Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 marca 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 9 marca 2017 r. w Gdańsku

sprawy A. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w E.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w E.

od wyroku Sądu Okręgowego w Elblągu - IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 17 sierpnia 2016 r., sygn. akt IV U 409/16

zmienia zaskarżony wyrok i oddala odwołanie.

SSA Barbara Mazur SSA Lucyna Ramlo SSA Iwona Krzeczowska - Lasoń

Sygn. akt III AUa 1844/16

UZASADNIENIE

Ubezpieczony A. S. wniósł odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpie­czeń Społecznych Oddział w E. z dnia 26.02.20i6r., znak (...), odma­wiającej mu prawa do emerytury.

Skarżący nie zgodził się z powyższą decyzją, domagając się uwzględnienia do stażu pracy w warunkach szczególnych okresów pracy w Spółdzielni Kółek Rolniczych, albo­wiem pracował tam stale i w pełnym wymiarze czasu pracy jako kierowca ciągnika.

W odpowiedzi na odwołanie pozwany organ rentowy wniósł o jego oddalenie. Po­zwany, powołując się na przepisy ustawy z dnia 17.12.1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2013r., Nr 1440) oraz rozporzą­dzenia Rady Ministrów z dnia 07.02.1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43), wskazał, że nie uwzględnił pracy skarżącego w Spółdzielni Kółek Rolniczych w M. od 15.03.1975r. do 15.02.1976r. bowiem z przedłożonego świadectwa nie wyni­ka rodzaj i charakter pracy wnioskodawcy w tym okresie. Jednocześnie pozwany nie kwe­stionował, że ubezpieczony pracował w szczególnych warunkach przez okres 14 lat, 4 miesięcy i 25 dni.

Sąd Okręgowy w Elblągu IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 17 sierpnia 2016 r. zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał A. S. prawo do emerytury począwszy od dnia 24 lutego 2016 r. Jako podstawę swego rozstrzygnięcia Sąd I instancji wskazał następujące ustalenia faktyczne rozważania prawne.

Wnioskodawca A. S., ur. (...), w okresie aktywności zawo­dowej był zatrudniony:

01.08.1974r. do 22.01.1975r. w Spółdzielni (...) na sta­nowisku robotnika za- i wyładunkowego (ładowacza),

od 15.03.1975r. do I5.02.1976r. w Spółdzielni Kółek Rolniczych w M. na stanowi­sku traktorzysty - jedyny okres sporny,

od 16.02.1976r. do 04.07.1978r. w Gminnej Spółdzielni (...) w M. na stanowisku kierowcy ciągnika,

od 06.07.1978r. do 28.02.1979r. w Spółdzielni (...) w E. na sta­nowisku kierowcy samochodu ciężarowego o ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony.

od 01.03.1979r. do 12.06.1990r. w Nadleśnictwie M. na stanowisku kierowcy samo­chodu ciężarowego o ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony.

(niekwestionowane okresy pracy w szczególnych warunkach w wymiarze 14 lat, 4 miesię­cy i 25 dni).

Ubezpieczony legitymuje się prawem jazdy kat. T od 25.06.1974r. W spornym okre­sie zatrudnienia w (...) w M. czynności zawodowe wnioskodawcy polegały jedy­nie na prowadzeniu ciągnika kołowego. Ubezpieczony w okresie od wiosny do jesieni wy­konywał wszystkie prace polowe w ramach usług dla rolników indywidualnych, zimą wy­konywał prace transportowe zarówno dla rolników indywidualnych i Nadleśnictwa.

W dniu 29.01.2016r. skarżący wystąpił do organu rentowego z wnioskiem o ustale­nie uprawnień do emerytury.

Po przeprowadzonym postępowaniu wyjaśniającym, organ rentowy decyzją z dnia 26.02.2016r. odmówił wnioskodawcy prawa do emerytury, uznając, że nie wykazał on na dzień 01.01.1999r. 15- letniego okresu zatrudnienia pracy w szczególnych warunkach. Po­zwany nie kwestionował okresu pracy ubezpieczonego w szczególnych warunkach w wymiarze 14 lat, 4 miesięcy i 25 dni.

Wnioskodawca nie zgodził się z powyższą decyzją. W ocenie Sądu Okręgowego stanowisko skarżącego zasługiwało na uwzględnienie.

Zgodnie z art. 24 ust. 1 ustawy z dnia 17.12.1998r. o emeryturach i rentach z Fundu­szu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2013r., Nr 1440) ubezpieczonym uro­dzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku emerytal­nego określonego w ust. 1a i 1b, z zastrzeżeniem art. 46,47, 50, 50a, 50e i 184.

Art. 184 ust. 1 stanowi zaś, że ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli:

1)  okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wyma­ganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz

2)  okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27.

Ust. 2 Emerytura, o której mowa w ust. 1, przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środ­ków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa.

W myśl art. 32 ust. 1 ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 r., będącym pracownikami, o których mowa w ust. 2 i 3, zatrudnionymi w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, przysługuje emerytura w wieku niższym niż określony w art. 27 ust. 2 i 3. Dla celów ustalenia uprawnień, o których mowa w ust. 1, za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrud­nionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciąż­liwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpie­czeństwo własne lub otoczenia (ust. 2).

Stosownie do § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 07.02.1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43) pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki: osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 55 lat dla ko­biet i 60 lat dla mężczyzn oraz ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach. Zgodnie zaś z § 3 rozporządzenia za okres zatrudnienia wymagany do uzyskania emerytury, zwany dalej „wymaganym okresem zatrudnienia”, uważa się okres wynoszący 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, liczony łącznie z okre­sami równorzędnymi i zaliczanymi do okresów zatrudnienia.

W myśl § 2 ust. 1 rozporządzenia okresami pracy uzasadniającymi prawo do świad­czeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczegól­nych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wy­miarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy.

Natomiast zgodnie z § 2 ust. 2 powoływanego wcześniej rozporządzenia Rady Mi­nistrów z dnia 7 lutego 1983r. okresy pracy m.in. w warunkach szczególnych stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w odpowiednim świadectwie, jed­nak świadectwo takie bądź jego brak nie jest jednak bezwzględną przesłanką ani do zali­czenia, ani do niezaliczenia danej pracy jako wykonywanej w szczególnych warunkach. Decydujące znaczenie ma zawsze fakt rzeczywistego wykonywania pracy w szczególnych warunkach, stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. W sądowym postępowaniu odwo­ławczym możliwe jest ustalenie charakteru pracy także w oparciu o inne dowody niż świadectwo z zakładu pracy, nawet jeśli pracownik go nie posiada, bądź przedkłada świadectwo nieodpowiadające określonej w przepisie formie.

Z powyższego wynika, że skarżący nabyłby prawo do wcześniejszej emerytury w przypadku łącznego spełnienia przesłanek:

- ukończenia wieku 60 lat

- legitymowania się łącznym okresem ubezpieczenia w wymiarze co najmniej 25 lat, przy­padającym na dzień 01.01.1999r.;

- legitymowania się 15 letnim okresem pracy wykonywanej w szczególnych warunkach, przypadających na dzień 01.01.1999r.

- nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przeka­zanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym na do­chody budżetu Państwa.

W sprawie sporną pozostawała jedynie przesłanka 15- letniego okresu wykony­wania pracy w szczególnych warunkach, tj. w szczególności okres pracy ubezpieczonego od 15.03.1975r.. do 15.02.1976r. w Spółdzielni Kółek Rolniczych w M. na stanowisku określonym w zwykłym świadectwie pracy jako „traktorzysta”, a w świadectwie wyko­nywania pracy w szczególnych warunkach jako kierowca ciągnika.

Należy jednak zauważyć, że świadectwo nie ma mocy wiążącej zarówno dla pozwanego, jak i dla Sądu. Nie jest ono bowiem dokumentem urzędowym w rozumieniu art. 244 § 1 i 2 k.p.c., gdyż podmiot wydający to świadectwo nie jest organem państwowym ani organem wykonującym zadania z zakresu administracji państwowej, a tylko dokumen­ty wydane przez te organy stanowią dowód tego, co zostało w nich urzędowo poświad­czone. W postępowaniu sądowym świadectwo pracy traktuje się jako dokument prywatny w rozumieniu art. 245 k.p.c., który stanowi jedynie dowód tego, że osoba, która je podpisała, złożyła oświadczenie zawarte w dokumencie. Dokument taki podlega kontroli zarówno co do prawdziwości wskazanych w nim faktów, jak i co do prawidłowości wska­zanej podstawy prawnej. Tak więc wnioskodawca posiada uprawnienie do wykazania in­nymi dowodami, że stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał pracę w szczegól­nych warunkach, tym bardziej, że zgodnie z utrwalonym w judykaturze poglądem, w są­dowym postępowaniu odwoławczym możliwe jest ustalenie okresów zatrudnienia także w oparciu o inne dowody niż dowód z zaświadczenia zakładu pracy (uchwała SN z dnia 21.09.1984r. III UZP 48/84 LEX nr 14630, uchwała SN z dnia 10.03.1984r. III UZP 6/84 LEX nr 14625).

Sąd Okręgowy wskazał, że rodzaje prac i stanowisk uprawniających do obniżenia wieku emerytalnego wskazane zostały w załączniku do rozporządzenia RM z dnia 07.02.1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szcze­gólnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43). Na podstawie delegacji zawartej w § 1 ust. 2 powyższego rozporządzenia właściwi ministrowie, kierow­nicy urzędów centralnych i centralne związki spółdzielcze ustalili w podległych i nadzo­rowanych zakładach pracy stanowiska pracy, na których są wykonywane prace w szcze­gólnych warunkach, wymienione w wykazach A i B.

Jedynie więc stanowisko pracy, którego charakter odpowiada stanowisku wska­zanemu w odpowiednim przepisie rozporządzenia RM oraz przepisie właściwego resortu, może być uznane za pracę w szczególnych warunkach, o ile oczywiście praca wykonywa­na na nim, wykonywana była stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

Ubezpieczony, domagając się przyznania mu prawa do emerytury, wskazywał, że będąc zatrudnionym w Spółdzielni Kółek Rolniczych okresie od – 15.03.1975r. do 15.02.1976r. pracował na stanowisku traktorzysty (kierowcy ciągnika kołowego), a do jego obowiązków należało prowadzenie ciągnika kołowego. Ubezpieczony w okresie od wiosny do jesieni wykonywał wszystkie prace polowe w ramach usług dla rolników indywidualnych , zimą wykonywał prace transportowe dla rolników indywidualnych i Nadle­śnictwa.

W dziale VIII „Transport i łączność” pod poz. 3 wykazu A stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. (Dz. U. z dnia 18 lutego 1983r.) wyszczególnione są prace kierowców ciągników, kombaj­nów lub pojazdów gąsienicowych. Odpowiednio w uchwale nr 24 Zarządu Krajowego Związku (...) z dnia 14 czerwca 1983r. w dziale VIII poz.3 pkt 1 wyszczególnione jest stanowisko kierowcy ciągnika kołowego.

W tej sytuacji nie budziło wątpliwości Sądu I instancji, że praca na stanowisku kierowcy cią­gnika kołowego jest pracą w szczególnych warunkach. W ocenie Sądu wnioskodawca będąc zatrudnionym w Spółdzielni Kółek Rolniczych w M. w okresie od – 15.03.1975r. do 15.02.1976r. wykonywał pracę w warunkach szczególnych określone w wy­kazie A w/w rozporządzenia Rady Ministrów.

Sąd Okręgowy stwierdził , że z wyjaśnień wnioskodawcy, jak i zeznań przesłuchanych w sprawie świadków wynikało jednoznacznie, że skarżący w trakcie zatrudnienia w spor­nym okresie przez cały okres zatrudnienia wykonywał obowiązki kierowcy ciągnika koło­wego. Świadkowie potwierdzili w całej rozciągłości twierdzenia skarżącego odnośnie charakteru pracy w tym okresie. W sposób tożsamy przedstawili charakter pracy i opisali czynności wykonywane przez skarżącego.

Sąd nie miał podstaw, by zeznaniom świadków odmówić wiarygodności. W ocenie Sądu zeznania tych świadków były spójne, logiczne i korelowały z wyjaśnieniami złożo­nymi przez wnioskodawcę co do charakteru wykonywanej przez niego pracy. Świadkowie mieli z ubezpieczonym bezpośredni kontakt i posiadali wiedzę odnośnie wykonywanych przez skarżącego czynności. Potrafili w sposób przejrzysty i czytelny odtworzyć czynności wykonywane przez wnioskodawcę w okresie ich wspólnego zatrudnienia.

W tym stanie rzeczy, w ocenie Sądu Okręgowego należało uznać, że wnioskodawca przez cały okres zatrudnienia w SKR, pracując jako traktorzysta, pracował w szczególnych warun­kach.

Zdaniem organu rentowego, pracy wnioskodawcy wykonywanej w spornym okre­sie w charakterze kierowcy ciągnika nie można zaliczyć do pracy wykonywanej w szcze­gólnych warunkach, ponieważ wykonywał ją w resorcie rolnictwa, a więc w zakładzie pracy spoza resortów: transportu i łączności. Organ rentowy, powołując się na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5.05.2016r. III UK132/16 podziela stanowisko Sądu Najwyższego, iż o ile można zaliczyć prace transportowe kierowcy ciągnika do prac w transporcie obję­tym działem VIII poz.3 wykazu A, mimo że pracował on w spółdzielni rolniczej, a nie w przedsiębiorstwie transportowym, to nie ma żadnych podstaw do potraktowania prac polowych, jako prac w transporcie, a tym samym zaliczenia ich do prac wykonywanych w szczególnych warunkach.

Sąd I instancji wskazał, że nie podziela tego stanowiska. Wyjaśnił , że w wyroku z dnia 25 września 2008r. sygn. akt II UK 1/08 Sąd Najwyższy wypowiedział się negatywnie, aby praca w szczególnych warunkach zależała wyłącznie od zatrudnienia pracownika tylko w określo­nej branży, czyli w dziale ściśle określonym w załączniku, tj. wykazie A do rozporządzenia ż 1983r. Ponadto, jak zauważył Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z 26 marca 2014r. II UK 368/13 „Stanowiący pierwotne źródło rozporządzenia art. 55 ustawy z 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin nie warunkował prawa do wcze­śniejszej emerytury od pracy w danym dziale. Za pracowników zatrudnionych w szczegól­nych warunkach ustawodawca uważał pracowników stale zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia i wy­mienił takie stanowiska pracy, nie traktując kręgu jako zamkniętego, o czym świadczy zwrot "w szczególności" (art. 53 ust. 2). Ta regulacja potwierdzała, że chodzi o podmio­towe uprawnienie pracownika bez zawężenia do działu gospodarki, które w przepisie tej ustawy nie występowało. Stąd niezasadnym byłoby przyjęcie, że mogło to uczynić rozpo­rządzenie wykonawcze z 7 lutego 1983 r., skoro w jego delegacji ustawowej w art. 55 stwierdzono jedynie, że rozporządzenie określa rodzaje prac lub stanowisk pracy oraz warunki, na podstawie których zatrudnionym w szczególnych warunkach lub w szczegól­nym charakterze przysługuje wcześniejsza emerytura. Oparcie wykazu A do rozporzą­dzenia na systematyce ujmującej poszczególne prace w szczególnym charakterze, nie służy zawężeniu kręgu uprawnionych, gdyż byłoby to sprzeczne nie tylko z ustawą, opar­tą przecież na powszechnym uprawnieniu, lecz również z samym rozporządzeniem, które nie mogło zawierać normy sprzecznej z ustawą. Wykaz nie ma więc podstawy do wpro­wadzenia ograniczenia - o ile w ogóle przyjąć takie zamierzenie - zaliczania pracy w szcze­gólnych warunkach tylko dla zatrudnionych w danym dziale”. Regulacja ta nie zmieniła się po reformie systemu emerytalnego, gdyż art. 32 ustawy emerytalnej nie inaczej określa pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach (art. 32 ust. 2) oraz odwołuje się do tego samego rozporządzenia, co poprzednia ustawa.

Zdaniem Sądu Okręgowego, w przedmiotowej sprawie ubezpieczony bez wątpienia był narażo­ny przez cały okres swojego zatrudnienia na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia i bez względu na to, czy kierował ciągnikiem (traktorem) w transporcie wożąc żwir i pia­sek, czy obsługując podczas prac polowych traktor z odpowiednim osprzętem. W obu przypadkach jest to ciężka praca wymagająca dużej koncentracji i wysiłku psychofizycz­nego. W obu sytuacjach ubezpieczony obsługiwał zawsze (co najmniej 8 godzin na dobę) ten sam rodzaj ciągnika. W ocenie Sądu brak jest zatem podstaw do odróżnienia pracy kierowcy ciągnika pracującego w transporcie i przewożącego różnego rodzaju towary pomiędzy poszczególnymi miejscowościami, od kierowcy ciągnika pracującego na polu. Wręcz przeciwnie biorąc pod uwagę zasady doświadczenia życiowego, zdaniem Sądu, praca kierowcy ciągnika w polu była znacznie bardziej wymagająca i trudniejsza, a tym samym bardziej szkodliwa i uciążliwa dla zdrowia, niż praca kierowcy ciągnika w transpor­cie. Ubezpieczony kierując ciągnikiem w polu zawsze miał do niego doczepiony osprzęt. Ubezpieczony pracując na polu pokonywał znaczne nierówności terenu, które zasadniczo nie występują podczas jazdy na drodze asfaltowej, a nawet na drodze polnej (piaskowej).

Sąd podzielił i przyjął jako własne stanowisko wyrażone przez Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z dnia 5 marca 2013 r. (III AUa 1163/12, LEX nr 1293638), które w pełni od­daje istotę i charakter instytucji emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach. Orzeczenie to bierze pod uwagę i ocenia w sposób należyty pracę kierowców ciągników i kombajnów pracujących w Spółdzielniach Usług Rolniczych jako pracę w szczególnych warunkach. Zgodnie z tym poglądem prace kierowców ciągników i kombajnów zostały zaliczone do prac wykonywanych w szczególnych warunkach, czyli prac o znacznej szko­dliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości i wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne bądź otoczenia. W związku z tym - jak podnosi organ rentowy - przyjęcie, że tylko kierowcy ciągników czy kombajnów zatrudnieni w firmach transportowych wykonywali pracę w warunkach szczególnych w rozumieniu art. 32 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wypacza­łoby sens tej regulacji, bowiem ze względu na ich specyfikacje, pojazdy te wykorzystywa­ne są do określonych dla nich czynności, w tym prac polowych, z którymi wiąże się także szereg czynności transportowych.

Zdaniem Sądu dla oceny, czy pracownik pracował w szczególnych warunkach, nie ma istotnego znaczenia nazwa zajmowanego przez niego stanowiska, tylko rodzaj powie­rzonej mu pracy. Praca w szczególnych warunkach to praca wykonywana stale (codzien­nie) i w pełnym wymiarze czasu pracy (przez 8 godzin dziennie, jeżeli pracownika obo­wiązuje taki wymiar czasu pracy), w warunkach pozwalających na uznanie jej za jeden z rodzajów pracy wymienionych w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (tak Sąd Najwyższy w wyroku z 14 września 2007 r., III UK 27/07, OSNP 20078/21-22/325).

W świetle art. 32 ust. 4 ustawy, o emeryturach i rentach z FUS pracami w szczegól­nych warunkach nie są wszelkie prace wykonywane w narażeniu na kontakt z niekorzyst­nymi dla zdrowia pracownika czynnikami, lecz jedynie takie, które zostały rodzajowo wymienione w tym rozporządzeniu.

Co do zasady zgodzić się należy, że wyodrębnienie prac w wykazie A stanowiącym załącznik do w/w rozporządzenia ma charakter stanowiskowo-branżowy i nie można do­wolnie, z naruszeniem postanowień rozporządzenia, wiązać konkretnych stanowisk pracy z branżami, do których nie zostały one przypisane w tym akcie prawnym. Jednakże w ocenie Sądu Okręgowego prac wykonywanych przez Spółdzielnie Kółek Rolniczych nie można zaliczyć tylko do branży rolniczej, mimo że spółdzielnie te głównie świadczą usługi dla rolników, w tym prace transportowe. Dlatego też prace traktorzystów, realizujących usługi transportowe w rolnictwie jak i prace połowę należy zaliczyć do działu VIII pozycja 3 wykazu A w/w rozporządzenia, który to dział istotnie obejmuje transport i łączność, kierowca ciągnika pracującego na polu również wykonuje swoistego rodzaju transport, czy to po zebraniu buraków cukrowych, czy to po związaniu słomy, czy to po prostu prze­jeżdżając z jednego końca pola na drugi jego koniec wykonując np. opryski płodów rol­nych. Traktorzysta i w tym wypadku kieruje ciągnikiem jeżdżąc nim po polu. Nie można też tracić z pola widzenia faktu, że zanim kierowca ciągnika dojechał na pole aby wykonać np. opryski musiał pokonać pewien odcinek drogi. Spółdzielnia nie posiadała własnej zie­mi i świadczyła usługi na rzecz rolników, których pola były często oddalone od siedziby spółdzielni o kilka kilometrów.

Sąd Okręgowy zważył, że Spółdzielnie Kółek Rolniczych nie należą sensu stricto do sektora transportowego gospodarki, to jednak nie może ujść uwadze, że pod poz. 3 dzia­łu VIII tego wykazu cytowanego już rozporządzenia, poza pracą kierowców ciągników, wymienione zostały również prace kierowców kombajnów lub pojazdów gąsienicowych. Zasady doświadczenia życiowego wskazują zaś, że kombajny czy pojazdy gąsiennicowe nie służą do transportu po drogach towarów, przedmiotów, produktów itd. Nie ulega wątpliwości, że kombajny są w zdecydowanej większości maszynami rolniczymi służącymi m.in. do zbioru zbóż i roślin okopowych, roślin sadowniczych, do siewu i sadzenia roślin uprawnych a także do wykonywania niektórych zabiegów agrotechnicznych. Tym samym kombajny, podobnie jak i ciągniki (traktory), przede wszystkim są wykorzystywane w rol­nictwie, głównie przy pracach polowych, nie zaś w transporcie. Podobnie pojazdy gąsie­nicowe są urządzeniami służącymi do poruszania się po terenach bagnistych, pustynnych, czy niedostępnych ze względu na nadmierną pochyłość lub niestabilność podłoża oraz - jako pojazdy poruszające się z nieznaczną szybkością - nie służą głównie do prac trans­portowych, lecz stosowane są powszechnie w wojsku i jako maszyny do robót ziemnych, tym samym w ocenie Sądu należy przyjąć, że ustawodawca regulując tę materię w dziale VIII, pod pozycją 3, wykazu A rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. wziął pod uwagę to, że pracą w szczególnych warunkach jest też praca kierowcy kombajnu i kierowcy pojazdu gąsienicowego, które są typowymi, klasycznymi pracami w rolnictwie. Zdaniem Sądu Okręgowego ustawodawca wziął zatem pod uwagę to, że praca kierowcy ciągnika w polu (a więc w rolnictwie), który może i w istocie wykonuje te same lub zbliżo­ne przedmiotowo czynności co kierowca kombajnu czy kierowca pojazdu gąsienicowe­go, jest też pracą w szczególnych warunkach. Przeciwna wykładnia wskazanych przepi­sów zaprzeczałaby bowiem istotę pracy w szczególnych warunkach związaną z wpływem szkodliwych czynników na organizm pracownika.

Zdaniem Sądu Okręgowego nie należy odmiennie traktować zatrudnienia ubezpie­czonego w spornym okresie powołując się jedynie na stanowiskowo - branżowy charakter wyodrębnienia poszczególnych prac, który akcentuje Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 05 maja 2016r. i na który powołuje się organ rentowy.

Reasumując, w ocenie Sądu całokształt materiału dowodowego dał podstawy do uznania, że praca skarżącego w SKR była pracą w warunkach szczególnych i okres tej pracy z okresem uznanym wynosi ponad 15 lat co oznacza, że skarżący spełnia warunek legitymowania się 15 letnim okresem zatrudnienia w szczególnych warunkach. Dlatego też, stosownie do art. 477 ¹⁴§2 k.p.c., Sąd zmienił zaskarżoną decyzję pozwanego i przyznał wnioskodawcy prawo do świadczenia emerytalnego od dnia ukończenia 6o-tego roku życia.

Wyrok Sądu Okręgowego zaskarżył w całości apelacją pozwany Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w E. zarzucając mu naruszenie:

⚫

prawa procesowego - art. 233 § 1 k.p.c., poprzez przekroczenie granic zasady swobodnej oceny dowodów, polegające na przyjęciu, że ubezpieczony wykonywał prace transportowe, w sytuacji gdy faktycznie wykonywał prace połowę,

⚫

prawa materialnego - naruszenie prawa materialnego w postaci art. 184 ust. 1 pkt 1 w związku z art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. z 2013r., poz.1440) oraz § 4 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 07 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.), poprzez przyjęcie, że wykonywane przez ubezpieczonego prace połowę przy pomocy ciągnika, stanowią pracę w szczególnych warunkach na stanowisku wymienionym w dziale VIII poz. 12 wykazu A powołanego wyżej rozporządzenia.

Wskazując na powyższe zarzuty skarżący wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania w całości, ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

W uzasadnieniu apelacji organ rentowy wywodził, że Sąd I Instancji zmienił decyzję Oddziału ZUS w E. z dnia 26.02.2016 r. znak: ENS/25/052038044 w ten sposób, że przyznał ubezpieczonemu A. S. prawo do emerytury od dnia 24 lutego 2016 r.

Podstawą wydania zaskarżonego wyroku było uznanie przez Sąd, że ubezpieczony legitymuje się stażem pracy w szczególnych warunkach w wymiarze co najmniej 15 lat, w tym z tytułu pracy wykonywanej na stanowisku traktorzysty wykonującego prace polowe.

Niekwestionowanymi okolicznościami były: wykonywanie przez ubezpieczonego rolniczych prac polowych przy pomocy ciągnika w okresie od 03/1975r. do 11/1975r. oraz prac transportowych na ciągniku od 12/1975r. do 02/1976r., a także wykonywanie pracy w zakładzie podległym resortowi Zarządu Krajowego Związku Rolników Kółek i Organizacji Rolniczych.

Pozwany nie zgadza się ze stanowiskiem Sądu, że rolnicze czynności polowe wykonywane przy pomocy ciągnika odpowiadają pracy ujętej w wykazie A dział VIII pkt 3 rozporządzenia z dnia 07.02.1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Pod tą pozycją wymieniono bowiem pracę kierowcy ciągnika w „transporcie i łączności”, nie zaś w „rolnictwie”.

Nadto należy podkreślić, że branżowy charakter wykonywanej przez wnioskodawcę pracy jest ściśle związany z rolnictwem, zaś Spółdzielnia Kółek Rolniczych w M. podlega pod przepisy resortowe w postaci uchwały nr 24 Zarządu Krajowego Związku Rolników Kółek i Organizacji Rolniczych z dnia 14 czerwca 1983r., gdzie w dziale X „w rolnictwie i przemyśle rolno-spożywczym”, czy też w dziale XIV „prace różne” nie wymieniono stanowiska kierowcy ciągnika.

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 05.05.2016r., sygn. akt III UK 132/15 (LEX nr 2052411) wskazał, że nie można uznać, że praca kierującego ciągnikiem jest zawsze pracą "w transporcie", nawet jeżeli kierujący niczego nie transportuje, lecz wykonuje przy pomocy ciągnika prace polowe. Dla zakwalifikowania pracy kierowcy ciągnika, jako wykonywanej w warunkach szczególnych, istotne znaczenie ma to, czy była ona wykonywana w transporcie czy w ramach rolniczych prac polowych.

Powyższe stanowisko zostało również wyrażone przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia z dnia 03 grudnia 2013r. sygn. akt I UK 172/13 (LEXnr 1467147).

Pozwany wskazuje, iż podobny stan faktyczny był przedmiotem skargi kasacyjnej organu rentowego i został rozstrzygnięty przez Sąd Najwyższy wyrokiem z dnia 01 czerwca 2010r. sygn. akt II UK 21/10. Wyrok Sądu Najwyższego poparł stanowisko pozwanego, że główną wytyczną w zakresie analizy przesłanek nabycia uprawnień do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach pozostaje rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 07.02.1983r. wraz z załączonym wykazem stanowisk rodzajowo określających kategorie zatrudnienia uprawniające do nabycia takiegoż przywileju. Istotą przedmiotowej sprawy pozostawała okoliczność, czy w sposób rygorystyczny należy badać treść rozporządzenia oraz przyporządkowanie konkretnych stanowisk do danego działu gospodarki. Sąd Najwyższy wyraził pogląd, iż usystematyzowanie działów oraz poszczególnych stanowisk w ramach tych gałęzi gospodarki nie jest przypadkowe. Zakładając racjonalność ustawodawcy, należy przyjąć iż w sposób logiczny i zaplanowany przyjęto, iż konkretne stanowisko w ramach określonego działu, narażone jest w stopniu mniejszym lub większym na ekspozycję pracownika na czynniki szkodliwe, co uzasadnia z kolei wcześniejszą realizację uprawnień emerytalnych. Nie można zatem w sposób dowolny usiłować przyporządkować stanowisk pracy, ani pod określone kategorie zatrudnienia, ani tym bardziej na zasadzie analizy do innych działów.

Mając powyższe na względzie nie sposób zgodzić się z Sądem I instancji, który przyjął, że rolnicze prace polowe traktorzysty należy uwzględnić również do pracy w szczególnych warunkach, albowiem charakter i specyfika tej pracy jest zbliżona do charakteru pracy traktorzysty wykonującego prace transportowe.

Sąd Najwyższy w dotychczasowych rozważaniach wielokrotnie wskazywał na zakaz rozszerzającej interpretacji przepisów dot. pracy w szczególnych warunkach. Wyjątkowość takiego uprawnienia SN potwierdził m.in. w wyroku z dnia 6 grudnia 2007r. w sprawie sygn. akt III UK 66/07, nakazując interpretację przepisów obowiązujących w zakresie pracy w szczególnych warunkach w sposób zachowujący właśnie pozycję przywileju, jako odstępstwa od zasady nabycia uprawnień emerytalnych na zasadach ogólnych. W rozstrzygnięciach w sprawach I UK 41/05 - wyrok SN z dnia 20.10.2005r. oraz II UK 62/07 - wyrok SN z dnia 05.05.2009r. doprecyzowano, że brak ujęcia danego stanowiska pracy w wykazie stanowisk zawartym w załączniku do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 07.02.1983r. nie uprawnia do nabycia emerytury w oparciu o przepis art. 32 ustawy emerytalnej. W rozstrzygnięciach tych wyraźnie zaznaczono moc obowiązującą rozporządzenia i konieczność rozstrzygania wszelkich wątpliwości na tle obowiązywania dawnych przepisów resortowych przez pryzmat wyłącznie pozostałych w mocy przepisów rozporządzenia.

Zarówno z zeznań świadków, jak i wyjaśnień ubezpieczonego jasno wynika, że ubezpieczony w okresie od wiosny 1975r. do jesieni 1975r. wykonywał wszystkie prace polowe w ramach usług dla rolników indywidualnych, zaś zimą 1975/76r wykonywał prace transportowe.

Tym samym brak podstaw do uznania, iż wykonywane przez ubezpieczonego rolnicze prace polowe za pomocą ciągnika, były pracą w szczególnych warunkach, zaś okres pracy kierowcy ciągnika w transporcie zimą (ok 4 m-cy), stanowiący pracę w szczególnych warunkach, jest niewystarczający do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym, niż powszechnie obowiązujący.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego jest zasadna.

Zgodnie z treścią art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2016 r., poz. 887 ze zm.) ubezpieczeni urodzeni, jak wnioskodawca, po dniu 31 grudnia 1948 r., uzyskują prawo do emerytury po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32 tej ustawy, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy (1 stycznia 1999 r.) posiadają okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymagany w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym oraz mają niezbędny okres składkowy i nieskładkowy, o którym stanowi art. 27 ustawy (25 lat dla mężczyzn). Niezbędnym warunkiem jest również nieprzystąpienie do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenie wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym na dochody budżetu państwa (wnioskodawca nie przystąpił do OFE). W myśl z § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.) ubezpieczony winien też wykazać co najmniej 15 lat pracy wykonywanej stale i w pełnym wymiarze na stanowiskach wymienionych w rozporządzeniu. Zgodnie natomiast z wykazem A, stanowiącym załącznik do tego rozporządzenia, w dziale VIII zatytułowanym „W transporcie i łączności” pod poz. 3 wskazano stanowisko kierowcy ciągnika.

Ustawą z dnia 27 marca 2003 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 56, poz. 498) zmieniono treść art. 32 ustawy emerytalnej, w związku z czym od dnia 2 maja 2003 r., w celu ustalenia uprawnień, o których mowa w jego ust. 1, za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważało się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia w podmiotach, w których obowiązują wykazy stanowisk ustalone na podstawie przepisów dotychczasowych. Przepis ten, w zakresie, w jakim posługiwał się określeniem „w podmiotach, w których obowiązują wykazy stanowisk ustalone na podstawie przepisów dotychczasowych”, został wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 14 czerwca 2004 r., P 17/03 (OTK-A 2004 nr 6, poz. 57 i Dz.U. Nr 144, poz. 1530) pozbawiony mocy prawnej. Przepis art. 32 ust. 4 ustawy pozostał bez zmian, stanowiąc, że wiek emerytalny, o którym mowa w ust. 1, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których osobom wymienionym w ust. 2 i 3 przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych.

Wykładni pojęcia „przepisy dotychczasowe” dokonał Sąd Najwyższy w uchwale siedmiu sędziów z dnia 13 lutego 2002 r., III ZP 30/01 (OSNP 2002 nr 10, poz. 243), wskazując na przepisy rozporządzenia, z wyłączeniem tych, które zobowiązywały ministrów, kierowników urzędów centralnych i centralne związki spółdzielcze do ustalenia wykazu stanowisk pracy w podległych im zakładach pracy. Stwierdził, że odesłanie do przepisów dotychczasowych w kwestii wykazów obejmujących świadczenie pracy w warunkach szczególnych, zawarte w art. 32 ust. 4 ustawy emerytalnej, nie obejmuje przepisów kompetencyjnych § 1 ust. 2-3 rozporządzenia. Odesłanie dotyczy więc tylko wieku emerytalnego, rodzajów prac, stanowisk, warunków uprawniających do wcześniejszej emerytury. To pozwala na wniosek, że przepisy dotychczasowe, o których mowa w odesłaniu, to § 2 ust. 1 rozporządzenia, stanowiący, iż okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy; przepisy § 4-8a, określające wiek emerytalny i okres wykonywania pracy w szczególnych warunkach pracowników wykonujących prace wyszczególnione w wykazach A i B stanowiących załącznik do rozporządzenia oraz przepisy § 9-15, dotyczące wieku emerytalnego i warunków przechodzenia na emeryturę osób zatrudnionych w szczególnym charakterze. Sąd Najwyższy w konsekwencji stwierdził więc, że odesłanie do przepisów dotychczasowych nie dotyczy kompetencji do tworzenia wykazów obejmujących stanowiska, na których świadczy się pracę w szczególnych warunkach, ale obejmuje samą treść tych wykazów i inne okoliczności wyraźnie wskazane w art. 32 ust. 2 ustawy emerytalnej in principio, co zostało zaakceptowane przez Trybunał Konstytucyjny w motywach wskazanego wyżej wyroku.

W okolicznościach przedmiotowej sprawy nie jest uprawnione stanowisko Sądu pierwszej instancji, że A. S. wykazał sporną przesłankę 15 lat stażu pracy w warunkach szczególnych. Nie wykonywał on bowiem w spornym okresie stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, pracy na stanowisku wymienionym w dziale VIII poz. 3 wykazu A, stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. Wnioskodawca jako kierowca ciągnika rolniczego pracował głównie przy pracach polowych, co - wbrew uznaniu Sądu a quo - nie pozwala na uwzględnienie takiego zatrudnienia do stażu pracy w warunkach szczególnych w znaczeniu ustawowym. Z zeznań świadków J. K. i M. W. oraz samego ubezpieczonego wynikało, że w czasie zatrudnienia w SKR w M. od 15 marca 1975 r. do 15 lutego 1976 r. A. S. od wiosny, tj. od marca do jesieni, tj. do października a nawet listopada wykonywał tylko prace polowe jako kierowca ciągnika kołowego, takie jak bronowanie, orka, nawożenie przy użyciu wozu asenizacyjnego. Zimą (od listopada, grudnia do lutego) pracował na warsztacie przy naprawach sprzętu lub przy transporcie żwiru, a także przy odśnieżaniu.

Sąd drugiej instancji podziela apelacyjny zarzut obrazy prawa procesowego, gdyż Sąd Okręgowy dowolnie ustalił, że wnioskodawca pracując w polu częściowo wykonywał też prace w transporcie, gdyż obowiązany był dojechać traktorem na miejsce pracy. Okoliczności te nie wynikały z zeznań świadków, a poza tym jeżeli nawet faktycznie sytuacja taka miała miejsce, to zważyć należy, iż był to nieznaczący czasowo ułamek pracy wnioskodawcy.

Istotne jest jednak, że niezależnie od nieuprawnionych ustaleń trafny okazał się apelacyjny zarzut obrazy prawa materialnego. Transport jest działem gospodarki, związanym z przemieszczaniem ludzi i ładunków w przestrzeni przy wykorzystaniu odpowiednich środków transportu. Transport, w szczególności transport towarowy, jest przy tym ściśle połączony z pozostałymi działami gospodarki, przy czym niejednokrotnie jest on wykonywany nie tylko przez podmioty gospodarcze (przedsiębiorstwa, firmy), których przedmiotem działalności są wyłącznie usługi transportowe i które z tego powodu nie są przyporządkowane do tego właśnie działu gospodarki. Spółdzielnia Kółek Rolniczych w M. nie była przedsiębiorstwem transportowym.

Słusznie podniósł apelujący, że przyporządkowanie w przywołanym wykazie danego rodzaju pracy do określonej branży ma istotne znaczenie dla jej kwalifikacji jako pracy w warunkach szczególnych (stanowiskowo-branżowy charakter wykazu), jednakże chodzi tu o narażenie procesami technologicznymi stanowiska pracy na czynniki szkodliwe, wynikające ze specyfiki danego działu przemysłu. Bowiem w sytuacji, gdy stopień uciążliwości nie wykazuje żadnych różnic w zależności od branży, to brak jest podstaw do negowania kwalifikacji pracy, jako pracy w warunkach szczególnych tylko dlatego, że w załączniku do rozporządzenia praca ta przyporządkowana została do innego działu przemysłu. Oznacza to, że zasadą jest przyporządkowanie określonego pracodawcy do danej branży przemysłu, gdyż uciążliwość i szkodliwość dla zdrowia wynika właśnie z owej branżowej specyfiki. Odmówić trzeba wówczas waloru pracy w szczególnych warunkach pracy na podobnym stanowisku wykonywanej w innym dziale przemysłu lub gospodarki (tak Sąd Najwyższy m.in. w wyroku z dnia 26 marca 2014 r., II UK 368/13, LEX nr 1458633). Nie jest to jednak reguła bezwzględna, ponieważ dopuszcza się możliwość uznania pracy za wykonywaną w szczególnych warunkach także w sytuacji, gdy zakład zatrudniający ubezpieczonego nie należy do określonej branży - według nomenklatury przyjętej w rozporządzeniu, ale wykonuje zadania całkowicie odpowiadające branżowej specyfice (zob. także wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 25 marca 2014 r., I UK 337/13, LEX nr 1458817, z dnia 6 lutego 2014 r., I UK 314/13, OSNP 2015 nr 5, poz. 66, z dnia 5 maja 2016 r., III UK 131/15, LEX nr 2057631). Wbrew stanowisku Sądu Okręgowego, fundamentalną kwestię, z punktu widzenia przedmiotu sporu, stanowiła zatem odpowiedź na pytanie, czy pracownik zatrudniony na stanowisku kierowcy ciągnika w rolnictwie był narażony przy pracach polowych na czynniki szkodliwe wynikające z tych samych procesów technologicznych, na które narażeni byli kierowcy ciągników w transporcie, a nadto czy stopień uciążliwości (nasilenia) tego narażenia nie wykazywał żadnych różnic w stosunku do narażenia „procesami technologicznymi” w transporcie.

W ocenie Sądu drugiej instancji, brak jest podstaw do kwalifikowania okresu pracy w charakterze traktorzysty przy pracach polowych jako okresu zatrudnienia w warunkach szczególnych, gdyż ewidentnie kierowca ciągnika przy pracach w polu nie jest narażony na te same czynniki szkodliwe w tym samym stopniu nasilenia, jak w transporcie. Pogląd taki dominuje w orzecznictwie Sądu Najwyższego ostatnich lat, poczynając od wyroku z dnia 3 grudnia 2013 r., I UK 172/13, w którym Sąd Najwyższy wywiódł, że wskazanie w wykazie A, dziale VIII pod pozycją 3 pracy kierowców ciągników i kombajnów nie oznacza, iż należy uznać za pracę w szczególnych warunkach kierowanie tymi pojazdami przy jakichkolwiek zadaniach, a nie tylko transportowych. Prace uznane za wykonywane w warunkach szczególnych, bez względu na miejsce i rodzaj, zostały bowiem wymienione tylko w dziale XIV wykazu A zatytułowanym "Prace różne". Inne działy wykazu obejmują wskazane w nich prace w powiązaniu z rodzajami zakładów pracy lub ich częściami. Nie można uznać, że praca kierującego ciągnikiem jest zawsze pracą „w transporcie”, nawet jeżeli kierujący niczego nie transportuje, lecz wykonuje przy pomocy ciągnika typowe prace polowe (LEX 1467147). Identyczne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 5 maja 2016 r., III UK 132/15, przywołanym przez apelującego, precyzując, że dla zakwalifikowania pracy kierowcy ciągnika jako wykonywanej w warunkach szczególnych istotne znaczenie ma to, czy była ona wykonywana w transporcie czy w ramach rolniczych prac polowych (LEX nr 2052411). W sprawie zakończonej wyrokiem z dnia 5 maja 2016 r., III UK 121/15, Sąd Najwyższy dodatkowo wyjaśnił, że niewątpliwie prace kierowcy ciągnika czy kombajnu w transporcie i rolnictwie, mimo wielu podobieństw, różnią się od się od siebie, choćby ze względu na miejsce i warunki ich wykonywania (droga publiczna oraz pole orne), dlatego też dla przyjęcia, że praca traktorzysty oraz kierowcy kombajnu w rolnictwie może być kwalifikowana jako praca w warunkach szczególnych w transporcie wymagane jest poczynienie stanowczych ustaleń, wykazujących istotne podobieństwo pracy w tych różnych branżach. W poz. 3, działu VIII („W transporcie i łączności”) wykazu A zostały wymienione prace m.in. kierowców kombajnów. Urządzenia te (kombajny), charakteryzujące się wykonywaniem różnorodnych czynności, na ogół kojarzą się z rolnictwem, gdzie wykorzystuje się np. kombajny zbożowe i buraczane, jednakże występują również w leśnictwie - kombajn zrębowy, czy też górnictwie - kombajn górniczy (LEX nr 2080883). Do podobnej konstatacji doszedł Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 13 sierpnia 2015 r., II UK 298/14 (LEX nr 1797093) oraz z dnia 13 lipca 2016 r., I UK 218/15 (Legalis nr 1507958). Sąd drugiej instancji wywody zawarte w przywołanych judykatach podziela. Tożsame zapatrywania przedstawił Sąd Najwyższy w wyrokach z dnia 15 listopada 2016 r. II UK 397/15, z dnia 25 października 2016 r. II UK 352/15 www.sn.pl oraz Sąd Apelacyjny w Łodzi, m.in. w orzeczeniach : z dnia 3 marca 2015 r., III AUa 713/14, (LEX nr 1680011), z dnia 23 września 2015r., III AUa 78/15 (LEX nr 1820544), z dnia 29 kwietnia 2015 r., III AUa 862/14 (LEX nr 1747526), z dnia 12 maja 2015 r., III AUa 922/14 (LEX nr 1747521), z dnia 5 maja 2015 r., III AUa 979/14 (LEX nr 1755196), z dnia 17 kwietnia 2015 r., III AUa 772/14 (LEX nr 1747274), z dnia 11 kwietnia 2016 r., III AUa 263/16 (LEX nr 2044358).

Zważyć trzeba, że umieszczenie stanowisk kierowcy ciągnika i kombajnisty w dziale VIII - „W transporcie i łączności”, mimo ujęcia ich odrębnie od pracy kierowcy samochodów ciężarowych, autobusów i pojazdów specjalistycznych, łączy szkodliwość tej pracy nie z samym tylko faktem prowadzenia pojazdów gdziekolwiek (w polu), lecz z faktem prowadzenia tych pojazdów przy uwzględnieniu specyfiki „technologii" pracy w transporcie i łączności, a więc obciążeń psychofizycznych związanych z uczestniczeniem takich pojazdów w ruchu publicznym. Obciążenia te nie występują, jak uznał prawodawca, przy wykonywaniu prac na wskazanych stanowiskach w rolnictwie, co więcej, w przywołanym rozporządzeniu w dziale X - „W rolnictwie i przemyśle rolno-spożywczym” nie przewidziano żadnych stanowisk przy pracach polowych, które uprawniają do emerytury w obniżonym wieku. Niewątpliwie kierowca ciągnika rolniczego wykonujący prace polowe jest narażony na uciążliwości typowe dla kierowcy ciągnika w każdych warunkach w postaci np. drgań, hałasu, ale nie każda praca ciężka oraz związana z narażeniem na czynniki szkodliwe dla zdrowia uprawnia do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach, lecz ujęta w odpowiedniej systematyce.

Historycznie rzecz ujmując wskazać należy, że praca traktorzysty była zaliczona do pierwszej kategorii zatrudnienia w załączniku do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 10 września 1956 r. w sprawie zaliczania pracowników do kategorii zatrudnienia (Dz.U. Nr 39, poz. 176 ze zm.) w dziale XVII - „Rolnictwo i leśnictwo”. Akt ten obowiązywał do 31 grudnia 1979 r. Wymienione rozporządzenie zastąpione zostało rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 4 maja 1979 r. w sprawie pierwszej kategorii zatrudnienia (Dz.U. nr 13, poz. 86). W załączniku do tego rozporządzenia nie ujęto już pracy na stanowisku traktorzysty w rolnictwie. Pojawił się natomiast dział VIII - „W transporcie i łączności”, w którym pod poz. 3. wymienione zostały „prace kierowców ciągników lub pojazdów gąsiennicowych”. Prace kierowców ciągników w transporcie to z pewnością nie tylko prace transportowe traktorzystów. Z definicji - ciągnik jest pojazdem mechanicznym przystosowanym do ciągnięcia pojazdów bądź urządzeń nie posiadających własnego napędu np. maszyn rolniczych, przyczep, naczep oraz do wyposażania w osprzęt do robót ziemnych (spycharkowy, zrywarkowy, ładowarkowy, koparkowy, chwytakowy, hakowy). Natomiast pojazd gąsiennicowy to urządzenie służące do transportu lądowego, poruszające się na gąsienicach. Nie sposób uznać, że normodawcy w alternatywnym ujęciu pod poz. 3 nie chodziło - wbrew jasnej systematyce - o prace kierowców ciągników w transporcie, zwłaszcza gdy się zważy, że ze względu na układ jezdny ciągniki dzielą się na: kołowe, kołowo-gąsiennicowe i gąsiennicowe. Ze względu na przeznaczenie przyjmuje się podział ciągników m.in. na ciągniki rolnicze, ciągniki leśne, ciągniki samochodowe, w tym siodłowe, budowlane. Jasno to świadczy, że praca na stanowisku kierowcy ciągnika nie musi mieć żadnego związku z rolnictwem, a może być wykonywana wyłącznie w transporcie. W rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. prace kierowców ciągników także wymienione zostały tylko w dziale „W transporcie i łączności”. Stosownie do § 19 ust. 2 rozporządzenia z 7 lutego 1983 r., prace dotychczas zaliczone do I kategorii zatrudnienia w rozporządzeniu z dnia 4 maja 1979 r. w sprawie pierwszej kategorii zatrudnienia, uważa się za prace wykonywane w szczególnych warunkach, o których mowa w § 4. Jak wyżej wskazano, w załączniku do rozporządzenia z 1979 r. nie ujęto już jednak pracy na stanowisku traktorzysty w rolnictwie, zaś przepis intertemporalny tego rozporządzenia (§ 9) uregulował, że zachowują swe uprawnienia pracownicy, którzy z tytułu zaliczenia ich do pierwszej kategorii zatrudnienia nabyli uprawnienia na podstawie przepisów obowiązujących przed dniem wejścia w życie rozporządzenia. Przepis ten dotyczy więc tylko zamkniętej kategorii ubezpieczonych, którzy „nabyli” uprawnienia na podstawie rozporządzenia z 1956 r. do dnia wejścia w życie rozporządzenia z 4 maja 1979 r., a nie tych, którzy dalej pracowali na stanowiskach pominiętych już w nowym wykazie np. traktorzysty w rolnictwie.

Podkreślić przy tym należy, że stanowisko pracy kierowcy opisuje wydany przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej program Doradca (...), zawierający m.in. „Przewodnik po zawodach” (doradca.praca.gov.pl/d2k5/zawody). Z charakterystyki tej wynika, że zawód kierowcy polega na prowadzeniu różnego rodzaju pojazdów, które służą do transportu ludzi i towarów na duże i małe odległości. W czasie jazdy obowiązkiem kierowcy jest dbanie o bezpieczeństwo własne, przewożonych pasażerów i towarów oraz innych użytkowników drogi. Typ pojazdu decyduje o charakterze pracy kierowcy. Kierowca autobusu przewozi ludzi na masową skalę w komunikacji miejskiej czy międzymiastowej, a kierowca ciężarówki przewozi towary zgodnie ze zleceniem. Dodatkowych czynności, poza kierowaniem pojazdem, może wymagać praca kierowców pojazdów specjalnych. Jako najbardziej uciążliwe warunki pracy kierowcy wskazuje się: zmienną temperaturę, hałas, drgania, spaliny, jazdę w nasilonym ruchu, zmienne oświetlenie, konieczność długiego przebywania poza domem przy dalekich trasach. Od kierowcy wymaga się szybkiego refleksu, spostrzegawczości, zdolności koncentracji i podzielności uwagi, tj. umiejętności śledzenia kilku bodźców jednocześnie. Kierowca w ruchu publicznym musi posiadać również umiejętność pracy w warunkach monotonnych przy jednoczesnym skupieniu uwagi na warunkach drogowych oraz wytrzymałość na długotrwały wysiłek, jest to praca wymagająca dość wysokiej odporności emocjonalnej. Wszystkich tych cech nie można przypisać kierowcy ciągnika rolniczego wykonującego prace polowe. Nie występuje tu obciążenie jazdą w ruchu publicznym, co jest istotą transportu drogowego.

Z tych względów zaliczeniu do pracy w warunkach szczególnych mógł ewentualnie podlegać jedynie okres kilku miesięcy na przestrzeni zimy 1975/1976 (od ok. 1 grudnia do 15 lutego). Trzeba jednak uwzględnić zeznania ubezpieczonego i świadków, którzy twierdzili, iż w przypadku braku robót transportowych, w okresie zimowym kierowcy ciągników naprawiali sprzęt na warsztacie. Oznacza to, iż również w miesiącach zimowych nie można jednoznacznie ustalić okresu pracy w transporcie stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

Ponieważ apelacja organu rentowego okazała się zasadna, gdyż A. S. nie legitymuje się wymaganym okresem pracy w warunkach szczególnych na dzień 1 stycznia 1999 r., Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. orzekł reformatoryjnie i oddalił odwołanie ubezpieczonego.

SSA Barbara Mazur SSA Lucyna Ramlo SSA Iwona Krzeczowska-Lasoń