Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 lutego 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: SSA Anna Cesarz

Sędziowie: SA Wiesława Kuberska (spr.)

SO del. Barbara Bojakowska

Protokolant: sekr. sąd. Iga Kowalska

po rozpoznaniu w dniu 26 stycznia 2018 r. w Łodzi na rozprawie

sprawy z powództwa Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa z siedzibą w W.

przeciwko Ochotniczej Straży Pożarnej w T.

o zapłatę

na skutek apelacji strony powodowej

od wyroku Sądu Okręgowego w Łodzi

z dnia 27 marca 2017 r. sygn. akt I C 968/15

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa z siedzibą w W. na rzecz Ochotniczej Straży Pożarnej w T. kwotę 8.100 (osiem tysięcy sto) zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt I ACa 693/17

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 27 marca 2017 r. Sąd Okręgowy
w Ł. w sprawie z powództwa Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w W. przeciwko Ochotniczej Straży Pożarnej w T.
o zapłatę, uchylił w całości nakaz zapłaty z dnia 23 kwietnia 2015 r., sygn. akt
I Nc 122/15, i oddalił powództwo (pkt 1), a także zasądził od powódki na rzecz pozwanej kwotę 7.200 zł tytułem zwrotu kosztów procesu (pkt 2).

(wyrok – k. 1500)

Powyższe rozstrzygnięcie zostało wydane na podstawie ustaleń, które Sąd Apelacyjny w całości podzielił i przyjął za własne. Z ustaleń tych wynikało, że Ochotnicza Straż Pożarna w T. jest stowarzyszeniem zarejestrowanym
w Krajowym Rejestrze Sądowym. Celem OSP jest prowadzenie działalności mającej na celu zapobieganie pożarom i współdziałanie w tym zakresie
z innymi instytucjami, branie udziału w akcjach ratowniczych w czasie pożaru, zagrożeń ekologicznych oraz innych klęsk i zdarzeń, informowanie ludności
o istniejących zagrożeniach pożarowych i ekologicznych oraz sposobach ochrony przed nimi, rozwijanie wśród członków ochotniczych straży pożarnych
kultury fizycznej i sportu oraz prowadzenie działalności kulturalno – oświatowej
i rozrywkowej, uczestniczenie i reprezentowanie OSP w organach samorządowych i przedstawicielskich, wykonywanie innych zadań wynikających z przepisów o ochronie przeciwpożarowej i statutu. Siedziba Ochotniczej Straży Pożarnej w T. zlokalizowana jest w tym samym budynku, w którym znajduje się szkoła w T.. Teren położny wokół tego budynku służy zarówno szkole, jak i OSP.

W dniu 21 grudnia 2003 r. Ochotnicza Straż Pożarna w T. złożyła – w ramach programu (...) działanie 4: Różnicowanie działalności gospodarczej na obszarach wiejskich – wniosek o pomoc finansową w zakresie planowanego przedsięwzięcia polegającego na: na stworzeniu dobrej bazy rekreacyjno – turystyczno – sportowej opartej na zmodernizowaniu zaplecza dla bazy sportowej znajdującej się w miejscowości T., a także modernizacji ścieżki rowerowej o długości 250 mb od posesji B. Ciacha do połowy posesji
M. S.. W charakterystyce planowanego przedsięwzięcia wskazano, że ma ono na celu uatrakcyjnienie i zorganizowanie życia sportowego mieszkańców w oparciu o możliwości obiektowe i sprzętowe, organizowanie możliwości spędzania wolnego czasu dla turystów i mieszkańców w postaci budowy placów zabaw, możliwości dojazdu po ścieżkach rowerowych do różnych zakątków Gminy, remont sali gimnastycznej (wymiana okien i podłogi) umożliwi korzystanie z tej sali miłośnikom sportu i rekreacji, a także promowanie zdrowego stylu życia i aktywnego wypoczynku, kosze na śmieci uświadomią realizacji przedsięwzięcia OSP w T.. Wyszczególniono w nim następujące prace: modernizacja ubikacji w OSP T., modernizacja, utwardzenie parkingu
w T. – 200 m ², modernizacja ogrodzenia w T. – 100 mb, zakup koszy na śmieci, wyposażenie kuchni, wymiana okien w budynku OSP T. – 7 sztuk, zagospodarowanie terenu w T. – 350 m ², modernizacja ścieżki rowerowej
w miejscowości T. – 450 mb, modernizacja oświetlenia terenu w T.
– 10 sztuk, modernizacja szatni przy sali gimnastycznej w T.,
wykonanie i instalacja tablic związanych z oznakowaniem terenów atrakcyjnych turystycznie. W harmonogramie wskazano, że termin rozpoczęcia realizacji inwestycji to 10 marca 2005 r., natomiast termin jej zakończenia to 28 lipca 2005 r. Całkowity koszt przedsięwzięcia w wartości netto określony został na kwotę 260.000 zł. Harmonogram podpisali w imieniu OSP Z. C.
i A. H..

Do wniosku o przyznanie pomocy zostało dołączone zgłoszenie robót budowlanych z dnia 19 grudnia 2003 r. z datą wpływu do Starostwa Powiatowego w W. w dniu 22 grudnia 2003 r., w którym jako przedmiot prac wskazano: „modernizacja sanitariatów i kuchni, modernizacja utwardzenia parkingu, wymiana okien, modernizacja oświetlenia terenu (wymiana opraw oświetleniowych i pomalowanie słupów), modernizacja szatni.”. Zgodnie ze zgłoszeniem prace miały być wykonywane na działkach nr (...). W piśmie z dnia 19 grudnia 2003 r. Wójt Gminy S. wyraził zgodę na użytkowanie – na czas nieokreślony – przez OSP T. powyższych działek poprzez wykonanie modernizacji sanitariatów i kuchni, modernizacji utwardzenia parkingu, wymiany okien, zagospodarowania terenu, modernizacji oświetlenia terenu (wymiana opraw oświetleniowych i pomalowanie słupów), modernizacji szatni.

W dniu 14 grudnia 2003 r. Zarząd (...) w T. podjął uchwałę nr 5/2003 o przyjęciu na członka wspierającego OSP – Gminę S. i ustaleniu składki członkowskiej w kwocie 3.500 zł. Pismem Wójta Gminy S. z dnia 4 lutego 2004 r. OSP w T. została zawiadomiona, że w projekcie budżetu Gminy na 2004 rok została jej przyznana dotacja w wysokości 187.200 zł przeznaczona na realizację działania 4 „Różnicowanie działalności gospodarczej na obszarach wiejskich”; schemat 4.3. „Publiczna infrastruktura turystyczna na obszarach wiejskich” w ramach programu (...). W dniu 31 marca 2004 r. Rada Gminy S. podjęła Uchwałę nr XI/63/04 w sprawie przystąpienia Gminy S. do wymienionych w uchwale stowarzyszeń, w tym do Ochotniczej Straży Pożarnej w T.. W uchwale wskazano również, że udział Gminy w formie składki członkowskiej wynosi 3.500 zł dla każdego stowarzyszenia. Uchwała weszła w życie z dniem podjęcia. Rozstrzygnięciem nadzorczym Wojewody (...) z dnia 7 maja 2004 r. stwierdzono nieważność uchwały nr XI/63/04 Rady Gminy S. w sprawie przystąpienia Gminy S. do wymienionych w uchwale stowarzyszeń, jako sprzecznej z prawem. Informacja o rozstrzygnięciu nadzorczym Wojewody (...) została opublikowana w Wojewódzkim Dzienniku Urzędowym i Biuletynie Informacji Publicznej.

W dniu 22 marca 2004 r. M. W. (1) – specjalista w powodowej Agencji przeprowadziła rozmowę telefoniczną z I. K. z Departamentu (...) i (...). W wyniku tej rozmowy zostało ustalone, że jeżeli w stowarzyszeniu samorząd terytorialny ma co najmniej 1% udział, co jest określone w statucie, to przyznana dotacja z budżetu np. gminy dla stowarzyszenia przeznaczona na realizację przedsięwzięcia może być traktowana we wniosku o pomoc finansową jako udział środków własnych wnioskodawcy.
W innym przypadku, tzn., gdy samorząd terytorialny nie ma udziału własnego
w stowarzyszeniu, co powinno być określone w statucie – dotację taką traktuje się jako inne dotacje i subwencje ze środków publicznych. W kwietniu 2004 r. została przeprowadzona wizytacja terenowa przez pracownika (...) u beneficjenta, czyli w OSP w T.. W protokole z tej wizytacji wskazano, że fakty sprawdzane podczas wizytacji terenowej są zgodne z danymi zawartymi we wniosku oraz wymaganiami Programu Operacyjnego dla Polski (...). Protokół z wizytacji zatwierdziła J. K. – kierownik sekcji obsługi wniosku o pomoc finansową. Po tej wizytacji terenowej (...) Oddział (...) dokonał oceny końcowej wniosku o pomoc finansową. W karcie oceny końcowej wniosku o pomoc finansową z dnia 14 kwietnia 2004 r. wskazano, że wniosek spełnia wymogi formalne, przeprowadzona wizytacja terenowa potwierdziła poprawność i zgodność wniosku z warunkami ubiegania się o pomoc finansową i programem (...), przeprowadzona ocena ekonomiczna i techniczna umożliwia udzielenie wnioskodawcy pomocy finansowej, całkowite kwalifikowane koszty inwestycji wynoszą 260.000 zł, a wnioskowana kwota pomocy finansowej wynosi 130.000 zł. Na tej podstawie wniosek (...) w T. został wpisany w dniu 14 kwietnia 2004 r. na listę rankingową wniosków (otrzymał 4 punkty na wymagane co najmniej 2). Zatwierdzenie nastąpiło w dniu 25 kwietnia 2004 r. przez J. B..

Pomysł sięgnięcia po środki z programu (...) na ternie Gminy S. wyszedł od przedstawicieli Gminy, w tym wójta K. R., który rozmawiał z przedstawicielami ochotniczych straży pożarnych i innych stowarzyszeń działających na terenie gminy o możliwości realizacji różnych zadań przy wykorzystaniu środków unijnych. Wszystkie te inwestycje miały służyć poprawie infrastruktury w Gminie S.. Wójt gminy i pracownicy urzędu uczestniczyli w procedurze przyznania dofinansowania i realizacji inwestycji na każdym jej etapie. Pracownicy urzędu gminy czynnie uczestniczyli w wypełnianiu wniosków przez beneficjentów oraz
w kontaktach z pracownikami (...) Oddziału (...). Przedstawiciele (...) Oddziału (...) wiedzieli o tym aktywnym uczestnictwie wójta gminy i pracowników UG w działaniach podejmowanych przez lokalne stowarzyszenia w celu pozyskania środków
z programu (...). Nie zgłaszali zastrzeżeń do takiego sposobu załatwiania formalności.

Poprawa infrastruktury w Gminie S. – poprzez realizację prac wskazanych przez różne stowarzyszenia – opierała się na założeniu, że połowa środków na wykonanie tych prac pochodzić będzie z programu (...). W toku ubiegania się o pomoc finansową beneficjenci udzielali wyjaśnień w sprawie pochodzenia środków własnych na realizowane inwestycje. Proces wyjaśniania kwestii pochodzenia środków własnych na planowane zadania
był dość długi. Gmina S. informowała (...) Oddział (...), że
w budżecie gminy ujęte zostały środki dla stowarzyszeń na realizację tych zadań. Z Agencji uzyskano informację, że aby taki sposób finansowania został zaakceptowany, Gmina musiałaby być członkiem każdego ze stowarzyszeń.
W późniejszym okresie z centrali powodowej Agencji w W. ponownie zażądano wyjaśnień, skąd pochodzą środki dla stowarzyszeń. W odpowiedzi Gmina S. informowała, że środki te pochodzą z budżetu gminy i są to środki własne gminy pochodzące np. z opłat za wodę, za kanalizację.

W dniu 27 czerwca 2004 r. została zawarta umowa nr (...) pomiędzy Agencją Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa
z siedzibą w W., reprezentowaną przez J. B. działającego na podstawie pełnomocnictwa Prezesa Agencji, a Ochotniczą Strażą Pożarną
w T., zwaną beneficjentem, reprezentowaną przez Z. C. – prezesa OSP i A. H. – skarbnika OSP. Umowa określiła warunki i tryb udzielenia przez Agencję pomocy finansowej beneficjentowi z funduszy Unii Europejskiej i funduszy krajowych – program (...) w ramach poprawy warunków prowadzenia działalności gospodarczej i tworzenia miejsc pracy, Działanie 4 – Różnicowanie działalności gospodarczej na obszarach wiejskich, Schemat Publiczna infrastruktura turystyczna na obszarach wiejskich. Przedmiotem umowy była realizacja przedsięwzięcia polegającego na stworzeniu dobrej bazy rekreacyjno – turystyczno – sportowej opartej na zmodernizowaniu zaplecza dla bazy sportowej znajdującej się w miejscowości T., a także modernizacji ścieżki rowerowej na długości 250 mb, w terminie najpóźniej
do dnia 28 lipca 2005 r., którego zakres rzeczowy, terminy realizacji i koszty kwalifikowane, które mogą być objęte finansowaniem (zwane kosztami kwalifikowanymi), określał harmonogram rzeczowo – finansowy stanowiący załącznik nr 1 do umowy. Przedsięwzięcie miało być realizowane w T., gm. Sokolniki, powiat (...), woj. (...). Agencja zobowiązała się udzielić, na warunkach określonych w umowie, pomocy finansowej, stanowiącej zwrot części kosztów kwalifikowanych poniesionych przez beneficjenta na realizację przedsięwzięcia, w wysokości 126.387,70 zł, nie więcej niż 50% kwalifikowanych kosztów przedsięwzięcia wynoszących 252.775,41 zł. Kwota pomocy finansowej obejmowała środki krajowe w wysokości 31.596,92 zł i środki pochodzące z Unii Europejskiej w wysokości 94.790,78 zł. Pomoc finansowa miała być przekazana jednorazowo w wysokości 126.387,70 zł, co stanowić miało zwrot poniesionych przez beneficjenta 50% całkowitych kwalifikowanych kosztów przedsięwzięcia określonych w harmonogramie rzeczowo – finansowym. Beneficjent zobowiązał się zapewnić środki na sfinansowanie całości kosztów przedsięwzięcia w wysokości 303.386 zł, która obejmowała udział własny beneficjenta w kosztach kwalifikowanych w kwocie 126.387,71 zł (50% całkowitych kosztów kwalifikowanych przedsięwzięcia), refundowaną kwotę pomocy ze środków (...) w kwocie 126.387,70 zł (50% całkowitych kosztów kwalifikowanych przedsięwzięcia) oraz koszty niekwalifikowane w kwocie 55.610,59 zł.

W § 6 umowy określone zostały obowiązki beneficjenta, wśród których wskazano m.in.: zobowiązanie do niekorzystania z pomocy finansowej na realizację przedmiotowego przedsięwzięcia ze środków pochodzących z Programu (...) O. (...) lub środków pochodzących z funduszy Unii Europejskiej (P., (...), itp.), pomocy Europejskiego Banku Inwestycyjnego - (...) oraz innych międzynarodowych instrumentów finansowych, zobowiązanie do przestrzegania określonego w § 26a ust. 10 rozporządzenia RM limitu łącznej pomocy pochodzącej ze środków z programu (...) oraz pozostałych środków publicznych, innych niż wymienione w § 6 ust. 1b., złożenia oświadczenia, że nie jest dłużnikiem Agencji z tytułu korzystania z pomocy finansowej (...) i nie korzysta z innej pomocy finansowej ze środków publicznych oraz niezwłocznego poinformowania Agencji o zaistniałych w tym zakresie zmianach, umożliwienie przeprowadzenia przez Agencję kontroli realizacji prac przewidzianych
w planie przedsięwzięcia, przechowywania oryginałów dokumentów związanych z realizacją przedsięwzięcia przez okres 5 lat, licząc od ostatniej płatności. Wniosek o płatność beneficjent miał złożyć według wzoru określonego przez Agencję w Oddziale (...) po dokonaniu odbioru całości przedsięwzięcia wraz z udokumentowaniem poniesionych 100% kosztów kwalifikowanych przedsięwzięcia, najpóźniej do dnia 10 sierpnia 2005 r. (§ 7 umowy).

W § 9 umowy zostały określone przypadki, w których Agencja może odmówić udzielenia pomocy finansowej, a w przypadku jej wcześniejszej wypłaty, zobowiązać beneficjenta do jej zwrotu w całości, jeżeli wystąpi choćby jeden z przypadków wymienionych w § 9 pkt. a-m. Wśród tych przypadków wskazano m.in.: zaprzestanie realizacji przedsięwzięcia, niezrealizowanie lub niepełne zrealizowanie przedsięwzięcia, stwierdzenie niezgodności pomiędzy złożonym przez beneficjenta wnioskiem o płatność a rzeczywiście wykonanym zakresem przedsięwzięcia, złożenie przez beneficjenta fałszywych lub stwierdzających nieprawdę dokumentów lub nieprawdziwych bądź nierzetelnych oświadczeń, które miały istotny wpływ na przyznanie pomocy. W § 10 umowy przewidziano, że w razie wystąpienia choćby jednego z przypadków określonych w § 9, Agencja ma prawo wypowiedzieć umowę ze skutkiem natychmiastowym i wezwać beneficjenta do zwrotu kwoty otrzymanej pomocy finansowej wraz z odsetkami w wysokości określonej, jak dla zaległości podatkowych, liczonymi od daty przekazania przez Agencję pomocy finansowej na rzecz beneficjenta, w terminie 14 dni od dnia otrzymania wezwania do zapłaty. Rozwiązanie umowy w takim przypadku następowało z dniem doręczenia wypowiedzenia na adres beneficjenta. Prawnym zabezpieczeniem wykonania przez beneficjenta zobowiązań wynikających z umowy był weksel własny in blanco wraz z deklaracją wekslową.

W stanowiącym załącznik do tej umowy harmonogramie rzeczowo –finansowym realizacji przedsięwzięcia wyszczególniono następujące prace: modernizacja ubikacji w OSP T., modernizacja, utwardzenie parkingu
w T. – 200 m ², modernizacja ogrodzenia w T. – 100 mb, zakup koszy na śmieci, wyposażenie kuchni, wymiana okien w budynku OSP T. – 7 sztuk, zagospodarowanie terenu w T. – 350 m ², modernizacja ścieżki rowerowej
w miejscowości T. – 450 mb, modernizacja oświetlenia terenu w T. – 10 sztuk, modernizacja szatni przy sali gimnastycznej w T., wykonanie
i instalacja tablic związanych z oznakowaniem terenów atrakcyjnych turystycznie. W harmonogramie wskazano, że termin realizacji inwestycji
to 10 marca 2005 r., natomiast termin jej zakończenia to 28 lipca 2005 r. Całkowity koszt przedsięwzięcia w wartości brutto określony został na kwotę 308.386 zł, a koszty kwalifikowane na kwotę 252.775,41 zł.

Powyższa umowa, tak samo jak umowy zawarte przez inne stowarzyszenia z obszaru Gminy S., została podpisana w Urzędzie Gminy w S. w niedzielę 27 czerwca 2004 r. Jednocześnie z podpisywaniem umów
były składane podpisy na wekslach i na deklaracjach wekslowych przez przedstawicieli OSP i innych stowarzyszeń. Ze strony Agencji przy podpisywaniu umów i weksli był kierownik biura (...) i biura obsługi wniosków Agencji (...). Podpisanie umów w siedzibie Urzędu Gminy nastąpiło na prośbę przedstawicieli stowarzyszeń. W dniu 18 lipca 2005 r. strony zawarły aneks nr (...) do powyższej umowy, którym wprowadzono zmianę terminu realizacji przedsięwzięcia, określając go na dzień 31 stycznia 2006 r., oraz zmianę terminu złożenia wniosku o płatność – najpóźniej do dnia 10 lutego 2006 r. wraz z udokumentowaniem poniesionych kwalifikowanych kosztów przedsięwzięcia w wysokości 252.775,41 zł.

Po podpisaniu umowy na terenie Ochotniczej Straży Pożarnej i pobliskiej szkoły zaczęto wykonywać różnego rodzaju prace. Na wykonanie tych prac sporządzane były kosztorysy, przeprowadzano też przetargi, przy czym wszystkie stowarzyszenia dokonały wyboru jednego stowarzyszenia, które w imieniu wszystkich przeprowadzało stosowne przetargi. Przetargi odbywały się
w Urzędzie Gminy. W związku z realizacją przedmiotowego przedsięwzięcia dla Ochotniczej Straży Pożarnej w T. sporządzone zostało studium wykonalności inwestycji. W ramach przedmiotowego przedsięwzięcia OSP w T. dokonała wymiany okien, przy czym najpierw wymieniono okna w budynku szkoły. Dokonano również remontu sanitariatu, kuchni, uporządkowano plac przed budynkiem OSP i szkoły, uporządkowano boisko szkolne i obsiano je trawą, wykonano parking na kilka miejsc parkingowych, wymieniono oświetlenie na terenie szkoły i OSP. Pozwana modernizowała też ścieżkę rowerową w miejscowości T.. Ścieżka ta ma nawierzchnię bitumiczną, została „dołączona” do istniejącej drogi i jest oddzielona od jezdni białą linią.

W dniu 12 sierpnia 2005 r. sporządzono protokół odbioru końcowego robót budowlanych ze wskazaniem ilości i wartości prac wykonanych dla OSP T. w ramach realizacji inwestycji finansowanej z programu (...).
W protokole tym stwierdzono wykonanie następujących robót: modernizacja ubikacji w OSP T., modernizacja, utwardzenie parkingu w T. – 200 m ², modernizacja ogrodzenia w T. – 100 mb, zakup koszy na śmieci, wyposażenie kuchni, wymiana okien w budynku (...) sztuk, zagospodarowanie terenu – 350 m ², modernizacja ścieżki rowerowej – 450 mb, modernizacja oświetlenia terenu - 10 sztuk, modernizacja szatni przy sali gimnastycznej, wykonanie i instalacja tablic związanych z oznakowaniem terenów atrakcyjnych turystycznie. Wskazano, że prace zostały wykonane
w terminie 10 marca – 12 sierpnia 2005 r. W skład komisji dokonującej zbadania zakresu robót oraz sposobu ich wykonania wchodzili: A. K. (1)
i A. H. – przedstawiciele pozwanej, D. F. (1) – inspektor nadzoru
i J. S. – przedstawiciel wykonawcy. W protokole potwierdzono dobrą jakość wykonanych robót i wskazano, że ich wartość wg faktur wynosi
294.966 zł brutto (netto – 241.775,41 zł). Protokół został podpisany przez wszystkich członków komisji. Ta sama komisja sporządziła też protokół odbioru technicznego robót, w których również nie zgłaszano uwag do ilości i jakości wykonanych prac.

W dniu 10 października 2005 r. OSP w T. złożyła w (...) Oddziale Regionalnym (...) wniosek o płatność zgodnie z zawartą przez strony umową, wnosząc o przekazanie kwoty 126.387,70 zł. Wniosek ten został następnie anulowany. W dniu 30 grudnia 2005 r. pozwana złożyła w (...) Oddziale Regionalnym (...) kolejny wniosek o płatność zgodnie z zawartą przez strony umową, wnosząc o przekazanie kwoty 126.387,70 zł. Do wniosku załączono wykaz faktur/rachunków dokumentujących poniesione koszty kwalifikowane, zestawienie rzeczowo – finansowe realizacji przedsięwzięcia oraz oświadczenie podpisane przez beneficjenta, że 100% kosztów kwalifikowanych usług, robót i dostaw dotyczących realizacji przedsięwzięcia w ramach zawartej umowy dokumentowane fakturami obejmuje usługi, roboty i dostawy pochodzące z państw Unii Europejskiej lub państw objętych pomocą w ramach programu (...) oraz Cypru, Malty i Turcji. Do wniosku załączono również
załącznik określający źródła i strukturę finansowania poniesionych kosztów przedsięwzięcia. Wraz z wnioskiem pozwana złożyła oświadczenie, podpisane przez A. K. (1) i A. H., że nie finansowała przedsięwzięcia z innych źródeł, niż przewidywała umowa z dnia 27 czerwca 2004 r. oraz nie korzystała z innej pomocy finansowej ze środków publicznych typu Program (...) O. (...) lub środków Unii Europejskiej ( (...), (...)) oraz pomocy Europejskiego Banku Inwestycyjnego. Do wniosku załączono wyjaśnienie pozwanej, że udział środków własnych wnioskodawcy (inne niepubliczne) pochodzi z dotacji uzyskanej z Gminy S., zaś kredyt inwestycyjny został zaciągnięty do wysokości dofinansowania z (...). Wójt Gminy S. złożył oświadczenie, że dotacja Gminy S. dla OSP T. pochodzi ze środków własnych gminy (pozyskanych z działalności komercyjnej prowadzonej przez gminę S.). Pozwana złożyła też wyjaśnienie na piśmie, podpisane przez A. K. (1) i A. H., że zrealizowała inwestycję współfinansowaną z programu (...) w terminie 15 marca – 11 sierpnia 2005 r., mieszcząc się w wyznaczonym przez Agencję terminie.

W dniu 16 lutego 2006 r. M. S. (2), będąca pracownikiem (...) Oddziału (...), przeprowadziła wizytację terenową w OSP w T., z której sporządzono protokół numer (...). W protokole stwierdzono, że zatwierdzony projekt jest zgodny
z zatwierdzonym wnioskiem i zawartą umową, zatwierdzony projekt jest wykorzystywany zgodnie z zatwierdzonym wnioskiem i zawartą umową, zrealizowany projekt jest zgodny z zawartą umową i fakturami przedstawionymi do płatności, zrealizowany projekt jest zakończony w terminie i zgodnie
z harmonogramem. W załączniku do protokołu wskazano wykonanie w rzeczywistości następujących prac: modernizacja ubikacji w OSP T. – 1 sztuka, wymiana okien w budynku (...) sztuk, modernizacja szatni przy sali gimnastycznej – 1 sztuka, zakup koszy na śmieci – 30 sztuk, wyposażenie kuchni – 1 sztuka, modernizacja oświetlenia terenu – 10 sztuk, modernizacja ścieżki rowerowej – 450 mb, modernizacja/utwardzenie parkingu w T. – 200 m ², modernizacja ogrodzenia w T. – 100 mb, zagospodarowanie terenu – 350 m ², wykonanie i instalacja tablic związanych z oznakowaniem terenów atrakcyjnych turystycznie – 1 sztuka. Potwierdzono zgodność zakresu wykonanych robót, usług i dostaw z zakresem objętym fakturami. Potwierdzono zgodność wykonanego zakresu rzeczowego z zakresem wykazanym w protokołach odbioru. Protokół z wizytacji terenowej został zatwierdzony przez p.o. kierownika sekcji obsługi wniosku o płatność – A. O.. W dniu 22 marca 2006 r. powódka przelał na rachunek bankowy pozwanej kwotę 126.387,70 zł.

W 2010 r. Departament Kontroli Wewnętrznej powodowej Agencji przeprowadził kontrolę doraźną w (...) Oddziale Agencji, dotyczącą rozpatrywania wniosków stowarzyszeń z terenu Gminy S. o przyznanie pomocy finansowej w ramach programu (...). Kontrola została przeprowadzona na zlecenie Prokuratury. W ramach tej kontroli przeprowadzano również kontrole w terenie prac wykonanych przez stowarzyszenia, które uzyskały dofinansowanie z programu (...). Kontrolę przeprowadzono także w OSP T.. Dopiero w trakcie tej kontroli powódka powzięła informację o stwierdzeniu przez wojewodę (...) nieważności uchwały o przystąpieniu Gminy S. do szeregu stowarzyszeń działających na terenie tej gminy. Kontrolę przeprowadzono w dniach 21 czerwca – 29 października 2010 r., objęto nią okres od 1 czerwca 2002 r. do 18 czerwca 2010 r. Ustalono wykaz beneficjentów, którym nie upłynął jeszcze pięcioletni termin zobowiązania, wśród których była OSP w T.. Dokonano kontroli wniosków złożonych przez stowarzyszenia, w tym wniosku złożonego przez pozwaną i stwierdzono, że we wszystkich kontrolowanych wypadkach na etapie weryfikacji wniosków o pomoc finansową, wnioskodawcy nie posiadali środków na sfinansowanie całości inwestycji, jak również nie wykazali źródła pokrycia deficytu, natomiast pracownicy Agencji, dokonując sprawdzenia wniosków, potwierdzili posiadanie takich środków przez składających wnioski. W wyniku kontroli ustalono, że podpisywanie umów z beneficjentami oraz weksli z deklaracjami wekslowymi odbywało się w Urzędzie Gminy S.,
a czynności te nadzorowane były przez pracownika Agencji – (...) (K.). Polecenie służbowe dotyczące uczestniczenia w tym podpisywaniu wydał jej J. B.. W trakcie kontroli powodowa Agencja zwróciła się do starostwa powiatowego o kopie zgłoszeń budowlanych dołączonych do wniosków stowarzyszeń o przyznanie dotacji, w tym zgłoszenia oraz przyjęcia zgłoszenia budowlanego dołączonego do wniosku pozwanej. W odpowiedzi na to pismo Naczelnik Wydziału (...) i Budownictwa Starostwa Powiatowego w W. przesłał kopie zgłoszeń przedstawionych przez Stowarzyszenia i kopie oświadczeń o dysponowaniu nieruchomością na cele budowlane składane przez Stowarzyszenia. Wśród zgłoszeń robót budowlanych przesłanych przez Starostwo Powiatowe nie było zgłoszenia Ochotniczej Straży Pożarnej w T..

W trakcie kontroli doraźnej Departament Kontroli Wewnętrznej zwracał się do radcy prawnego o wydanie opinii w przedmiocie zgodności formy finansowania stowarzyszeń przez gminę w formie datacji celowej, to jest dotacji na realizację zadań objętych wnioskami o dofinansowanie z programu (...)
i umieszczenie tych środków przez beneficjentów jako środków własnych
w pozycji dotacje ze źródeł niepublicznych. W opinii prawnej stwierdzono, że Agencja błędnie uznała środki uzyskane przez beneficjenta (dla oceny wybrano jednego z beneficjentów) od Gminy S. jako dotacja na realizację zadań przy współudziale finansowania z (...) za środki własne wnioskodawcy. Stwierdzono nadto, że dotacja udzielona przez Gminę S. powinna być uznana jako dotacja ze środków publicznych zgodnie z definicją art. 3 ustawy z dnia 26 listopada 1998 r. o finansach publicznych. W konsekwencji stwierdzono, że przyjęta forma finansowania inwestycji przez beneficjentów nie jest zgodna z zapisami rozporządzenia RM z dnia 14 maja 2002 r. zmienionego rozporządzeniem RM z dnia 15 kwietnia 2003 r. (Dz. U. nr 129, poz. 1177), gdyż został przekroczony dopuszczalny poziom refundacji kosztów ze środków publicznych. Kilka lat wcześniej, bo w dniu 15 września 2005 r. Departament Prawny powodowej Agencji wystosował pismo do Dyrektora Departamentu Autoryzacji Płatności dotyczący wątpliwości tego ostatniego Departamentu co do wypłaty dotacji na rzecz (...) Klubu Sportowego (...) w P., w którym stwierdzono, że podmioty niezaliczone do sektora finansów publicznych i nie działające w celu osiągnięcia zysku mogą otrzymywać dotacje od jednostki samorządu terytorialnego na cele publiczne związane z realizacją zadań tej jednostki. Środków przekazanych przez Gminę S. na rzecz (...) nie można zaliczyć do środków własnych beneficjenta, będą one stanowiły wsparcie na określony, ściśle skonkretyzowany cel. Jeżeli przedmiotowe przedsięwzięcie uzyskało oprócz pomocy z programu (...) również wsparcie z krajowych środków publicznych – dotację celową – to montaż przedsięwzięcia powinien uwzględniać te środki zgodnie z zasadami określonymi w rozporządzeniu RM
z dnia 14 maja 2002 r. Równocześnie w piśmie tym wskazano, że z uwagi na charakter stosunków cywilnoprawnych, w tym zasadę pacta sunt servanda,
o ile umowa została w sposób prawidłowy zrealizowana, a nie miało miejsce wprowadzenie w błąd Agencji, co do pochodzenia środków finansowych składających się na montaż finansowy inwestycji, Agencja nie powinna na etapie wypłaty pomocy kwestionować postanowień umowy, której jest stroną. Jako strona tej umowy Agencja jest związana jej postanowieniami, a prawo beneficjenta do zapłaty świadczenia w wysokości określonej w umowie podlega ochronie na drodze sądowej. Jeśli umowa, zawarta w takim kształcie za wiedzą
i zgodą Agencji, pomimo braku wyraźnej podstawy prawnej do ukształtowania jej w takiej sposób, została zrealizowana prawidłowo, beneficjentowi przysługuje prawo do zapłaty świadczenia. Zdaniem Departamentu Prawnego skuteczna korekta montażu finansowego (i w konsekwencji kwot pomocy finansowej), mogła mieć miejsce na etapie przedumownym.

W dniu 20 października 2010 r. w ramach kontroli doraźnej
w Ochotniczej Straży Pożarnej z siedzibą w T. została przeprowadzona kontrola przez A. K. (2) – Głównego Specjalistę Wydziału Polityki Antykorupcyjnej, Skarg i wniosków oraz L. B. – Głównego Specjalistę Wydziału Kontroli Wewnętrznej powodowej Agencji. Kontrola miała służyć potwierdzeniu realizacji projektu inwestycyjnego przez beneficjenta Programu Operacyjnego (...) w ramach umowy z dnia 27 czerwca 2004 r. nr (...)- (...). Z ramienia pozwanej w czynnościach kontrolnych uczestniczyli A. H. i A. K. (1). Z przeprowadzonej kontroli wykonano dokumentację fotograficzną oraz sporządzono protokół kontroli. W protokole kontroli wpisano następujące uwagi:

- w zakresie zadania 1. modernizacji ubikacji w OSP – okazano kontrolującym pomieszczenie sanitarne z ubikacją i umywalką z podłączeniem zimnej wody, ściany wykonane z regipsu, pomalowane farbą emulsyjną i olejną;

- w zakresie zadania 2. modernizacji, utwardzenia parkingu w T. (100 m ²) okazano kontrolującym parking znajdujący się przed Zespołem Szkół
w T. składający się z chodnika i 10 stanowisk parkingowych, wykonanych z kostki brukowej koloru szarego i czarnego;

- w zakresie zadania 3. modernizacja ogrodzenia w T. (100 mb), okazano kontrolującym ogrodzenie terenu Zespołu Szkół w T. pomiędzy budynkiem gospodarczym a kotłownią, wykonane z przęseł metalowych oraz furtkę na plac zabaw o długości ok. 22 m;

- w zakresie zadania 4. zakup koszy na śmieci (30 szt.), okazano kontrolującym 5 plastikowych koszy na śmieci;

- w zakresie zadania 5. wyposażenie kuchni (szt. 1), okazano kontrolującym pomieszczenie kuchenne znajdujące się na terenie Zespołu Szkół w T.. Według wyjaśnień przedstawicieli beneficjenta z ww. zadania miały być zakupione naczynia i sztućce, które miały być użytkowane wspólnie ze szkołą, beneficjentowi nie dostarczono tych przedmiotów, bo bezpośrednio zostały one przekazane szkole, stąd przedstawiciele beneficjenta nie mają wiedzy co zostało zakupione;

- w zakresie zadania 6. wymiana okien w budynku OSP T. (szt. 7), brak, budynek OSP w T. posiada tylko 6 okien;

- zakresie zadania 7. zagospodarowania terenu w T. (350 m ²) - wg wyjaśnień przedstawicieli beneficjenta Gmina S. dokonała wyrównania terenu równiarką, pozostałe prace łącznie z zakupem nasion trawy OSP
w T. wykonało we własnym zakresie;

- w zakresie zadania 8. modernizacja ścieżki rowerowej (450 mb)
okazano kontrolującym drogę asfaltową prowadzącą przez miejscowość T. w kierunku lasu o długości około 1100 mb (mierzone licznikiem samochodowym). Wg wyjaśnień przedstawicieli beneficjenta prawa część drogi oddzielona pasem koloru białego wykonanym z farby stanowi ścieżkę rowerową (uprzednio w tym miejscu znajdował się przydrożny rów). Ponadto oświadczyli, że ww. ścieżka rowerowa została wykonana wspólnie z innym stowarzyszeniem działającym na terenie miejscowości T., którego nazwy nie znają;

- w zakresie zadania 9 modernizacja oświetlenia terenu w T.
(szt. 10), okazano kontrolującym 3 lampy: maszty metalowe koloru tlenkowego (pomarańczowa), klosze szklane koloru białego;

- w zakresie zadania 10. modernizacja szatni przy sali gimnastycznej
w T. (szt. 10), okazano kontrolującym wieszak drewniany z haczykami metalowymi znajdujący się w budynku w Zespole Szkół w T.;

- w zakresie zadania 11. wykonanie i instalacja tablic związanych
z oznakowaniem terenów atrakcyjnych turystycznie (1 sztuka), nie okazano kontrolującym tablic, wg wyjaśnień beneficjenta tablice takie – 2 sztuki znajdowały się przed Zespołem (...) w T., ale potem zostały zdemontowane.

Przedstawiciele beneficjenta wyjaśnili kontrolującym, że praktycznie całością sprawy zajmowali się pracownicy Urzędu Gminy w S.. Do zadań OSP w T. należało w zasadzie tylko podpisywanie dokumentów przygotowanych przez pracowników Urzędu Gminy w S.
i pracowników innych instytucji (np. (...)). Oświadczyli też, że nie uczestniczyli w żadnych wizytacjach terenowych, choć na dokumentach są ich podpisy. Przedstawiciele pozwanej oświadczyli też, że inwestycje wykonane
w ramach OSP w T. znajdują się w użytkowaniu Zespołu Szkół w T.
i Urzędu Gminy w S., formalnego przekazania nakładów nie dokonano. Wyniki kontroli zostały przedstawione w piśmie skierowanym przez powódkę do A. B. – Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Rolnictwa
i (...). W piśmie tym wskazano, że kontrola wykazała nieprawidłowości na etapie weryfikacji wniosków o pomoc i wizytacji terenowej wniosków
o płatność, jak również szereg błędów w weryfikacji wniosków przez pracowników (...), co miało wpływ na przyznanie i wypłatę nienależnych środków finansowych, m.in. 26 stowarzyszeniom działającym na terenie Gminy S.. Wśród tych stowarzyszeń wskazano OSP w T..

Pismem z dnia 27 maja 2011 r. powódka wypowiedziała umowę nr (...) z dnia 27 czerwca 2004 r. podając jako przyczynę złożenie przez beneficjenta fałszywych lub stwierdzających nieprawdę dokumentów bądź nierzetelnych oświadczeń, które miały istotny wpływ na przyznanie pomocy, tj. naruszenie § 9 lit. e oraz h w/w umowy. W uzasadnieniu wskazano, że chodzi po pierwsze o brak zgłoszenia robót budowlanych do Starostwa Powiatowego w W. na zakres prac wykazanych w planie projektu, a po drugie okoliczność, że pomoc finansowa
z programu (...) łącznie z pomocą pochodzącą z innych środków publicznych przekroczyła 50% kosztów kwalifikowanych przedsięwzięcia,
tj. naruszenie § 3 ust. 1 w zw. z § 4 ust. 2, § 6 ust. 1 lit. b, § 9 lit. h umowy. Wskazano, że chodzi o uchwałę Rady Gminy S. nr XI/63/04 z dnia
31 marca 2004 r. w sprawie przystąpienia Gminy S. do stowarzyszeń oraz zawiadomienie Gminy S. o przyznaniu środków przeznaczonych na realizację inwestycji w ramach programu (...), które zostały uznane za środki własne. Wskazano, że w trakcie przeprowadzonej w 2010 r. kontroli ustalono, że Wojewoda (...) w trybie nadzoru stwierdził nieważność w/w uchwały Rady Gminy S., o czym (...) nie została poinformowana, co miało istotny wpływ na przyznanie i wypłatę pomocy, ponieważ wskutek powyższego łączna pomoc pochodząca z innych środków publicznych przekroczyła 50% kosztów kwalifikowanych przedsięwzięcia, a więc stowarzyszenie nie posiadało środków własnych w wysokości pozwalającej na sfinansowanie całości inwestycji.

W piśmie poinformowano również pozwaną, że umowa ulega rozwiązaniu z dniem doręczenia niniejszego wypowiedzenia i Agencja uruchomi procedurę windykacji należności w celu odzyskania wypłaconej pomocy finansowej wraz
z odsetkami w wysokości określonej jak dla zaległości podatkowych. Ochotnicza Straż Pożarna w T. odwołała się od wypowiedzenia umowy. Odwołanie to rozpatrzone zostało negatywnie.

Powódka wypełniła weksel na kwotę 251.106,41 zł. Na blankiecie weksla jako dzień jego podpisania wskazano „27 czerwca 2004 r.”, a jako miejsce wystawienia (...). W dniu 26 maja 2014 r. powódka skierowała do pozwanej wezwanie do wykupu weksla i zapłaty sumy wekslowej w wysokości 251.106,41 zł, stanowiącej zabezpieczenie zwrotu należności (...) z tytułu umowy nr (...) z dnia 27 czerwca 2004 r.

Prokuratura Okręgowa w Sieradzu skierowała do Sądu Okręgowego
w S. akt oskarżenia przeciwko K. R., J. B., D. F. (1), J. S., M. J., A. K. (1), A. H., a także innym przedstawicielom stowarzyszeń, pracownikom powoda oraz wykonawcom. Oskarżonym postawiono szereg zarzutów popełnienia różnych przestępstw, w tym przestępstw z art. 258 § 3 k.k., art. 286 § 1 k.k., a także art. 297 § 1 k.k.

Prawomocnym wyrokiem z dnia 1 lutego 2016 r. Sąd Okręgowy
w S. uznał J. B. (kierownika Biura (...)) za winnego czynu opisanego w punkcie I wyroku wyczerpującego dyspozycję art. 258 § 1 k.k., czynu opisanego w punkcie
II wyroku wyczerpującego dyspozycję art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k.
i art. 297 § 1 k.k., art. 228 § 1 k.k., czynu opisanego w punkcie III wyroku, wyczerpującego dyspozycję art. 271 § 1 i 3 k.k., art. 297 § 1, art. 228 § 1 k.k.
i art. 286 § 1 k.k. oraz czynu opisanego w punkcie IV wyroku, wyczerpującego dyspozycję z art. 270 § 1 k.k. oraz skazał go na karę łączną 4 lat i 6 miesięcy pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres próby 8 lat, a także orzekł zakaz zajmowania stanowisk w państwowych osobach prawnych na okres 8 lat. Tym samym wyrokiem Sąd Okręgowy w Sieradzu uznał za winnych zarzucanych im przestępstw: M. W. (2), D. F. (2) (inspektora nadzoru robót budowlanych, który reprezentował stowarzyszenia), W. K., P. S. (wykonawcę) i za to wymierzył im stosowne kary. Wyrok wobec tych wszystkich osób zapadł wskutek dobrowolnego poddania się karze.

W świetle powyższych ustaleń faktycznych Sąd Okręgowy ocenił, że po wniesieniu przez stronę pozwaną zarzutów od nakazu zapłaty wydanego w postepowaniu nakazowym, powództwo ostatecznie podlegało oddaleniu, choć nie z powodu wszystkich postawionych zarzutów.

W przedmiotowym postępowaniu strona powodowa dochodziła zapłaty sumy z weksla własnego in blanco, wbrew ocenie OSP, zawierającego wszystkie wymagane dla jego ważności elementy, w tym podpis wystawcy, którego ważności pozwana nie zdołała podważyć, oraz oznaczenie miejsca jego wystawienia ( (...)), które nie musiało odpowiadać rzeczywistemu miejscu dokonania tej czynności (Sokolniki). Tym samym Sąd Okręgowy nie podzielił zarzutu braku legitymacji procesowej powódki wskazując, że weksel został bezspornie wystawiony przez pozwaną dla zabezpieczenia roszczeń powódki wynikających z łączącej strony umowy z dnia 27 czerwca 2004 r., a powódka w świetle postanowień tej umowy była uprawniona do jej wypowiedzenia, wypełnienia weksla i wystąpienia z zażądaniem zwrotu udzielonej pomocy finansowej.

Sąd a quo nie podzielił również podniesionego przez pozwaną zarzutu przedawnienia roszczenia, który należało ocenić w świetle przepisów rozporządzenia Rady (WE Euratom) nr 2988/95 z dnia 18 grudnia 1995 r. w sprawie ochrony interesów finansowych Wspólnot Europejskich. Biorąc pod uwagę wieloletni charakter programu (...), stosownie do art. 3 ust. 1 rozporządzenia okres przedawnienia roszczenia biegnie od momentu „ostatecznego zakończenia” programu. W tym wypadku bieg przedawnienia Sąd pierwszej instancji związał z ostatecznym zamknięciem programu (...) w dniu 22 marca 2006 r., w którym dokonano płatności na rzecz pozwanej po stwierdzeniu realizacji przedsięwzięcia, a odwołując się do regulacji Kodeksu cywilnego i przewidzianego w nim 10 letniego terminu przedawnienia, uznał, że nie upłynął on do czasu wniesienia pozwu.

Natomiast Sąd Okręgowy uznał za zasadne zarzuty odnosząc się do wypełnienia weksla niezgodnie z deklaracją wekslową, tj. wypełnienia weksla mimo niezaistnienia przesłanek do wypowiedzenia umowy łączącej strony. Strona powodowa wypowiedziała umowę powołując się okoliczności sprecyzowane w umowie w § 9 lit. e i h i po dokonaniu tego wypowiedzenia nie może, szczególnie w toku postępowania sądowego powoływać się na inne przyczyny tego wypowiedzenia. Powódka nie oparła wypowiedzenia umowy
na zarzucie niezrealizowania lub niepełnego zrealizowania przedsięwzięcia (§ 9 lit. b umowy), czy stwierdzeniu niezgodności między wnioskiem o płatność
a rzeczywiście wykonanym zakresem przedsięwzięcia (§ 9 lit. f umowy), które zgłosiła dopiero w odpowiedzi na zarzuty od nakazu zapłaty. A zatem te okoliczności należało ocenić jako nieistotne dla rozstrzygnięcia sprawy. Natomiast w zakresie przyczyn wypowiedzenia, ujętych w wypowiedzeniu, Sąd Okręgowy doszedł do wniosku, że powódka ich w żaden sposób nie udowodniła.

Jeżeli chodzi o zarzucane wprowadzenie Agencji w błąd poprzez składanie fałszywych bądź nierzetelnych dokumentów czy oświadczeń, które miałyby mieć istotny wpływ na przyznanie pomocy, wskazano, że strona pozwana jako stowarzyszenie została prawidłowo zarejestrowana oraz złożyła prawidłowo wypełniony wniosek o dofinansowanie wraz z wymaganymi załącznikami. Osoby odpowiedzialne za weryfikację formalną tego wniosku ze strony Agencji nie stwierdziły żadnych nieprawidłowości. W dokumentacji aplikacyjnej pozwana jednoznacznie wskazała źródło pochodzenia własnego udziału w inwestycji, podając, że są to środki przekazane przez Gminę S.. W chwili składania wniosku Gmina S., na podstawie uchwały z dnia 31 marca 2004 r. przystąpiła do pozwanego stowarzyszenia. Agencja, w świetle tej uchwały, uznała środki wniesione przez Gminę za środki własne beneficjenta. Takie zachowanie powodowej Agencji w ocenie Sądu Okręgowego niewątpliwie nie było prawidłowe i uzasadniało odmowę podpisania umowy z pozwaną, jednakże skutki nieprawidłowego działania Agencji nie mogą obciążać strony pozwanej. Rozstrzygnięcie nadzorcze Wojewody (...) zostało opublikowana
w Wojewódzkim Dzienniku Urzędowym oraz w Biuletynie Informacji Publicznej i strona powodowa miała pełną możliwość zapoznania się z jego treścią. Przy czym Sąd Okręgowy uznał, że strona powodowa w żaden sposób
nie udowodniła, aby pozwana wprowadziła ją w błąd w odniesieniu do tej okoliczności, gdyż z materiału dowodowego nie wynikało, by przedstawiciele pozwanej wiedzieli o uchyleniu uchwały i fakt ten zataili przed Agencją. Sąd a quo podkreślił, że uchybienia w zakresie weryfikacji wniosku
o płatność w odniesieniu do źródeł finansowania leżały po stronie pracowników powódki, państwowej osoby prawnej. Podkreślono, że montaż finansowy przedsięwzięcia znany był stronie powodowej od samego początku. Zgodnie z interpretacją przyjętą przez samą Agencję na etapie składania wniosków i podpisywania umów, środki pochodzące z jednostki samorządu terytorialnego należało klasyfikować na dwa sposoby: w przypadku, gdy Gmina była członkiem stowarzyszenia jako środki własne, a gdy nie była członkiem – jako pomoc publiczną. Powołana powyżej uchwała Rady Gminy S. z dnia 31 marca 2004 r. została podjęta w wykonaniu instrukcji podanych przez Agencję. Na skutek uchylenia przedmiotowej uchwały przez organ nadzorczy, w momencie podpisywania umowy między stronami Gmina S. nie była członkiem pozwanego stowarzyszenia. W okolicznościach sprawy nieprawidłowość ta obciążała jednak powódkę, jako podmiot profesjonalny, którego pracownicy nie stwierdzili żadnych nieprawidłowości, a przeciwnie, sami doradzili pozwanej, aby Gmina doń przystąpiła, co miało umożliwić udzielenie dotacji. Niezależnie od tego czy przedmiotowa uchwała zostałaby uchylona, czy nie – przystąpienie przez Gminę S. do pozwanego stowarzyszenia nie zmieniało publicznego charakteru środków otrzymanych przez stowarzyszenie od Gminy. Tym samym uchybienie leżało po stronie pracowników strony powodowej, którzy błędnie zakwalifikowali pochodzenie środków, co do których pozwane stowarzyszenie nigdy nie ukrywało, skąd pochodzą. Sąd pierwszej instancji podkreślił, że na dzień zamknięcia rozprawy członkowie zarządu pozwanego stowarzyszenia nie zostali uznani za winnych żadnych przestępstw działania na szkodę Agencji.

W kwestii zarzutu dotyczącego niezłożenia dokumentu w postaci zgłoszenia robót budowlanych do Starostwa Powiatowego w W. Sąd Okręgowy stwierdził, że okoliczność ta nie wypełniała przesłanek żadnego z punktów umowy skutkującego utratą pomocy finansowej (§ 9 umowy), w tym pkt. e. Wskazał przy tym, że nie zostało udowodnione, aby zgłoszenie takie w przypadku przedsięwzięcia realizowanego przez pozwaną
było konieczne, pozwana załączyła do wniosku o przyznanie pomocy finansowej zgłoszenie robót budowlanych z prezentatą Starostwa Powiatowego, co wskazywało na złożenie tego dokumentu w Starostwie, a powódka nie udowodniła, żeby przedmiotowy dokument był dokumentem fałszywym lub stwierdzającym nieprawdę (§ 9 lit. h umowy).

Ostatecznie Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, że żądanie zwrotu
kwoty dofinansowania nie było zasadne, gdyż nie zachodziły podstawy do wypowiedzenia umowy z przyczyn wskazanych przez Agencję w oświadczeniu
o wypowiedzeniu. Z tych względów nie było również podstaw do wypełnienia weksla in blanco, który stanowił zabezpieczenie zobowiązań pozwanej wynikających z umowy z dnia 27 czerwca 2004 r. Samo zaś wypełnienie
weksla ocenił jako niezgodne z porozumieniem wekslowym. W tej sytuacji wydany w dniu 23 kwietnia 2015 r. nakaz zapłaty Sąd Okręgowy w całości uchylił i oddalił powództwo, a o kosztach postępowania orzekł na podstawie
art. 98 k.p.c.

(uzasadnienie zaskarżonego wyroku – k. 1501 – 1515 verte)

Wyrok Sądu Okręgowego został zaskarżony w całości apelacją powódki, opartą na następujących zarzutach:

1. naruszenia przepisów postępowania, tj. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez zaniechanie wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału dowodowego, zgodnie z logiką i doświadczeniem życiowym wobec rozbieżności pomiędzy dostarczoną do powodowej Agencji wraz z wnioskiem o pomoc finansową kopią zgłoszenia robót budowlanych, które miało rzekomo zostać złożone przez pozwaną w Starostwie Powiatowym w W. a informacją Starostwa Powiatowego w W., że powyższy dokument nigdy nie został złożony, w konsekwencji naruszenie art. 232 k.p.c. poprzez przyjęcie, że powódka nie wywiązała się z obowiązku udowodnienia okoliczności, z której wywodzi skutki prawne, że pozwana wprowadziła ją w błąd poprzez składanie fałszywych lub nierzetelnych dokumentów czy oświadczeń, które miały wpływ
na przyznanie pomocy, podczas gdy powódka przedstawiła pismo ze Starostwa Powiatowego w W., które potwierdza, że wraz z wnioskiem o pomoc finansową pozwana złożyła nierzetelny i stwierdzający nieprawdę dokument,

2. naruszenia przepisów postępowania, tj. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez zaniechanie wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału dowodowego zgodnie z logiką i doświadczeniem życiowym i w konsekwencji przyjęcie, że pozwana nie składała do powodowej Agencji fałszywych bądź nierzetelnych dokumentów czy oświadczeń, które miały wpływ na przyznanie pomocy, z pominięciem istotnej części materiału dowodowego w postaci wyroku Sądu Okręgowego w Sieradzu z dnia 1 lutego 2016 r., sygn. akt II K 76/15, oraz wyroku Sądu Okręgowego w Sieradzu z dnia 4 marca 2016 r., sygn. akt II K 3/16, z których wynika, że większość dokumentów i oświadczeń składanych przez pozwaną na etapie składania wniosku o pomoc finansową, a także na etapie składania wniosku o płatność, było nierzetelnych i stwierdzało nieprawdę, a w konsekwencji naruszenie art. 11 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie,
wobec przyjęcia przez Sąd I instancji, że powódka nie udowodniła nierzetelności dokumentacji składanej jej przez pozwaną,

3. naruszenia art. 11 k.p.c. w zw. z art. 233 § 1 k.p.c. poprzez bezpodstawne przyjęcie, że powódka nie udowodniła, że dokumentacja sporządzona przez pozwaną albo na zlecenie pozwanej jest nierzetelna, podczas gdy z wyroku Sądu Okręgowego w Sieradzu z dnia 1 lutego 2016 r., sygn. akt II K 76/15, oraz wyroku Sądu Okręgowego w Sieradzu z dnia 4 marca 2016 r., sygn. akt II K 3/16, wynika, że większość dokumentów i oświadczeń składanych przez pozwaną na etapie składania wniosku o pomoc finansową, a także na etapie składania wniosku o płatność, było nierzetelnych i stwierdzało nieprawdę,

4. naruszenia przepisów postępowania, tj. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez błędną ocenę dowodów, tj. wyprowadzenie z materiału dowodowego wniosków
z niego niewynikających, a mianowicie, że częściowe albo całkowite niewykonanie zakresu rzeczowego inwestycji nie ma znaczenia w niniejszej sprawie, w kontekście nierzetelności dokumentacji będącej podstawą wypowiedzenia umowy dotacji, w szczególności nierzetelności zgłoszenia budowlanego,

5. naruszenia przepisów procesowych o domniemaniach (art. 244 k.p.c.), wynikających z dokumentu urzędowego – wyroku Sądu Okręgowego w Sieradzu z dnia 1 lutego 2016 r., sygn. akt II K 76/15, oraz wyroku Sądu Okręgowego
w S. z dnia 4 marca 2016 r., sygn. akt II K 3/16, z których wynika, że większość dokumentów i oświadczeń składanych przez pozwaną na etapie składania wniosku o pomoc finansową, a także na etapie składania wniosku
o płatność, było nierzetelnych i stwierdzało nieprawdę,

6. naruszenia prawa materialnego, tj. art. 353 ¹ k.c. poprzez niezastosowanie tego przepisu i bezpodstawne przyjęcie, że złożenie przez pozwaną w toku postępowania o przyznanie dofinansowania dokumentu
w postaci zgłoszenia budowlanego rzekomo złożonego w Starostwie Powiatowym w W., w sytuacji wykazania przez powódkę, że taki dokument nigdy nie został złożony w Starostwie, nie jest wystarczającą podstawą faktyczną
i prawną do wypowiedzenia umowy dotacji łączącej strony i żądania zwrotu dotacji,

7. naruszenia art. 6 k.c. poprzez jego błędne zastosowanie, gdyż podniesienie przez pozwaną zarzutów ze stosunku podstawowego (porozumienia wekslowego) nie powoduje utraty przez posiadacza weksla formalnej
i materialnej legitymacji wekslowej, zatem to na dłużniku wekslowym ciąży obowiązek udowodnienia, że weksel został wypełniony niezgodnie z zawartym porozumieniem, czego pozwana w niniejszej sprawie nie udowodniła,

8. naruszenia prawa materialnego, tj. art. 65 § 2 k.c. poprzez błędną wykładnię tego przepisu, tj. dokonanie wadliwej interpretacji umowy łączącej strony, poprzez bezpodstawne przyjęcie, że nie było podstaw do wypowiedzenia umowy, w sytuacji, gdy jest nierzetelne zgłoszenie robót budowlanych oraz inne dokumenty wytworzone przez pozwaną albo osoby trzecie na zlecenie pozwanej, wymienione w sentencji wyroku karnego z dnia 1 lutego 2016 r. Sądu Okręgowego w Sieradzu, sygn. akt II K 76/15, oraz wyroku karnego Sądu Okręgowego w Sieradzu z dnia 4 marca 2016 r., sygn. akt II K 3/16,

9. naruszenia art. 6 k.c. w zw. z art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przerzucenie ciężaru dowodu w zakresie udowodnienia nierzetelności zgłoszenia budowlanego na powódkę, podczas gdy powódka wykazała, że powyższy dokument nie został złożony w przez pozwaną w Starostwie Powiatowym w W., a pozwana jako dłużnik wekslowy nie wykazała, że weksel został wypełniony niezgodnie
z zawartym porozumieniem (art. 6 k.c.),

10. naruszenia przepisów postępowania, tj. nierozpoznanie istoty sprawy -naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. – poprzez nie poczynienie przez Sąd ustaleń faktycznych na okoliczność wykonania przez pozwaną prac objętych umową,
co umożliwiałoby Sądowi I instancji prawidłową ocenę dowodów w zakresie nierzetelności dokumentacji złożonej powódce przez pozwaną, w tym zgłoszenia budowlanego,

11. naruszenia prawa materialnego, tj. § 26a ust. 10 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 14 maja 2002 r. w sprawie szczegółowego zakresu i kierunków działań oraz sposobów realizacji zadań Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w zakresie gospodarowania środkami pochodzącymi z funduszy Unii Europejskiej (Dz. U. Nr 102, poz. 928 ze zm.) poprzez jego niezastosowanie wobec przyjęcia przez Sąd I instancji, że pozwana nie jest zobowiązana do zwrotu powódce otrzymanej od niej pomocy finansowej w ramach programu (...), pomimo naruszenia przez pozwaną zasad konstruowania budżetu przedsięwzięcia i sfinansowania inwestycji w całości ze środków publicznych,

12. naruszenia przepisów postępowania, tj. art. 227 k.p.c. poprzez oddalenie wniosku powódki o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego sądowego z zakresu budownictwa na okoliczność, jaki zakres prac finansowych ze środków (...) został wykonany przez pozwane stowarzyszenie, w sytuacji, gdy ta okoliczność była istotna dla oceny roszczenia powódki.

W konkluzji skarżąca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez utrzymanie w mocy nakazu zapłaty Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia
23 kwietnia 2015 r., sygn. akt I Nc 122/15, a także o zwrot kosztów postępowania apelacyjnego, ewentualnie zaś o uchylenie zaskarżonego wyroku
i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

(apelacja – k. 1519 – 1530 verte)

Strona pozwana wniosła o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

(odpowiedź na apelację – k. 1537 – 1539 verte)

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja jest bezzasadna i jako taka podlega oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.

Wbrew chronologii zarzutów apelacyjnych, w której zarzut nierozpoznania istoty sprawy został ujęty dopiero, jako zarzut nr 10 i w dodatku połączony z zarzutem nr 12, zgłoszonym już po zarzucie naruszenia prawa materialnego, należy rozpocząć rozważania od ustosunkowania się do treści zarzutów naruszenia prawa procesowego, gdyż tylko te decydują o trafności lub braku trafności poczynionych ustaleń faktycznych, a te z kolei determinują zastosowanie prawa materialnego. W ramach tychże zarzutów należy wskazać, że zarzut nierozpoznania istoty sprawy, idący najdalej i w przypadku jego trafności skutkujący koniecznością uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji, podlega ocenie w pierwszej kolejności.

Jak przyjmuje się powszechnie, nierozpoznanie istoty sprawy polega na pominięciu przez sąd pierwszej instancji podstawy roszczenia, przesłanek stanowiących o jego istnieniu, poprzez oparcie rozstrzygnięcia na nietrafnym zarzucie, np. braku legitymacji czynnej. Pojęcie nierozpoznania istoty sprawy interpretowane jest jako wadliwość rozstrzygnięcia polegająca na wydaniu przez sąd pierwszej instancji orzeczenia, które nie odnosi się do tego, co było przedmiotem sprawy, bądź na zaniechaniu zbadania materialnej podstawy żądania albo merytorycznych zarzutów strony z powodu bezpodstawnego przyjęcia, że istnieje przesłanka materialnoprawna lub procesowa unicestwiająca roszczenie (zob. post. SN z 27.6.2014 r., V CZ 45/14, L.). Wyjaśnieniem pojęcia „nierozpoznanie istoty sprawy" zajmował się Sąd Najwyższy w wielu orzeczeniach. W wyroku z 12.2.2002 r. sąd uznał, że do nierozpoznania istoty sprawy dochodzi wówczas, gdy rozstrzygnięcie sądu pierwszej instancji nie odnosi się do tego, co było przedmiotem sprawy, gdy zaniechał on zbadania materialnej podstawy żądania albo merytorycznych zarzutów strony, bezpodstawnie przyjmując, że istnieje przesłanka materialnoprawna lub procesowa unicestwiająca roszczenie (zob. wyr. SN z 12.2.2002 r., I CKN 486/00, L.; post. SN z: 4.9.2014 r., II CZ 41/14, L.; 27.6.2014 r., V CZ 41/14, L.; 4.9.2014 r., II CZ 43/14, L. i inne).

W innym orzeczeniu Sąd Najwyższy stwierdził, że oceny, czy sąd pierwszej instancji rozpoznał istotę sprawy, dokonuje się na podstawie analizy żądań pozwu i przepisów prawa materialnego stanowiącego podstawę rozstrzygnięcia, nie zaś na podstawie ewentualnych wad postępowania wyjaśniającego (zob. wyr. SN z 22.4.1999 r., II UKN 589/98, L.). Ostatecznie Sąd Najwyższy przyjmuje, że nierozpoznanie istoty sprawy zachodzi wówczas, gdy sąd pierwszej instancji: 1) rozstrzygnął nie o tym, co było przedmiotem sprawy; 2) zaniechał w ogóle zbadania materialnej podstawy żądania; 3) pominął całkowicie merytoryczne zarzuty zgłoszone przez stronę; 4) rozstrzygnął o żądaniu powoda na innej podstawie faktycznej i prawnej niż zgłoszona w pozwie; 5) nie uwzględnił (nie rozważył) wszystkich zarzutów pozwanego dotyczących kwestii faktycznych, czy prawnych rzutujących na zasadność roszczenia powoda (post. SN z 26.11.2012 r., III SZ 3/12, L.; por. też: post. SN z: 9.11.2012 r., IV CZ 156/12, L.; 23.11.2012 r., niepubl.; 19.12.2012 r., II CZ 141/12, L.; 15.2.2013 r., I CZ 186/12, L.).

Sąd ad quem stwierdza, że żadna z możliwych, a opisanych powyżej sytuacji, nie zachodzi w przedmiotowym stanie faktycznym. Skarżący zarzut nierozpoznania istoty sprawy uzasadnił tym, że nie zostały poczynione ustalenia faktyczne na okoliczność wykonania przez pozwaną prac objętych umową, co umożliwiałoby Sądowi pierwszej instancji prawidłową ocenę dowodów w zakresie nierzetelności dokumentacji złożonej powódce przez pozwaną, w tym zgłoszenia budowlanego. W ocenie Sądu Apelacyjnego świadczy to o tym, że powodowa Agencja postanowiła wykorzystać przedmiotowy proces dopiero do poszukiwania nieprawidłowości wykonania przedmiotowej umowy przez pozwane Stowarzyszenie i swoistego rozliczenia tej umowy. O tym ostatnim dobitnie świadczy zarzut apelacyjny naruszenia art. 227 k.p.c. poprzez oddalenie wniosku powódki o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego sądowego z zakresu budownictwa na okoliczność, jaki zakres prac finansowych ze środków (...) został wykonany przez pozwane stowarzyszenie, gdyż ta okoliczność była istotna dla oceny roszczenia powódki. Takie uzasadnienie obu zgłoszonych zarzutów apelacyjnych wydaje się być nieporozumieniem.

A zatem trzeba apelującemu przypomnieć, że przedmiotowym pozwem dochodzi zwrotu kwoty udzielonej pomocy finansowej w wysokości 126.387,70 zł przelanej na konto strony pozwanej w dniu 22 marca 2006 r. wraz z odsetkami w wysokości określonej jak dla zaległości podatkowych, liczonymi od daty przekazania w terminie 14 dni od daty otrzymania wezwania do zapłaty, co wynika z § 10 umowy łączącej strony. Wyliczenie tej kwoty pozostaje bez związku z tym, jaki zakres prac finansowych ze środków (...) został wykonany przez pozwane stowarzyszenie, także i z tego względu, że pomoc finansowa została udzielona beneficjentowi już po wykonaniu przez niego całości prac, a nie zaliczkowo przed przystąpieniem do wykonywania robót. Zatem fizycznie żadne prace w chwili ich wykonywania nie były finansowane ze środków (...). Protokół odbioru końcowego robót budowlanych ze wskazaniem ilości i wartości prac wykonanych sporządzono w dniu 12 sierpnia 2005 r., a środki finansowe zostały przekazane ponad 7 miesięcy później. Ponadto, co wynika wprost z umowy łączącej strony, pomoc finansowa miała być przekazana jednorazowo w wysokości 126.387,70 zł, co stanowić miało zwrot poniesionych przez beneficjenta 50% całkowitych kwalifikowanych kosztów przedsięwzięcia określonych w harmonogramie rzeczowo – finansowym. Beneficjent zobowiązał się zapewnić środki na sfinansowanie całości kosztów przedsięwzięcia w wysokości 303.386 zł, która obejmowała udział własny beneficjenta w kosztach kwalifikowanych w kwocie 126.387,71 zł (50% całkowitych kosztów kwalifikowanych przedsięwzięcia), refundowaną kwotę pomocy ze środków (...) w kwocie 126.387,70 zł (50% całkowitych kosztów kwalifikowanych przedsięwzięcia) oraz koszty niekwalifikowane w kwocie 55.610,59 zł. W tym stanie rzeczy przeprowadzenie wnioskowanego dowodu jest bezzasadne.

Dalej, apelująca Agencja pomija również i to, że przedmiotowym pozwem złożonym w postępowaniu nakazowym dochodzi zapłaty z weksla in blanco, stanowiącego prawne zabezpieczenie umowy, zgodnie z jej § 11. Zgodnie z wolą stron weksel ten wraz z deklaracją wekslową miał zabezpieczać interes Agencji tylko i wyłącznie w sytuacji powstania po stronie beneficjenta jednego z przypadków określonych w § 9 umowy. Strona powodowa uruchomiła ten system zabezpieczenia prawnego wykonania umowy w określonym stanie faktycznym, najpierw dokonując wypowiedzenia umowy z powodu skonkretyzowanych i wskazanych w tym wypowiedzeniu okoliczności, a następnie wypełniając weksel z uwagi na treść tego wypowiedzenia. Tak więc, słusznie Sąd a quo ocenił, że przedmiotem postępowania w tej sprawie, w ramach zarzutów pozwanego stowarzyszenia, mogą być tylko te fakty, które stały się przyczyną wypowiedzenia umowy. Treść tego wypowiedzenia jest bezsporna i wynika z oświadczenia znajdującego się na karcie 89 akt. Podstawą wypowiedzenia było złożenie przez beneficjenta „fałszywych lub stwierdzających nieprawdę dokumentów bądź nierzetelnych oświadczeń, które miały istotny wpływ na przyznanie pomocy, tj. naruszenie § 9 lit. e oraz h w/w umowy”. W uzasadnieniu wypowiedzenia jednoznacznie wskazano, że chodzi po pierwsze o brak zgłoszenia robót budowlanych do Starostwa Powiatowego w W. na zakres prac wykazanych w planie projektu, a po drugie okoliczność, że pomoc finansowa z programu (...) łącznie z pomocą pochodzącą z innych środków publicznych przekroczyła 50% kosztów kwalifikowanych przedsięwzięcia, tj. naruszenie § 3 ust. 1 w zw. z § 4 ust. 2, § 6 ust. 1 lit. b, § 9 lit. h umowy. Wskazano, że chodzi o uchwałę Rady Gminy S. nr XI/63/04 z dnia 31 marca 2004 r. w sprawie przystąpienia Gminy S. do stowarzyszeń oraz zawiadomienie Gminy S. o przyznaniu środków przeznaczonych na realizację inwestycji w ramach programu (...), które zostały uznane za środki własne. Wymaga podkreślenia, że do wypowiedzenia doszło w dniu 27 maja 2011 r., tj. po zakończeniu zarówno wewnętrznej kontroli doraźnej w Agencji jak i po przedstawieniu wyników kontroli do Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Dalszych kontroli w tym zakresie już nie przeprowadzano. Reasumując, w tym kontekście tylko te dwie okoliczności mogły być przedmiotem postępowania dowodowego w aspekcie zgodności wypełnienia weksla zgodnie z deklaracją wekslową i umową, do której deklaracja nawiązuje wprost.

Powyższa ocena przekłada się również na niemożność uwzględnienia dalszych zarzutów naruszenia prawa procesowego odnoszących się do kwestii, jak to zostało ujęte w apelacji, „składania do powodowej Agencji fałszywych bądź nierzetelnych dokumentów czy oświadczeń, które miały wpływ na przyznanie pomocy”. Jest to element zarzutów apelacyjnych oznaczonych jako, nr 2, 3, 4 i 5. Po pierwsze, użycie tak ogólnikowego stwierdzenia powoduje, że Sąd ad quem nie jest w stanie ocenić, o jakie dokumenty i oświadczenia chodzi, co już czyni zarzuty bezzasadnymi. Przy czym, co warto podkreślić, ta ogólnikowość dotyczy tych podstaw wypowiedzenia umowy także przed Sądem Okręgowym. Po drugie, zarzuty te mogą odnosić się tylko i wyłącznie do tego, co wynika z wypowiedzenia umowy i w takim zakresie będą przedmiotem oceny tutejszego Sądu. I w tym miejsce trzeba jednoznacznie wskazać, że – wbrew stanowisku skarżącego – w żadnym z dwóch prawomocnych wyroków karnych, które zapadły w sprawach zawisłych przed Sądem Okręgowym w Sieradzu, w sprawach o sygn. akt II K 76/15 i sygn. akt II K 3/16, nie ma orzeczeń odnoszących się do kwestii zawartych w wypowiedzeniu umowy. A zatem nie zapadły żadne orzeczenia karne wiążące sąd cywilny na mocy art. 11 k.p.c. co do kwestii zgłoszenia robót budowlanych do Starostwa Powiatowego w W., oraz składania wniosku przez przedstawicieli pozwanego stowarzyszenia związanych z przekroczeniem 50% kosztów kwalifikowanych przedsięwzięcia, w aspekcie uchwały Rady Gminy S. nr XI/63/04 z dnia 31 marca 2004 r. w sprawie przystąpienia Gminy S. do pozwanego stowarzyszenia. Podkreślenia wymaga przy tym okoliczność, że osobami działającymi w imieniu pozwanego stowarzyszenia, których zachowanie obciążałoby samo stowarzyszenie, mogłyby być tylko osoby uprawnione do działania w imieniu stowarzyszenia zgodnie z reprezentacją z KRS. Taką osobą nie jest inspektor nadzoru lub wykonawca.

W konsekwencji za całkowicie chybiony należy uznać zarzut naruszenia art. 11 k.p.c. w zw. z art. 233 § 1 k.p.c. poprzez bezpodstawne przyjęcie, że powódka nie udowodniła, iż dokumentacja sporządzona przez pozwaną albo na zlecenie pozwanej jest nierzetelna, podczas gdy z wyroku Sądu Okręgowego w Sieradzu z dnia 1 lutego 2016 r., sygn. akt II K 76/15, oraz wyroku Sądu Okręgowego w Sieradzu z dnia 4 marca 2016 r., sygn. akt II K 3/16, wynika, że większość dokumentów i oświadczeń składanych przez pozwaną na etapie składania wniosku o pomoc finansową, a także na etapie składania wniosku o płatność, było nierzetelnych i stwierdzało nieprawdę (zarzut nr 3). A także zarzut nr 2 i 5 skargi apelacyjnej.

Odnosząc się do dalszych zarzutów naruszenia prawa procesowego w postaci art. 233 § 1 k.p.c. trzeba powiedzieć, że dla skuteczności tego zarzutu konieczne jest wskazanie przyczyn dyskwalifikujących postępowanie sądu, określenie, jakie kryteria oceny naruszył sąd przy ocenie konkretnych dowodów, uznając brak ich wiarygodności i mocy dowodowej lub niesłusznie im je przyznając, względnie stwierdzenie, iż rażąco naruszył zasady logicznego rozumowania oraz doświadczenia życiowego i że uchybienie to mogło mieć wpływ na wynik sprawy. Inaczej rzecz ujmując, w celu wykazania naruszenia art. 233 § 1 k.p.c., strona nie może jedynie ograniczyć się do przytoczenia treści przepisów, lecz musi wykazać, jakich dowodów sąd nie ocenił lub które ocenił wadliwie, jakie fakty pominął i jaki wpływ pominięcie faktów czy dowodów miało na treść orzeczenia. Tylko ocena rażąco błędna lub oczywiście sprzeczna z treścią materiału dowodowego, nieodpowiadająca zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego, może czynić usprawiedliwionym zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. Przedmiotowe zarzuty nie spełniają tych wymogów.

W zarzucie nr 4 naruszenia przepisów postępowania, tj. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez błędną ocenę dowodów, tj. wyprowadzenie z materiału dowodowego wniosków z niego niewynikających, a mianowicie, że nierzetelność zgłoszenia budowlanego nie miała wpływu na wypowiedzenia umowy dotacji, skarżący nie ma racji, gdyż Sąd a quo trafnie przyjął, iż zgłoszenie robót z dnia 19 grudnia 2003 r. do Starostwa Powiatowego w W. pozostawało bez wpływu na dalsze relacje pomiędzy stronami. Ta ocena Sądu Okręgowego jest oparta o zapis § 9 lit. e umowy, gdzie jednoznacznie mówi się o „udokumentowanej realizacji umowy”. Natomiast zgłoszenie było elementem wniosku, który podlegał uzupełnieniom i korektom. Na pewno wniosek o dotację nie stanowił jeszcze realizacji umowy, zawartej dopiero pół roku później. Jednakże nie ma to większego znaczenia, gdyż przede wszystkim podzielić trzeba zapatrywanie Sądu pierwszej instancji, że strona powodowa nie udowodniła w tym procesie, aby pozwane stowarzyszenie nie zgłosiło robót do Starostwa w W., co czyni bezzasadnymi zarzuty nr 1 i 6 apelacji.

Jak wynika z dokumentacji załączonej już do pozwu przez samą Agencję, na karcie 41 znajduje się „Zgłoszenie robót budowlanych” z dnia 19 grudnia 2003 r. z prezentatą Starostwa z dnia 22 grudnia 2003 r. Również strona pozwana wskazywała na to, że taki pismo załączyła do wniosku o dofinansowanie. Temu dokumentowi strona powodowa przeciwstawiła swoje twierdzenie, jakoby nigdy takie zgłoszenie nie wpłynęło do Starostwa w W., czego dowodem miało być pismo ze Starostwa z dnia 8 września 2010 r., także załączone do pozwu, Pismo to znajduje się na karcie 83 akt. Jednakże w ocenie Sądu ad quem z jego treści nie wynika to, co sugeruje Agencja. Z tego pisma wynika jedynie tyle, że Starostwo w odpowiedzi na zapytanie strony powodowej z dnia 27 sierpnia 2008 r. przesyła kopie zgłoszeń składanych przez stowarzyszenia oraz kopie oświadczeń o dysponowaniu nieruchomością na cele budowlane, składanych przez przedstawicieli stowarzyszeń. Nie ma nic na temat spornego zgłoszenia. Nie wiadomo, czy rzeczywiście takiego zgłoszenia nie przesłano Agencji i dlaczego go nie przesłano. Strona powodowa tych wątpliwości nie wyjaśniła. A zatem trudno w takiej sytuacji uznać, że strona powodowa podważyła wiarygodność dokumentu prywatnego z karty 41. Szczególnie, że strona powodowa nie zakwestionowała drugiego dokumentu, wiążącego się z tym zgłoszeniem, tj. oświadczenia wójta S. z dnia 19 grudnia 2003 r. o posiadaniu prawa do dysponowania nieruchomością na cele budowlane. Na tę okoliczność strona powodowa nie zgłosiła żadnych wniosków dowodowych, a logiczna wydaje się ocena, że złożenie oświadczenia przez wójta, co najmniej uwiarygadnia złożenie zgłoszenia do Starostwa Powiatowego w W., gdyż inaczej jest pozbawione znaczenia i sensu.

Odnosząc się do zarzutu naruszenia art. 6 k.c., to trzeba wstępnie wskazać, że nie ulega wątpliwości, iż ciężar dowodu wypełnienia weksla in blanco w sposób sprzeczny z porozumieniem spoczywa na dłużniku wekslowym, który zarzut podniósł, choć także powszechnie przyjmuje się, że w przypadku zakwestionowania prawidłowości uzupełnienia weksla wierzyciel ma obowiązek podać, z jakiego tytułu domaga się zapłaty i przedstawić stosowne wyliczenie. Bez tego dłużnik wekslowy nie jest w stanie wykazać zgodności sumy wekslowej z porozumieniem (tak wyroki: Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 29.08.2007 r., I A Ca 442/07, LEX 446721; Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 9.03.2011 r., I A Ca 122/11, LEX 898634 oraz Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 28.10.2011 r., VI A Ca 546/11, LEX 1136133). Dochodząc należności wekslowej, wierzyciel wekslowy ma różne możliwości wykazywania zasadności swojego roszczenia wekslowego, powiązanego z roszczeniem wynikającym ze stosunku podstawowego. Poza samym powoływaniem się na treść weksla może on przytaczać także fakty i dowody uzasadniające roszczenie wynikające ze stosunku podstawowego. Żądanie pozwu w takiej sytuacji oparte jest na dwóch podstawach faktycznych i prawnych, a gdy okaże się, że zobowiązanie wekslowe nie istnieje (nie mogło powstać), sąd rozpatruje żądanie pozwu wynikające z drugiej podstawy przytoczonej przez powoda. Treść przedmiotowego pozwu świadczy o tym, że powód w uzasadnieniu żądania pozwu przytoczył zarówno fakty związane z wystawieniem weksla, jak i wskazał na zabezpieczającą funkcję weksla gwarancyjnego, dołączył deklarację wekslową wystawcy i kierowane do dłużnika wezwania do zapłaty, oraz powołał umowę, której zabezpieczeniem był przedmiotowy weksel. Można zatem stwierdzić, że już w pozwie oparto żądanie zapłaty na dwóch podstawach faktycznych i prawnych, tj. wystawieniu weksla i zawarciu umowy o dotację. Takie konstruowanie pozwu nie budzi zasadniczych wątpliwości (por. wyrok sądu Najwyższego z dnia 15.03.2007 r., I CSK 495/06, LEX 274227). Sąd I instancji szczegółowo ustalił, co stanowiło treść umowy łączącej strony.

Dalej, z uwagi na podniesienie w zarzutach od nakazu zapłaty zarzutów niezgodność uzupełnienia blankietu weksla z otrzymanym upoważnieniem, Agencja dodatkowo składała oświadczenia i wnioski dowodowe. Warto w tym miejscu powołać się na pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w wyroku z dnia 22.06.2006 r., V CSK 86/06 (LEX 1101689), że możliwość bronienia się przez stronę pozwaną za pomocą zarzutów nawiązujących do stosunku podstawowego wobec dochodzonego od niej roszczenia wekslowego – w zasadzie bez ograniczeń, gdy powód jest jej bezpośrednim kontrahentem, oraz z ograniczeniami wynikającymi z art. 10 i 17 ustawy z 1936 r. – Prawo wekslowe, gdy powód jest osobą trzecią względem czynności prawnej, z której wynika dochodzone roszczenie wekslowe – prowadzi, zarówno w procesie na zasadach ogólnych, jak postępowaniu nakazowym, do objęcia sporem wspomnianego stosunku podstawowego. Do objęcia sporem w drugiej fazie postępowania nakazowego stosunku podstawowego wobec dochodzonego roszczenia wekslowego wystarcza podniesienie przez pozwanego zarzutu odwołującego się do tego stosunku. Gdy w sprawie chodzi jedynie o ocenę zasadności dochodzonego roszczenia wekslowego z punktu widzenia stosunku podstawowego, zbędne jest oczywiście prowadzenie przez sąd wyjaśnień zmierzających do ustalenia podjęcia przez powoda działań koniecznych do utrzymania nakazu zapłaty w mocy na podstawie stosunku podstawowego (czy powód przytoczył odpowiednie fakty i dowody w pozwie lub dokonał odpowiedniej zmiany podstawy powództwa po wniesieniu przez pozwanego zarzutów). A zatem a contrario – przeniesienie sprawy na płaszczyznę stosunku prawa cywilnego, który w związku z zarzutami wystawcy podlega badaniu przez sąd oceniający zasadność nakazu zapłaty, wymaga oceny, czy powód przytoczył odpowiednie fakty i dowody w pozwie lub dokonał odpowiedniej zmiany podstawy powództwa po wniesieniu przez pozwanego zarzutów. W takiej sytuacji dowodzenie zgodnie z art. 6 k.c. opiera się na zasadach ogólnych, co in casu musi oznaczać, że to na stronie powodowej spoczywał ciężar wykazania zasadności dokonanego wypowiedzenia umowy o dotację. Zdaniem Sądu ad quem strona powodowa nie podołała temu ciężarowi dowodu i nie udowodniła istnienie wierzytelności wobec pozwanych w wysokości dochodzonej pozwem. Jeżeli chodzi o kwestię nieudokumentowania realizacji przedsięwzięcia w sposób określony w umowie (§ 9 lit. e), to z przyczyn opisanych powyżej, natomiast jeżeli chodzi o drugą przesłankę, to z przyczyn podanych już przez Sąd a quo, które należy w całości podzielić i dodatkowo wskazać, co następuje.

Z żadnego dowodu zgłoszonego przez Agencję nie wynika, jakie konkretnie dokumenty lub oświadczenia pozwanego stowarzyszenia były fałszywe lub stwierdzające nieprawdę lub nierzetelne. Takie waloru nie miały twierdzenia zawarte we wniosku z dnia 21 grudnia 2003 r., gdyż poza sporem musi być, że na ten dzień obowiązywała uchwała Zarządu OSP w T. o przyjęciu w poczet członków wspierających Gminy S., zgodnie z jej wnioskiem z 14 grudnia 2003 r. Ta uchwała zarządu nigdy nie została zaskarżona, ani zakwestionowana przez Agencję. Wniosek Gminy i uchwała OSP zostały usankcjonowane uchwałą Rady Gminy S. z dnia 31 marca 2004 r. Dokumenty te były w pełni akceptowane przez Agencję. Jak słusznie podkreślił Sąd pierwszej instancji, w dokumentacji aplikacyjnej pozwana jednoznacznie wskazała źródło pochodzenia własnego udziału w inwestycji, podając, że są to środki przekazane przez Gminę S.. A zatem montaż finansowy przedsięwzięcia znany był stronie powodowej od samego początku. Nie wykazano, aby decyzja nadzorcza Wojewody (...) po pierwsze, była znana stronie pozwanej, a po drugie, została świadomie i specjalnie zatajona przez stowarzyszenie przed Agencją, celem uzyskania niezgodnie z prawem dotacji. Sama strona powodowa już w momencie podpisywania umowy nie przywiązywała do tej okoliczności większej wagi, gdyż zgodnie z wówczas obowiązującą interpretacją środki pochodzące z jednostki samorządu terytorialnego należało klasyfikować na dwa sposoby: w przypadku, gdy Gmina była członkiem stowarzyszenia jako środki własne, a gdy nie była członkiem – jako pomoc publiczną. Fakt ten nie był również przedmiotem dociekań na etapie rozliczania inwestycji i pozwane stowarzyszenie również wtedy nie składało żadnych nierzetelnych lub fałszywych oświadczeń.

Reasumując, zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. i art. 6 k.c. są całkowicie chybione.

Na koniec tej części rozważań należy podkreślić, że Sąd ad quem podziela pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w uchwale z dnia 31 stycznia 2008 r. w sprawie III CZP 49/07 (OSNC 2008/6/55) o tym, że sąd drugiej instancji rozpoznający sprawę na skutek apelacji nie jest związany przedstawionymi w niej zarzutami dotyczącymi naruszenia prawa materialnego, wiążą go natomiast zarzuty dotyczące naruszenia prawa procesowego; w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność postępowania. Oznacza to możliwość przejścia do omówienia zarzutów naruszenia prawa materialnego, które również okazały się nietrafne.

Oczywiście niezasadny jest zarzut naruszenia prawa materialnego, tj. art. 65 § 2 k.c. poprzez błędną wykładnię tego przepisu polegającą na przyjęciu, że brak było podstaw do wypowiedzenia umowy. Wykładania postanowień umowy łączącej strony nie pozostaje w związku z brakiem udowodnienia okoliczności skutkujących wypowiedzeniem umowy. Problem tkwi nie w wykładni porozumienia, a w faktach ustalonych przez Sąd Okręgowy, o czym była mowa wyżej. Podobnie należy odnieść się do zarzutu naruszenia prawa materialnego, tj. § 26a ust. 10 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 14 maja 2002 r. w sprawie szczegółowego zakresu i kierunków działań oraz sposobów realizacji zadań Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w zakresie gospodarowania środkami pochodzącymi z funduszy Unii Europejskiej (Dz. U. Nr 102, poz. 928 ze zm.) poprzez jego niezastosowanie. Przepis ten nie znalazł zastosowania nie w skutek jego błędnej wykładni, a braku udowodnienia, że pozwana jest zobowiązana do zwrotu powódce otrzymanej od niej pomocy finansowej w ramach programu (...). Przy czym Sąd a quo zaakceptował pogląd Agencji, że zachowała ona prawo dysponowania wekslem in blanco, stanowiącym zabezpieczenie umowy o dotację, mimo jej wypowiedzenia dopiero w dniu 27 maja 2011 r. i wezwania do wykupu weksla w dniu 26 maja 2014 r. A zatem Sąd Okręgowy zaakceptował tylko ten zarzut strony pozwanej, który odnosił się do kwestii nieprawidłowego wypełnienia weksla in blanco.

Zgodnie z utrwaloną linia orzeczniczą za nieprawidłowe wypełnienie weksla in blanco należy rozumieć zarówno wypełnienie treści blankietu zgodnie z umową pozawekslową, ale przez osobę do tego nieuprawnioną, jak też wypełnienie blankietu treścią niezgodnie z warunkami porozumienia lub przepisami prawa. Uzupełnienie weksla podpisanego in blanco może być uważane za niezgodne z wolą dłużnika, jeżeli sprzeciwia się wyraźnie oświadczonej wobec wierzyciela wekslowego woli dłużnika (por. orzeczenie SN z dnia 8.05.1997r. w sprawie II CKN 158/97, OSN 1997, Nr 10, poz.156). Nieprawne wypełnienie weksla ma miejsce także wówczas, gdy je uskutecznił wprawdzie upoważniony do jej wypełnienia, lecz w sposób sprzeczny z wyraźną lub dorozumianą wolą strony (por. orzeczenie SN z dnia 8.05.1934r. w sprawie II C 3089/33). Pozwane stowarzyszenie – zdaniem Sądu pierwszej instancji – udowodniło fakty, które przemawiały za przyjęciem takiej oceny w przedmiotowej sprawie i tutejszy Sąd tę ocenę podziela, mając jednak dodatkowo na uwadze następujące kwestie.

Po pierwsze, w zarzutach od nakazu zapłaty strona pozwana – obok zarzutu przedawnienia – podniosła zarzut przeprowadzenia kontroli u pozwanego po terminie 5 lat od daty wskazanej w łączącej strony umowie. Do tego zarzutu Sąd a quo nie odniósł się w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia. Tymczasem z treści § 11 pkt. 5 w zw. z § 9 lit. k umowy łączącej strony wynika, że weksel in blanco był instrumentem zabezpieczenia prawnego wykonania umowy przez czas realizacji przedsięwzięcia oraz przez 5 lat od dnia dokonania ostatniej płatności. W przypadku wypełnienia przez beneficjenta wszelkich zobowiązań określonych w umowie, Agencja miała obowiązek zwrócić beneficjentowi weksel in blanco po upływie 5 lat od dnia dokonania ostatniej płatności przez Agencję. Musi być poza sporem, że strona powodowa dokonała tylko jednej płatności na rzecz pozwanego stowarzyszenia i miało to miejsce w dniu 22 marca 2006 r. A zatem, zgodnie z powołanymi postanowieniami umowy weksel po dniu 22 marca 2011 r. przestawał pełnić funkcję zabezpieczającą umowę i powinien był zostać zwrócony stronie pozwanej. Agencja wypowiedziała umowę 27 maja 2011 r., tj. po upływie 5 lat od ostatniej płatności i brak dowodów na to, że powiadomiła wcześniej stronę pozwaną o nieprawidłowościach w jej działaniu. Tak więc, należy przyjąć, że wypełnienie weksla (co miało miejsce dopiero w 2014 r.) w takich okolicznościach było niezgodne z deklaracją wekslową i umową, a zatem tym bardziej przenosiło rozpoznanie sprawy na płaszczyznę stosunku podstawowego z wszystkimi tego konsekwencjami, w tym rozkładem ciężaru dowodu, co jeszcze wzmacnia poczynione powyżej rozważania.

Po drugie, co także umknęło uwadze Sądu a quo, konieczne jest zwrócenie uwagi na treść § 10 umowy, składającego się z 4 ustępów, w których niewątpliwie w sposób zamierzony strony odróżniły moment wystąpienia przypadków określonych w § 9 umowy i zróżnicowały ich skutek. Jest to jedyne logiczne uzasadnienie powtórzenia dwukrotnie zapisu o obowiązku zwrotu kwoty otrzymanej w wysokości powiększonej o odsetki liczone dla zaległości podatkowej od daty przekazania (ust. 1 i 3). Pierwsze dwa ustępy w ocenie Sądu ad quem odnoszą się do etapu, kiedy umowa jest realizowana i wystąpienie okoliczności z § 9 umowy powoduje powstanie prawa do wypowiedzenia umowy (ust.1), a efekt rozwiązania umowy następuje z dniem doręczenia wypowiedzenia (ust. 2). Natomiast w ustępie 3 strony postanowiły, co nastąpi w sytuacji wykonania umowy, kiedy okaże się, że beneficjent otrzymał pomoc w sposób bezpodstawny. Natomiast ustęp 4 dotyczy pobrania nadmiernej pomocy finansowej, ale także po wykonaniu umowy. W konsekwencji – tak jak w przedmiotowej sprawie – zbędne i bezprzedmiotowe jest w sytuacji wykonania umowy składanie oświadczenia o odstąpieniu od umowy. Aby wykazać „bezpodstawność” udzielonej pomocy prawnej Agencja powinna natomiast udowodnić zaistnienie przesłanek z § 9 umowy, na co dodatkowo wskazuje początek regulacji zawartej w tym paragrafie. W istocie należy przyjąć, że in casu w oświadczeniu o odstąpieniu od umowy doszło do wyartykułowania podstaw do uznania pomocy za bezpodstawną. I niewątpliwe również to wykazanie obciążało stronę powodową w znaczeniu art. 6 k.c. Ten pogląd nie oznacza dowolności wskazywania dopiero w toku postępowania podstaw z § 9 umowy, sądy obu instancji powinny być związane tym, co zostało wykazane w oświadczeniu o wypowiedzeniu umowy, gdyż tylko i wyłącznie te okoliczności stanowiły podstawę wypełnienia weksla in blanco. Nigdy zresztą inne konkretne zarzuty nie zostały zgłoszone przez stronę powodową.

Na marginesie tych rozważań powstaje zagadnienie stosunku przyczyn opisanych w § 9 do kodeksowej regulacji wad oświadczenia woli. Wydaje się, że nie stanowią one dla siebie konkurencji, jednakże do dnia zamknięcia rozprawy przed Sądem drugiej instancji, strona powodowa nie powołała się na żadną z tych wad, a termin do złożenia oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli z powodu błędu bezspornie wygasł (art. 88 k.c.).

Po trzecie, zgodnie z art. 354 § 1 i 2 k.c. dłużnik powinien wykonać zobowiązanie zgodnie z jego treścią i w sposób odpowiadający jego celowi społeczno-gospodarczemu oraz zasadom współżycia społecznego, a jeżeli istnieją w tym zakresie ustalone zwyczaje – także w sposób odpowiadający tym zwyczajom. W taki sam sposób powinien współdziałać przy wykonaniu zobowiązania wierzyciel. W ocenie Sądu Apelacyjnego wytoczenie przedmiotowego powództwa narusza zarówno cel umowy o dotację jak i zasady współżycia społecznego, na co już wstępnie wskazał Sąd a quo.

Zgodnie z tradycyjnym ujęciem klauzulami generalnymi są przepisy prawne, w których nie są dokładnie sprecyzowane wszystkie elementy składające się na hipotezę czy dyspozycję normy prawnej, a ocena konkretnego stanu faktycznego zostaje przerzucona na organ stosujący prawo. Powszechnie przyjmuje się w doktrynie, że klauzule generalne to zwroty: 1) niedookreślone, zawarte w tekstach prawnych i odsyłające do oznaczonych kryteriów pozaprawnych; 2) zapewniające organom stosującym prawo dużą swobodę przy formułowaniu decyzji i wymagające określonych wartościowań, w oparciu o wskazane kryteria oceny; 3) których istnienie służyć ma słuszności rozstrzygnięć sądowych. Podstawową funkcją klauzul generalnych jest zatem zapewnienie normom prawnym dostatecznego stopnia elastyczności. Normy prawne wyposażone w owe klauzule znajdują zastosowanie w odniesieniu do realnie istniejących zjawisk społecznych. Jednocześnie też dzięki klauzulom przepisy prawne nie podlegają zbyt szybkiemu starzeniu się i znajdują zastosowanie bez formalnej zmiany nawet wtedy, gdy stosunki społeczne lub ich oceny uległy zmianie. Reasumując stwierdzić należy, iż klauzule generalne to konstrukcje otwierające system prawny na zmieniającą się rzeczywistość i pozwalające na modyfikację normy prawnej, jeśli wymaga tego kontekst pozaprawny. Zapewniają one elastyczność i indywidualizację procesu stosowania prawa. Dzięki nim system prawny zostaje wzbogacony o oceny i normy społeczne, a także nasycony wartościami pozaprawnymi (zob. Komentarz do art. 5 k.c. pod red. K. Osajda i A. Zbiegień – Turzańska).

Niewątpliwie klauzula zasad współżycia społecznego ma charakter klauzuli generalnej. W literaturze wyróżnia się dwa możliwe podejścia do tej klauzuli: normatywne (obiektywne) – zasady współżycia społecznego są traktowane jako zespół reguł o uzasadnieniu aksjologicznym, które należą do obowiązującego prawa, a ich podstawową cechą jest abstrakcyjność i generalność oraz sytuacjonistyczne (subiektywne) – zasady współżycia społecznego nie są żądnym zbiorem sztywnym, nie mogą być katalogowane, gdyż są ze swojej istoty zmienne, są natomiast całokształtem kryteriów nierozłącznych, wyznaczających granice, podstawy i właściwy kierunek oceny sędziowskiej.

Zdaniem niektórych zwolenników szkoły normatywnej, przez zasady współżycia społecznego należy rozumieć wyłącznie normy o charakterze moralnym, zdaniem innych – również normy obyczajowe. Te ostatnie definiowane są jako takie reguły, których przestrzega się z mocy nawyku społecznego. Ten z kolei – z moralnego punktu widzenia – może być różnie oceniany. Dominuje pogląd, zgodnie z którym do kategorii zasad współżycia społecznego należy zaliczyć tylko te obyczaje, które zasługują na aprobatę z punktu widzenia zasad słuszności i moralności. Normatywne pojmowanie zasad współżycia społecznego niejednokrotnie wiąże się z postulatem, aby sąd – podejmując konkretne rozstrzygnięcie sądowe – wyraźnie wskazał, jaka to zasada została naruszona. Sąd Najwyższy w wyroku z 5.05.1964 r. (I PR 159/64, OSN 1965, nr 1, poz. 19) wyraził zapatrywanie, zgodnie z którym dla zastosowania jakichkolwiek sankcji związanych z nadużyciem prawa podmiotowego niezbędne jest stwierdzenie, na czym polega naruszenie zasad współżycia społecznego, przede wszystkim poprzez wskazanie, jakie konkretnie zasady zostały naruszone przez stronę, czyniącą niewłaściwy użytek z przysługującego jej prawa. Podobne stanowisko było reprezentowane także w późniejszym orzecznictwie (por. wyr. SN z 22.11.1994 r., II CRN 127/94, L.; wyr. SN z 14.10.1998 r., II CKN 928/97, OSN 1999, Nr 4, poz. 75; wyr. SN z 31.5.2006 r., IV CSK 149/05, L. i wyr. SN z 20.12.2006 r., IV CSK 263/06, OwSG 2007, Nr 5, poz. 52, s. 10).

Zwolennicy drugiej koncepcji wskazują, że ocena dokonywana w świetle zasad współżycia społecznego powinna uwzględniać wszystkie okoliczności konkretnej sprawy, a sąd powinien jedynie ogólnie stwierdzić, że dane postępowanie jest w konkretnej sprawie sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Żądanie zaś od sędziego, aby wyraźnie wskazał, jaka to zasada została naruszona, jest chybione w samym założeniu i odwodzi sąd od właściwej linii postępowania. Za niewskazane należy także uznać sugerowanie się jednym aspektem sprawy, wskazującym na naruszenie zasad współżycia społecznego. Sąd musi dokonywać oceny wszystkich okoliczności danego przypadku, biorąc pod uwagę wszelkie jego aspekty i przyjmując za podstawę oceny całokształt kryteriów zawartych w pluralnym pojęciu zasad współżycia społecznego, nie zaś jedną sztucznie wysublimowaną zasadę. Co istotne także, ocena, czy dane postępowanie pozostaje w zgodzie z zasadami współżycia społecznego, adresowana jest do określonych podmiotów i zindywidualizowanej sytuacji. W związku z tym, nie można w oderwaniu od stanu faktycznego danej sprawy formułować ogólnych dyrektyw co do stosowania zasad współżycia społecznego (por. uchw. SN z 17.1.1974 r., III PZP 34/73, OSN 1975, Nr 1, poz. 4).

Sąd ad quem w tym składzie reprezentuje pogląd akceptujący ostatnią koncepcję. W tej sprawie biorąc pod uwagę wszelkie jej aspekty i przyjmując za podstawę oceny całokształt kryteriów zawartych w pluralnym pojęciu zasad współżycia społecznego, trzeba powiedzieć, że celem zawarcia spornej umowy była realizacja programu poprawy warunków życia wszystkich (...), a nie tylko (...) stowarzyszenia (...) w T.. Stowarzyszenie zajmuje budynek wspólnie ze szkołą i jednym z najliczniejszych użytkowników inwestycji dotowanej na podstawie tej umowy były dzieci i młodzież z tej szkoły. Wniosek o dotację został złożony w czasie kiedy Polska jedynie aspirowała do Unii Europejskiej, obywatele i instytucje pozarządowe oraz organy samorządu uczyły się korzystania z możliwości uzyskania dofinansowania. Wniosek został sporządzony przy akceptowaniu wszystkich wskazań powodowej Agencji, która w sposób wyspecjalizowany, zakładający profesjonalizm, zajmowała się udzielaniem dotacji. Dofinansowanie nastąpiło dopiero po wykonaniu całości zadania, po zaciągnięciu kredytu przez OSP. Przepisy regulujące te kwestie były przedmiotem niepewnej i zmieniającej się wykładni urzędników. I w takim kontekście przerzucenie całej odpowiedzialności za nieprawidłowości w stosowaniu tych reguł na stronę pozwaną, stanowi naruszenie zarówno celu społeczno-gospodarczego spornej umowy jak i naruszenie zasad współżycia społecznego. W szczególności biorąc pod uwagę wysokość udzielonej dotacji i wysokość żądanie zgłoszonego w tej sprawie. I dlatego także z tej przyczyny żądanie strony powodowej nie zasługiwało na ochronę prawną.

Z tych wszystkich względów należało apelację oddalić.

O kosztach postępowania apelacyjnego rozstrzygnięto zgodnie z art. 98 k.p.c. w zw. z rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokatów (Dz. U. z 2015r., poz. 1800 ze zm.)