpierw na poczet opłat związanych z Pożyczką, a na końcu na spłatę kwoty głównej Pożyczki.”

Zdaniem Sądu Okręgowego, należało bowiem w tym przypadku przyznać rację Prezesowi Urzędu, że sformułowanie, „ wg swojego uznania” w sposób oczywisty i niewątpliwy wskazuje na swobodę pożyczkodawcy co do sposobu zaliczania kolejności wpłat pożyczkobiorcy na spłatę kapitału pożyczki, czy inne opłaty pobierane w związku z udzieleniem pożyczki. W przekonaniu Sądu pierwszej instancji, gdyby - jak twierdzi Spółka – kolejność ta była określona jednoznacznie, tzn. wpłaty konsumenta zawsze zaliczane by były najpierw na opłaty zawiązane z pożyczką, a na końcu na spłatę kwoty głównej pożyczki, to użycie zwrotu „ wg swojego uznania” byłoby w analizowanym zapisie w istocie zbędne.

` Sąd Okręgowy nie podzielił również stanowiska powoda, iż w przypadku braku unormowania w umowie kredytu konsumenckiego kolejności zaliczania spłat, zastosowanie będzie miał art. 451 k.c. („ dłużnik mający względem tego samego wierzyciela kilka długów tego samego rodzaju może przy spełnieniu świadczenia wskazać, który dług chce zaspokoić. Jednakże to, co przypada na poczet danego długu, wierzyciel może przede wszystkim zaliczyć na związane z tym długiem zaległe należności uboczne oraz na zalegające świadczenia główne”). Regulacja ta, zdaniem Sądu pierwszej instancji, nie mogła znaleźć zastosowania na gruncie niniejszej sprawy, bowiem przywołany przepis przewiduje uprawnienie dłużnika do wskazania długu, który chce zaspokoić. Natomiast we wzorcu umowy o kredyt konsumencki (§ 2 pkt 11 umowy) zmodyfikowano tę zasadę w ten sposób, że uprawnienie do określenia kolejności zaliczenia otrzymywanych od pożyczkobiorcy kwot, przysługuje pożyczkodawcy, czyli wierzycielowi.

Za chybiony, zdaniem Sądu Okręgowego, należało także uznać zarzut powoda, jakoby Prezes UOKiK bezpodstawnie traktował opłaty za czynności windykacyjne oraz opłaty za nieterminową spłatę pożyczki jako opłaty niezwiązane z umową pożyczki, a tym samym nieobjęte dyspozycją § 2 pkt 11 umowy pożyczki. Analizując ten aspekt niniejszej sprawy Sąd pierwszej instancji podniósł, że wbrew wywodom Spółki, w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji organ nie prezentował takiego poglądu, a jedynie stwierdził, że pożyczkodawca także dla takich kosztów powinien określić kolejność zaliczania dokonywanych przez konsumenta spłat na poczet należności z umowy pożyczki, zapewniając konsumentowi kompleksowe i szczegółowe informacje w tym zakresie.

Mając na uwadze powyższe argumenty, Sąd Okręgowy uznał, że w świetle art. 30 ust. 1 pkt 8 ukk, również w przypadku umowy, przewidującej spłatę zobowiązania z tytułu zaciągniętego kredytu konsumenckiego albo jednorazowo albo etapowymi wpłatami, kredytodawca zobowiązany jest do wskazania w umowie zasad i kolejności zaliczania wpłat dokonywanych przez kredytobiorcę na poczet należności kredytodawcy. Brak zaś takiej regulacji w zakwestionowanych przez Prezesa UOKiK wzorcach umownych, stosowanych przez Spółkę (...), zdaniem Sądu pierwszej instancji, należało ocenić jako praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów.

Uznając trafność rozstrzygnięcia, zawartego w pkt IV sentencji zaskarżonej decyzji, Sąd Okręgowy uchylił jednak karę pieniężną, wymierzoną za stosowanie ww. praktyki (pkt IX ppkt 4 decyzji). Sąd pierwszej instancji miał tu na uwadze różnice w interpretacji art. 30 ust. 1 pkt 8 ukk oparte posiłkowo na interpretacji art. 10 ust. 2 pkt h dyrektywy 2008/43 WE. Sąd ten zważył mianowicie, iż praktyka zarzucana Spółce nie jest oczywista na tyle, że można wymagać od przedsiębiorcy trafnego rozumienia przepisów prawa. Zdaniem Sądu Okręgowego, Prezes Urzędu nie wykazał również negatywnych, praktycznych konsekwencji braku omawianej regulacji we wzorcach umownych i jej oddziaływania na sytuację konsumentów. Ponadto – jak argumentował Sąd pierwszej instancji - Spółka usunęła sporny zapis natychmiast po zapoznaniu się z zarzutami wskazanymi w postanowieniu z dnia 21 czerwca 2013 r. o wszczęciu postępowania w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Sąd Okręgowy zważył, iż od momentu otrzymania postanowienia do złożenia pisma, w którym Spółka zareagowała na zarzut minęło 3 tygodnie. Natomiast zawieranie umów zawierających sporny zapis wzorca umowy trwało od lutego 2013 r. do 24 lipca 2013 r. W aspekcie tych okoliczności Sąd pierwszej instancji skorzystał z fakultatywności kary i jej posiłkowego charakteru, nie uznając jej pierwszoplanowej roli przy stwierdzaniu praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów.

Odnosząc się do rozstrzygnięcia z pkt VI sentencji zaskarżonej decyzji, Sąd Okręgowy podniósł, iż strona odwołująca zarzuciła w tym zakresie niesłuszne przyjęcie, iż praktyka polegająca na pobieraniu odsetek w przypadku odstąpienia przez konsumenta od umowy kredytu konsumenckiego nosi znamiona „bezprawności”. Według powoda, Prezes, zobowiązany jako organ administracji publicznej do działania w granicach przepisów prawa, arbitralne uzupełnił art. 54 ust. 1 ukk o dodatkowy warunek, pod którym dozwolone jest pobieranie odsetek w przypadku odstąpienia od konsumenta od umowy pożyczki. Mianowicie – jak wskazała Spółka - warunkiem tym jest, aby takie same odsetki były należne jako wynagrodzenie za korzystanie z kapitału. W opinii strony odwołującej, takie stanowisko nie miało jakiegokolwiek oparcia w przepisach prawa powszechnie obowiązującego, a w świetle art. 54 ust. 1 ukk, skutkiem odstąpienia konsumenta od umowy kredytu konsumenckiego jest obowiązek zwrotu kapitału będącego świadczeniem głównym, jak również zastrzeżonych umową odsetek będących świadczeniem akcesoryjnym, dodatkowym, ubocznym – których roszczenie o zapłatę powstaję z chwilą powstania roszczenia o zapłatę długu głównego.

Z kolei Prezes UOKiK – jak zaznaczył Sąd pierwszej instancji - na gruncie niniejszej sprawy podtrzymał swoje stanowisko co do przypisania Spółce praktyki, określonej w pkt VI sentencji decyzji, wskazując, że zastrzeżone przez Spółkę odsetki stanowią w rzeczywistości dodatkową opłatę pobieraną przez nią za odstąpienie konsumenta od umowy, którą Spółka nie może obciążać konsumenta. Przedsiębiorca nie pobiera bowiem odsetek, stanowiących wynagrodzenie za korzystanie z kapitału w trakcie trwania umowy, ale zastrzega odsetki wyłącznie na wypadek odstąpienia konsumenta od umowy, a więc zerwania łączącego strony stosunku prawnego. Organ wywodził, że w takim przypadku konsument zobowiązany jest zatem spłacić tylko kwotę otrzymanej pożyczki, bez ponoszenia kosztów, niemniej jednak, zgodnie z zawartą umową, w razie odstąpienia od umowy konsument zobowiązany będzie do zapłaty na rzecz powoda „odsetek” za czas korzystania z pożyczki. Zdaniem Prezesa Urzędu, w takiej sytuacji wyraźnie widoczne jest, że zastrzeżone odsetki stanowią dodatkową opłatę obciążającą konsumenta za odstąpienie od umowy.

Ustosunkowując się do powyższych stanowisk stron, Sąd pierwszej instancji stwierdził, że istotą pożyczki, udzielanej przez odwołującą się Spółkę w oparciu o zakwestionowane przez Prezesa UOKiK wzorce umowne, było jej nieoprocentowanie (0%). Taka informacja widniała również w formularzu informacyjnym dotyczącym kredytu konsumenckiego w polu „koszty kredytu”. Jednocześnie w tym samym polu wskazano, że koszty kredytu związane z umową mogą ulec zmianie w przypadku odstąpienia od umowy pożyczki.

Sąd Okręgowy zważył, iż w § 2 ust. 12 Regulaminu udzielania pożyczek przewidziano, że odsetki pobierane są przez Spółkę (...) wyłącznie w przypadku: a) nieterminowej spłaty pożyczki – za okres kolejnych 60 dni następujących po ostatnim dniu okresu pożyczki lub do dnia spłaty o ile nastąpi wcześniej; b) odstąpienia pożyczkobiorcy od umowy pożyczki, za okres od dnia wypłaty pożyczki, do dnia jej zwrotu przez pożyczkobiorcę. Odsetki naliczane są w wysokości czterokrotności stopy kredytu lombardowego NBP w skali roku, obowiązującego w dacie zwrotu pożyczki.

Z kolei w § 5 ust. 4 wzorca umowy przyjęto, że po złożeniu oświadczenia o odstąpieniu i zwróceniu przez pożyczkobiorcę kwoty do wypłaty wraz z naliczonymi proporcjonalnie odsetkami należnymi za okres od wypłaty pożyczki do dnia jej spłaty na konto pożyczkodawcy, pożyczkodawca dokona całkowitego rozliczenia pożyczki w terminie 30 dni.

Tymczasem – jak zaznaczył Sąd pierwszej instancji - w art. 54 ust. 1 ukk przewidziano, że konsument nie ponosi kosztów związanych z odstąpieniem od umowy o kredyt konsumencki, z wyjątkiem odsetek za okres od dnia wypłaty kredytu do dnia spłaty kredytu. Natomiast według ust. 4, w przypadku odstąpienia od umowy, o którym mowa w art. 53, kredytodawcy nie przysługują żadne inne opłaty, z wyjątkiem bezzwrotnych kosztów poniesionych przez niego na rzecz organów administracji publicznej oraz opłat notarialnych.

Sąd pierwszej instancji podniósł, że art. 14 ust. 3 lit. b dyrektywy PE i Rady 2008/43 WE z dnia 23 kwietnia 2008 r. ws. umów o kredyt konsumencki stanowi, iż jeżeli konsument korzysta z prawa do odstąpienia od umowy, to bez nieuzasadnionej zwłoki, a najpóźniej w ciągu 30 dni kalendarzowych od wysłania kredytodawcy powiadomienia o odstąpieniu, spłaca on kredytodawcy kapitał oraz odsetki od kapitału należne od dnia wypłaty kredytu do dnia spłaty kapitału. Odsetki wylicza się na podstawie uzgodnionej stopy oprocentowania kredytu. Punktem odniesienia jest istnienie oprocentowania kredytu. W przypadku odstąpienia od umowy kredytodawcy nie przysługuje od konsumenta żadna inna rekompensata, z wyjątkiem rekompensaty bezzwrotnych opłat wniesionych przez kredytodawcę na rzecz organów administracji publicznej.

Zdaniem Sądu pierwszej instancji, z powyższych unormowań wynika jednoznacznie, że w związku z wykonaniem przez konsumenta uprawnienia do odstąpienia od umowy, nie mogą być na niego nałożone żadne opłaty, wyjąwszy odsetki od kapitału (należne za okres od dnia wypłaty kredytu do dnia spłaty kapitału) oraz bezzwrotne opłaty uiszczone przez kredytodawcę na rzecz organów administracji publicznej oraz opłaty notarialne.

W świetle okoliczności niniejszej sprawy, Sąd Okręgowy stanął na stanowisku, że skoro w typowej sytuacji – tj. spłaceniu pożyczki w terminie określonym w umowie, pożyczka udzielana przez (...) nie była oprocentowana, to zastrzeżenie odsetek w związku z odstąpieniem przez konsumenta od umowy, w sposób oczywisty nakłada na niego obowiązek poniesienia dodatkowej opłaty, niedopuszczalnej w świetle ww. przepisów prawa. W ocenie Sądu Okręgowego, żądanie przedmiotowych odsetek stanowi de facto ukrytą opłatę za odstąpienie od umowy pożyczki. Odsetki nie mają w tym przypadku charakteru świadczenia ubocznego, zależnego od istnienia i wymagalności długu podstawowego. Sprzeczność analizowanej praktyki z ww. przepisami prawa uzasadniała, w ocenie Sądu pierwszej instancji, przyjęcie, że stanowi ona praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów.

Sąd Okręgowy podniósł jednocześnie, iż kara pieniężna, wymierzona przez Prezesa Urzędu za stosowanie powyższej praktyki, stanowiła wyraz oceny całokształtu okoliczności sprawy z uwzględnieniem wymogów określonych w art. 111 uokik. Sąd pierwszej instancji zważył, że na profesjonalnych uczestnikach obrotu rynkowego spoczywa obowiązek dochowania należytej staranności przy ocenie zgodności ich działań z obowiązującymi przepisami prawa. Odstąpienie od umowy jest instytucją znaną prawu cywilnemu i co do zasady skutkuje zniweczeniem się stosunku prawnego od początku, a strony zobowiązane są do zwrotu tego co świadczyły wzajemnie. W tym kontekście Sąd pierwszej instancji stwierdził, iż jeżeli Spółka nie przewidziała odsetek za korzystanie z kapitału, to nie może ich żądać po ustaniu stosunku prawnego. Jak bowiem stanowi dyrektywa, odsetki wylicza się na podstawie stopy oprocentowania kredytu, czyli punktem odniesienia jest istnienie oprocentowania kredytu (tu 0%), a nie wprowadzenie nowej stopy oprocentowania na użytek odstąpienia od umowy (tu czterokrotność stopy kredytu lombardowego NBP). Zdaniem Sądu Okręgowego, Spółka powinna zdawać sobie sprawę z konieczności konstruowania umów w taki sposób, by nie doprowadzić do naruszenia zbiorowego interesu konsumentów.

W ocenie Sądu pierwszej instancji, kara w wysokości 8.527 zł była uzasadniona i w pełni adekwatna do stopnia oraz okoliczności naruszenia przez Spółkę przepisów ustawy. Sąd Okręgowy podniósł, iż praktyka Spółki nakierowana jest na naruszenie zbiorowych interesów konsumentów w wymiarze ekonomicznym, poprzez nałożenie na nich obowiązku, do którego pożyczkobiorcy nie są zobowiązani według przepisów prawa.

Za zasadne Sąd pierwszej instancji uznał natomiast zarzuty dotyczące praktyki określonej w pkt VIII sentencji zaskarżonej decyzji, sprowadzające się do zakwestionowania przyjętej przez Prezesa UOKiK wykładni art. 479 ⁴³ k.p.c., poprzez uznanie, że wyrok Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów posiada rozszerzoną prawomocność materialną nie tylko w stosunku do innych konsumentów (ew. innych podmiotów, którym przysługiwałaby w danej sprawie czynna legitymacja procesowa), ale także w stosunku do innych przedsiębiorców nie uczestniczących w konkretnym postępowaniu, a w efekcie praktyka Spółki, polegająca na stosowaniu postanowień we wzorcach umownych, których treść Prezes Urzędu uznał za tożsamą z postanowieniami wpisanymi do rejestru, nosi cechy bezprawności.

Sąd Okręgowy zważył, iż na gruncie niniejszej sprawy Prezes, wywodząc bezzasadność powyższego zarzutu, wskazywał, m.in., że akceptacja stanowiska Spółki i uznanie, że nie jest ona związana zakazem wynikającym z wpisu do rejestru, ponieważ nie była stroną postępowania sądowego o uznanie klauzuli za niedozwoloną oznaczałyby, że przepis art. 24 ust. 2 pkt 1 uokik jest pozbawiony skuteczności i jest praktycznie przepisem martwym.

Zdaniem Sądu Okręgowego, literalne brzmienie art. 24 ust. 1 i 2 uokik wskazuje, że zbiorowe interesy konsumentów mogą być naruszone przez stosowanie praktyk przedsiębiorców (i) bezprawnych (ii) godzących w te interesy. Sąd pierwszej instancji argumentował, iż przykładem takiej praktyki jest „w szczególności” stosowanie postanowień wzorców umów, które zostały wpisane do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, o którym mowa w art. 479 ⁴⁵ k.p.c. Użycie typowej techniki ustawodawczej „w szczególności” oznacza, że praktyka polegająca na stosowaniu postanowień wzorców umów uznanych za niedozwolone zawiera w sobie zarówno „godzenie” jak i „bezprawność” działania przedsiębiorcy. W takim kierunku – jak zaznaczył Sąd pierwszej instancji - szło dotychczasowe orzecznictwo Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów przyjmujące, że o bezprawności takiego działania przesądził sam ustawodawca. Dla wykazania naruszenia art. 24 ust. 1 i 2 pkt 1 uokik konieczne było dowiedzenie, w przypadku stosowania postanowień wzorców umów uznanych za niedozwolone, tożsamości kwestionowanych klauzul z klauzulami wpisanymi do Rejestru w zakresie dwóch elementów: tożsamości stosunków prawnych oraz treści klauzuli kwestionowanej z treścią klauzuli uznanej za abuzywną.

Analizując ten aspekt niniejszej sprawy, Sąd Okręgowy wskazał, że zakaz stosowania postanowień wzorców umów dotyczył „przedsiębiorcy”. Ustawa nie konkretyzowała, czy jest to „przedsiębiorca będący stroną” postępowania o uznanie postanowień wzorców umowy za niedozwolone, czy „inny przedsiębiorca” wobec którego nie toczyło się tego typu postępowanie. O tym, że postawienie zarzutu naruszenia zbiorowych interesów konsumentów było możliwe przedsiębiorcy nie będącemu stroną postępowania, wynikało z art. 479 ⁴³ k.p.c., zgodnie z którym w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone prawomocny wyrok ma skutek wobec osób trzecich od chwili wpisania uznanego za niedozwolone postanowienia wzorca umowy do rejestru, o którym mowa w art. 479 ⁴⁵ § 2 k.p.c. Wyrok uwzględniający powództwo o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone mimo, że wydany w określonym układzie procesowym stron oddziaływuje na sferę osób trzecich nie biorących udziału w postępowaniu. Jednym ze skutków wyroków prawomocnych uznających za niedozwolone postanowienia wzorca umowy wpisane do rejestru Prezesa UOKiK jest właśnie postępowanie oparte na art. 24 uokik.

Sąd Okręgowy przytoczył jednocześnie wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 2006 r. (sygn. akt III SK 7/06), w którym stwierdzono, że „ zakazane jest posługiwanie się w obrocie prawnym postanowieniami wzorów umów wpisanych do rejestru jako niedozwolone przez wszystkich i przeciwko wszystkim kontrahentom występującym w stosunkach prawnych określonego rodzaju”. Sąd pierwszej instancji podniósł, iż w uzasadnieniu tego orzeczenia Sąd Najwyższy podkreślał, iż uznanie określonej klauzuli za niedozwoloną i wpisanie jej do rejestru działa erga omnes, a dalsze posługiwanie się nią jest zakazane w obrocie prawnym nie tylko względem podmiotu, wobec którego to orzeczono, ale również w identycznych lub podobnego rodzaju stosunkach prawnych nawiązanych przez osoby trzecie, bez ograniczenia w jakikolwiek sposób kategorii tych podmiotów. Stanowisko to – jak zaznaczył Sąd Okręgowy - znalazło odzwierciedlenie w dalszym orzecznictwie (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 13 lipca 2006r., sygn. akt III SZP 3/06 oraz wyroki Sądu Apelacyjnego w Warszawie m. in. z dnia 2 grudnia 2005r., sygn. akt VI ACa 760/05, z dnia 16 listopada 2005r., sygn. akt VI ACa 473/05, czy z dnia 3 grudnia 2012r. sygn. akt VI ACa 934/12).

Sąd pierwszej instancji zwrócił przy tym uwagę, że odmienny pogląd, co do rozumienia skutków rozszerzonej prawomocności materialnej przewidzianej w art. 479 ⁴³ k.p.c., wyraził Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 7 października 2008 r. (sygn. akt III CZP 80/08); gdzie przyjęto, że prawomocność ta nie wyłącza możliwości wytoczenia powództwa przez tego samego lub innego powoda przeciwko innemu przedsiębiorcy, niebiorącemu udziału w postępowaniu, w którym zapadł wyrok, stosującemu takie same lub podobne postanowienia wzorca, jak wpisane do rejestru klauzul uznanych za niedozwolone. Tym samym, Sąd Najwyższy opowiedział się za przyjęciem na gruncie art. 479 ⁴³ k.p.c., jednostronnie rozszerzonej prawomocności materialnej orzeczenia, tj. tylko „na rzecz” wszelkich osób, a nie „przeciw” wszelkim osobom.

Taka przy tym interpretacja rozszerzonej prawomocności była również zaprezentowana przez Sąd Najwyższy w uchwale z 13 grudnia 2013 r., III CZP 73/13, Biul. SN 2013/12/15. W tym kierunku poszło kolejne orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia z dnia 30 maja 2014 r. III CSK 204/13 (LEX 1466608), gdzie Sąd wskazał „ skutek związania wynikający z art. 479 ⁴³ k.p.c. dotyczy spraw odnoszących się do postanowienia wzorca umowy, co do którego uprzednio prawomocnym wyrokiem sądu został on uznany za niedozwolony i nie obejmuje postanowienia umowy o zbliżonym brzmieniu, którym posłużył się w relacjach z konsumentami inny przedsiębiorca”.

Sąd pierwszej instancji podniósł, że przełożenie tych zasad na postępowanie w sprawie stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów uwypuklił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 12 lutego 2014 r. (III SK 18/13, Lex nr 1448753), odwołującym się do wyroku TSUE z dnia 26 kwietnia 2012 r. w sprawie C-472/10 N. H. przeciwko I. Z..

Sąd Okręgowy wskazał, że TSUE dokonał wykładni przepisów art. 6 ust. 1 związku z art. 7 ust. 1 i 2 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.U. L 95, s. 29) uznając, że powołane przepisy nie stoją na przeszkodzie, aby stwierdzenie nieważności nieuczciwego postanowienia umownego zawartego we wzorcu umowy konsumenckiej, wywierało, zgodnie z tymi przepisami, skutki wobec ogółu konsumentów, którzy zawarli z zainteresowanym przedsiębiorcą umowę, do której stosuje się ten sam wzorzec umowy, w tym wobec konsumentów, którzy nie byli stroną postępowania o zaniechanie naruszeń. W wypadku stwierdzenia nieuczciwego charakteru postanowienia wzorca umowy w ramach takiego postępowania sądy krajowe są zobowiązane, także na przyszłość, wyciągać z urzędu wszelkie konsekwencje wynikające z prawa krajowego, tak aby wspomniane postanowienie nie wiązało konsumentów, którzy zawarli z zainteresowanym przedsiębiorcą umowę, do której stosuje się ten sam wzorzec umowy ((...)).

Wydany wyrok, w przekonaniu Sądu Okręgowego, potwierdził trafność powołanej drugiej uchwały Sądu Najwyższego i przekreślił możliwość uznania za bezprawne działanie przedsiębiorcy, który nie był stroną postępowania o uznanie postanowienia wzorca umowy za niedozwolone a stosującego postanowienia wzorców umów, które zostały wpisane do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone. Zdaniem Sądu pierwszej instancji, wprost wynikało to z opinii Rzecznika Generalnego V. T. przedstawionej w dniu 6 grudnia 2011 r. w sprawie C‑472/10 pkt 60 „ trudno byłoby pogodzić skutek erga omnes na niekorzyść niebiorących udziału w postępowaniu przedsiębiorców z zasadą uczciwego postępowania sądowego, tym bardziej że zostałaby im odebrana możliwość zajęcia stanowiska przed wydaniem odnoszącego się do nich wyroku dotyczącego zarzutu stosowania nieuczciwych postanowień umownych w obrocie. Prawo do bycia wysłuchanym, będące emanacją zasady państwa prawnego i należące do uznanych w orzecznictwie ogólnych zasad prawa Unii, nie byłoby zapewnione w wystarczający sposób w przypadku skutku erga omnes odnoszącego się bez wyjątku do osób niebiorących udziału w postępowaniu, a środek ten nie byłby adekwatny w rozumieniu art. 7 dyrektywy. Należy w związku z tym podkreślić, że kwestia zgodności z zawartymi w prawie Unii prawami podstawowymi powstaje jedynie o tyle, o ile skutek erga omnes wyroków krajowych zostaje wprowadzony w przepisach objętych zakresem zastosowania dyrektywy 93/13. Przeciwko skutkowi erga omnes na korzyść osób niebiorących udziału w postępowaniu nie przemawiają natomiast żadne względy. Ponieważ nie zachodzi naruszenie praw podstawowych odnoszących się do postępowania, w każdym razie nie można tego stwierdzić na podstawie akt sprawy przekazanych Trybunałowi, należy w konsekwencji uznać, że kryterium adekwatności jest również spełnione”.

Z uwagi na zasady ustalania niedozwolonego charakteru postanowienia wzorca umowy, Sąd Okręgowy stanął na stanowisku, że nie jest możliwe traktowanie jako praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów w rozumieniu art. 24 ust. 2 pkt 1 u.o.k.k. zachowania innego przedsiębiorcy, polegającego na stosowaniu postanowień wpisanych do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone i nakładanie kar pieniężnych z tego tytułu.

Sąd pierwszej instancji podniósł, że w uzasadnieniu wyroków z 14 kwietnia 2010 r., III SK 1/10 oraz z 1 czerwca 2010 r., III SK 5/10, Sąd Najwyższy zwrócił uwagę na to, że w sprawach z odwołania od decyzji nakładającej karę pieniężną na przedsiębiorcę zachodzi potrzeba weryfikacji takich decyzji z zachowaniem wymagań analogicznych do tych, jakie obowiązują sąd orzekający w sprawie karnej (por. też zawarte w tych wyrokach wyjaśnienia dotyczące orzecznictwa ETPC - wyrok z 24 września 1997 r. w sprawie 18996/91 G. A. przeciwko Grecji, LEX nr 79585; decyzja ETPC z 23 marca 2000 r. w sprawie 36706/97 I. H., Y. (...) Ltd. przeciwko Grecji, LEX nr 520369).

Wskazując na powyższe Sąd pierwszej instancji podniósł, że wykorzystanie przez organ regulacyjny jego kompetencji do nałożenia kary pieniężnej musi poprzedzać wykazanie, że zachodzą przewidziane w ustawie przesłanki kary. Tylko bowiem wtedy, gdy działanie przedsiębiorcy jest bezprawne i narusza zbiorowe interesy konsumentów przez stosowanie postanowień wpisanych do rejestru może skutkować nałożeniem kary.

Sąd Okręgowy w pisemnych motywach zaskarżonego orzeczenia zawarł również rozważania w aspekcie bezprawności. Sąd pierwszej instancji zważył mianowicie, iż pojęcie to oznacza sprzeczność z porządkiem prawnym jako całość. Przez „porządek prawny” rozumie się przy tym nakazy i zakazy wynikające z normy prawnej, ale również nakazy i zakazy wynikające z norm moralnych i obyczajowych, czyli zasad współżycia społecznego (dobrych obyczajów). Z kolei przepisy prawa obejmują konstytucyjnie rozumiane źródła prawa: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia. W kontekście powyższego, Sąd pierwszej instancji stwierdził, że bezprawnym będzie takie zachowanie, które stanowi obiektywne złamanie określonych reguł postępowania. Sąd Okręgowy zważył, iż Prezes Urzędu odwoływał się do definicji bezprawności i uznał, że jest bezprawne działanie przedsiębiorcy polegające na stosowaniu postanowień wzorca umowy wpisanego do rejestru niedozwolonych postanowień umownych ze względu na takie zdefiniowanie w art. 24 uokik i rozszerzoną skuteczność wyroku w sprawie o uznanie postanowień umownych co wynika z art. 479 ⁴³ k.p.c. (strona 29 i 30 decyzji). Samo odwołanie się do bezprawności jako jednego z przypadków wymienionych w art. 24 ust. 2 uokik – gdy ten przypadek nie polega na sprzeczności z ogólnie przyjętym porządkiem prawnym (jak pkt 2 i 3) tylko na sprzeczności z postanowieniami uznanymi za niedozwolone w konkretnym układzie procesowym stron i w konkretnym wzorcu – nie stanowiło jednak w ocenie Sądu pierwszej instancji wykazania przesłanki bezprawności. W związku zaś z tym, że nie zostały wskazane normy, czy to prawne, czy moralne, którym działanie przedsiębiorcy uchybiło, Sąd Okręgowy uznał, że nie może oprzeć się na ustaleniach w zakresie bezprawności działania przedsiębiorcy. Skoro jako bezprawne nie może być uznane działanie przedsiębiorcy stosującego postanowienia wzorców umów, które zostały wpisane do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, ale nie będącego stroną postępowania, w wyniku którego te postanowienia zostały wpisane do rejestru to, zdaniem Sądu pierwszej instancji, nie zachodzi bezprawność działania.

W ocenie Sądu Okręgowego, istniały więc przesłanki do uchylenia decyzji w zakresie rozstrzygnięcia z pkt VIII oraz pkt IX ppkt 8 sentencji decyzji. Sąd pierwszej instancji zważył, że nałożenie kary za naruszenie zakazu z art. 24 uokik przy uznaniu „bezprawności” działania, które nie może być uznane za bezprawne wobec odwołującego narusza art. 7 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Czynem zagrożonym karą jest bowiem czyn, który wypełnia znamiona opisane przez ustawę. Sąd Okręgowy – powołując się na publikację L. Garlicki, P. Hofmański, A. Wróbel, Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Komentarz do artykułów 1–18. Tom I. Komentarz. Warszawa 2010, (...) - zważył, iż brak jest podstaw do przyjęcia, że poza zakresem regulacji powołanego przepisu pozostają czyny niebędące w świetle prawa krajowego poszczególnych państw przestępstwami, jeżeli odpowiedzialność za nie ma w istocie charakter penalny. W rachubę wchodzą tu na przykład wykroczenia (np. Francja, Niemcy, Polska), delikty prawa administracyjnego, czy delikty dyscyplinarne.

Sąd Okręgowy podniósł jednocześnie, iż Europejska Konwencja Praw Człowieka jest elementem polskiego systemu prawnego. Konwencja stanowi źródło powszechnie obowiązującego prawa, przysługuje jej przymiot bezpośredniego stosowania oraz pierwszeństwo przed ustawami zwykłymi i pozostałymi aktami normatywnymi niższego rzędu (art. 89 i 91 w zw. z art. 241 ust. 1 Konstytucji RP). Konwencja musi natomiast - w każdym razie z perspektywy prawa konstytucyjnego - pozostawać w zgodzie z Konstytucją RP (art. 188 pkt 1 Konstytucji RP) (op.cit.). Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka powinno być zatem uwzględniane przy interpretacji przepisów prawa polskiego. Sąd Okręgowy powołał się przy tym na stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w postanowieniu z dnia 11 stycznia 1995 r., III ARN 75/94, OSNAPiUS 1995 nr 9, poz. 106. Sąd pierwszej instancji podniósł, iż zgodnie ze stanowiskiem Trybunału, przestępstwa i kary muszą być jasno zdefiniowane przez prawo, co oznacza, że jednostka musi z treści przepisu zorientować się, jakie działania prowadzą do odpowiedzialności karnej. W kontekście powyższego, zdaniem Sądu pierwszej instancji, na gruncie niniejszej sprawy analizowanemu zachowaniu powoda nie można było przypisać bezprawności, a tym samym nie było podstaw do nałożenia kary. W przekonaniu Sądu Okręgowego, bezprawność przypisana przez Prezesa UOKik dla ustalenia praktyki z art. 24 uokik nie znajdowała uzasadnienia w prawie materialnym i nie była wiążąca dla Sądu orzekającego w zakresie kary.

Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 479 ^31a k.p.c., Sąd Okręgowy częściowo uchylił decyzję i oddalił odwołanie w pozostałej części.

O kosztach postępowania Sąd pierwszej instancji orzekł na podstawie art. 100 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł pozwany, zaskarżając go w części, tj. w zakresie punktu pierwszego i trzeciego.

Przedmiotowemu orzeczeniu skarżący zarzucił:

I.  naruszenie prawa materialnego, tj.:

1.  art. 24 ust. 2 pkt 1 uokik poprzez jego błędną wykładnię prowadzącą do uznania, że powód nie stosował praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów, określonej w ww. przepisie, przypisanej mu w pkt VIII sentencji decyzji Prezesa Urzędu nr (...) z dnia 31 grudnia 213 roku, ponieważ nie był stroną postępowań sądowych o uznanie zakwestionowanych postanowień wzorca umowy za niedozwolone;

2.  art. 106 ust. 1 pkt 4 uokik poprzez jego niezastosowanie i odstąpienie od nałożenia na powoda kar pieniężnych za stosowanie praktyk wskazanych w punkcie IV i VIII sentencji ww. decyzji;

II.  a w konsekwencji naruszenie prawa procesowego, tj. art. 100 k.p.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i uznanie, że w rozpatrywanej sprawie uzasadnione było wzajemne zniesienie między stronami kosztów postępowania.

Wskazując na powyższe skarżący wniósł o zmianę wyroku w zaskarżonej części poprzez oddalenie odwołania w zakresie punktu VIII i IX ppkt 4 i 8 oraz zasądzenie od powoda na swoją rzecz kosztów zastępstwa procesowego za pierwszą instancję według norm przepisanych. Jednocześnie skarżący wniósł o zasądzenie od powoda na swoją rzecz kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu odwoławczym według norm przepisanych.

Na wypadek zaś nieuwzględnienia powyższego wniosku, skarżący wniósł o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

Powód w odpowiedzi na apelację pozwanego wniósł o jej oddalenie oraz o zasądzenie kosztów postępowania odwoławczego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł również powód, zaskarżając go w części, tj. zakresie punktu drugiego sentencji, w części oddalającej odwołanie powoda co do punktów VI i IX ppkt 6 decyzji.

Przedmiotowemu orzeczeniu skarżący zarzucił:

1.  naruszenie art. 233 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego i kompletnego rozważenia materiału dowodowego, polegające na nieuwzględnieniu wszystkich okoliczności, które w ocenie powoda świadczą o niestosowaniu przez powoda praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów w zakresie, którego dotyczy punkt VI decyzji;

2.  naruszenie przepisów prawa materialnego poprzez błędną wykładnię art. 24 ust. 1 i ust. 2 pkt 3 uokik poprzez jego błędne zastosowanie i uznanie praktyki określonej w punkcie VI decyzji za bezprawną, a tym samym naruszające zbiorowe interesy konsumentów;

3.  naruszenie przepisów prawa materialnego poprzez błędną wykładnię art. 54 ust. 1 i 4 uokik w zw. z art. 359 § 1 i 2 k.c., jak również błędne niezastosowanie art. 359 § 1 i 2 k.c., a w związku z powyższym – uznanie, iż kredytodawcy (pożyczkodawcy) w przypadku odstąpienia przez konsumenta nie należą się odsetki zastrzeżone w umowie na wypadek odstąpienia od umowy przez konsumenta, konsekwentnie kredytodawcy (pożyczkodawcy) nie należy się wynagrodzenie za korzystanie ze środków pieniężnych przeniesionych na rzecz konsumenta od momentu ich przekazania do chwili ich zwrotu kredytodawcy (pożyczkodawcy) mimo, iż odsetki zostały przez strony zastrzeżone w umowie;

4.  naruszenie art. 32 ust. 1 oraz ust. 2 Konstytucji, wyrażających zasadę równości wobec prawa, równego traktowania oraz zakazu dyskryminacji w życiu gospodarczym - poprzez przyjęcie, iż powód nie jest uprawniony do wynagrodzenia za kapitał oddany do dyspozycji kredytobiorcy w przypadku, gdy ten odstąpi od umowy kredytu w oparciu o art. 54 uokik.

Wskazując na powyższe skarżący wniósł o zmianę wyroku w zaskarżonej części poprzez zmianę punktu drugiego sentencji wyroku i uchylenie zaskarżonej decyzji w punkcie VI i punkcie IX ppkt 6 decyzji; ewentualnie o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie w tym zakresie sprawy do ponownego rozpoznania. W każdym przypadku powód wniósł o zasądzenie od pozwanego na swoją rzecz kosztów postępowania odwoławczego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Pozwany w odpowiedzi na apelację powoda wniósł o jej oddalenie oraz o zasądzenie od powoda na swoją rzecz kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył, co następuje:

Obie apelacje okazały się niezasadne i podlegają oddaleniu.

Sąd Okręgowo prawidłowo ustalił stan faktyczny, a jego ustalenia Sąd Apelacyjny przyjął za własne.

W apelacji powódki stwierdzono, że Sąd Okręgowy „arbitralnie uzupełnił art. 54 ust. 1 u.o.k.k. o dodatkowy warunek, pod którym dozwolone jest pobieranie odsetek w przypadku odstąpienia konsumenta od umowy pożyczki. Mianowicie, warunkiem tym zgodnie z rozumowaniem Sądu Okręgowego, jest aby takie same odsetki były należne, zgodnie z treścią umowy pożyczki, jako odsetki umowne stanowiące wynagrodzenie za korzystanie z kapitału” (k. 206). W oparciu o to stanowisko, powódka sformułowała zarzuty naruszenia przez zaskarżone orzeczenie art. 233 k.p.c. oraz art. 54 ust. 1 i 4 u.k.k. w zw. z art. 359 § 1 i 2 k.c., jak również błędnego niezastosowania art. 359 § 1 i 2 k.c.

Zgodnie z art. 54 ust. 1 u.k.k., konsument nie ponosi kosztów związanych z odstąpieniem od umowy o kredyt konsumencki, z wyjątkiem odsetek za okres od dnia wypłaty kredytu do dnia spłaty kredytu. Unormowanie to implementuje do polskiego porządku prawnego rozwiązania przyjęte Dyrektywą 2008/48/WE z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie umów o kredyt konsumencki oraz uchylającą dyrektywę Rady 87/102/EWG (DzU UE 2008 L 133/66). Zgodnie z art. 14 ust. 3 b) wskazanego unijnego aktu normatywnego, jeżeli konsument korzysta z prawa do odstąpienia od umowy, to bez nieuzasadnionej zwłoki, a najpóźniej w ciągu 30 dni kalendarzowych od wysłania kredytodawcy powiadomienia o odstąpieniu, spłaca on kredytodawcy kapitał oraz odsetki od kapitału należne od dnia wypłaty kredytu do dnia spłaty kapitału. Odsetki wylicza się na podstawie uzgodnionej stopy oprocentowania kredytu. W przypadku odstąpienia od umowy kredytodawcy nie przysługuje od konsumenta żadna inna rekompensata, z wyjątkiem rekompensaty bezzwrotnych opłat wniesionych przez kredytodawcę na rzecz organów administracji publicznej.

W myśl motywu 34 wskazanej Dyrektywy „w celu zbliżenia procedur korzystania z prawa do odstąpienia od umowy w podobnych obszarach należy ustanowić przepis dotyczący prawa do odstąpienia bez ponoszenia kary z tego tytułu i bez obowiązku przedstawiania uzasadnienia, na warunkach zbliżonych do przewidzianych w dyrektywie 2002/65/WE Parlamentu i Rady z dnia 23 września 2002 r. dotyczącej sprzedaży konsumentom usług finansowych na odległość”. W tym kontekście warto więc zwrócić uwagę na art. 7 ust. 1 dyrektywy 2002/65/WE. Stanowi on, że jeśli konsument wykonuje prawo odstąpienia zgodnie z art. 6 ust. 1, można wymagać od niego jedynie zapłaty bez zbędnej zwłoki za usługę rzeczywiście dostarczoną przez dostawcę zgodnie z umową. Wykonanie umowy może nastąpić jedynie po uzyskaniu zgody konsumenta. Kwota do zapłaty nie może:

– przekroczyć kwoty, która jest proporcjonalna do zakresu już dostarczonej usługi w porównaniu do całego zakresu umowy,

– w żadnym razie być w takiej wysokości, która mogłaby być postrzegana jako kara.

Analiza powołanych dyrektyw pozwala na stwierdzenie, że intencją unijnego prawodawcy było wyłączenie możliwości pogorszenia sytuacji konsumenta w wyniku odstąpienia przez niego od umowy. Pojęcie kary, którym wskazane akty normatywne operują należy rozumieć jako nałożenie jakiejkolwiek dolegliwości. Za sprzeczny z wolą unijnego prawodawcy należy w każdym razie uznać stan rzeczy, w którym sytuacja konsumenta, w relewantnym zakresie, po odstąpieniu od umowy jest gorsza od tej, w której znajdowałby się, gdyby od umowy nie odstąpił. Jest to szczególnie dobrze widoczne przy analizie art. 7 ust. 1 tiret 1 dyrektywy 2002/65/WE, który jako górną granicę wysokości kwoty należnej od konsumenta określa kwotę proporcjonalną do zakresu już dostarczonej usługi.

Zasada prounijnej interpretacji prawa krajowego nakazuje uwzględniać, w procesie wykładni art. 54 ust. 1 u.k.k., wskazane wyżej reguły dotyczące kształtowania sytuacji konsumenta po odstąpieniu od umowy. Słuszność tego kierunku interpretacyjnego znajduje oparcie również w aksjologii unijnego i polskiego prawa ochrony konsumenta. Podkreślić należy w szczególności, iż do najważniejszych celów, których realizacji służy Dyrektywa należy ochrona konsumenta (por. zwłaszcza motywy 8 i 9). W doktrynie wskazuje się, że „podstawową funkcją omawianego uprawnienia jest przyznanie konsumentowi odpowiedniego czasu do namysłu w sprawie obowiązywania umowy o kredyt konsumencki (ang. cooling-off period). Mimo że konsument zawarł już skutecznie umowę, ma prawo z niej zrezygnować, jeśli po namyśle stwierdzi, że kredytu nie potrzebuje albo nie odpowiadają mu warunki kredytu”. Podnosi się też, że badane uprawnienie „stanowi jeden z elementów ogólnego systemu normatywnego, który ma sprzyjać odpowiedzialnemu udzielaniu kredytów” (T. Czech, Komentarz do art.53 ustawy o kredycie konsumenckim, Lex punkt 7).

Przenosząc te rozważania na grunt niniejszej sprawy stwierdzić należy, iż Sąd I instancji trafnie stwierdził, że „skoro w typowej sytuacji – tj. spłaceniu pożyczki w terminie określonym w umowie, pożyczka udzielana przez (...) nie była oprocentowana, to zastrzeżenie odsetek w związku z odstąpieniem przez konsumenta od umowy, w sposób oczywisty nakłada na niego obowiązek poniesienia dodatkowej opłaty”, co jest niedopuszczalne (k. 179).

Akceptacja dla istnienia obowiązku zapłaty odsetek przez konsumenta po odstąpieniu od umowy w sytuacji, gdy do ich zapłaty nie byłby on zobowiązany w razie nieodstępowania od umowy oznaczałaby aprobatę dla, jak ujmuje się to we frazeologii powołanych dyrektyw, „karania” konsumenta za skorzystanie z ustawowego uprawnienia do odstąpienia od umowy. W takiej sytuacji doszłoby do zaburzenia proporcji pomiędzy wysokościami przedmiotowych świadczeń. Skoro w przypadku nieskorzystania z prawa odstąpienia odsetki wynosiły by zero to, zgodnie z regułą proporcjonalności analizowanych świadczeń, konsument nie może być obowiązany do zapłaty odsetek, w razie skorzystania z tego uprawnienia.

Wskazany kierunek interpretacyjny umożliwia realizację celów badanego unormowania. Zapobiega on w szczególności istnieniu presji finansowej, która skłaniałaby konsumentów do rezygnacji z odstąpienia od umowy. Nie tylko sprzyja to ochronie swobody decyzyjnej konsumenta, ale również jest zgodne z interesem publicznym, w który godziłoby trwanie stosunku zobowiązaniowego kontestowanego od pierwszych dni jego trwania przez jego słabszą stronę. Możliwość skorzystania z badanego ustawowego prawa odstąpienia ogranicza w szczególności ilość pożyczek, których spłacalność jest problematyczna, co jest korzystne nie tylko dla konsumentów, ale i dla sektora finansowego oraz sprzyja realizacji interesu publicznego.

W światle przedstawionego wyżej rozumowania, przedstawione w apelacji powódki dywagacje dotyczące zagadnienia akcesoryjnego charakteru odsetek nie mają znaczenia dla rozstrzygnięcia badanej kwestii.

Podniesione w apelacji powódki, zarzuty naruszenia przez zaskarżone orzeczenie art. 233 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego i kompletnego rozważenia materiału dowodowego, a także naruszenia przez nie, poprzez błędną wykładnię, art. 54 ust. 1 i 4 u.k.k. w zw. z 359 par. 1 i2 k.c., jak również błędnego niezastosowania art. 359 § 1 i 2 kc należy zatem uznać za chybione.

Wskazane wyżej argumenty znajdują zastosowanie również do podniesionego w apelacji powódki zarzutu naruszenia przez zaskarżone orzeczenie art. 24 ust. 1 i ust. 2 pkt 3 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. Stwierdzenie naruszenia przez powódkę art. 54 ust. 1 i 4 ustawy o kredycie konsumenckim musiało prowadzić do wniosku, że jej działanie było bezprawne. Wskazane zachowanie mogło też prowadzić do wyrządzenia konsumentom realnych szkód. Wysokość nałożonej kary odpowiada ustawowym zasadom jej wymierzania. Sąd I instancji trafnie przyjął, że powódka powinna była w taki sposób konstruować umowy, by nie doprowadzić do naruszenia zbiorowych interesów konsumentów. Nie budzi zastrzeżeń ustalenie Sądu I instancji, iż „kara w wysokości 8.527 zł jest uzasadniona i w pełni adekwatna do stopnia oraz okoliczności naruszenia przez Spółkę przepisów ustawy. Praktyka Spółki nakierowana jest na naruszanie zbiorowych interesów konsumentów w wymiarze ekonomicznym, poprzez nałożenie na nich obowiązku, do którego pożyczkobiorcy nie są zobowiązani wg przepisów prawa” (k. 180).

Za trafnością stanowiska Sądu I instancji w zakresie wysokości kary dodatkowo przemawia specyfika rynku usług finansowych. Szkody, których w wyniku dopuszczania się przez przedsiębiorców bezprawnych działań doznać mogą konsumenci są w tej sferze życia społeczno-gospodarczego szczególnie dolegliwe. Podejmowanie przez przedsiębiorców działań sprzecznych z prawem ochrony konsumenta godzi również w zaufanie na rynkach finansowych, co jest szkodliwe ze społeczno-gospodarczego punktu widzenia. Uzasadnia to stosunkowo pryncypialne podejście do egzekwowania reguł ochrony konsumenta na przedmiotowej płaszczyźnie.

Zależności między przyjętym kierunkiem interpretacyjnym a realizacją interesu publicznego i ochroną konsumenta prowadzą też do wniosku, że całkowicie bezzasadne są zarzuty naruszenia przez zaskarżone orzeczenie art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji. W tym kontekście podkreślić należy, że ochrona konsumenta znajduje bardzo silne oparcie na poziomie konstytucyjnym. W tym miejscu wskazać należy, że art. 76 Konstytucji stanowi, iż władze publiczne chronią konsumentów, użytkowników i najemców przed działaniami zagrażającymi ich zdrowiu, prywatności i bezpieczeństwu oraz przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi. Zakres tej ochrony określa ustawa. Aprobaty dla daleko idącej ochrony konsumenta poszukiwać też można w art. 20 Konstytucji, który stanowi, iż społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej. Ochrona konsumenta, na obecnym etapie rozwoju europejskich systemów prawnych, stanowi istotny komponent koncepcji społecznej gospodarki rynkowej.

Nawet jeżeli rzeczywiście w konkretnych przypadkach stosowanie art. art. 54 ust. 1 i 4 u.k.k. prowadzi do niekorzystnych dla powódki skutków, to nie oznacza to jeszcze konstytucyjnie zakazanej dyskryminacji. Relatywne uprzywilejowanie konsumenta znajduje bowiem obiektywne uzasadnienie w realizacji konstytucyjnie chronionych wartości. W okolicznościach konkretnej sprawy zwrócić należy uwagę, że na rozmiary ewentualnych dolegliwości wpływ wywiera strategia rynkowa realizowana przez powódkę, która zdecydowała się na udzielanie pożyczek bez oprocentowania.

Stanowiska powódki w żaden sposób nie wzmacnia analiza wyroku Trybunału Sprawiedliwości w sprawie M.(C-489/07), na które się ona powołuje. W orzeczeniu tym stwierdzono, że „wykładni przepisów art. 6 ust. 1 zdanie drugie i ust. 2 dyrektywy 97/7/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 maja 1997 r. w sprawie ochrony konsumentów w przypadku umów zawieranych na odległość należy dokonywać w ten sposób, że stoją na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu przewidującemu generalną możliwość żądania przez sprzedawcę od konsumenta odszkodowania za używanie rzeczy zakupionej w drodze umowy zawartej na odległość, w przypadku gdy ten ostatni skorzystał ze swego prawa do odstąpienia w terminie. Jednakże te same przepisy nie stoją na przeszkodzie temu, by konsument był zobowiązany do zapłaty odszkodowania za używanie rzeczy, w przypadku gdy korzystał z rzeczy w sposób niezgodny z zasadami prawa cywilnego, takimi jak dobra wiara czy bezpodstawne wzbogacenie, pod warunkiem że nie narusza to celu tej dyrektywy, a w szczególności funkcjonalności i skuteczności prawa do odstąpienia, czego ustalenie jest zadaniem sądu krajowego.”.

Podkreślić należy, iż orzeczenie to dotyczy granic swobody ustawodawcy krajowego, a zagadnienie to nie było przedmiotem niniejszego sporu. Ponadto odstępując od umowy konsument korzysta ze swego ustawowego uprawnienia, a jego działania w żadnej mierze nie można uznać za bezprawne, czy też sprzeczne z zasadami prawa cywilnego.

Nieuprawnionym jest też zarzut, iż orzeczenie Sądu I instancji prowadzi do bezpodstawnego wzbogacenia konsumentów, w rozumieniu art. 405 k.c., „albowiem środki przekazywane na rachunek pożyczkobiorcy [kredytobiorcy] są lub mogą być oprocentowane w oparciu o umowę”. W tego typu przypadkach świadczenie należne konsumentowi ma źródło w umowie, a podstawą uprawnienia konsumenta do korzystania ze wskazanej kwoty są normy ustawowe. Nie ma zatem żadnych powodów do wiązania analizowanej sytuacji z kodeksową instytucją bezpodstawnego wzbogacenia.

W apelacji pozwanego podniesiono zarzut, iż zaskarżone orzeczenie narusza art. 24 ust. 2 pkt 1 uokik, poprzez jego błędną wykładnię prowadzącą do uznania, że powódka nie stosowała praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów określonej w ww. przepisie, przypisanej jej w pkt VIII sentencji decyzji Prezesa Urzędu nr (...) z dnia 31 grudnia 2013 r., ponieważ nie była stroną postępowań sądowych o uznanie zakwestionowanych postanowień wzorca umowy za niedozwolone.

Przes UOKiK podniósł, że „bezprawność przypisanej powódce praktyki (…) wywiódł z tożsamości stosowanych przez nią postanowień wzorca z postanowieniami uznanymi za niedozwolone w postępowaniach prowadzonych przeciwko innym przedsiębiorcom i wpisanymi następnie do rejestru niedozwolonych postanowień umownych na podstawie prawomocnych wyroków sądu wydanych w tych postępowaniach” (k. 193).

Zasadność wywodu Prezesa UOKiK mogła budzić uzasadnione wątpliwości w czasie wniesienia apelacji. Należy jednak uznać, że zostały one wyjaśnione uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 20 listopada 2015 r., III CZP 17/15. Wskazano w niej, że „Odmienność interesów reprezentowanych po stronie czynnej i biernej postępowania w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone daje podstawę do zajęcia stanowiska, że - jakkolwiek brzmienie art. 479 ⁴³ k.p.c. nie przewiduje odpowiedniego zróżnicowania trzeba w ramach wykładni dokonać jego teleologicznej redukcji. Powinna ona skutkować przyjęciem, że przewidziana w tym przepisie rozszerzona podmiotowo prawomocność materialna wyroku uwzględniającego powództwo o uznanie postanowienia wzorca umowy za niedozwolone działa jednokierunkowo, tj. na rzecz wszystkich osób trzecich, ale wyłącznie przeciwko pozwanemu przedsiębiorcy, przeciwko któremu ten wyrok został wydany. W efekcie omawiany wyrok działa na rzecz wszystkich, tj. strony powodowej i wszystkich osób trzecich, ale tylko przeciwko konkretnemu pozwanemu przedsiębiorcy.” Sąd Najwyższy przekonywująco wyjaśnił, że „ograniczenie działania prawomocności wyroku uwzględniającego powództwo o uznanie postanowienia wzorca umowy za niedozwolone wyłącznie do pozwanego przedsiębiorcy oznacza, że niekorzystne skutki tego wyroku kierowane są jedynie do tego podmiotu, który miał zapewnione prawo do wysłuchania w postępowaniu.”.

Sąd Apelacyjny w niniejszym składzie przedstawiony pogląd Sądu Najwyższego w pełni podziela i stoi w związku z tym na stanowisku, że SOKiK nie popełnił błędu stwierdzając, że „nie jest możliwe traktowanie jako praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów w rozumieniu art. 24 ust. 2 pkt 1 u.o.k.k. zachowania innego przedsiębiorcy, polegającego na stosowaniu postanowień wpisanych do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone i nakładanie kar pieniężnych z tego tytułu” (k. 184). Słusznie też Sąd I instancji uznał za zasadne „zarzuty dotyczące praktyki określonej w pkt VIII sentencji zaskarżonej decyzji, sprowadzające się do zakwestionowania przyjętej przez Prezesa UOKiK wykładni art. 479 ⁴³ k.p.c., poprzez uznanie, że wyrok Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów posiada rozszerzoną prawomocność materialną (…) także w stosunku do innych przedsiębiorców nie uczestniczących w konkretnym postępowaniu” (k. 180). Analizowany zarzut apelacji pozwanego jest więc chybiony.

W apelacji pozwanego sformułowano też zarzut naruszenia przez zaskarżone orzeczenie art. 106 ust. 1 pkt 4 uokik „poprzez jego niezastosowanie i odstąpienie od nałożenia na powódkę kar pieniężnych za stosowanie praktyk wskazanych w punktach IV i VIII sentencji ww. decyzji”.

O bezzasadności tego zarzutu w zakresie punktu VIII przedmiotowej decyzji przesądzają wskazane wyżej argumenty dotyczące wykładni art. 479 ⁴³ k.p.c. Jeżeli zaś chodzi o kwestię odstąpienia od nałożenia kary za stosowanie praktyki określonej w punkcie IV, wskazać należy, iż SOKiK stwierdził, że „odnośnie rozstrzygnięcia zawartego w pkt IV sentencji zaskarżonej decyzji sedno sporu sprowadza się do tego, czy także w przypadku kredytu konsumenckiego płatnego jednorazowo, kredytodawca ma obowiązek określenia w umowie kredytowej kolejności zaliczania wpłat dokonywanych przez kredytobiorcę na poczet należności kredytodawcy” (k. 17-171).

Prezes UOKiK podniósł, że „skoro SOKiK potwierdził, że powódka stosowała praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów (tj. istnieją subiektywne przesłanki jej odpowiedzialności), to nakładając na powódkę karę Prezes Urzędu działa w ramach uznania administracyjnego” (k. 199). W tym miejscu podkreślić należy, że zagadnienie kar nakładanych przez Prezesa UOKiK nie jest wyjęte poza zakres kontroli sądowej. Weryfikacja sposobu korzystania przez Prezesa UOKiK z możliwości nakładania kar jest obowiązkiem sądów.

Wbrew stanowisku Prezesa UOKiK, uznać należy, że sąd I instancji słusznie stanął na stanowisku, iż istnienie uzasadnionych wątpliwości co do wykładni przepisów, konstytuujących zakaz naruszony przez przedsiębiorcę uzasadniać może odstąpienie od nałożenia kary. W niniejszej sprawie ich ważnym źródłem są relacje między art. 30 ust. 1 pkt 8 ustawy o kredycie konsumenckim a art. 10 ust. 2 lit. h dyrektywy 2008/43. W myśl pierwszego z tych przepisów, umowa o kredyt konsumencki powinna m.in. określać zasady i terminy spłaty kredytu, w szczególności kolejności zaliczania rat kredytu konsumenckiego na poczet należności kredytodawcy. Zgodnie z art. 10 ust. 2 lit. h dyrektywy 2008/43, w umowie o kredyt w sposób jasny i zwięzły określa się kwotę, liczbę i częstotliwość płatności, jakich ma dokonać konsument, oraz, w stosownych przypadkach, kolejność, w jakiej płatności będą zaliczane na poczet spłaty różnych należnych sald, dla których stosuje się różne stopy oprocentowania kredytu

Analizując wskazany przepis Dyrektywy 2008/43, SOKiK stwierdził, że „dyrektywa stawia zatem wprost wymóg określenia w umowie o kredyt konsumencki kolejności zaliczania płatności tylko w przypadku istnienia różnych sald (długów) i stosowania różnych stóp oprocentowania kredytu. Akt ten nie odnosi się natomiast do sytuacji etapowych wpłat na jednorazową spłatę jednego salda (długu) i stałego oprocentowania kredytu” (k. 173,174). Ustosunkowując się do tego wywodu SOKiK podnieść należy, że zgodnie z motywem 9 Dyrektywy, „pełna harmonizacja jest niezbędna do zapewnienia wszystkim konsumentom we Wspólnocie wysokiego i równoważnego poziomu ochrony ich interesów i stworzenia prawdziwego rynku wewnętrznego. Dlatego państwa członkowskie nie powinny mieć możliwości utrzymywania ani wprowadzania przepisów krajowych innych niż ustanowione w niniejszej dyrektywie. Ograniczenia te jednak powinny mieć zastosowanie wyłącznie w zakresie, w jakim przepisy zostały zharmonizowane w niniejszej dyrektywie. Tam, gdzie przepisy nie zostały zharmonizowane, państwa członkowskie powinny mieć swobodę utrzymywania i wprowadzania przepisów krajowych. W związku z tym państwa członkowskie mogą na przykład utrzymywać lub wprowadzać krajowe przepisy w sprawie solidarnej odpowiedzialności sprzedawcy lub dostawcy usług i kredytodawcy. Innym przykładem takiej możliwości może być utrzymanie lub wprowadzenie przez państwa członkowskie krajowych przepisów w sprawie unieważnienia umowy sprzedaży towarów lub umowy świadczenia usług, w przypadku gdy konsument korzysta z prawa odstąpienia od umowy o kredyt. W tym zakresie państwa członkowskie powinny mieć możliwość ustanowienia – w odniesieniu do umów o kredyt odnawialny – minimalnego okresu, jaki musi upłynąć pomiędzy wystąpieniem kredytodawcy o spłatę kredytu a dniem, w którym musi

nastąpić spłata kredytu.”

W świetle powołanego przepisu, uznać należy, że zakres swobody prawotwórczej Państw Członkowskich i reguły stosowania zasady prounijnej wykładni prawa krajowego na analizowanej płaszczyźnie są złożone. Wątpliwości dotyczące tego, czy prounijna wykładnia prawa krajowego nie powinna prowadzić do uznania za trafny kierunku interpretacyjnego zaproponowanego przez powódkę są poważne. Zauważyć należy też, że linia rozumowania powódki znajduje oparcie w doktrynie (k. 33).

Stopień szkodliwości analizowanej praktyki uznać należy za niewielki. Prezes UOKiK stwierdził, że „praktyka z pkt IV sentencji decyzji nie ma bezpośredniego wpływu na sytuację ekonomiczną konsumentów, ale narusza ich interesy pozaekonomiczne.” Warto zauważyć, że Prezes UOKiK uznał, że do zaprzestania naruszenia doprowadziło usunięcie z treści kwestionowanej regulacji słów „według swojego uznania” (k. 16). Zdaniem Prezesa UOKiK wątpliwości nie budzi treść następująca treść wzorca umowy: pożyczkodawca ma prawo zaliczyć otrzymywane od pożyczkobiorcy kwoty najpierw na poczet opłat związanych z pożyczką, w tym opłaty za udzielenie pożyczki, opłaty za przedłużenie lub udzielenie dodatkowego terminu na spłatę, a następnie na spłatę kwoty pożyczki, opłat za opóźnienie, kosztów dochodzenia zwrotu pożyczki, innych kosztów (§ 2 pkt 10). Biorąc pod uwagę to, że w analizowanym postanowieniu występuje fraza „pożyczkobiorca ma prawo”, trudno dostrzec wzmocnienie ochrony konsumenta do jakiego doprowadziło wyeliminowane ze spornej klauzuli słów „według swego uznania”. Stopień precyzji obu wersji przedmiotowej klauzuli jest bardzo podobny.

Zauważyć należy też, że sam Preses UOKiK stwierdził, iż przyjmuje „szeroką wykładnię pojęcia zasad i terminów spłaty kredytu, jakim posługuje się ustawa o kredycie konsumenckim” (k. 172). Stosowaniu wykładni funkcjonalnej, prowadzącej do zaostrzenia zasad odpowiedzialności przedsiębiorcy towarzyszyć powinna daleko idąca ostrożność. Stanowisko zajęte na analizowanej płaszczyźnie przez SOKiK jest całkowicie spójne i koresponduje ze standardami ochrony praw podstawowych. Sąd I instancji w złożonej i niejednoznacznej kwestii stwierdził naruszenie, kierując się potrzebą zapewnienia właściwego poziom ochrony konsumentom, ale słusznie zachował zarazem powściągliwość w nakładaniu kar na podstawie niejasnych unormowań.

Całkowicie nieuprawnione są wywody Prezesa UOKiK dotyczące rzekomego naruszenia zasady równości. Nie można zasadnie wskazywać na jej naruszenie w przypadkach, gdy normatywnie określone reguły nakładania kar przez Prezesa UOKiK uzasadniają odstąpienie od nałożenia kary. Ewentualne występowanie rozbieżności między poszczególnymi przypadkami stwierdzonych naruszeń nie może w żadnym razie uzasadniać ukarania przedsiębiorcy, który nie powinien zostać ukarany w świetle normatywnie określonych reguł karania przedsiębiorców.

W ocenie Sądu Apelacyjnego istnienie uzasadnionych wątpliwości interpretacyjnych dotyczących treści przedmiotowego obowiązku informacyjnego, niewielka szkodliwość zakwestionowanej praktyki oraz właściwy sposób reakcji przedsiębiorcy na zastrzeżenia podniesione przez Prezesa UOKiK uzasadniają stwierdzenie, że nałożenie kary za analizowane uchybienie naruszałoby zasadę proporcjonalności. Badany zarzut apelacji należało więc uznać za chybiony.

Skutkiem uznania wskazanych zarzutów apelacji pozwanego za chybione jest brak możliwości uwzględnienia podniesionego w niej zarzutu naruszenia art. 100 k.p.c.

Mając powyższe na uwadze, sąd apelacyjny na podstawie art. 358 k.p.c. oddalił obie apelacje jako bezzasadne. O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 100 k.p.c.