II CZ 195/11
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Izby:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:31-01-2013
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:I CZ 111/09 I CZ 112/09 II CZ 139/11 II CZ 75/09 II CZ 87/09 III CZ 32/11 IV CZ 117/11 V CSK 292/06 V CZ 103/11 V CZ 54/11 I CZ 110/07 IV PZ 61/76
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt II CZ 195/11
POSTANOWIENIE
Dnia 5 kwietnia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Antoni Górski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Wojciech Katner
SSN Marian Kocon
w sprawie z powództwa C. J.
przeciwko Skarbowi Państwa - Zakładowi Karnemu w Ł.
o ochronę dóbr osobistych,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 5 kwietnia 2012 r.,
zażalenia powoda
na postanowienie o kosztach zawarte w pkt. 2 wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 25 sierpnia 2011 r.,
oddala zażalenie; zasądza od powoda na rzecz Skarbu
Państwa - Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa 120
(sto dwadzieścia) zł kosztów postępowania zażaleniowego.
Uzasadnienie
2
Wyrokiem z dnia 25 sierpnia 2011 r. Sąd Apelacyjny w sprawie o ochronę
dóbr osobistych i zapłatę z powództwa C. J. przeciwko Skarbowi Państwa -
Zakładowi Karnemu w Ł. oddalił apelację powoda (pkt 1); zasądził od powoda na
rzecz pozwanego kwotę 1.800 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego
w postępowaniu apelacyjnym (pkt 2); jak również przyznał i nakazał wypłacić
pełnomocnikowi powoda kwotę 2.214 zł tytułem kosztów nieopłaconej pomocy
prawnej udzielonej powodowi z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.
W zażaleniu skarżący zarzucał naruszenie art. 102 k.p.c. przez jego
niezastosowanie. Stwierdzono, że sytuacja majątkowa powoda nie pozwala
na poniesienie kosztów procesu, w związku z czym zachodzi szczególnie
uzasadniony przypadek, o którym mowa we wskazanym przepisie. Skarżący wnosił
o uchylenie zaskarżonego postanowienia zamieszczonego w pkt 2 wyroku z dnia
25 sierpnia 2011 r. W odpowiedzi na zażalenia pozwany wnosił o oddalenie
zażalenie i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu
za postępowanie zażaleniowe.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarżący wskazał, że sąd pierwszej instancji na podstawie art. 102 k.p.c.,
mając na względzie trudną sytuację materialną strony powodowej, odstąpił od
obciążenia jej kosztami procesu poniesionymi przez pozwanego (k. - 219).
Sąd Apelacyjny przyjął ustalenia Sądu pierwszej instancji jako własne i nie poczynił
własnych ustaleń podejmując decyzję o braku podstaw do zastosowania art. 102
k.p.c. wskazał, że „sam fakt odbywania kary pozbawienia wolności i nie posiadanie
dochodów nie jest wypadkiem szczególnie uzasadnionym, natomiast powód nie
wskazał żadnych okoliczności, które do takiego wypadku można by zaliczyć”. Sąd
orzekł o kosztach postępowania apelacyjnego na podstawie art. 98 k.p.c. w zw.
z art. 391 § 1 k.p.c. (k. - 245). Skarżący zarzucił, że wyrok sądu drugiej instancji nie
zawiera żadnych nowych argumentów przeciwko zastosowaniu art. 102 k.p.c.
Zgodnie z art. 108 § 1 k.p.c. sąd rozstrzyga o kosztach w każdym orzeczeniu
kończącym sprawę w instancji. Zgodnie z art. 98 § 1 k.p.c., strona przegrywająca
sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne
3
do celowego dochodzenia praw i celowej obrony. Powołany przepis ustanawia dwie
zasady rozstrzygania o kosztach procesu, tj. zasadę odpowiedzialności za wynik
procesu oraz zasadę orzekania o zwrocie kosztów niezbędnych i celowych.
Wyjątkiem od wskazanej reguły jest orzeczenie o kosztach postępowania na
podstawie art. 102 k.p.c., według którego w wypadkach szczególnie uzasadnionych
sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać
jej w ogóle kosztami. Przepis ten wyraża zasadę słuszności w orzekaniu
o kosztach, stanowiąc wyjątek od zasady odpowiedzialności za wynik procesu.
Podstawę do jego zastosowania stanowią konkretne okoliczności danej sprawy,
przekonujące o tym, że w danym przypadku obciążenie strony przegrywającej
kosztami procesu na rzecz przeciwnika byłoby niesłuszne, czy wręcz
niesprawiedliwe. Art. 102 k.p.c. znajduje zastosowanie „w wypadkach szczególnie
uzasadnionych”, które nie zostały ustawowo zdefiniowane i są każdorazowo
oceniane przez sąd orzekający na tle okoliczności konkretnej sprawy.
Do okoliczności tych zalicza się m.in. sytuację majątkową i osobistą strony,
powodującą, że obciążenie jej kosztami może pozostawać w kolizji z zasadami
współżycia społecznego. Przy zastosowaniu art. 102 k.p.c. mogą być również
brane pod uwagę okoliczności dotyczące charakteru sprawy (por. postanowienie
SN z dnia 21 lipca 2011 r., V CZ 54/11, niepubl.).
Treść art. 102 k.p.c. przemawia za tezą, że jego wykładnia nie może być
rozszerzająca (por. postanowienia SN z dnia 13 października 1976 r., IV PZ 61/76,
LEX nr 7856; z dnia 26 stycznia 2007 r., V CSK 292/06, LEX nr 232807; z dnia
12 stycznia 2012 r., IV CZ 117/11, niepubl.), a w konsekwencji zastosowanie art.
102 k.p.c. może mieć miejsce wyłącznie w sytuacjach wyjątkowych.
Zastosowanie art. 102 k.p.c. wymaga dokonania oceny ostatecznego wyniku
sprawy, lecz podlega dyskrecjonalnej ocenie sędziowskiej. Ustalenie, czy takie
szczególne wypadki zachodzą, ustawodawca pozostawił swobodnej ocenie sądu.
Ocena ta powinna uwzględniać wszystkie okoliczności, które mogą mieć wpływ na
jej podjęcie. Rozstrzygnięcie w tym zakresie może zostać skutecznie
zakwestionowane w ramach kontroli instancyjnej jedynie w razie oczywistego
naruszenia reguł zastosowania art. 102 k.p.c. Wymaga jednak podkreślenia,
4
że skorzystanie ze wskazanego przepisu jest suwerennym uprawnieniem
jurysdykcyjnym sądu orzekającego (por. wyrok SN z dnia 22 listopada 2006 r.,
V CSK 292/06, niepubl.; postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 13 grudnia
2007 r., I CZ 110/07, niepubl.; z dnia 11 lutego 2010 r., I CZ 112/09, niepubl.; z dnia
13 lipca 2011 r., III CZ 32/11, niepubl., z dnia 25 stycznia 2012 r., V CZ 103/11,
niepubl.). Subiektywne przekonanie strony o swojej racji, potwierdzone
w orzeczeniu Sądu pierwszej instancji, lecz odmiennie ocenione przez Sąd
odwoławczy, nie może stanowić podstawy do żądania zastosowania art. 102 k.p.c.,
ani dowodzić istnienia powinności tego Sądu zastosowania wymienionego przepisu
(postanowienia SN z dnia 13 stycznia 2007 r., I CZ 110/07, niepubl.; z dnia
27 stycznia 2010 r., II CZ 75/09, niepubl.; z dnia 27 stycznia 2010 r. II CZ 87/09,
niepubl.; z dnia 11 lutego 2010 r., I CZ 111/09, niepubl.; z dnia 15 grudnia 2011 r.,
II CZ 139/11, niepubl.).
Zastosowanie art. 102 k.p.c. uzależnione jest zatem od oceny sądu
rozpoznającego sprawę, kompetencja Sądu Apelacyjnego ma charakter
dyskrecjonalny. Dokonana w tym zakresie ocena sądu pierwszej instancji nie ma
wiążącego charakteru dla sądu odwoławczego, który orzeka w przedmiocie
kosztów postępowania apelacyjnego. Sąd Apelacyjny przedstawił wywód
odnoszący się do braku podstaw zastosowania normy wyrażonej w art. 102 k.p.c.
Analiza uzasadnienia Sądu Apelacyjnego nie uzasadnia twierdzenia, by miało
miejsce oczywiste naruszenie reguł zastosowania art. 102 k.p.c.
Biorąc to pod uwagę Sąd Najwyższy na podstawie art. 3941
§ 3 w zw. z art.
39814
k.p.c. zażalenie oddalił.
POSTANOWIENIE
Dnia 5 kwietnia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Antoni Górski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Wojciech Katner
SSN Marian Kocon
w sprawie z powództwa C. J.
przeciwko Skarbowi Państwa - Zakładowi Karnemu w Ł.
o ochronę dóbr osobistych,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 5 kwietnia 2012 r.,
zażalenia powoda
na postanowienie o kosztach zawarte w pkt. 2 wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 25 sierpnia 2011 r.,
oddala zażalenie; zasądza od powoda na rzecz Skarbu
Państwa - Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa 120
(sto dwadzieścia) zł kosztów postępowania zażaleniowego.
Uzasadnienie
2
Wyrokiem z dnia 25 sierpnia 2011 r. Sąd Apelacyjny w sprawie o ochronę
dóbr osobistych i zapłatę z powództwa C. J. przeciwko Skarbowi Państwa -
Zakładowi Karnemu w Ł. oddalił apelację powoda (pkt 1); zasądził od powoda na
rzecz pozwanego kwotę 1.800 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego
w postępowaniu apelacyjnym (pkt 2); jak również przyznał i nakazał wypłacić
pełnomocnikowi powoda kwotę 2.214 zł tytułem kosztów nieopłaconej pomocy
prawnej udzielonej powodowi z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.
W zażaleniu skarżący zarzucał naruszenie art. 102 k.p.c. przez jego
niezastosowanie. Stwierdzono, że sytuacja majątkowa powoda nie pozwala
na poniesienie kosztów procesu, w związku z czym zachodzi szczególnie
uzasadniony przypadek, o którym mowa we wskazanym przepisie. Skarżący wnosił
o uchylenie zaskarżonego postanowienia zamieszczonego w pkt 2 wyroku z dnia
25 sierpnia 2011 r. W odpowiedzi na zażalenia pozwany wnosił o oddalenie
zażalenie i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu
za postępowanie zażaleniowe.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarżący wskazał, że sąd pierwszej instancji na podstawie art. 102 k.p.c.,
mając na względzie trudną sytuację materialną strony powodowej, odstąpił od
obciążenia jej kosztami procesu poniesionymi przez pozwanego (k. - 219).
Sąd Apelacyjny przyjął ustalenia Sądu pierwszej instancji jako własne i nie poczynił
własnych ustaleń podejmując decyzję o braku podstaw do zastosowania art. 102
k.p.c. wskazał, że „sam fakt odbywania kary pozbawienia wolności i nie posiadanie
dochodów nie jest wypadkiem szczególnie uzasadnionym, natomiast powód nie
wskazał żadnych okoliczności, które do takiego wypadku można by zaliczyć”. Sąd
orzekł o kosztach postępowania apelacyjnego na podstawie art. 98 k.p.c. w zw.
z art. 391 § 1 k.p.c. (k. - 245). Skarżący zarzucił, że wyrok sądu drugiej instancji nie
zawiera żadnych nowych argumentów przeciwko zastosowaniu art. 102 k.p.c.
Zgodnie z art. 108 § 1 k.p.c. sąd rozstrzyga o kosztach w każdym orzeczeniu
kończącym sprawę w instancji. Zgodnie z art. 98 § 1 k.p.c., strona przegrywająca
sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne
3
do celowego dochodzenia praw i celowej obrony. Powołany przepis ustanawia dwie
zasady rozstrzygania o kosztach procesu, tj. zasadę odpowiedzialności za wynik
procesu oraz zasadę orzekania o zwrocie kosztów niezbędnych i celowych.
Wyjątkiem od wskazanej reguły jest orzeczenie o kosztach postępowania na
podstawie art. 102 k.p.c., według którego w wypadkach szczególnie uzasadnionych
sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać
jej w ogóle kosztami. Przepis ten wyraża zasadę słuszności w orzekaniu
o kosztach, stanowiąc wyjątek od zasady odpowiedzialności za wynik procesu.
Podstawę do jego zastosowania stanowią konkretne okoliczności danej sprawy,
przekonujące o tym, że w danym przypadku obciążenie strony przegrywającej
kosztami procesu na rzecz przeciwnika byłoby niesłuszne, czy wręcz
niesprawiedliwe. Art. 102 k.p.c. znajduje zastosowanie „w wypadkach szczególnie
uzasadnionych”, które nie zostały ustawowo zdefiniowane i są każdorazowo
oceniane przez sąd orzekający na tle okoliczności konkretnej sprawy.
Do okoliczności tych zalicza się m.in. sytuację majątkową i osobistą strony,
powodującą, że obciążenie jej kosztami może pozostawać w kolizji z zasadami
współżycia społecznego. Przy zastosowaniu art. 102 k.p.c. mogą być również
brane pod uwagę okoliczności dotyczące charakteru sprawy (por. postanowienie
SN z dnia 21 lipca 2011 r., V CZ 54/11, niepubl.).
Treść art. 102 k.p.c. przemawia za tezą, że jego wykładnia nie może być
rozszerzająca (por. postanowienia SN z dnia 13 października 1976 r., IV PZ 61/76,
LEX nr 7856; z dnia 26 stycznia 2007 r., V CSK 292/06, LEX nr 232807; z dnia
12 stycznia 2012 r., IV CZ 117/11, niepubl.), a w konsekwencji zastosowanie art.
102 k.p.c. może mieć miejsce wyłącznie w sytuacjach wyjątkowych.
Zastosowanie art. 102 k.p.c. wymaga dokonania oceny ostatecznego wyniku
sprawy, lecz podlega dyskrecjonalnej ocenie sędziowskiej. Ustalenie, czy takie
szczególne wypadki zachodzą, ustawodawca pozostawił swobodnej ocenie sądu.
Ocena ta powinna uwzględniać wszystkie okoliczności, które mogą mieć wpływ na
jej podjęcie. Rozstrzygnięcie w tym zakresie może zostać skutecznie
zakwestionowane w ramach kontroli instancyjnej jedynie w razie oczywistego
naruszenia reguł zastosowania art. 102 k.p.c. Wymaga jednak podkreślenia,
4
że skorzystanie ze wskazanego przepisu jest suwerennym uprawnieniem
jurysdykcyjnym sądu orzekającego (por. wyrok SN z dnia 22 listopada 2006 r.,
V CSK 292/06, niepubl.; postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 13 grudnia
2007 r., I CZ 110/07, niepubl.; z dnia 11 lutego 2010 r., I CZ 112/09, niepubl.; z dnia
13 lipca 2011 r., III CZ 32/11, niepubl., z dnia 25 stycznia 2012 r., V CZ 103/11,
niepubl.). Subiektywne przekonanie strony o swojej racji, potwierdzone
w orzeczeniu Sądu pierwszej instancji, lecz odmiennie ocenione przez Sąd
odwoławczy, nie może stanowić podstawy do żądania zastosowania art. 102 k.p.c.,
ani dowodzić istnienia powinności tego Sądu zastosowania wymienionego przepisu
(postanowienia SN z dnia 13 stycznia 2007 r., I CZ 110/07, niepubl.; z dnia
27 stycznia 2010 r., II CZ 75/09, niepubl.; z dnia 27 stycznia 2010 r. II CZ 87/09,
niepubl.; z dnia 11 lutego 2010 r., I CZ 111/09, niepubl.; z dnia 15 grudnia 2011 r.,
II CZ 139/11, niepubl.).
Zastosowanie art. 102 k.p.c. uzależnione jest zatem od oceny sądu
rozpoznającego sprawę, kompetencja Sądu Apelacyjnego ma charakter
dyskrecjonalny. Dokonana w tym zakresie ocena sądu pierwszej instancji nie ma
wiążącego charakteru dla sądu odwoławczego, który orzeka w przedmiocie
kosztów postępowania apelacyjnego. Sąd Apelacyjny przedstawił wywód
odnoszący się do braku podstaw zastosowania normy wyrażonej w art. 102 k.p.c.
Analiza uzasadnienia Sądu Apelacyjnego nie uzasadnia twierdzenia, by miało
miejsce oczywiste naruszenie reguł zastosowania art. 102 k.p.c.
Biorąc to pod uwagę Sąd Najwyższy na podstawie art. 3941
§ 3 w zw. z art.
39814
k.p.c. zażalenie oddalił.