Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 506/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 17 marca 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Grzegorz Misiurek (przewodniczący)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
SSN Krzysztof Strzelczyk (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych w W.
Biuro Terenowe w S.
przeciwko J. T., J. P., A. K. i W. N.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 17 marca 2010 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 23 kwietnia 2009 r., sygn. akt I ACa (…),
uchyla zaskarżony wyrok w części oddalającej apelację (pkt I) oraz orzekającej o
kosztach postępowania (pkt II i III) i w tym zakresie przekazuje sprawę do
ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu w S. pozostawiając temu Sądowi
rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych w W. - Biuro Terenowe w
S. wniósł na podstawie art. 299 k.s.h. o zasądzenie solidarnie od pozwanych J. T., J. P.,
2
A. K. i W. N. kwoty 229.017,39 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 20.10.2006 r. do dnia
zapłaty.
Pozwane podniosły zarzut przedawnienia a J. Przepióra dodatkowo wskazała, że
26 lutego 2001 r. skutecznie zrezygnowała z funkcji członka zarządu J.(…) spółki z
ograniczoną odpowiedzialnością.
Wyrokiem z dnia 13 listopad 2008 r. Sąd Okręgowy w S. oddalił w całości
powództwo. Według ustaleń tego sądu: „J.(...)” spółka z ograniczoną
odpowiedzialnością z siedzibą w S. została zawiązana aktem notarialnym z dnia
10.08.1998 r. Przedmiotem działalności spółki była produkcja artykułów branży
odzieżowej, usługi szwalnicze, usługi projektowe i wzornicze branży odzieżowej i
bieliźniarskiej, usługi zaopatrzeniowe i spedycyjno- transportowe, handel hurtowy i
detaliczny artykułami branży odzieżowej i bieliźniarskiej, eksport i import usług
projektowych i wzorniczych branży odzieżowej i bieliźniarskiej, działalność
marketingowa w branży odzieżowej i przemysłowej. Kapitał zakładowy spółki w
momencie jej założenia wynosił 13.000,00 zł. W skład zarządu spółki weszły J. T., J. P. i
A. K.
Spółka „J.(...)” w zasadzie od samego początku nie posiadała należytej płynności
finansowej i zabezpieczenia kapitałowego. Z każdym rokiem Spółka zadłużała się coraz
bardziej. W okresie od 1 stycznia do 31 grudnia 1999 r. posiadała środki trwale o
wartości netto 52.095,60 zł. Majątek obrotowy w wyżej wskazanym okresie wyniósł
199.389,26 zł. Kwota należności w okresie tym wyniosła 115.659,61 zł. Działalność
Spółki za okres od 01 stycznia do 31 grudnia 1999 r. zamknęła się stratą bilansową w
kwocie 380.796,17 zł.
W dniu 15 grudnia 1999 r. Minister Pracy i Polityki Socjalnej wydal zarządzenie nr
650 w sprawie wypłacenia pracownikom Spółki jednorazowego świadczenia z tytułu
wynagrodzenia za pracę oraz udzielenia pracodawcy pożyczki na opłacenie składek na
ubezpieczenie społeczne. Z tego tytułu na konto spółki wpłynęło 17 grudnia 1999 r.
107.266,25 złotych. Spółka była zobowiązana do jej zwrotu w 12 równych miesięcznych
ratach. Działalność Spółki za okres od 01 stycznia do 31 grudnia 2000 r. zamknęła się
kolejną stratą bilansową w kwocie 359.785,27 zł.
W dniu 7 lutego 2000 r.. powód przyjął zabezpieczenie swojego roszczenia w
postaci przewłaszczenia maszyn wycenionych na kwotę 35.400,00 zł.
3
W związku z brakiem środków na spłatę zadłużenia wobec Funduszu
Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych Spółka „J.(...)” kilkakrotnie zwracała się o
zmianą sposobu i terminu zwrotu przyznanego świadczenia.
W dniu 29 października 2001 r. odbyło się spotkanie przy udziale Szefa
Kancelarii Marszalka województwa zachodniopomorskiego, Naczelnika Wydziału
Kontroli Wewnętrznej, Dyrektora Departamentu Zdrowia i Polityki Społecznej, członków
zarządu Spółki z „J.(...)” oraz Kierownika Biura Terenowego Funduszu Gwarantowanych
Świadczeń Pracowniczych w S.. Na tym spotkaniu, jak i później w pismach kierowanych
do prezesa Krajowego Urzędu Pracy, władze samorządu Województwa
zachodniopomorskiego oraz Prezydent Miasta S. udzielały wsparcia Spółce wskazując
na ważną rolę Spółki na lokalnym rynku pracy.
Spółka „J.(...)” uiściła 20% pobranych należności. W związku z brakiem spłaty
dalszej części środków powód wystąpił na drogę postępowania sądowego. W dniu 11
grudnia 2003 r. zapadł wyrok zasądzający od „J.(...)” Spółka z o.o. kwotę 81.579,31 zł
wraz z odsetkami następnie opatrzony klauzulą wykonalności.
W oparciu o powyższy tytuł wykonawczy zostało wszczęte postępowanie
egzekucyjne, które zostało umorzone postanowieniem Komornika Sądowego Rewiru
(…) przy Sądzie Rejonowym w S. z uwagi na bezskuteczność egzekucji, spowodowaną
brakiem ruchomości podlegających zajęciu i brakiem środków na rachunku bankowym.
W dniu 30 marca 2004 r. odbyło się Nadzwyczajne Zgromadzenie Wspólników
„J.(...)” Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, na którym została podjęta uchwała nr
(…)/2004 mocą, której postanowiono rozwiązać umowę spółki i zarządzono otwarcie i
przeprowadzenie likwidacji. Likwidatorem wyznaczono W. N.
W okresie od czerwca 2004 r. do marca 2005 r. Fundusz Gwarantowanych
Świadczeń Pracowniczych wypłacił pracownikom Spółki świadczenia pieniężne
w kwocie ogólnej 149.328,20 zł. – częściowo na podstawie zbiorczych list
sporządzonych przez likwidatora Spółki, a częściowo na podstawie wniosków
indywidualnych pracowników.
Wobec braku spłaty w przewidzianym terminie pobranych świadczeń, powód
wystąpił ponownie na drogę postępowania sądowego i uzyskał przeciwko spółce nakazy
zapłaty. Wszczęte na ich podstawie postępowanie egzekucyjne zostało także umorzone
z uwagi na bezskuteczność egzekucji.
4
W ocenie Sądu Okręgowego powód wykazał istnienie przesłanek subsydiarnej
odpowiedzialności członków zarządu spółki. Sąd przyjął jednak, iż powód nie poniósł
szkody pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości albowiem majątek spółki
od chwili zaistnienia przesłanek ogłoszenia upadłości do chwili bezskuteczności
egzekucji nie uległ żadnemu zmniejszeniu. Ponadto według Sądu I Instancji, w sprawie
zaistniały szczególne okoliczności przemawiające za oddaleniem powództwa. Sytuacja
finansowa spółki „J.(...)” była w chwili udzielania jej pomocy na tyle niekorzystna, że
powód winien, co najmniej przypuszczać, że ich zwrot może okazać się utrudniony, czy
wręcz niemożliwy. Ustawa z 29 grudnia 1993 r. ma na celu ochronę pracowników przed
ryzykiem niewypłacalności pracodawcy, ale również ochronę interesów-
pracodawcy na
wypadek jego niewypłacalności. Środki Funduszu pochodzą głównie ze składek
pracodawców (art. 13 pkt 1 ustawy). Z tego tytułu pracodawca może oczekiwać w razie
trudności w zaspokojeniu przez niego roszczeń pracowniczych, jeśli wiążą się one
z niewypłacalnością, że jego zobowiązania zostaną częściowo lub w całości przejęte
przez Fundusz. W ocenie Sądu Okręgowego nie bez znaczenia był także fakt, że spółka
„J.(...)” była szczególnego rodzaju podmiotem gospodarczym, powstałym z inicjatywy
osób, które utraciły prace i przez utworzenie go chroniły się przed bezrobociem. Z tych
względów Sąd Okręgowy uznał, że dochodzenie roszczenia stanowi nadużycie prawa
podmiotowego i dlatego z mocy art. 5 k.c. nie podlega ochronie.
Niezależnie od podniesionych okoliczności, powództwo nie mogło, zdaniem Sądu
Okręgowego, zostać uwzględnione także z uwagi na skutecznie podniesiony zarzut
przedawnienia
Sąd Apelacyjny w S. rozpoznając apelację powoda nie podzielił wprawdzie w
znacznej części motywów zaskarżonego orzeczenia, uznał jednak, iż zaskarżony wyrok
ostatecznie odpowiada prawu.
Sąd Apelacyjny podkreślił, że zobowiązania Spółki J.(...) wobec powoda powstały
na skutek wypłaty dwóch transz środków z Funduszu Gwarantowanych Świadczeń
Pracowniczych: pierwszej w kwocie 107.266,25 zł w dniu 17 grudnia 1999 r. na mocy
zarządzenia nr 650 Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 15 grudnia 1999 r., z której
spółka J.(...) nie uregulowała 86.048,31 zł oraz drugiej transzy w kwocie 149.328.20 zł
dokonanej w okresie od czerwca 2004 r. do marca 2005 r. tytułem środków na pokrycie
wypłat roszczeń pracowniczych wypłaconych na podstawie art. 7 ustawy z dnia 29
grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności
5
pracodawcy (tekst jedn. Dz.U.02.9.85 ze zm. dalej, jako ustawa o ochronie roszczeń
pracowniczych). Dlatego, zdaniem sądu, należy rozdzielić zakres odpowiedzialności
poszczególnych pozwanych ponieważ odpowiedzialności na podstawie art. 298 k.h. (art.
299 k.s.h.) ponosi osoba będąca członkiem zarządu w dacie powstania wierzytelności,
choćby nie była wymagalna. Do pierwszego zarządu zostały powołane J. T., J. P. i A. K.
W skład tego zarządu nie wchodziła natomiast W. N., która członkiem zarządu została
dopiero 12 sierpnia 2002 r. Z chwilą rozwiązania spółki i otwarcia jej likwidacji przestał
istnieć zarząd spółki, którego funkcję dnia 30 marca 2004 r. przejęła W. N. Według Sądu
Apelacyjnego, pozwane J. T., J. P. i A. K., które nie były już członkami zarządu w chwili
powstania zobowiązania spółki względem powoda, wynikającego z drugiej transzy
środków na pokrycie roszczeń pracowniczych, nie mogą zostać pociągnięte do
odpowiedzialności za te zobowiązania na podstawie art. 299 k.s.h. Wobec powyższego
uznać należy, iż za zobowiązanie Spółki J.(...) powstałe w okresie od czerwca 2004 r. do
marca 2005 r. odpowiedzialność ponosi wyłącznie likwidator- W. N.
Sądu Apelacyjny nie podzielił stanowiska Sądu I Instancji w przedmiocie
przedawnienia dochodzonych przez powoda roszczeń.
W jego ocenie zaktualizowały się wszystkie przesłanki odpowiedzialności
pozwanych za zobowiązania spółki na podstawie art. 299 k. s. h. oraz art. 298 k. h. a
okoliczności sprawy nie pozwalają przyjąć, iż pomimo nie złożenia we właściwym czasie
wniosku o ogłoszenie upadłości spółki, wierzyciel Fundusz Gwarantowanych Świadczeń
Pracowniczych nie poniósł z tego tytułu szkody. Zebrany w sprawie materiał dowodowy
pozwala jednoznacznie stwierdzić, że sytuacja finansowa Spółki J.(...) od chwili w 1998
r. powstania była zła. Gdyby spółka J.(...) złożyła wniosek o ogłoszenie upadłości w
latach 2000-2002, to istniałaby szansa na zaspokojenie roszczeń powoda w
postępowaniu upadłościowym, gdyż kwota pożyczki byłaby roszczeniem kategorii I,
dodatkowo zabezpieczoną na mieniu ruchomym umowa przewłaszczenia. Spółka
jednak tego nie uczyniła i dalej prowadziła działalność gospodarczą, zatrudniała
pracowników, z każdym rokiem zwiększając zadłużenie wobec wierzycieli, generując
koszty i zwiększając stratę z prowadzonej działalności. Nie może budzić wątpliwości, iż
niewystąpienie w powyższym terminie przez pozwane z wnioskiem o ogłoszenie
upadłości Spółki J.(...), spowodowało szkodę w postaci pogorszenia i utrudnienia
możliwości zaspokojenia jej wierzyciela Funduszu Gwarantowanych Świadczeń
Pracowniczych.
6
Sąd Apelacyjny podzielił jednak stanowisko Sądu I Instancji, iż wniesione
powództwo podlega oddaleniu w oparciu o art. 5 k.c. Wskazał, że dla jego zastosowania
konieczne jest spełnienie trzech podstawowych przesłanek: istnienie prawa, które
zostaje nadużyte, czynienie z niego użytku oraz sprzeczność tego użytku z kryteriami
nadużycia prawa. Podkreślił też, że Sąd Najwyższy w wyroku z 19 grudnia 2007 r. sygn.
akt V CSK 315/07, niepubl.), dopuścił możliwość zastosowania art. 5 k.c. w sprawach
dotyczących odpowiedzialności członków zarządu na podstawie art. 299 k.s.h.
Specyfika formy prowadzonej przez pozwane spółki „J.(...)”, utworzonej w celu
zapewnienia pracy prawie 100 bezrobotnym kobietom z regionu, jak również niezależne
od spółki obiektywne czynniki gospodarcze (w szczególności wahania kursowe)
wpływające na osiągany przez spółkę wynik finansowy, stanowią, zdaniem Sądu
Apelacyjnego, szczególną okoliczność obalającą domniemanie, iż korzystający ze
swego prawa czyni to w sposób zgodny z zasadami współżycia społecznego i pozwala
na zakwalifikowanie zachowania powoda, jako nadużycia prawa, nie zasługującego na
poparcie z punktu widzenia zasad współżycia społecznego. Spółka powstała z inicjatywy
i na skutek starań osób, które utraciły pracę i ratowały się przed bezrobociem, w mieście
gdzie stopa bezrobocia przekraczała w 2002 r. - 27%.
Sąd Apelacyjny podzielił stanowisko pozwanych, iż koszty związane z pokryciem
odpraw oraz utratą pracy przez prawie 100 pracowników znacznie przewyższałyby
wierzytelność powoda względem pozwanych. Udzielenie pożyczki przez powodowy
fundusz Spółce J.(...) na pokrycie roszczeń pracowniczych, wydaje się w perspektywie
czasu - także w wymiarze czysto materialnym - korzystniejsze niż ewentualna
konieczność pokrycia przez Skarb Państwa kosztów zasiłków dla bezrobotnych osób,
zatrudnionych w Spółce J.(...), kosztów przekwalifikowania tychże pracowników, składek
na ich ubezpieczenie społeczne, czy też ewentualnych św iadczeń w ramach pomocy
społecznej. Podniósł nadto, że II transza wypłaty dokonanej przez powodowy Fundusz
miała charakter obligatoryjny, bowiem dokonana została w warunkach, o których mowa
w art. 7 ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie
niewypłacalności pracodawcy, a nadto dokonana została w znacznej części przy pełnej
świadomości powoda, co do faktycznego braku możliwości zwrotu świadczenia przez
spółkę. Ponadto, ustawodawca, z uwagi na charakter świadczeń realizowanych przez
powodowy Fundusz, przewidział w art. 10 ust. 3 ustawy możliwość odstąpienia od
domagania się ich zwrotu. W opinii Sądu Apelacyjnego taką decyzję należało podjąć,
zważywszy z jednej strony, na oczywiste zaktualizowanie się przesłanek przewidzianych
7
w ww. przepisie, z drugiej zaś, wzgląd na zasady słuszności, dotyczące specyfiki spółki
J.(...) i per saldo dodatni bilans skutków udzielonej pomocy nie tylko w wymiarze
ekonomicznym, ale również społecznym.
Powodowy Fundusz wniósł skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego.
Zarzucił w niej naruszenie art. 5 k.c. przez jego niewłaściwe zastosowanie,
wyrażające się uznaniem, że dochodzenie roszczenia stanowi nadużycie prawa.
W ramach drugiej podstawy skargi kasacyjnej (art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.) skarżący
wskazał na naruszenie art. 316 § 1 k.p.c. wyrażające się oparciem orzeczenia na
okolicznościach, które nie były przedmiotem ustaleń faktycznych oraz na naruszenie art.
365 § 1 k.p.c. przez niewłaściwe zastosowanie wyrażające się w uznaniu, że istnieją
okoliczności świadczące o nadużycia prawa z punktu widzenia zasad współżycia
społecznego oraz w sytuacji istnienia prawomocnych nakazów zapłaty zasądzających
świadczenia pieniężne na od Spółki „J.(...)”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Regulacja cywilnoprawnej odpowiedzialności członków zarządu spółki
z ograniczoną odpowiedzialnością zawarta obecnie w art. 299 k.s.h., a wcześniej
kolejno w art. 128 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 października
1933 r. – Prawo o spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością (Dz. U. Nr 82, poz. 602)
oraz w art. 298 k.h., od początku obowiązywania była różnie oceniana w doktrynie i
orzecznictwie. Zasadniczy spór dotyczył charakteru tej odpowiedzialności, czy określona
w tych przepisach reguła odpowiada ustawowej odpowiedzialności gwarancyjnej za
cudzy dług, czy też ma charakter deliktowej odpowiedzialności odszkodowawczej. Przy
czym, co charakterystyczne, w literaturze przeważało stanowisko aprobujące
gwarancyjny charakter odpowiedzialności zaś w judykaturze dominowała konstrukcja
deliktowej odpowiedzialności za szkodę. Od rozstrzygnięcia tej zasadniczej wątpliwości
zależy rozwiązanie wielu szczegółowych kwestii, w tym także, istotnego z punktu
widzenia rozpoznawanej skargi kasacyjnej, problemu odróżnienia zobowiązania
członków zarządu od zobowiązania samej spółki. W uchwale składu siedmiu sędziów
Sądu Najwyższego z dnia 7 listopada 2008 r. (sygn. akt III CZP 2009, Nr 2, poz. 20),
opierając się na wykładni językowej, Sąd Najwyższy opowiedział się za deliktowym i
odszkodowawczym, a nie gwarancyjnym charakterem odpowiedzialności przewidzianej
w art. 299 k.s.h. Za tym poglądem przemawiają liczne argumenty przytoczone w
uzasadnieniu wymienionej uchwały. Przyjęcie, że członkowie zarządu spółki ponoszą
8
odpowiedzialność deliktową odszkodowawczą, wyklucza możliwość skutecznego
podniesienia przez członka zarządu nie tylko zarzutów dotyczących istnienia
zobowiązania spółki ale także możliwości i skuteczności jego dochodzenia ze względu
na przedawnienie roszczenia (tak też Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 19 listopada
2008 r., III CZP 94/08, OSNC 2009/10/135) jak i ze względu na nadużycie prawa
podmiotowego.
Odszkodowawczy charakter odpowiedzialności członków zarządu na podstawie
art. 299 k.s.h. (art. 298 k.h.) sprawia, że zastosowanie uregulowanej w art. 5 k.c.
konstrukcji nadużycia prawa podmiotowego może być oceniane jedynie w relacjach
pomiędzy realizującym swe prawo do odszkodowania wierzycielem a członkiem
zarządu. Ponieważ wierzyciel dochodzi odszkodowania za zawinione zachowanie
członka zarządu z tytułu szkody, najczęściej utożsamianej w judykaturze z obniżeniem
potencjału majątkowego spółki wskutek doprowadzenia spółki do stanu
niewypłacalności (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 9 sierpnia 1993 r., sygn. akt III
CZP 116/93; uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 15 września
1993 r., sygn. akt II UZP 15/93; uchwała Sądu Najwyższego z dnia 4 lipca 1997 r., sygn.
akt III CZP 24/97, OSNC, nr 11, poz. 165; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 lipca
1998 r., sygn. akt III CKN 582/97, LEX nr 84475; uchwała Sądu Najwyższego z dnia 15
czerwca 1999 r., sygn. akt III CZP 10/99, OSNC 1999, nr 12, poz. 203; wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 31 stycznia 2007 r., sygn. akt II CSK 417/06, LEX nr 355346; wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 7 lutego 2007 r., sygn. akt III CSK 227/06, OSNC-ZD 2008, nr
A, poz. 19), w procesie przeciwko członkowi zarządu ocenie podlega tylko to roszczenie
a nie zobowiązanie spółki.
Według art. 299 § 1 k.s.h., przesłanką subsydiarnej odpowiedzialności
odszkodowawczej członka zarządu jest bezskuteczność egzekucji wobec spółki. W ten
sposób słusznie zakłada się (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 15 czerwca 1999
r., III CZP 10/99, OSNC 1999, z. 12, poz. 203), że zobowiązanie spółki wobec
wierzyciela zostało uprzednio pomiędzy tymi stronami osądzone i tylko taka sytuacja
umożliwia późniejsze okazanie się, że egzekucja przeciwko spółce jest bezskuteczna.
Dlatego wierzyciel pozywający członków zarządu spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością powinien legitymować się, co najmniej tytułem egzekucyjnym
przeciwko spółce, który musi przybrać postać prawomocnego orzeczenia
zasądzającego świadczenie w sprawie wszczętej przeciwko spółce (tak Sąd Najwyższy
9
w wyroku z dnia 21 października 2003 r. (I CK 160/02, niepubl.; por. też wymienioną
uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 15 czerwca 1999 r.).
Z prawomocności materialnej takiego wyroku (art. 365 § 1 k.p.c.) wynika –
co trafnie podnosi się w skardze kasacyjnej - związanie ustalonym w nim stanem
prawnym. Związanie to dotyczy nie tylko stron, ale i sądu, który go wydał oraz innych
organów państwowych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2007 r., II CSK
452/06, OSNC-ZD 2008, nr A, poz. 20). Sąd rozpoznający sprawę dotyczącą roszczenia
opartego na art. 299 § 1 k.s.h. musi więc uznać istnienie roszczenia powoda przeciwko
spółce, zasądzonego dołączonym do pozwu prawomocnym orzeczeniem (por. uchwała
Sądu Najwyższego z dnia 20 grudnia 2001 r., III CZP 69/01, OSNC 2002, nr 10, poz.
118, i wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 października 2004 r., IV CK 148/04, niepubl.).
W procesie przeciwko członkowi zarządu niedopuszczalne jest dokonywanie oceny
zarzutu nadużycia prawa podmiotowego przez wierzyciela przez pryzmat innego
stosunku prawnego, którego stronami sąd inne podmioty a konkretnie, w związku ze
stanem faktycznym sprawy, przez pryzmat zobowiązania spółki i skuteczności sądowej
ochrony uzyskanej przez wierzyciela w prawomocnym wyroku sądu wydanym w innym
postępowaniu.
Tę wadę zawiera zaskarżone orzeczenie. Sąd Apelacyjny, uzasadniając tezę
o nadużyciu prawa podmiotowego, odwołał się do okoliczności związanych
z powstaniem i charakterem zobowiązania spółki. Słusznie też zarzuca się w skardze
kasacyjnej uwzględnienie w ramach tych okoliczności niezweryfikowanych hipotez
związanych z kosztami odpraw i utratą pracy przez pracowników spółki. Sąd Apelacyjny
podkreślił także obligatoryjność wypłat udzielonych przez powoda. Uznał wręcz, że
powinna zostać podjęta na podstawie art. 10 ust. 3 ustawy o ochronie roszczeń
pracowniczych decyzja o odstąpieniu w całości dochodzenia roszczenia regresowego.
Rzecz jednak w tym, że w art. 10 ust. 1 tej ustawy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia
28 sierpnia 2008 r., III CSK 102/08, niepubl.) wyraźnie zostały określone wierzytelności
objęte subrogacją (wypłacone świadczenia pracownicze) oraz uregulowana została
kwestia wobec kogo następuje nabycie ex lege roszczenia subrogacyjnego (wobec
niewypłacalnego pracodawcy lub masy upadłości). Jak trafnie przyjął Sąd Najwyższy
w postanowieniu z dnia 10 grudnia 2009 r. (III CZP 109/09 niepubl.) zupełnie odmienne
jurydycznie jest roszczenie Funduszu wobec członka zarządu spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością na podstawie art. 299 k.s.h. i nie można przyjmować, że
10
wierzytelność odszkodowawcza wynikająca z tego artykułu jest objęta wymienioną
subrogacją.
Trzeba jednak podkreślić, że decyzja Funduszu Gwarantowanych Świadczeń
Pracowniczych o nieistnieniu okoliczności uzasadniających w świetle art. 10 ust. 3
ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych odstąpienie w całości lub części od
dochodzenia roszczenia regresowego może podlegać kontroli sądowej. W wyroku z dnia
5 lutego 2002 r. (II CKN 895/99, niepubl.) Sąd Najwyższy wskazał, że poddanie
rozstrzyganiu przez sądy sporu o zwrot na rzecz Funduszu świadczeń pracowniczych
wypłaconych w związku z niewypłacalnością pracodawcy oznacza objęcie nim także
przesłanki niemożliwości ich zwrotu, określonej w art. 10 ust. 3 wymienionej ustawy.
Jednak stosownie do ograniczonego zakresu subrogacji z art. 10 ust. 1 kwestia, czy
uprawniony organ Funduszu prawidłowo ocenił okoliczności, o których mowa w art. 10
ust. 3 ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych może podlegać ocenie sądu
wyłącznie w procesie obejmującym roszczenie regresowe Funduszu skierowane
przeciwko dłużnikowi subrogacyjnej wierzytelności tj. pracodawcy lub masy upadłości i
to tylko na jego zarzut (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 lipca 2006 r., III CSK
88/06, OSP 2007/7-8/89). Jeśli w sprawie o roszczenie regresowe zapadł prawomocny
wyrok, sąd rozpoznający roszczenie odszkodowawcze Funduszu przeciwko członkom
zarządu jest nim nie tylko związany stosownie do treści art. 365 k.p.c. ale nie może
również na użytek zastosowania art. 5 k.c. dokonywać oceny okoliczności, o których
mowa w art. 10 ust. 3 ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych mających
zastosowanie w stosunkach pomiędzy Funduszem a podmiotami wymienionymi w art.
10 ust. 1 tej ustawy.
Pomimo słuszności skargi kasacyjnej strony powodowej trzeba zwrócić uwagę, że
w judykaturze Sądu Najwyższego nie wyklucza się zastosowania art. 5 k.c. w sprawach
dotyczących odpowiedzialności członków zarządu na podstawie art. 299 k.s.h. ( por.
wyroki Sądu Najwyższego z dnia 19 grudnia 2007 r., sygn. akt V CSK 315/07, niepubl.
oraz z dnia 19 czerwca 2009 r., sygn. akt V CSK 459/08, niepubl.). Sąd Najwyższy w
składzie rozpoznającym skargę kasacyjną powodowego Funduszu podziela ten pogląd
mając także na względzie, że sam art. 5 k.c. nie zawiera żadnych ograniczeń i odnosi
się do wszelkich praw podmiotowych (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 27 czerwca
2001 r., II CKN 604/00, OSNC 2002 /3/32 oraz z dnia 15 października 2008 r., I CSK
126/08, niepubl.). Nawiązując do dotychczasowego postępowania trzeba podnieść,
iż uwzględnienie zarzutu nadużycia prawa podmiotowego może opierać się na takich
11
okolicznościach, które występują pomiędzy stronami sporu i odnoszą się do
wykonywania prawa przysługującego powodowi na podstawie art. 299 k.s.h. Jak
podkreśla się w orzecznictwie Sądu Najwyższego będą to wszystkie okoliczności
konkretnego przypadku, zachodzące tak po stronie zobowiązanych członków zarządu
lub likwidatora (por. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 28
stycznia 2010 r., III CZP 91/09, niepubl.), jak i po stronie uprawnionego wierzyciela,
mające znaczenie dla oceny, czy czynienie użytku z prawa do odszkodowania narusza
zasady współżycia społecznego (por. m.in. wyroki Sądu najwyższego z dnia 17 lipca
2009 r., IV CSK 163/09, nie publ.; z dnia 28 maja 2008 r., II CSK 658/07, niepubl.; z dnia
7 lutego 2007 r., III CSK 208/06, niepubl.).
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. orzekł jak
wyżej.