Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 4 lutego 2008 r.
I PK 193/07
Strony stosunku pracy mogą obniżyć wynagrodzenie pracownika na
czas oznaczony do momentu przejścia zakładu pracy na innego pracodawcę
(art. 231
k.p.).
Przewodniczący SSN Józef Iwulski (sprawozdawca), Sędziowie: SN Jerzy
Kwaśniewski, SA Jolanta Pietrzak.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 4 lutego
2008 r. sprawy z powództwa Teresy D. przeciwko Klubowi Sportowemu [...] C. Spor-
towej SA w C. o wynagrodzenie, na skutek skargi kasacyjnej strony pozwanej od wy-
roku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Częstochowie z
dnia 28 lutego 2007 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną i zasądził od strony pozwanej na rzecz powódki
kwotę 900 zł (dziewięćset) tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 21 listopada 2006 r. [...] Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Częstochowie zasądził od strony pozwanej Klubu Sportowego
[...] C. Sportowej SA w C. na rzecz powódki Teresy D. kwotę 849 zł z ustawowymi
odsetkami od dnia 2 maja 2005 r. oraz osiem kwot po 849 zł wraz z ustawowymi od-
setkami od 1 dnia każdego miesiąca, poczynając od 1 czerwca 2005 r. do 1 stycznia
2006 r., oddalił powództwo w pozostałym zakresie oraz zasądził od powódki na rzecz
pozwanej kwotę 1.470,60 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego. Wyrok
ten zapadł w następujących okolicznościach faktycznych.
Powódka w dniu 3 czerwca 2002 r. zawarła z Klubem Środowiskowym Piłki
Siatkowej [...] w C. umowę o pracę na czas nieokreślony w pełnym wymiarze czasu
pracy na stanowisku głównej księgowej za wynagrodzeniem 4.700 zł. W dniu 2 stycz-
nia 2004 r. powódka zawarła z pracodawcą porozumienie, na podstawie którego jej
2
wynagrodzenie zostało obniżone do kwoty 830 zł miesięcznie. Porozumienie to zo-
stało zawarte na czas określony od dnia 1 stycznia 2004 r. „do momentu przejęcia
pracownika przez Sportową Spółkę Akcyjną”. W dniu 14 marca 2005 r. została utwo-
rzona spółka Klub Sportowy „[...] C.” Sportowa SA w C., która na podstawie umowy z
dnia 31 marca 2005 r. przejęła tych pracowników Klubu Środowiskowego Piłki
Siatkowej [...] w C., z którymi nie rozwiązano umów o pracę. W wyniku przejęcia
zakładu pracy, pozwana z dniem 1 kwietnia 2005 r. na podstawie art. 231
§ 1 k.p.
stała się stroną stosunku pracy, jaki łączył powódkę z Klubem Środowiskowym Piłki
Siatkowej [...] w C. W kwietniu, maju i czerwcu 2005 r. powódka świadczyła pracę na
rzecz pozwanej spółki w zakresie, w jakim obowiązywała ją umowa o pracę z po-
przednim pracodawcą. Siedziba pozwanej w tym czasie znajdowała się przy ul. A. w
C., gdzie powódka miała wyznaczone stanowisko pracy. W okresie od dnia 1 kwiet-
nia 2005 r. do dnia 30 czerwca 2005 r. powódka wykonywała obowiązki głównej księ-
gowej, a po powierzeniu przez pozwaną obsługi księgowej firmie zewnętrznej, po-
wódka przygotowywała wszystkie dokumenty księgowe. Z początkiem lipca 2005 r.
pozwana przeniosła swoją siedzibę na ul. K. w C., gdzie powódka nie miała już wy-
znaczonego stanowiska i nie została dopuszczona do świadczenia pracy. Pozwana
kwestionowała istnienie stosunku pracy między stronami. Pismami z 10, 17 i 28
czerwca 2005 r., skierowanymi do zarządu pozwanej, powódka zgłaszała gotowość
świadczenia pracy i zwróciła się o wskazanie jej nowego zakresu obowiązków, a po-
nadto żądała wypłacenia zaległego wynagrodzenia za kwiecień i maj 2005 r. Pismami
z 5 i 10 lipca 2005 r. powódka ponownie zgłaszała gotowość świadczenia pracy i we-
zwała pozwaną spółkę do bezzwłocznego umożliwienia jej wykonywania pracy na
dotychczasowym stanowisku oraz o wskazanie, gdzie ma świadczyć pracę. W dniu
12 sierpnia 2005 r. powódka wystąpiła przeciwko pozwanej z pozwem o ustalenie
istnienia stosunku pracy i o nakazanie dopuszczenia do pracy. Wyrokiem z dnia 19
stycznia 2006 r. [...] Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Często-
chowie ustalił, że od dnia 1 kwietnia 2005 r. powódkę łączy z pozwaną stosunek
pracy na podstawie umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony na warunkach
umowy o pracę z dnia 3 czerwca 2002 r. i nakazał dopuścić powódkę do pracy.
W ocenie Sądu Rejonowego, powódka w okresie od dnia 1 kwietnia 2005 r. do
dnia 30 czerwca 2005 r. świadczyła pracę na rzecz pozwanej, a po dniu 30 czerwca
2005 r. pozostawała w gotowości do pracy w rozumieniu art. 81 § 1 k.p. Z pism po-
wódki kierowanych do pracodawcy w dniach 10, 17 i 28 czerwca 2005 r. oraz 5 i 10
3
lipca 2005 r., a także z treści żądania dopuszczenia do pracy zamieszczonego w po-
zwie w sprawie [...], jednoznacznie wynika, że powódka miała zamiar wykonywania
pracy na rzecz pozwanej i zamiar ten uzewnętrzniła. W spornym okresie od 1 lipca
2005 r. do 31 grudnia 2005 r. powódka nie korzystała ze zwolnień lekarskich ani nie
pozostawała w stosunku pracy z innym podmiotem, a zatem miała realną możliwość
podjęcia pracy na każde wezwanie pozwanej. Dla uznania gotowości do pracy nie
było konieczne, aby powódka fizycznie przebywała w zakładzie pracy, skoro pozwa-
na kwestionowała istnienie stosunku pracy i powódka nie miała wyznaczonego miej-
sca pracy. W rezultacie Sąd Rejonowy na podstawie art. 80 zdanie pierwsze k.p. za-
sądził od pozwanej na rzecz powódki wynagrodzenie za okres faktycznie wykonywa-
nej pracy od 1 kwietnia 2005 r. do 30 czerwca 2005 r., ale nie w wysokości wskaza-
nej w umowie o pracę, lecz w wysokości wynikającej z porozumienia obniżającego
wynagrodzenie powódki do poziomu minimalnego miesięcznego wynagrodzenia pra-
cowników. W ocenie Sądu Rejonowego, porozumienie to nie zostało zawarte pod
warunkiem rozwiązującym, jakim było przejęcie powódki przez nowego pracodawcę i
dlatego pozwaną wiążą zasady wynagradzania wynikające z porozumienia. Sąd
pierwszej instancji przyjął, że uczynionego w porozumieniu zastrzeżenia nie można
uznać za warunek, bowiem zdarzenie, od którego uzależniono powrót do poprzedniej
wysokości wynagrodzenia, nie było niepewne. Zamieszczone w porozumieniu za-
strzeżenie nie było więc warunkiem w rozumieniu art. 89 k.c., także z tego względu,
że przejęcie pracownika środowiskowego klubu sportowego przez nowopowstałą
sportową spółkę akcyjną nastąpiło z mocy samego prawa na podstawie art. 36a
ustawy z dnia 18 stycznia 1996 r. o kulturze fizycznej (jednolity tekst: Dz.U. z 2007 r.
Nr 226, poz. 1675 ze zm.), o czym strony tego porozumienia wiedziały w dacie jego
podpisywania. Powstanie sportowej spółki akcyjnej było konieczne do dalszego
uczestnictwa w rozgrywkach I Ligi Serii A Polskiej Ligi Siatkówki. Zatem z chwilą
przejęcia powódki przez pozwaną spółkę, pozwana z mocy art. 231
k.p. wstąpiła w
miejsce dotychczasowego pracodawcy i stała się stroną stosunku pracy zmodyfiko-
wanego porozumieniem zawartym w dniu 2 stycznia 2004 r. Nowego pracodawcę
wiązało więc postanowienie o obniżeniu wysokości należnej powódce pensji do
kwoty najniższego miesięcznego wynagrodzenia, które w 2005 r. wynosiło 849 zł.
Sąd Rejonowy nie zaakceptował stanowiska pozwanej, że zasądzeniu wynagrodze-
nia za gotowość do pracy sprzeciwiają się zasady współżycia społecznego, skoro
powódka w rzeczywistości nie świadczyła pracy. Sąd stwierdził, że brak świadczenia
4
pracy był konsekwencją niedopuszczenia powódki do pracy, a strona, która sama
naruszyła zasady współżycia społecznego, nie może się powoływać na tę klauzulę
generalną.
Od wyroku Sądu pierwszej instancji obie strony złożyły apelacje. Sąd Okrę-
gowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Częstochowie wyrokiem z dnia 28
lutego 2007 r. [...] oddalił apelację pozwanej, natomiast w uwzględnieniu apelacji po-
wódki zmienił punkt drugi i czwarty wyroku Sądu Rejonowego w ten sposób, że zasą-
dził od pozwanej na rzecz powódki kwoty po 3.851 zł wraz z ustawowymi odsetkami
od dnia 2 maja 2005 r. i od 1 dnia każdego miesiąca, poczynając od 1 czerwca 2005
r. do 1 stycznia 2006 r oraz zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę 1.800 zł
tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za pierwszą instancję, a nadto za-
sądził od pozwanej na rzecz powódki zwrot kosztów zastępstwa procesowego za
instancję odwoławczą. Sąd drugiej instancji w całości podzielił ustalenia faktyczne
Sądu Rejonowego, uznając je za własne. Jednakże dokonał ich odmiennej oceny
prawnej w zakresie charakteru postanowień umownych oraz skutków prawnych poro-
zumienia z 2 stycznia 2004 r. Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, że w myśl art. 89 k.c., za
warunek uważa się zdarzenie przyszłe i niepewne, zaś takim zdarzeniem było w
chwili zawarcia porozumienia z dnia 2 stycznia 2004 r. ewentualne przejęcie powódki
przez sportową spółkę akcyjną. Sąd odwoławczy nie podzielił poglądu wyrażonego
przez Sąd Rejonowy, że do takiego przejęcia musiało dojść, a zatem, że było to zda-
rzenie przyszłe, ale pewne. Chociaż z przepisów ustawy o kulturze fizycznej wynikał
obowiązek powołania sportowej spółki akcyjnej w celu dalszego uczestnictwa dru-
żyny siatkarskiej w rozgrywkach ligowych, to jednak w żaden sposób nie można stąd
wysuwać wniosku, iż sportowa spółka akcyjna musiała powstać. Zaniechanie utwo-
rzenia nowego podmiotu w żaden sposób nie zagrażało bytowi dotychczasowego
pracodawcy powódki, czy też samej sekcji piłki siatkowej. Jedyną konsekwencją nie-
powołania sportowej spółki akcyjnej byłoby wykluczenie drużyny siatkarskiej z
rozgrywek. W związku z tym, Sąd odwoławczy uznał, że porozumienie z 2 stycznia
2004 r., tymczasowo ograniczające wysokość wynagrodzenia powódki, zostało za-
warte pod warunkiem rozwiązującym, a wobec jego ziszczenia się w dniu 1 kwietnia
2005 r. wynagrodzenie powódki wróciło do poprzedniej wysokości. Z tych względów
Sąd Okręgowy zmienił wyrok Sądu Rejonowego w części oddalającej powództwo i
zasądził na rzecz powódki za okres od kwietnia 2005 r. do grudnia 2005 r. kwoty
5
stanowiące różnicę pomiędzy kwotami dochodzonymi przez powódkę, a zasądzo-
nymi przez Sąd pierwszej instancji.
Wyrok Sądu Okręgowego w całości pozwana zaskarżyła skargą kasacyjną,
zarzucając naruszenie: 1) art. 81 § 1 k.p. oraz 2) art. 231
§ 1 k.p. i art. 94 k.c. w
związku z art. 300 k.p. oraz w związku z art. 29 i art. 36a ustawy z dnia 18 stycznia
1996 r. o kulturze fizycznej. W uzasadnieniu skargi kasacyjnej wskazano, że decydu-
jące znaczenie dla zastosowania art. 81 § 1 k.p. mają cztery przesłanki uznania
stanu gotowości do pracy: zamiar dalszego wykonywania pracy, faktyczna możliwość
jej wykonywania, zewnętrzny wyraz woli świadczenia pracy i dyspozycyjność wobec
zakładu pracy. Zdaniem skarżącej, gotowość do pracy jest stanem obiektywnym, a z
uwagi na to, że art. 81 § 1 k.p. jest wyjątkiem od zasady, to należy go interpretować
ściśle. W szczególności dotyczy to przesłanki dyspozycyjności pracownika i sposobu
uzewnętrznienia woli świadczenia pracy. Skarżąca przedstawiła pogląd, według któ-
rego, mimo deklaratoryjnego charakteru wyroku ustalającego istnienie stosunku
pracy, niektóre jego skutki powstają dopiero na przyszłość i dotyczy to roszczenia o
wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy. Zdaniem skarżącej, norma art. 81 §
1 k.p. nie jest przepisem ochronnym dla pracowników pozostających w sporze ze
swoim pracodawcą co do istnienia stosunku pracy. Również nakładanie na praco-
dawcę ciężaru utrzymywania pracownika, z którym pracodawca pozostaje w sporze
co do istnienia stosunku pracy, jest skrajnie niesprawiedliwe i narusza równowagę
stron, bowiem pracownik nie jest obciążony żadnymi obowiązkami poza jednorazo-
wym wyrażeniem woli świadczenia pracy. Skarżąca uważa, że powódka nie uze-
wnętrzniła zamiaru świadczenia pracy, a nadto Sąd Okręgowy nie ustalił, czy po-
wódka pozostawała w dyspozycji pozwanej w całym spornym okresie, w czasie któ-
rego miała nieograniczoną swobodę dysponowania swoim czasem. Nie wiadomo też,
czy w tym okresie powódka przebywała na wakacjach, na wyjazdach, czy w szpitalu.
Skarżąca wywiodła, że warunek rozwiązujący zawarty w porozumieniu z dnia 2
stycznia 2004 r., zgodnie z którym obniżone wynagrodzenie obowiązuje do dnia
przejęcia pracownika przez sportową spółkę akcyjną, a następnie podlega pod-
wyższeniu do uprzedniej wysokości, jest przeciwny ustawie o kulturze fizycznej. Za-
tem zgodnie z art. 94 k.c. należy go uznać za niezastrzeżony. Warunek ten jest też
sprzeczny z art. 89 k.c., bowiem przejęcie pracowników przez sportową spółkę ak-
cyjną nie było zdarzeniem niepewnym dlatego, że obowiązujące wówczas przepisy
(art. 29 i 36a ustawy z dnia 18 stycznia 1996 r. o kulturze fizycznej) nakładały obo-
6
wiązek utworzenia takiej spółki, o czym obie strony porozumienia wiedziały. Ponadto
nie może być warunkiem zdarzenie uzależnione od woli stron, a w tym przypadku
powstanie sportowej spółki akcyjnej zależało od woli władz Klubu Środowiskowego
Piłki Siatkowej [...], które tworzyły nową spółkę. Sprzeczności tego warunku z ustawą
skarżąca upatruje w naruszeniu przez Sąd Okręgowy art. 231
k.p., który wywiódł, że
zbieżność daty w warunku rozwiązującym, do której to daty miało obowiązywać
porozumienie obniżające wynagrodzenie, z momentem przejęcia zakładu pracy
przez nowego pracodawcę, stanowi o tym, że doszło do modyfikacji stosunku pracy
w momencie przejęcia. Taka zaś modyfikacja jest niedopuszczalna. Skarżąca w
szczególności podkreśliła, że skoro nowy pracodawca staje się stroną w stosunkach
pracy z pracownikami przejętego zakładu pracy, to treść stosunków pracy łączących
strony pozostaje taka sama, jak przed przejęciem. Ponadto modyfikacja taka jest
niedopuszczalna, ponieważ wywiera skutki wobec podmiotu, który nie był stroną
ustaleń. Z tych przyczyn, o ile powódce należało się wynagrodzenie za czas pozosta-
wania bez pracy, to tylko w wysokości wynikającej z porozumienia z dnia 2 stycznia
2004 r.
Powódka w odpowiedzi na skargę kasacyjną wniosła o jej oddalenie oraz o za-
sądzenie kosztów zastępstwa procesowego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie ma usprawiedliwionych podstaw. Uzasadniając zarzut
błędnej wykładni art. 81 § 1 k.p., skarżąca argumentuje, że spełnienie wszystkich
czterech przesłanek gotowości do pracy może nastąpić jedynie wtedy, gdy pracownik
uzewnętrznia zamiar świadczenia pracy fizyczną obecnością w miejscu zatrudnienia
lub w innym wyznaczonym miejscu. Strona pozwana powołuje się na liczne orzecze-
nia Sądu Najwyższego, ale we wszystkich przypadkach jest to nietrafne. Skarżąca
powołuje się na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 czerwca 1998 r., I PKN 195/98
(OSNAPiUS 1999 nr 14, poz. 453), według którego gotowość do pracy w rozumieniu
art. 81 § 2 k.p. występuje jedynie podczas istnienia wiążącego strony stosunku pracy,
w razie powstania przeszkód z przyczyn dotyczących pracodawcy w określonym w
umowie czasie i miejscu pracy, uniemożliwiających pracownikowi jej wykonywanie,
gdy jednocześnie pozostaje on zgodnie z art. 128 § 1 k.p. do dyspozycji pracodawcy
w zakładzie pracy lub innym umówionym z nim miejscu. Pomija jednak, że odnosi się
7
on do sytuacji, w której pracownik ma wyznaczone miejsce i czas pracy. Skarżąca
powołuje się również na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 maja 1999 r., I PKN
60/99 (OSNAPiUS 2000 nr 15, poz. 577), w którego tezie stwierdzono, że oczekiwa-
nie pracownika na wezwanie go przez pracodawcę do wykonywania pracy nie ozna-
cza gotowości do pracy w rozumieniu art. 81 § 1 k.p., jeżeli takiego zachowania pra-
cownika nie usprawiedliwiają okoliczności sprawy. Pomija jednak końcowy fragment
tej tezy, z którego wynika, że zachowanie pracownika polegające na oczekiwaniu na
wezwanie pracodawcy może być uznane za gotowość do pracy w rozumieniu art. 81
§ 1 k.p., jeśli jest usprawiedliwione okolicznościami faktycznymi. Całkowicie nietrafne
jest powoływanie się pozwanej na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 marca 1979 r.,
I PR 20/78 (OSNCP 1978 nr 11, poz. 215) oraz na uchwałę z dnia 27 kwietnia 1977
r., I PZP 3/77 (OSNCP 1977 nr 9, poz. 163). Skarżąca nie zauważa, że orzeczenia te
dotyczą roszczenia o przywrócenie do pracy i zapłatę wynagrodzenia za czas pozo-
stawania bez pracy, a nie roszczenia o dopuszczenie do pracy i zapłatę wynagrodze-
nia za czas gotowości do pracy. Orzeczenie sądowe przywracające pracownika do
pracy w zakresie reaktywowania stosunku pracy ma charakter konstytutywny i wywo-
łuje skutki na przyszłość. W takiej sytuacji pracownik w ogóle nie ma roszczenia z art.
81 § 1 k.p. (wprost zostało to wskazane w uchwale z dnia 27 kwietnia 1977 r., I PZP
3/77).
Przesłankami nabycia prawa do wynagrodzenia za czas nieświadczenia pracy
na podstawie art. 81 § 1 k.p. są: 1) gotowość pracownika do pracy, 2) doznanie prze-
szkody z przyczyn dotyczących pracodawcy. Cechami charakterystycznymi gotowo-
ści pracownika do wykonywania pracy są natomiast: 1) zamiar wykonywania pracy,
2) faktyczna zdolność do świadczenia pracy, 3) uzewnętrznienie gotowości do wyko-
nywania pracy oraz 4) pozostawanie w dyspozycji pracodawcy (por. wyrok Sądu Naj-
wyższego z dnia 11 stycznia 2006 r., II PK 111/05, OSNP 2006 nr 23-24, poz. 347
oraz wyrok Okręgowego Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi z dnia 19
grudnia 1979 r., I P 1378/79, PiZS 1980 nr 11, s. 77). W orzecznictwie Sądu Najwyż-
szego utrwalony jest pogląd, że ocena przesłanek gotowości do pracy zależy od oko-
liczności faktycznych konkretnej sprawy. Istotne znaczenie ma, czy pracodawca kwe-
stionuje istnienie stosunku pracy oraz czy pracownik ma wskazane miejsce świad-
czenia pracy. Różna będzie bowiem możliwość uzewnętrznienia zamiaru świadcze-
nia pracy. Pracownik pozostający w dyspozycji pracodawcy oczekuje na możliwość
podjęcia pracy na terenie zakładu pracy lub w innym miejscu wskazanym przez pra-
8
codawcę, ewentualnie w miejscu wskazanym przez siebie i podanym pracodawcy
(por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 11 stycznia 2006 r., II PK 111/05, OSNP 2006
nr 23-24, poz. 347; z dnia 2 września 2003 r., I PK 345/02, OSNP 2004 nr 18, poz.
308 oraz z dnia 4 grudnia 2003 r., I PK 109/03, OSNP 2004 nr 21, poz. 367). Rosz-
czenie o wynagrodzenie za czas gotowości do wykonywania pracy przysługuje pra-
cownikowi także wtedy, gdy pracodawca błędnie uznał, że stosunek pracy rozwiązał
się z upływem czasu, na jaki umowa była zawarta (por. wyrok z dnia 4 października
1994 r., I PRN 72/94, OSNAPiUS 1995 nr 4, poz. 47), jak również wówczas, gdy oka-
zało się, że stosunek pracy nie został rozwiązany lub nie wygasł w sposób określony
przepisami prawa (por. wyroki z dnia 7 lipca 2000 r., I PKN 721/99, OSNAPiUS 2002
nr 2, poz. 37 oraz z dnia 13 stycznia 2005 r., II PK 113/04, OSNP 2005 nr 16, poz.
244; OSP 2006 nr 3, poz. 26 z glosą A. Drozda). Uzewnętrznienie przez pracownika
jego gotowości do wykonywania pracy powinno nastąpić poprzez zgłoszenie praco-
dawcy gotowości niezwłocznego podjęcia pracy. Zgłoszenie to może jednak nastąpić
przez każde zachowanie pracownika objawiające w dostateczny sposób jego zamiar
kontynuacji stosunku pracy (art. 60 k.c. w związku z art. 300 k.p.), a więc zarówno
pisemnie, ustnie, jak też przez każde inne zachowanie objawiające wolę pracownika
wobec pracodawcy w dostateczny sposób (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 3
czerwca 1998 r., I PKN 161/98, OSNAPiUS 1999 nr 11, poz. 365; z dnia 12 listopada
2003 r., I PK 524/02, OSNP 2004 nr 20, poz. 347 oraz z dnia 7 września 2005 r., II
PK 390/04, OSNP 2006 nr 13-14, poz. 209). Wszystkie te przesłanki zostały speł-
nione w stanie faktycznym stanowiącym podstawę zaskarżonego wyroku, którym
Sąd Najwyższy jest związany (art. 39813
§ 2 k.p.c.). Powódka miała zamiar wykony-
wania pracy i go uzewnętrzniła wobec pracodawcy (liczne pisma i żądanie dopusz-
czenia do pracy) oraz była zdolna do świadczenia pracy, a także pozostawała w
dyspozycji pracodawcy (oczekiwała na jego wezwanie). Powódka nie świadczyła
pracy z przyczyn dotyczących pracodawcy, który błędnie uznał, że nie doszło do jej
przejęcia i dlatego nie dopuszczał jej do pracy. Wdając się w spór sądowy co do ist-
nienia stosunku pracy, pracodawca podjął ryzyko, że w razie niekorzystnego dla
niego rozstrzygnięcia poniesie tego konsekwencje w postaci obowiązku dopuszcze-
nia pracownika do pracy i zapłaty wynagrodzenia za czas gotowości do niej (wska-
zane wyżej wyroki z dnia 4 października 1994 r., I PRN 72/94 i z dnia 7 lipca 2000 r.,
I PKN 721/99). Jak w każdym procesie sądowym mógł tego uniknąć przez uznanie
powództwa. Odwoływanie się w tej sytuacji do zasad współżycia społecznego jest
9
całkowicie bezzasadne, zwłaszcza, że pozwana uważa, że powódce nie należy się
dochodzone wynagrodzenie dlatego, iż nie świadczyła pracy. Tymczasem istota
prawa do wynagrodzenia określonego w art. 81 § 1 k.p. sprowadza się właśnie do
jego przysługiwania mimo nieświadczenia pracy.
Nietrafne są zarzuty naruszenia art. 231
k.p. i art. 94 k.c. w związku z art. 300
k.p. oraz art. 29 i 36a ustawy z dnia 18 stycznia 1996 r. o kulturze fizycznej. Zgodnie
z art. 89 k.c. (z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie albo wynikających
z właściwości czynności prawnej), powstanie lub ustanie skutków czynności prawnej
można uzależnić od zdarzenia przyszłego i niepewnego (warunek). Warunek niemoż-
liwy, jak również przeciwny ustawie lub zasadom współżycia społecznego pociąga za
sobą nieważność czynności prawnej, gdy jest zawieszający; a uważa się za nieza-
strzeżony, gdy jest rozwiązujący (art. 94 k.c.). W prawie pracy dopuszcza się
stosowanie warunku jako zastrzeżenia umownego kształtującego wzajemne prawa i
obowiązki stron stosunku pracy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca
2001 r., I PKN 474/00, OSNP 2003 nr 8, poz. 203; OSP 2003 r. nr 10, poz. 130 z
glosą M. Skąpskiego).
Skarżąca wywodzi, że warunek rozwiązujący zawarty w porozumieniu z dnia 2
stycznia 2004 r. jest przeciwny ustawie o kulturze fizycznej, zatem należy go uznać
za niezastrzeżony (art. 94 k.c.), albo że warunek ten jest sprzeczny z art. 89 k.c.,
bowiem przejęcie pracowników przez sportową spółkę akcyjną nie było zdarzeniem
niepewnym (art. 29 i 36a ustawy z dnia 18 stycznia 1996 r. o kulturze fizycznej), albo
że nie może być uznany za warunek jako zdarzenie uzależnione od woli stron.
Wszystkie te argumenty są nietrafne. Nie wiadomo dlaczego warunek ten miałby być
sprzeczny z ustawą o kulturze fizycznej, która przecież nie reguluje zawierania takich
porozumień i z pewnością ich nie wyłącza. Według art. 36a tej ustawy (w brzmieniu
na dzień 31 marca 2005 r., czyli zgodnie z jednolitym tekstem: Dz.U. z 2001 r. Nr 81,
poz. 889 ze zm.), sportowa spółka akcyjna wstępująca do rozgrywek w miejsce sek-
cji stowarzyszenia kultury fizycznej przejmuje z dniem zgłoszenia do ligi zawodowej
ogół praw i obowiązków majątkowych oraz niemajątkowych tej sekcji. Przepis ten
oznaczał przejęcie ogółu praw majątkowych oraz niemajątkowych sekcji w razie
wstąpienia sportowej spółki akcyjnej do rozgrywek w miejsce sekcji stowarzyszenia
kultury fizycznej i należy go rozumieć jako przejęcie praw oraz obowiązków związa-
nych z dotychczasowym działaniem tej sekcji, obejmujące również zaległe wynagro-
dzenia zawodników sekcji, z którymi stosunek pracy ustał przed wstąpieniem spółki
10
akcyjnej do rozgrywek w miejsce tej sekcji klubu sportowego (wyrok Sądu Najwyż-
szego z dnia 6 czerwca 2006 r., I PK 267/05, OSNP 2007 nr 11-12, poz. 158). W tym
znaczeniu przepis ten oznaczał następstwo prawne sukcesora (spółki) pod tytułem
ogólnym, nawet o szerszym zakresie niż następstwo wynikające z art. 231
k.p. Prze-
pis ten w żaden sposób nie sprzeciwiał się (nie regulował) zawieraniu - przed okre-
ślonym nim przejęciem - przez sekcję (dotychczasowego pracodawcę) z jej pracow-
nikami umów modyfikujących treść stosunków pracy.
Zdarzenie określone w porozumieniu z dnia 2 stycznia 2004 r. („do momentu
przejęcia pracownika przez Sportową Spółkę Akcyjną”), było niepewne, co trafnie
wywiódł Sąd Okręgowy. W momencie zawarcia tego porozumienia nie było wiadomo,
czy spółka powstanie i czy przejmie sekcję stowarzyszenia kultury fizycznej. Bynajm-
niej zdarzenie to nie następowało z mocy prawa ani nie było niezbędne dla utrzyma-
nia bytu sekcji sportowej. Stanowiło jedynie warunek uczestnictwa w określonych
rozgrywkach, ale to nie znaczy, że było pewne (musiało nastąpić). Na tym polegała
niepewność tego zdarzenia, czemu nie stoi na przeszkodzie stwierdzenie, że jeżeli
już to niepewne zdarzenie nastąpiło, to jego konsekwencją był skutek (pewny) w po-
staci przejęcia pracowników sekcji na podstawie art. 231
k.p. Zresztą, nawet gdyby
uznać, że zdarzenie określone w porozumieniu z dnia 2 stycznia 2004 r. było pewne,
to i tak skarga kasacyjna nie zawiera usprawiedliwionej podstawy (zaskarżony wyrok
odpowiada prawu - art. 39814
k.p.c.). Należałoby bowiem wówczas uznać, że stano-
wiło ono zastrzeżenie terminu w rozumieniu art. 116 § 2 k.c. i stosować odpowiednio
przepisy o warunku rozwiązującym (taka wydaje się też wola stron porozumienia,
które nazwały je jako zawarte na czas określony).
Jako warunek nie może być kwalifikowane zdarzenie prawne, które stanowi
treść czynności prawnej i objęte jest wyłącznie wolą stron (wyroki Sądu Najwyższego
z dnia 11 października 2002 r., I CKN 1044/00, LEX nr 75270 i z dnia 24 czerwca
2005 r., V CK 799/04, LEX nr 152457; por. też wyroki z dnia 5 czerwca 2002 r., II
CKN 701/00, OSP 2003 nr 10, poz. 124 z glosą Z. Radwańskiego i z dnia 10 kwietnia
2003 r., III CKN 1335/00, LEX nr 78810). Zdarzenie określone w porozumieniu z dnia
2 stycznia 2004 r. nie było jednak zależne (wyłącznie) od woli obu stron tego porozu-
mienia. Zawarli je przecież dotychczasowy pracodawca (sekcja sportowa) oraz po-
wódka. Powstanie spółki akcyjnej i przejęcie przez nią sekcji w żaden sposób nie
zależało od woli powódki.
11
Nietrafne są też zarzuty skargi kasacyjnej dotyczące naruszenia art. 231
k.p.
Skarżąca uważa, że niedopuszczalna jest modyfikacja treści stosunku pracy w mo-
mencie przejęcia zakładu pracy. Skoro nowy pracodawca staje się stroną w stosun-
kach pracy z pracownikami przejętego zakładu, to treść stosunków pracy łączących
strony pozostaje - jej zdaniem - taka sama, jak przed przejęciem. Ponadto „modyfi-
kacja taka jest niedopuszczalna, ponieważ wywiera skutki wobec podmiotu, który nie
był stroną ustaleń”. Rzeczywiście z tego przepisu wynika zasada trwałości treści in-
dywidualnych warunków zatrudniania, mimo przekształceń podmiotowych występują-
cych po stronie pracodawcy. Nie oznacza ona jednak, że niedopuszczalne są prze-
kształcenia treści umowy o pracę dokonane przed przejęciem zakładu pracy za poro-
zumieniem pracownika i dotychczasowego pracodawcy ani, że taka przekształcona
treść stosunku pracy nie będzie wiązać nowego pracodawcy (choć nie był stroną
tego porozumienia). Wręcz odwrotnie, z art. 231
k.p. wynika, że nowy pracodawca
przejmuje pracownika, a treść jego stosunku pracy jest niezmieniona. U nowego
pracodawcy obowiązuje więc zakaz wypowiedzenia lub rozwiązania stosunku pracy
bez zgody zarządu zakładowej organizacji związkowej (uchwała składu siedmiu
sędziów z dnia 29 października 1992 r., I PZP 52/92, OSNCP 1993 nr 4, poz. 48;
OSP 1993 nr 10, poz. 200 z glosą U. Jackowiak); wiążą go warunki indywidualnych
umów o pracę wynikające z układu zbiorowego pracy obowiązującego w przejmowa-
nym zakładzie pracy (uchwała składu siedmiu sędziów z dnia 25 marca 1993 r., I
PZP 65/92 (OSNCP 1993 nr 10, poz. 168; OSP 1994 nr 4, poz. 66 z glosą G.
Goździewicza oraz wyroki z dnia 15 czerwca 1993 r., I PRN 63/93, OSP 1994 nr 5,
poz. 95 i z dnia 21 września 1995 r., I PRN 60/95, OSNAPiUS 1996 nr 7, poz. 100);
stosunek pracy na czas określony zachowuje ten charakter (wyrok z dnia 16 wrze-
śnia 1997 r., I PKN 260/97, OSNAPiUS 1998 nr 19, poz. 560); wiąże go zawarta u
poprzedniego pracodawcy umowa o wspólnej odpowiedzialności materialnej
(uchwała z dnia 15 maja 1992 r., I PZP 28/92, OSNCP 1993 nr 1-2, poz. 7); oraz
umowa o zakazie konkurencji (wyrok z dnia 11 stycznia 2005 r., I PK 96/04, Służba
Pracownicza 2006 nr 5, s. 13); jest związany wypowiedzeniem umowy o pracę doko-
nanym przez dotychczasowego pracodawcę (wyroki z dnia 13 maja 1998 r., I PKN
101/98, OSNAPiUS 1999 nr 10, poz. 332 oraz z dnia 21 czerwca 2005 r., II PK
38/05, OSNP 2006 nr 3-4, poz. 44); a pracownik może żądać przywrócenia do pracy
u nowego pracodawcy, gdy skutek wypowiedzenia umowy o pracę nastąpił po przeję-
ciu zakładu pracy (wyrok z dnia 11 września 2001 r., I PKN 630/00, OSNP 2003 nr
12
16, poz. 378). Przejęcie zakładu pracy na warunkach określonych w art. 231
k.p. po-
woduje więc ten skutek, że nowy pracodawca staje się stroną stosunku pracy w nie-
zmienionej treści, a więc wstępuje w sytuację prawną dotychczasowego pracodawcy.
W rozpoznawanej sprawie, po przejęciu zakładu pracy strona pozwana stała
się nowym pracodawcą powódki, związanym treścią jej stosunku pracy, w tym posta-
nowieniami dotyczącymi wysokości wynagrodzenia. Te zaś wynikały z umowy o
pracę z dnia 2 stycznia 2002 r., która została czasowo zmodyfikowana przez porozu-
mienie z dnia 2 stycznia 2004 r. Zawieszało ono stosowanie postanowień umowy o
pracę jedynie w zamkniętym, nieokreślonym z góry przedziale czasowym (do czasu
przejęcia zakładu pracy), po upływie którego następował automatyczny powrót do
ogólnych zasad wynikających z umowy o pracę. Powrót do poziomu wynagrodzenia
gwarantowanego w umowie o pracę nastąpił zatem jednocześnie z przejęciem za-
kładu pracy powódki przez pozwaną spółkę, która w tym momencie była już zwią-
zana tym porozumieniem jako elementem treści stosunku pracy przejmowanego pra-
cownika.
Należy uznać, że strony stosunku pracy mogą obniżyć wynagrodzenie pra-
cownika na czas oznaczony do momentu przejścia zakładu pracy na innego praco-
dawcę, który jest związany takim porozumieniem (art. 231
k.p.). Z tych względów Sąd
Najwyższy na podstawie art. 39814
i 98 § 1 k.p.c. orzekł jak w sentencji.
========================================