Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 373/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 15 czerwca 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Lech Walentynowicz (przewodniczący)
SSN Marian Kocon
SSN Bogumiła Ustjanicz (sprawozdawca)
Protokolant Piotr Malczewski
w sprawie z powództwa Stowarzyszenia Filmowców Polskich z siedzibą
w Warszawie
przeciwko Stowarzyszeniu " Telewizja Kablowa"
o zapłatę i zaniechanie,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 15 czerwca 2011 r.,
skarg kasacyjnych strony powodowej i strony pozwanej od wyroku Sądu
Apelacyjnego
z dnia 12 marca 2010 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Zaskarżonym wyrokiem Sąd Apelacyjny oddalił apelacje powoda -
Stowarzyszenia Filmowców Polskich w Warszawie i pozwanego – Stowarzyszenia
„Telewizja Kablowa” od wyroku z dnia 11 sierpnia 2009 r., którym Sąd Okręgowy
umorzył postępowanie w zakresie kwoty 84120,51 zł, zakazał pozwanemu
dokonywania reemisji w sieci telewizji kablowej utworów audiowizualnych
nadawanych w programach telewizyjnych do czasu zawarcia ze stroną powodową
umowy licencyjnej, zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 160275, 69 zł z
ustawowymi odsetkami od dnia 17 lutego 2009 r. oraz kwotę 9707,57 zł tytułem
zwrotu kosztów procesu, oddalił powództwo w pozostałej części i nakazał pobranie
nieuiszczonych kosztów sądowych.
Rozstrzygnięcie to oparte zostało na następujących ustaleniach i wnioskach:
Powód jest organizacją zbiorowego zarządzania prawami autorskimi, działającą na
podstawie zezwolenia Ministra Kultury i Sztuki, także w sferze zarządu autorskimi
prawami do utworów audiowizualnych przysługujących producentom utworów
audiowizualnych oraz współtwórcom na polu eksploatacji równoczesnego
i integralnego nadawania programu przez inną organizację radiową i telewizyjną
(reemisja). Posiada uprawnienie do pobierania wynagrodzenia za uzgodnioną
eksploatację utworów audiowizualnych w tym zakresie. Działalność pozwanego
obejmuje między innymi upowszechnianie przekazu informacji, prowadzenie
działalności informacyjnej, kulturalno-oświatowej oraz edukacyjnej i w ramach tego
zapewnianie rozpowszechniania programów telewizyjnych za pośrednictwem sieci
kablowej na obszarze O. W powyższym zakresie reprezentuje go Związek Telewizji
Kablowych w Polsce. Strony łączyła umowa z dnia 4 października 1995r., którą
pozwany w zamian za korzystanie z utworów i przedmiotu praw pokrewnych,
objętych zarządem powoda, zobowiązał się do płacenia wynagrodzenia
w rozmiarze 0,5% wszystkich swoich przychodów związanych ze świadczeniem
usług w odniesieniu do przekazu kablowego programów radiowych i telewizyjnych,
pomniejszonych o opłaty przeznaczone na inwestycje, przy tym obejmowało
równoczesne i integralne nadawanie w sieci kablowej pięciu programów radiowych
oraz telewizyjnych i wzrastało o 0,1 % za każdy wprowadzony do sieci program
stacji telewizyjnej lub radiowej, nie mogło łącznie przekroczyć 2,8% jego dochodów.
3
Powód wypowiedział tę umowę i zaproponował zawarcie nowej umowy za
wynagrodzeniem w rozmiarze 1% wpływów operatora brutto, związanych
z retransmisjami i nadaniami kablowymi, z wyjątkiem jednorazowych opłat za
instalację. W oparciu o art. 108 ust. 3 ustawy z dnia 4 grudnia 1994 r. o prawie
autorskim i prawach pokrewnych (tj. z 2006 r., Dz. U. Nr 90, poz. 631, dalej -
p.a.p.p.) i art. 138 k.p.a., decyzją z dnia 18 października 2001 r. Minister Kultury
i Dziedzictwa Narodowego zatwierdził tabele wynagrodzeń autorskich i z tytułu
praw pokrewnych producentów, których prawami zarządza powód, dotyczące
wynagrodzenia z tytułu publicznego odtwarzania utworów audiowizualnych,
wypożyczania nośników dźwięku i obrazu, wyświetlania filmów w kinach i innych,
które przewidywały łączne wynagrodzenie na polu reemisji na poziomie 7,5 %.
Wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 24 stycznia 2006 r., SK 40/04
orzeczone zostało, że art. 108 ust. 3 p.a.p.p. jest niezgodny z Konstytucją. Stawki
stosowane przez inne organizacje zbiorowego zarządu prawami autorskimi, jak
Związek Stowarzyszeń Artystów i Wykonawców (STOART) obejmowały
wynagrodzenia w postaci 0,35 % za reemisję programów telewizyjnych oraz 1 % za
reemisję programów radiowych od wpływów brutto bez podatku VAT, ZAiKS 3,5%
przychodów uzyskanych w związku z prowadzoną działalnością z wyłączeniem
opłat za instalację sieci, a obecnie określone zostały tabelami, które przewidują
waloryzację, Związek Artystów Scen Polskich określa je przy udziale Polskiej Izby
Komunikacji Elektronicznej (poprzednio Polska Izba Gospodarcza) na poziomie,
początkowo 0,25%, a następnie 0, 5 % wpływów brutto uzyskanych przez
operatorów, w szczególności pochodzących z abonamentów, reklam, ogłoszeń
i programów sponsorowanych. Powód zawarł z dniu 1 października 2004r. kontrakt
z Polską Izbą Komunikacji Elektronicznej (dalej – PIKE), reprezentującą około
80 % rynku operatorów kablowych w Polsce, którym powód uzyskał zgodę na
rozliczanie płatności za korzystanie z praw autorskich i pokrewnych, w rozmiarze
2,8 % wszystkich miesięcznych, rzeczywistych wpływów netto, otrzymywanych
przez operatora kablowego za świadczenie usług reemisji programów
telewizyjnych, począwszy od 1 lipca 2004 r. Kontrakt miał na celu stworzenie
warunków zawierania umów licencyjnych po stwierdzeniu niekonstytucyjności tabel
wynagrodzeń przez Trybunał Konstytucyjny. Stanowił on swoisty projekt przyszłych
umów powoda z operatorami sieci kablowych. Jego postanowienia były podstawą
4
negocjacji w odniesieniu do wysokości wynagrodzenia powoda ze Związkiem
Telewizji Kablowych w Polsce, reprezentującym także pozwanego. Związek ten
proponował żeby stawka określona została na poziomie 0,1 do 0,15 %
uzyskiwanego dochodu. Większość członków Polskiej Izby Komunikacji
Elektronicznej złożyło oświadczenie o przystąpieniu do tego kontraktu, a nadto
powód zawarł, na tych warunkach, około 150 umów licencyjnych z operatorami
niezrzeszonymi W PIKE. Postanowieniem z dnia 6 marca 2009 r. Komisja Prawa
Autorskiego rozstrzygnęła spór pomiędzy stronami dotyczący umowy o udzielenie
zezwolenia na reemisje utworów audiowizualnych oraz wideogramów, do których
majątkowe prawa autorskie i pokrewne przysługują producentom utworów
audiowizualnych, wskazując że wynagrodzenie z tytułu udzielonej pozwanemu
licencji powinno wynosić 1,6 % wpływów netto bez podatku VAT oraz opłat
instalacyjnych i przyłączeniowych, uzyskiwanych przez pozwanego z tytułu reemisji
kablowej. Podstawą tego ustalenia było przyjęcie przez Komisję, że w tak
przybliżonej proporcji repertuar reprezentowany przez powoda jest przedmiotem
prowadzonej przez pozwanego reemisji, w odniesieniu do repertuaru
reprezentowanego przez inne polskie organizacje zbiorowego zarządzania
w całości reemisji pozwanego. Stawka ta nie uwzględniała wpłat dokonywanych
przez pozwanego na rzecz Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej w wysokości 1,5 %
przychodu z opłat za dostęp do reemitowanych programów telewizyjnych oraz
świadczenia usług na podstawie art. 19 ust. 5 ustawy z dnia 30 czerwca 2005 r.
o kinematografii. Wcześniej pozwany proponował powodowi zawarcie umowy
obejmującej wynagrodzenie kwartalne w rozmiarze 1,6 % należnych przychodów
netto bez podatku VAT, ale do porozumienia nie doszło. Pozwany wskazał, że
w 2006 r. było 4425 abonentów, w 2007 r. 4685 i 4855, a w 2008 r. 6397. Z uwagi
na ilość i rodzaj abonentów pozwany powinien uzyskać wpływy w wysokości
1099860,75 zł w 2006 r., 1355826,17 zł w 2007 r. oraz 1598237,85 zł w 2008 r.,
a łącznie w okresie objętym pozwem 4053924,77 zł. Uchwałą nr 3/2006 pozwany
określił wysokość składek za poszczególne pakiety na 7,40 zł, 14 zł, 25 zł za
miesiąc, z których wydzielono na program własny 4 zł, a z pozostałej wartości 25 %
na pokrycie kosztów instalacji sieci. Pozwany zapłacił powodowi kwotę 34312,69 zł,
obliczoną według wyliczonych przez siebie przychodów tytułem wynagrodzenia za
lata 2006 do 2008 według stawki 1,6 %. Audycje spełniające kryteria utworów
5
audiowizualnych mają znaczny wpływ na programy telewizyjne. Pozwany reemituje
również polskie programy naziemne, które przyciągają ponad 55 % abonentów
telewizji kablowych.
Sąd Apelacyjny uznał, że pozwany reemituje utwory audiowizualne bez
zgody powoda, który jest podmiotem uprawnionym do zbiorowego zarządzania
prawami autorskimi do tych utworów. Takie działanie narusza prawa autorskie
twórców. Pozwany nie jest ustawowo zobowiązany do prowadzenia działalności
gospodarczej w zakresie telewizji kablowej, a zatem bezzasadne jest
utrzymywanie, że wyrok Sądu Okręgowego narusza jego prawo do swobody
działalności gospodarczej i stowarzyszania się. Kontynuowanie przez operatorów
reemisji dokonywanej początkowo na podstawie licencji ustawowej traktowane jest
jako naruszenie majątkowych praw autorskich. Prowadzenie przez pozwanego
działalności, mimo braku uprawnienia do korzystania z utworów audiowizualnych,
usprawiedliwia orzeczenie zakazu jej kontynuowania na podstawie art. 17, art. 211
i art. 79 ust. 1 pkt 1 p.a.p.p. Sposób określenia należnego powodowi, stosownie do
art. 79 p.a.p.p., wynagrodzenia powinien być zgodny ze wskazówkami zawartymi
w art. 110 p.a.p.p. Powinno to być wynagrodzenie, które byłoby należne tytułem
udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z autorskich praw
majątkowych, a zatem uwzględniać wysokość wpływów osiąganych z korzystania
z nich i artystycznych wykonań oraz zakres korzystania. W ramach podstawy
wyliczenia wynagrodzenia należy brać pod uwagę procentowo określoną część
wpływów pozwanego z reemisji utworów audiowizualnych. Orzeczenie Komisji
Prawa Autorskiego, wbrew poglądowi Sądu pierwszej instancji, nie może mieć
zastosowania do wynagrodzenia za dokonane w przeszłości naruszenia praw
autorskich. Stanowisko Komisji nie może być traktowane jak opinia biegłego,
a zatem powołanie się na nie usprawiedliwia nieprzeprowadzenia dowodu z takiej
opinii, jeśli zachodzi potrzeba skorzystania z wiedzy fachowej, a tak było
w rozpoznawanej sprawie. Nie można również takiej opinii zastępować pośrednimi
środkami dowodowymi, jak wspomniana wypowiedź Komisji, raporty ośrodków
badania rynku AGB Nielsen Media Research i TNS OBOP, które posłużyły Sądowi
do ustalenia udziału utworów audiowizualnych w repertuarze stacji telewizyjnych
oraz należne powodowi wynagrodzenie. Z uwagi jednak na to, że powód, którego
obciążał obowiązek udowodnienia należnego mu wynagrodzenia, także co do
6
wysokości, nie złożył wniosku o przeprowadzenie takiego dowodu, ponosi skutki
niewykazania tego. Za niewystarczające uznał Sąd Apelacyjny powoływanie się na
to, że inni operatorzy zaakceptowali stawkę 2,8 %, ponieważ nie przesądza ona
o prawidłowości jej określenia. Nie było natomiast podstaw do podejmowania
inicjatywy dowodowej przez Sąd. Ostatecznie jednak przyjętą przez Sąd Okręgowy
stawkę w rozmiarze 1,6 % należało uznał Sąd Apelacyjny za uzasadnioną, skoro
pozwany mimo zaskarżenia orzeczenia Komisji Prawa Autorskiego wysunął
propozycję zawarcia umowy w oparciu o tę stawkę i stanowisko to podtrzymał
w odpowiedzi na pozew oraz dalszych pismach procesowych, a nawet płacił na
rzecz powoda kwoty stanowiące 1,6 % jego przychodów jako wynagrodzenie za
reemisję. Nie można takiego zachowania pozwanego traktować jako uznania długu,
ale miało ono wpływ na rozstrzygnięcie sporu. Wobec tego zasądzeniu podlegała
na rzecz powoda taką część wynagrodzenia, która wydaje się niewątpliwa.
Powszechnie przyjmuje się, że do podstawy ustalenia wynagrodzenia nie są brane
pod uwagę jednorazowe opłaty za przyłączenie abonenta do sieci oraz opłaty
związane z produkcją programów własnych. W wykonaniu zobowiązania
nałożonego w oparciu o art. 80 p.a.p.p. pozwany wykazał jedynie ilość abonentów
i ceny poszczególnych pakietów za lata 2006 do 2008, a nie podał wysokości
opłat za utrzymanie, przyłączenie ani za własne programy, jak też nie udowodnił, by
częściowo należności abonamentowe były nieściągalne i w jakim rozmiarze. Wobec
tego zasadnym było przyjęcie jako podstawy ustalenia wysokości odszkodowania
dochodów z całego abonamentu, z wyłączeniem opłaty za przyłączenie abonenta
do sieci. Tworzenie własnego programu przez pozwanego ma w zasadzie
znaczenie przy określaniu wysokości stawki procentowej, a nadto pozwany nie
udowodnił, że wyodrębniał taką opłatę w latach 2006 do 2008. Ustalenie
wielokrotności należnego powodowi wynagrodzenia dokonywane jest w oparciu
o art. 79 ust. 1 pkt 3 p.a.p.p. Przewidziana tym uregulowaniem przesłanka winy
odnosi się nie do niezawarcia umowy, ale do naruszenia praw autorskich. Pozwany
umyślnie naruszył autorskie prawa majątkowe zarządzane przez powoda, skoro
świadomie nadawał utwory w swojej sieci kablowej, wiedząc że nie jest do tego
uprawniony. Kwota odszkodowania określona została w oparciu o art. 322 k.p.c.,
ponieważ ścisłe jej udowodnienie byłoby nadmiernie utrudnione. Nie było podstaw
do uznania, że żądana przez powoda stawka ustalona na 2,8%, którą
7
zaakceptowała większość operatorów kablowych jest rażąco wygórowana, jak też,
że wykorzystuje on dominującą pozycję na rynku. Orzeczenie zakazu reemisji do
czasu zawarcia umowy spełnia wymagania art.6 pkt 4 i 5 p.a.p.p., a niemożność
wyodrębnienia tych programów, do których nie ma on uprawnienia jest przejawem
ryzyka prowadzonej działalności.
Powód w skardze kasacyjnej powołał obie podstawy przewidziane art. 3983
§ 1 k.p.c. Naruszenie prawa materialnego łączy z błędną wykładnią art. 79 ust. 1
pkt 3 li.b p.a.p.p. w związku z art. 110 p.a.p.p., polegającą na przyjęciu, że art. 110
p.a.p.p. znajduje zastosowanie do roszczeń o naprawienie wyrządzonej szkody
przez zapłatę sumy pieniężnej oraz uznaniu, że niewystarczające jest stosowanie
kryterium stawek funkcjonujących w obrocie. Naruszenie przepisów prawa
procesowego dotyczy art. 232 zd. 2 oraz art. 233 w związku z art. 278 § 1 k.p.c.
przez zaniechanie oceny przedstawionych dowodów co do wysokości należnego
mu odszkodowania i podniesienie dopiero w uzasadnieniu, że wyłącznie opinia
biegłego może stanowić dowód zezwalający na określenie wysokości szkody.
Skarżący domagał się uchylenia zaskarżonego wyroku w części oddalającej jego
apelację i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi drugiej instancji.
Skarga kasacyjna pozwanego oparta została na obu podstawach objętych
art. 3983
§ 1 k.p.c. Pierwsza z tych podstaw związana jest z naruszeniem art. 70
ust. 1 w związku z art. 70 ust. 21
i art. 17 p.a.p.p. przez przyjęcie, że producenci
nabywają od współautorów prawo do pobierania wynagrodzenia z tytułu
użytkowania utworu audiowizualnego na polu eksploatacji w postaci reemisji, mimo
że współautorzy nie mają prawa do wynagrodzenia z tego tytułu. Z kolei naruszenie
art. 79 ust. 1 pkt 1 p.a.p.p. polega na przyjęciu, że orzeczenie zakazu reemisji jest
usprawiedliwione co do zasady i bez zdefiniowania tych utworów, chociaż zakaz
taki koliduje z art. 6 ust. 1 pkt 5 p.a.p.p., skoro dotyczy reemisji całości bez
uwzględnienia programu pozwanego, przyjęcie, że sam fakt nieakceptacji
jednostronnie narzuconej stawki stanowi o naruszeniu autorskich praw
majątkowych współtwórców utworu audiowizualnego, mimo opłacania stawki
ustalonej przez Komisję, że Sąd był upoważniony do wprowadzenia zakazu
prowadzenia działalności gospodarczej, co było orzeczeniem ponad żądanie, nie
został określony przez Sąd rodzaj winy pozwanego. Sprzecznie z preambułą
(akapit 26) oraz art. 13 Dyrektywy 2004/48/WE Parlamentu Europejskiego i Rady
8
z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie egzekwowania praw własności intelektualnej
(Dz. Urz. UE.L.2004 nr 157 str. 45) Sąd zastosował karę cywilną z art. 79 ust. 1 pkt
3 litera b p.a.p.p. Naruszenie prawa procesowego dotyczy art. 231 § 2 k.p.c. przez
przyjęcie, że nie doszło do częściowego uznania powództwa i art. 322 k.p.c. przez
określenie w oparciu o ten przepis stawki wynagrodzenia. Nie doszło do
wyjaśnienia istoty sprawy. Uchybienie art. 328 § 2 k.p.c. polega na niewyjaśnieniu
podstawy faktycznej i prawnej rozstrzygnięcia oraz nieokreśleniu charakteru
szkody powoda i kategorii winy pozwanego. Skarżący domagał się uchylenia
zaskarżonego wyroku co do punktu I i przekazania sprawy do ponownego
rozpoznania Sądowi drugiej instancji, ewentualnie uchylenia tego wyroku
i oddalenia powództwa, rozważenia uchylenia wyroków Sądów obu instancji
i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W orzecznictwie ugruntowany został pogląd, że naruszenie art. 328 § 2 w związku
z art. 391 § 1 k.p.c. może stanowić usprawiedliwioną podstawę skargi kasacyjnej
naruszenia przepisów postępowania przewidzianą w art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.,
jedynie wówczas, gdy uzasadnienie orzeczenia sądu drugiej instancji nie zawiera
wszystkich koniecznych wymagań i dotknięte jest tak oczywistymi brakami, że
niemożliwa jest kontrola kasacyjna skarżonego rozstrzygnięcia, a w tym ocena toku
wywodu, który do niego doprowadził. Tylko w takim przypadku uzasadnione byłoby
przyjęcie, że naruszenie tego przepisu może mieć wpływ na treść orzeczenia
(por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 listopada 1998 r., III CKN 792/98,
OSNC 1999/4/83; wyroki z dnia 20 lutego 2003 r., I CKN 65/01, niepubl.; z dnia
9 marca 2006 r., I CSK 147/05, niepubl.; z dnia 19 września 2007 r., II CSK175/07,
niepubl.; z dnia 16 maja 2008 r., III CSK383/07, niepubl.; z dnia 9 czerwca 2009 r.,
II CSK 49/09, niepubl.; z dnia 4 marca 2010 r., I CSK 439/09 niepubl.; z dnia
8 czerwca 2010 r., II PK 43/10, niepubl.). W uzasadnieniu zaskarżonego wyroku
nie ma aż tak istotnych wadliwości. Podniesione w skardze pozwanego
zastrzeżenia, dotyczące powołanego zarzutu, polemizują w zasadzie z wykładnią
prawa materialnego, która była podstawą uwzględnienia powództwa, czego nie
można dokonywać za jego pośrednictwem. O istnieniu omawianej podstawy skargi
kasacyjnej za uzasadnioną przesądza nie każde naruszenie przepisów
postępowania, ale jedynie takie uchybienie przepisom postępowania, które mogło
9
mieć wpływ na wynik sprawy. Skarżącego obciąża zatem obowiązek wskazania nie
tylko na czym naruszenie to polegało, ale także i tego, że następstwa tych
wadliwości były tego rodzaju, że kształtowały lub współkształtowały treść
zaskarżonego wyroku.
Przyjęte jest jednolicie, że uznanie powództwa w całości lub części stanowi
akt dyspozytywny pozwanego o ograniczonym zakresie, ponieważ obejmuje
okoliczności faktyczne i podstawę prawną danej sprawy, rozumianą jako zespół
obowiązujących przepisów, które będą stanowiły oparcie dokonanego przez sąd
rozstrzygnięcia. Jako czynność procesowa obejmuje oświadczenie wyraźnie
określone i nienasuwające wątpliwości, co do swej treści i zakresu, w jakim
pozwany traktuje roszczenie powoda za usprawiedliwione, a nadto wywołuje skutki
materialnoprawne. Zarzut naruszenia zaskarżonym wyrokiem art. 213 § 2 k.p.c. nie
zasługiwał na uwzględnienie. Sąd Apelacyjny wskazał, że pozwany ostatecznie
godził się na wysokość stawki 1/6 % i na dowód uznania zasadności żądań pozwu
w tym zakresie wpłacił w toku sprawy na rzecz powoda część wynagrodzenia
w rozmiarze 34 312,61 zł. Mimo zatem nieużycia zwrotu objętego art. 213 § 2
k.p.c., to w sposób nim określonym potraktował opisane czynności pozwanego.
Wbrew oczekiwaniom pozwanego to częściowe uznanie powództwa nie stanowiło
przeszkody do określenia przez Sąd podstaw i wysokości stosownego
wynagrodzenia także przy zastosowaniu art. 322 k.p.c. Niezależnie od tego
skarżący nie wykazał ewentualnego wpływu podnoszonego pominięcia, gdyby ono
miało miejsce, na wynik sprawy. Zarzut nierozpoznania istoty sprawy nie został
powiązany z przepisem prawa, którego wadliwe zastosowanie lub błędna wykładnia
mogłaby na to wskazywać, jak też nie została podana żadna argumentacja, mająca
skłonić do takiego wniosku.
Nie można natomiast odmówić słuszności zarzuconemu przez powoda
naruszenia zaskarżonym wyrokiem art. 232 zd. 2 w związku z art. 278 § 1 k.p.c.
Trafnie przyjął Sąd Apelacyjny, że ciężar udowodnienia roszczenia obejmującego
stosowne wynagrodzenie, także co do wysokości spoczywał na powodzie. Do niego
zatem należało wystąpienie z inicjatywą dowodową i jego obciążają skutki
nieudowodnienia wysokości roszczenia. Uznanie przez Sąd Apelacyjny, że
rozstrzygnięcie kwestii wysokości wynagrodzenia przy uwzględnieniu charakteru
i zakresu korzystania przez pozwanego z utworów, którymi zarządza powód,
10
wymagało wiadomości specjalnych, a opinii biegłego nie można zastąpić innymi
dowodami, nie mogło doprowadzić do określenia tych składników, od których
sporna wysokość jest uzależniona, a następnie rozmiaru wynagrodzenia na
poziomie ostatecznie przyznanej przez pozwanego stawki i wielkości jego
wpływów, wynikającej z przedstawionych danych dotyczących ilości abonentów
i wartości abonamentów, z powołaniem na art.. 322 k.p.c. Przyjęte zostało
w orzecznictwie (por. wyroki Sądu najwyższego z dnia 25 marca 2004 r., II CK
90/03, OSNC 2005/4/66; z dnia 29 listopada 2006 r., II CSK 245/06, niepubl.;z dnia
13 grudnia 2007 r., I CSK 321/07, niepubl.), że określanie wymiaru stosownego
wynagrodzenia powinno być dokonywane przez sąd, biorący pod uwagę wpływy
osiągane z korzystania utworu, charakteru i zakresu korzystania, w sposób
respektujący równe traktowanie podmiotów, którym przysługują autorskie prawa
majątkowe i podmiotów korzystających z nich. Przedmiotem rozwagi sądu powinny
być stawki rynkowe, w tym także stosowane przez organizacje zbiorowego
zarządzania. Jeżeli sąd po dokonaniu analizy przedstawionych przez strony stawek
i podstaw, na których zostały określone doszedłby do przekonania, że wymagane
są wiadomości specjalne, to powinien o tym poinformować strony, umożliwiając im
podjęcie wymaganych czynności procesowych. Sformułowany w orzecznictwie
postulat, nakazujący sądowi rozważenie w pierwszej kolejności, czy okoliczności
sprawy zezwalają mu na samodzielne określenie wysokości stosownego
wynagrodzenia, a sięganie po opinię dopiero w przypadku stwierdzenia, że bez
skorzystania z wiadomości specjalnych nie będzie to możliwe. Założone zostało, że
decyzja co do potrzeby uzyskania pomocy ze strony podmiotu posiadającego
wiedzę specjalną należy do sądu, zgodnie z art. 278 § 1 k.p.c. Wobec tego
prawidłowe wyjaśnienie wszystkich kwestii istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy
wymaga poinformowania stron, że ustalenie podstaw i rozmiaru wynagrodzenia nie
może być dokonane bez opinii biegłego. Niedopuszczalne jest natomiast
zaskakiwanie stron wyciąganiem negatywnych skutków wynikających z rozkładu
ciężaru dowodu z pominięciem przekazania tej informacji. Uznanie przez sąd, że
wymagana jest opinia biegłego, która jest niezastępowanym środkiem dowodowym
oznacza niedopuszczalność wydania orzeczenia końcowego z pominięciem tego
dowodu. W takiej sytuacji nie jest wyłączone skorzystanie przez sąd z uprawnienia
przewidzianego art. 232 zd. 2 k.p.c. Na takie rozumienie obowiązku właściwego
11
rozstrzygnięcia sporu wskazuje orzecznictwo Sądu Najwyższego, a przykładowo
przywołać należy wyroki z dnia 24 listopada 1999 r., I CKN 223/98, niepubl.; z dnia
20 marca 2009 r., II CSK 602/08, niepubl. i z dnia 15 stycznia 2010 r., I CSK
119/09, niepubl.). Nie może stanowić przeszkody w rzetelnym wyjaśnieniu
spornych okoliczności i miarodajnej ocenie zasadności roszczenia profesjonalna
reprezentacja stron, zwłaszcza w sytuacji jaka zaistniała w rozpoznawanej sprawie,
w której strony mogły być przekonane, że Sąd dokonana określenia rozmiaru
stawki na podstawie zgromadzonych dowodów, zwłaszcza że Sąd pierwszej
instancji uznał dowód z opinii biegłego za zbędny, a odmienne stanowisko Sądu
drugiej instancji nie zostało stronom przestawione. W tej sytuacji uznanie, że powód
nie wywiązał się z ciążącego na nim obowiązku dowodzenia stanowi o zasadności
zgłoszonego zarzutu.
Stosownie do art. 8 p.a.p.p. autorskie prawo majątkowe w postaci
wyłącznego prawa do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich
polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu (art. 17
p.a.p.p.) jest zbywalne (art. 41 ust. 1 p.a.p.p.). Producentowi utworu
audiowizualnego, zgodnie z art. 70 ust. 1 p.a.p.p., przysługują wyłączne prawa
majątkowe związane z eksploatacją utworów, które zostały objęte utworem
audiowizualnym na podstawie umów zawartych z ich twórcami. W przepisie art. 70
ust 21
p.a.p.p. zostały enumeratywnie wyszczególnione pola eksploatacji, z których
prawo do wynagrodzenia przysługuje, niezależnie od praw producenta,
współtwórcom oraz artystom wykonawcom utworu audiowizualnego. W uchwale
składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 25 listopada 2008 r., III CZP
57/08, OSNC 2009/5/64 wyrażony został pogląd, podzielany w rozpoznawanej
sprawie, że podmioty wymienione w art. 70 ust. 21
p.a.p.p. nie posiadają
uprawnienia do wynagrodzenia za korzystanie z utworu audiowizualnego na polu
reemisji. Umowy zawarte przez producenta z autorami utworów stworzonych albo
wykorzystanych w utworze audiowizualnym stanowią źródło wyłącznego prawa do
korzystania z tych utworów. Jeśli zatem w art. 70 ust.21
p.a.p.p. nie zostało
wymienione pole eksploatacji w postaci reemisji, to wynagrodzenie z nim związane
nie przysługuje wymienionym w tym przepisie podmiotom. Uprawnienia
współtwórców i artystów wykonawców mają charakter szczególnych, niezależnych
od przekazanych producentowi zawartymi umowami. Odmienna interpretacja,
12
zakładająca, że producent nie uzyskał uprawnienia do eksploatacji utworu
audiowizualnego jako całości w ramach reemisji, bo nie przysługiwały podmiotom
wymienionym w art. 70 ust. 21
p.a.p.p. jest błędne. Zarzut naruszenia tego przepisu
nie jest uzasadniony.
Na częściowe podzielenie zasługiwał zarzut skargi pozwanego błędnej
wykładni art. 79 p.a.p.p. Wprowadzone ustawą z dnia 28 października 2002 r.
o zmianie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. Nr 197, poz.
1662) istotne zmiany, obowiązujące od 1 stycznia 2003 r., obejmowały również
definicję reemitowania, jako jednego z pól eksploatacji utworu autorskiego,
w sposób samodzielny i odmienny od nadawania utworu oraz obrotu jego
egzemplarzami. Z art. 6 pkt 5 wynika, że reemitowaniem utworu jest
rozpowszechnianie przez inny podmiot niż pierwotnie nadający, drogą
przejmowania w całości i bez zmian programu organizacji radiowej lub telewizyjnej
oraz równoczesnego i integralnego przekazywania tego programu do
powszechnego użytku. Stosownie zaś do art. 211
ust. 1 p.a.p.p. eksploatowanie
utworu przez operatorów sieci kablowych drogą reemitowania programu organizacji
radiowej lub telewizyjnej może być dokonywane wyłącznie na podstawie umowy
zawartej z właściwą organizacją zbiorowego zarządzania prawami autorskimi.
Obowiązkowi operatora sieci kablowej do zawarcia takiej umowy odpowiada
obowiązek organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi, przewidziany
w art. 106 ust. 2 p.a.p.p., do udzielenia zgody na korzystanie z utworów (udzielania
licencji) w granicach wykonywanego zarządu. Do odmowy zawarcia umowy
mogłoby dojść jedynie z ważnych powodów. Przyczyny wskazujące na ich istnienie
nie zostały wymienione, jak też ustawa nie zawiera żadnych wskazówek co do
tego, co może być uznane za przeciwwskazanie w przystąpieniu do umowy.
Nie zostało również określone i brak jakichkolwiek wskazań odnoszących się do
warunków, na jakich ma być udzielona zgoda na korzystanie z utworów.
Wyznaczenie ich, w razie sporu pomiędzy operatorem sieci kablowej a organizacją,
następowało, w okresie objętym sporem, według zasad wskazanych w art. 108 ust.
5 p.a.p.p., który został uchylony z dniem 8 lipca 2010 r. Ugruntowany został
w doktrynie i orzecznictwie pogląd, że do naruszenia bezwzględnych autorskich
praw majątkowych dochodzi w przypadku eksploatacji ich bez zgody uprawnionego
lub zezwolenia wynikającego z licencji ustawowej (por. wyroki Sądu Najwyższego
13
z dnia 20 maja 1999 r., I CKN 1139/97, OSNC 200/1/6; z dnia 25 listopada 1999 r.,
II CKN 573/98, niepubl., z dnia 26 czerwca 2003 r., V CKN 411/01, OSNC
2004/9/144). Do działań naruszających autorskie prawa majątkowe zaliczone
zostało również przystąpienie przez operatora sieci kablowej do reemisji utworów
bez zawarcia wymaganej art. 211
ust. 1 p.a.p.p. umowy (por. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 27 lipca 2010 r., V CSK 458/09, niepubl.). Zakresem
kompetencji Komisji Prawa Autorskiego, przewidzianym w art. 108 ust. 5 p.a.p.p.,
objęte są spory związane z zawarciem umowy, w tym także dotyczące jej treści
rozumianej jako warunków, odnoszących się również do wysokości wynagrodzenia
(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 stycznia 2007 r., IV CSK 303/06, niepubl.;
postanowienie z dnia 6 grudnia 2007 r., III CZP 107/07, OSNC 2009/1/18 i uchwałę
składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 13 lipca 2010 r., III CZP 1/10,
OSNC 2011/1/1). Z przepisów art. 211
ust. 2 i art. 108 ust. 5 p.a.p.p. nie można
wysnuć wniosku, że kompetencja ta obejmuje również spory o wysokość
stosownego wynagrodzenia objętego art. 79 ust. 1 p.a.p.p. Zmiana tego przepisu
wprowadzona została z dniem 20 czerwca 2007 r. ustawą z dnia 9 maja 2007 r.
o zmianie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych i niektórych innych
ustaw (Dz. U. Nr 99, poz. 662, dalej – ustawa z 9 maja 2007 r.). Nie zostały w niej
zamieszczone przepisy przejściowe, a zatem jej uregulowania znajdą
zastosowanie, zgodnie z ogólną regułą intertemporalną - art. 3 k.c., do zdarzeń
zaistniałych po jej wejściu w życie. Nie zasługuje na podzielenie niekonsekwentne
stanowisko pozwanego, że nie spełnia przesłanek naruszenia autorskich praw
majątkowych nieakceptacja narzuconych mu przez powoda, wygórowanych
stawek. Ponownie podkreślić trzeba, że wkroczenie w zakres tych praw bez
zezwolenia uprawnionego podmiotu stanowi ich naruszenie. Przemawia to za takim
ukształtowaniem ochrony, które zezwala na przystąpienie do eksploatacji
autorskich praw dopiero po zawarciu umowy, a zatem po rozwiązaniu sporu
dotyczącego treści jej postanowień, w tym również wysokości wynagrodzenia.
W przepisie art. 79 p.a.p.p. uregulowane zostały środki ochrony autorskich praw
majątkowych przysługujących uprawnionemu w stosunku do osoby, która wkroczyła
w zakres monopolu korzystania z utworu bez wymaganej zgody. Objęte nim zasady
wskazują, że postanowienia wymienionego przepisu mają charakter bezwzględnie
obowiązujących. Katalog roszczeń przewidzianych w art. 79 ust. 1 p.a.p.p.
14
zawiera: nakazanie zaniechania naruszeń, wydanie uzyskanych korzyści albo
zapłacenia w podwójnej, a w przypadku, gdy naruszenie jest zawinione potrójnej
wysokości stosownego wynagrodzenia w chwili jego dochodzenia, naprawienie
wyrządzonej szkody, jeżeli działanie naruszającego było zawinione. Powołaną
ustawą z dnia 9 maja 2007 r. wyszczególnienie to zostało uzupełnione o roszczenie
o usunięcie skutków naruszenia, inne ukształtowanie dochodzenia wyrównania
wyrządzonej szkody przez określenie, że naprawienia jej można się domagać albo
na zasadach ogólnych albo poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości
podwójnej, a w przypadku zawinienia naruszającego, trzykrotnej wysokości
stosownego wynagrodzenia, które w chwili jego dochodzenia byłoby należne
tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z praw autorskich,
zaś żądanie wydania uzyskanych korzyści wyodrębnione zostało jako samodzielny
środek. Różnorodność roszczeń przyjętych dla ochrony interesów majątkowych
twórcy jest przejawem dążenia do ich najpełniejszego zabezpieczenia. Stosowanie
zatem przepisów obejmujących te środki powinno uwzględniać założenie ich
wprowadzenia, którym jest przyznanie ochrony efektywnej, proporcjonalnej do
naruszenia, dającej właściwą rekompensatę uprawnionemu oraz spełniającej
funkcje prewencyjne. Zapewnieniu korzystania z autorskich praw majątkowych
zgodnie z wolą uprawnionego służy roszczenie o zaniechanie naruszeń przez
zakazanie naruszającemu prawa autorskie kontynuowania działań wkraczających
w sferę strzeżoną uprawnionemu. Roszczenie to przysługuje wówczas, gdy
naruszenie już nastąpiło, ma charakter ciągły i zachodzi uzasadnione
prawdopodobieństwo, że będzie kontynuowane. Zastosowanie tego środka nie jest
uzależnione od winy naruszającego. Nie zostało wyłączone zastosowanie także na
gruncie postanowień ustawy o prawach autorskich i prawach pokrewnych
stosowanie art. 5 k.c., ale bezwzględnie obowiązujący charakter przepisów
mających na celu realizację ochrony bezwzględnych praw sprzeciwia się, co do
zasady, przyznaniu ochrony podmiotowi działającemu bezprawnie, chyba że
chodziłoby o interes ogółu. Ugruntowane zostało w doktrynie i orzecznictwie
zapatrywanie, że stanowiąca klauzulę generalną konstrukcja nadużycia prawa
podmiotowego ma na celu dostosowywanie zakresu abstrakcyjnie ujętych
uprawnień do konkretnej sytuacji. Zgodnie z przyjętymi ogólnymi regułami
stosowania tej klauzuli, powoływanie się na nadużywanie prawa nie może
15
prowadzić do uchylenia lub zmiany obowiązujących przepisów, jak też trwałego
pozbawienia uczestnika obrotu prawnego danego prawa podmiotowego.
Dopuszczenie możliwości oceny omawianego sposobu ochrony uwzględniającej
przesłanki art. 5 k.c. powodowałoby, że ochrona ta byłaby w istocie iluzoryczna.
Wyjątkowy charakter funkcji zakazu stosowania utworów wskazuje na konieczność
ścisłego realizowania go, zgodnie z celem, ale wyłączającego ingerencję w prawa,
które nie przysługują twórcy. Orzeczenie wprowadzające ten zakaz powinno ściśle
określać rodzaj i zakres chronionych praw, którymi zarząd sprawuje dana
organizacja zbiorowego zarządzania, tożsamy z naruszanymi przez korzystającego
z nich. Takie oznaczenie przedmiotu ochrony, objętego żądaniem uprawnionego,
obciąża zgłaszającego roszczenie, ponieważ zakazem mogłyby być objęte jedynie
te prawa, do których powód wykaże uprawnienie. Konsekwencją niewywiązania się
z tego obowiązku jest odmowa udzielenia ochrony w tej formie. Nie można
podzielić stanowiska Sądu Apelacyjnego, że dopuszczalne było ogólne
sformułowanie zakazu reemisji, którego skutkiem było uniemożliwienie pozwanemu
korzystania z praw autorskich, którymi powód nie zarządza, co w istocie naruszało
uprawnienie pozwanego do prowadzenia działalności. Niesłusznie uznał ten Sąd,
że podnoszona przez powoda niemożność „zablokowania” wyłącznie tych
programów, co do których pozwany nie posiada zezwolenia na reemisję obciąża
jedynie pozwanego i stanowi element ryzyka związanego z prowadzoną
działalnością. Niezależna od obu stron ewentualna niemożność wykonania zakazu
w sposób niewkraczający w prawa, którymi powód nie zarządza, jest następstwem
charakteru eksploatowania utworów ma polu reemisji, łączy się zatem
z działalnością prowadzoną przez każdą z nich. Podkreślenia wymaga, że
zaniechanie naruszeń tak, jak i pozostałe formy ochrony zawarte w art. 79 p.a.p.p.
jest środkiem uniwersalnym, co łączy się z tym, że użycie go w wypadku
konkretnego naruszenia autorskich praw majątkowych wymaga dostosowania do
specyfiki danego pola ich eksploatacji i charakteru naruszeń. Nieodniesienie się do
zarzutu pozwanego, utrzymującego, że może wyodrębnić z programu nadawcy
części dotyczące utworów zarządzanych przez powoda i brak w tej kwestii
jakichkolwiek ustaleń uniemożliwia wyrażenie stanowiska co do trafności
zastosowania tego środka. W obecnym stanie sprawy uwzględnienie roszczenia
w tym zakresie jawi się jako przyznanie powodowi nieproporcjonalnej ochrony,
16
prowadzącej do negatywnych następstw, wykraczających poza rzeczywistą
potrzebę. Nie można bowiem akceptować ochrony jednych praw przez naruszanie
innych i wyrządzenie szkody ponad miarę, obejmującą skutki niezwiązane
z prowadzeniem działalności bez wymaganego zezwolenia, a tym samym
ustanawiania niewykonalnych zakazów.
Wysunięcie roszczenia o zasądzenie dwukrotnej wysokości wynagrodzenia
nie wymaga wykazania przez uprawnionego winy sprawcy naruszenia ani
zubożenia uprawnionego. Jego charakter nie został jednoznacznie określony
w ustawie, a w doktrynie uznawano, że zbliżone jest do roszczenia o wydanie
uzyskanych korzyści, albo stanowi alternatywną rekompensatę albo roszczenie
odszkodowawcze. Wskazana zmiana ustawy z dnia 9 maja 2007 r. ukształtowała je
jako swoiste roszczenie odszkodowawcze. W odniesieniu do roszczenia o zapłatę
trzykrotnej wysokości stosownego wynagrodzenia, uzależnionego od zawinionego
naruszenia autorskich praw majątkowych wysuwane są zapatrywania, że stanowi
ono swoistą karę cywilną. W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmowano, że
roszczenie to ma odszkodowawczy charakter (po. Wyroki z dnia 3 marca 2006 r.,
II CSK 59/05, niepubl.; z dnia 29 listopada 2006 r., II CSK 245/06, niepubl., z dnia
15 maja 2008 r., I CSK 540/07, niepubl.), jak też, że stanowi ono alternatywę
roszczenia o wydanie bezprawnie uzyskanych korzyści (por. wyrok z dnia
15 września 2004 r., III CSK 366/03, OSNC 2005/7-8/141). Rozważając charakter
roszczenia zgłoszonego przez powoda w rozpatrywanej sprawie należy stwierdzić,
że żądanie zasądzenia dwukrotności stosownego wynagrodzenia jest szczególnym
środkiem ochrony autorskich praw majątkowych o charakterze kompensacyjno-
odszkodowawczym, którego dochodzenie nie wymaga wykazywania winy podmiotu
korzystającego z utworu bez wymaganego zezwolenia, uszczerbku majątkowego
uprawnionego oraz uzyskania korzyści przez naruszającego te prawa. W tym
kierunku poszła omówiona zmiana, lokując te roszczenia jako mające na celu
naprawienie szkody. Odniesienie go do wysokości wynagrodzenia podyktowane
było dążeniem do uproszczonego, a zatem łatwiejszego i szybszego uzyskania
ochrony i rekompensaty. Zastrzeżenia skargi kasacyjnej pozwanego związane
z nieokreśleniem szkody, którą rekompensować ma dwukrotność wynagrodzenia
są pozbawione racji. Nie można jednak odmówić słuszności zarzutowi
kwestionującemu orzeczenie o obowiązku zapłaty trzykrotnej wysokości
17
stosownego wynagrodzenia, poza tymi wymagającymi określenia rodzaju winy.
Omawiane uregulowanie, uzależniające roszczenie w rozmiarze trzykrotności
wymienionego wynagrodzenia od zawinionego działania naruszającego, nie
wprowadza rozróżnienia rodzaju winy, a zatem odnosi się do obu jej postaci,
nieumyślnej i umyślnej. Trafnie jednak podnosi pozwany, że postanowienia
Dyrektywy 2004/48/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia
2004 r. w sprawie egzekwowania praw własności intelektualnej zarówno w punkcie
26 preambuły, jak i w art. 13 wskazują, że w zakresie naprawienia szkody
uprawnionego państwa nie powinny wprowadzać obowiązku stosowania
odszkodowań o charakterze kary. Za miarodajne we właściwych przypadkach
uznane zostało ustanowienie odszkodowania ryczałtowego, odnoszącego się do
opłat związanych uprawnionym korzystaniem z autorskich praw majątkowych.
Ocena zgłoszonego przez powoda roszczenia w tym zakresie uwzględniać powinna
powołane zastrzeżenia, wiążące się ze stosowaniem takiego podwyższenia
stosownego wynagrodzenia, jak też wszystkie okoliczności rozpoznawanej sprawy,
wskazujące, że za uwzględnieniem go przemawiają szczególnie uzasadnione racje.
Rozważenia wymagało, że pozwany, rozpoczynając działalność był uprawniony do
reemitowania utworów zarządzanych przez powoda, prowadził ją przez szereg lat
zgodnie z posiadanym uprawnieniem. Przyczyną kontynuowania jej po rozwiązaniu
umowy przez powoda jest spór dotyczący wysokości wynagrodzenia, jako elementu
umowy, która powinna być zawarta. Wiążące w postępowaniu kasacyjnym
ustalenia faktyczne Sądu Apelacyjnego wskazują na to, że przyczyny braku
porozumienia nie mogą obciążać jedynie pozwanego. Ponadto skutki rezygnacji
z tej działalności w sytuacji, gdy miał podstawy do przyjęcia, że do zawarcia
umowy dojdzie, byłyby bardzo dotkliwe, jak też nie przynosiłyby korzyści
uprawnionemu, jeśli pozwany wnosił opłaty, chociaż w niższej wysokości od
żądanej przez powoda. Przystępując do negocjacji powód nie posiadał
zatwierdzonych tabel stawek, a uzyskanie tego okazało się niemożliwe. Przyjęcie
stawki określonej w opisanym kontrakcie, proponowanej również pozwanemu
powinno być brane pod uwagę w toku uzgodnień, nie ma jednak podstaw do oceny,
czy obstając przy tej stawce powód dążył do skłonienia pozwanego do przyjęcia
warunków obciążających go nadmiernymi opłatami, których poniesienie
niweczyłoby sens prowadzenia działalności. Nie można przy tym pominąć
18
przewidzianego art. 106 ust. 2 p.a.p.p. obowiązku organizacji zbiorowego
zarządzania prawami autorskimi zawierania, także z operatorami sieci kablowych,
umów na warunkach odpowiednich, typowych, które nie doprowadzą do
zablokowania rozpowszechniania utworu. Dbałość o efektywne wykorzystywanie
utworów uwzględniać powinna interesy uprawnionych podmiotów oraz zapewniać
operatorom sieci odpowiednie i typowe wynagrodzenie za rozpowszechnianie.
Podkreślenia wymaga istnienie związku pomiędzy osiągnięciem i rozmiarem
korzyści a przymiotami i możliwościami korzystającego. Wysokość korzyści zawsze
będzie następstwem działań korzystającego, w tym także zaangażowania innych
osób, nakładów finansowych, czynności organizacyjnych, zaś wartość autorskich
praw, nie tylko majątkowych, jest ściśle związana z ich rozpowszechnianiem. Bez
należytego rozpatrzenia wszystkich aspektów łączących się z przyczynami, które
stanowiły przeszkodę w zawarciu umowy oraz charakteru tego roszczenia
przedwczesne było nałożenie na pozwanego obowiązku zapłaty trzykrotności
stosownego wynagrodzenia.
Nietrafnie podniesiony został w skardze kasacyjnej powoda zarzut błędnej
wykładni art. 79 ust 1pkt 3 lit.b w związku z art. 110 p.a.p.p. Wymienione
uregulowanie określa omówiony już środek ochrony, podobnie jak i art. 79 ust.1
p.a.p.p. w postaci dwu - lub trzykrotnego stosownego wynagrodzenia.
Wypowiedziany został w orzecznictwie pogląd, podzielany w rozpoznawanej
sprawie, że „stosowne wynagrodzenie”, to takie wynagrodzenie, jakie otrzymałby
uprawniony, gdyby osoba, która naruszyła zarządzane przez niego autorskie prawa
majątkowe zawarła umowę o korzystanie z nich w zakresie dokonanego naruszenia
(por. powoływane już wyroki Sądu Najwyższego z dnia 25 marca 2004 r., II CK
90/03; z dnia 20 listopada 2006 r., II CSK 245/06; i z dnia 13 grudnia 2007 r.,
I CSK 321/07). Znajduje ono również potwierdzenie w treści obecnie
obowiązującego art. 79 ust. 1 pkt 3 lit b p.a.p.p., stanowiącej, że chodzi
o wynagrodzenie, które w chwili jego dochodzenia byłoby należne tytułem
udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z praw autorskich. To z kolei
wynagrodzenie ustalane jest odpowiednio do wskazań objętych art. 110 p.a.p.p.
Nie ma racjonalnych podstaw do przyjmowania na gruncie ustawy, że zwrotowi
„wynagrodzenie” należałoby przypisywać różne znaczenie. Przemawia za takim
jego rozumieniem również charakter omówionego środka i cel, którym jest
19
określenie rekompensaty w odniesieniu do miernika adekwatnego do korzyści, jaką
uprawniony powinien uzyskać w ramach eksploatowania jego utworu oraz
relatywnie łatwego do ustalenia. Ze stanowiska wyrażonego w wyroku Sądu
Najwyższego z dnia 3 marca 2006 r., II CSK 59/05 wynika, że art. 110 p.a.p.p. nie
może stanowić podstawy prawnej roszczeń związanych z korzystaniem z utworu
bez zgody uprawnionego. Brak natomiast podstaw do przyjmowania, że wyłącza
możliwość określania stosownego wynagrodzenia przy uwzględnieniu kryteriów
objętych art. 110 p.a.p.p. Odmienne stanowisko skarżącego nie znajduje
potwierdzenia ani w treści przepisu ani jego wykładni. Nie można wykluczyć, że
będą to stawki powszechnie stosowane w obrocie, które powinny nawiązywać do
zakresu zobowiązania pozwanego, w tym także sumy jego obciążeń. W odniesieniu
do podstaw ustalania wysokości tego wynagrodzenia sformułowany został
w orzecznictwie postulat, że w sytuacji braku tabel, co dotyczy okresu objętego
powództwem, należy ją wyznaczyć z uwzględnieniem wpływów osiąganych
z korzystania z utworu oraz charakteru i zakresu korzystania z niego (art. 110
p.a.p.p.). należy również brać pod uwagę rynkowe stawki w kraju, a także za
granicą oraz stawki stosowane przez organizacje zbiorowego zarządzania na
danym polu eksploatacji, jak też czasowe oznaczenie stanu wyznaczania go
(por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 15 września 2004 r., III CK 366/03, OSNC
2005/7-8/141; z dnia 29 listopada 2006 r., II CSK 245/06 i z dnia 13 grudnia
2007 r., I CSK 321/07). Rozmiar wynagrodzenia powinien z jednej strony
uwzględniać zapewnienie osobom uprawnionym odpowiedni poziom ochrony,
a z drugiej uzasadnione interesy użytkowników, co sprzeciwia się narzucaniu im
uciążliwych warunków, a w tym rażąco wygórowanych stawek, sprawiających, że
w zasadzie korzystanie z autorskich praw majątkowych nie będzie dostępne.
Należy również zwrócić uwagę na istotę zbiorowego zarządzania prawami
autorskimi, polegającą na jednakowym traktowaniu korzystających z tych praw,
będących w takim samym położeniu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 maja
1999 r., I CKN 1139/97, OSNC 2000/1/6). W rozpoznawanej sprawie nie można
pominąć argumentów zawartych w orzeczeniu Komisji Prawa Autorskiego, które
chociaż nie mają wiążącego charakteru, to jednak nie bez znaczenia jest rola tej
Komisji w kształtowaniu wysokości stawek do czasu uchylenia art. 105 ust. 3 oraz
po wprowadzeniu, z dniem 21 października 2010 r. art. 1101
ustawą z dnia 8 lipca
20
2010 r. o zmianie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych i o kosztach
sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 152, poz.1016). Oparcie wyznaczenia
stosownego wynagrodzenia o rozważenie wszystkich okoliczności sprawy,
odpowiednio do art. 322 k.p.c., stanie się dopuszczalne, jeśli mimo
przeprowadzenia wymaganych dowodów nie będzie możliwe ścisłe określenie jego
wysokości.
Z powyższych względów zaskarżony wyrok należało uchylić i sprawę
przekazać Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania na podstawie art.
39815
§ 1 k.p.c. Rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego
pozostawione zostało końcowemu orzeczeniu w oparciu o art. 108 § 2 w związku
z art. 39821
k.p.c.
db