Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 291/11
POSTANOWIENIE
Dnia 22 czerwca 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Barbara Myszka (przewodniczący)
SSN Anna Owczarek (sprawozdawca)
SSN Hubert Wrzeszcz
Protokolant Piotr Malczewski
w sprawie z powództwa R. R.
przeciwko " PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna" S.A.
(poprzednio: "PGE Elektrownia " S.A.)
z udziałem interwenienta ubocznego R. H.
o stwierdzenie nieważności ewentualnie uchylenie uchwały Walnego
Zgromadzenia,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 22 czerwca 2012 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 9 marca 2011 r.,
I. odrzuca skargę kasacyjną w stosunku do R.
R.,
II. zasądza od pozwanego na rzecz powódki kwotę
270,- zł (dwieście siedemdziesiąt) tytułem zwrotu kosztów
postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy zarządził połączenie w celu łącznego rozpoznania, sprawy z
powództwa R. R. i sprawy z powództwa W. S. przeciwko pozwanemu PGE
Elektrownia SA (obecnie PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna SA
), których żądanie główne obejmowało stwierdzenie nieważności uchwały nr 3
Walnego Zgromadzenia Akcjonariuszy PGE Elektrownia SA z dnia 28 czerwca
2010 r., dotyczącej podziału zysku netto za rok obrotowy 2009 w zakresie § 2, w
części dotyczącej ustalenia dnia dywidendy na dzień 17 sierpnia 2010r., a żądanie
ewentualne - uchylenie wskazanej uchwały w tym samym zakresie. Powodowie byli
akcjonariuszami pozwanej spółki.
Powódka R. R. wskazała w pozwie jako wartość przedmiotu sporu kwotę
37.741 zł, a powód W. S. kwotę 90.366 zł. Kwoty te odpowiadały wysokości
dywidendy za rok 2009r. nieuzyskanej przez powodów z powodu wyznaczenia
wskazanej daty, jako dnia według którego ustala się listę akcjonariuszy
uprawnionych do udziału w zysku za dany rok obrotowy (art. 348 § 2 k.s.h.).
Wartość przedmiotu sporu oznaczona przez powodów nie była przedmiotem
sprawdzenia przez Sąd pierwszej instancji.
Sąd Okręgowy wyrokiem łącznym z dnia 9 listopada 2010 r. oddalił
powództwa główne i ewentualne obojga powodów.
Apelację od powyższego wyroku wnieśli oboje powodowie. W toku
postępowania odwoławczego interwencję uboczną po stronie powódki R. R. zgłosił
R. H. - inny akcjonariusz spółki wskazując, że był posiadaczem takiej samej liczby
akcji (142) jak powódka i nie uzyskał dywidendy w takiej samej wysokości (37.741
zł).
Sąd Apelacyjny wyrokiem łącznym z dnia 9 marca 2011r. zmienił
zaskarżony wyrok w ten sposób, że stwierdził nieważność uchwały nr 3 Walnego
Zgromadzenia spółki PGE Elektrownia S.A., które odbyło się w dniu 28 czerwca
2010r., w sprawie podziału zysku netto za okres od dnia 1 stycznia 2009r. do dnia
31 grudnia 2009r. - w zakresie § 2 tej uchwały, w części dotyczącej ustalenia dnia
dywidendy, oraz zasądził od strony pozwanej na rzecz powódki R. R. kwotę 4560
zł, a na rzecz powoda W. S. kwotę 4360 zł tytułem zwrotu kosztów procesu a także
3
zasądził od strony pozwanej na rzecz powodów R. R. i W. S. po 4270 zł, a na
rzecz interwenienta ubocznego R. H. 400 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania
apelacyjnego.
Skargi kasacyjne od powyższego wyroku wniósł pozwany wskazując (1)
w skardze zaskarżającej wyrok sądu odwoławczego w sprawie z powództwa R. R.
jako wartość przedmiotu zaskarżenia kwotę 21.513.828 zł, (2) w sprawie z
powództwa W. S. jako wartość przedmiotu zaskarżenia kwotę 21.513.828 zł.
Zdaniem skarżącego wartość ta odpowiada jego interesowi majątkowemu,
wyrażającemu się sumą potencjalnych kwot które, w wypadku zmiany dnia
dywidendy, musiałby wypłacić akcjonariuszom. W skardze zaskarżającej
wyrok sądu odwoławczego w sprawie z powództwa R. R. pozwany wskazał jako
alternatywną wartość przedmiotu zaskarżenia kwotę 75.482 zł, stanowiącą sumę
wartości dywidend wskazanych przez powódkę i interwenienta ubocznego R. H.
Powódka R. R. i interwenient uboczny R. Ha. wnieśli o odrzucenie skargi
kasacyjnej.
Sąd Najwyższy zważył:
1/ Wartość przedmiotu zaskarżenia, od której uzależniona jest
dopuszczalność wniesienia skargi kasacyjnej w sprawach majątkowych pozostaje
w związku z zakresem zaskarżenia. Co do zasady odpowiada ona wartości
przedmiotu sporu i może być od niej wyższa jeżeli, w trakcie rozpoznawania
sprawy, doszło do zmiany polegającej na rozszerzeniu powództwa lub niższa gdy
zakres przedmiotu zaskarżenia nie obejmuje całego rozstrzygnięcia.
W szczególnych wypadkach może wyrażać się również inną kwotą, adekwatną do
przedmiotu zaskarżenia (np. obejmującego tylko odsetki od należności głównej).
Uprawnieniem Sądu Najwyższego jest dokonanie z urzędu sprawdzenia wartości
przedmiotu zaskarżenia wskazanej w skardze kasacyjnej, jako determinującej
dopuszczalność jej wniesienia (ograniczenia ratione valoris). Orzecznictwo sądowe
i nauka prawa zajmują jednakowe stanowisko co do tego, że rozróżnienie między
prawami majątkowymi i niemajątkowymi wymaga ustalenia czy prawa te są
4
bezpośrednio uwarunkowane interesem ekonomicznym uprawnionego. Jeżeli
chronione dobro ma wartość ekonomiczną i bezpośrednio wpływa na tę sferę, to
sprawa ma charakter majątkowy (por. uchwały Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia
2005r., III CZP 111/05, OSNC 2006, nr 11, poz. 183, z dnia 16 października 2009r.,
III CZP 54/09, OSNC 2010, nr 3, poz. 340, z dnia 17 listopada 2009 r., III CZP
92/09, OSNC-ZD 2010, nr 3, poz. 72). Szereg wątpliwości budzi, z uwagi na
niejednolity przedmiot, krzyżowanie się interesów ekonomicznych i korporacyjnych,
ustalenie charakteru sprawy w sprawach dotyczących uchwał spółek prawa
handlowego. Przyjmuje się, że decyduje o niej przedmiot zaskarżonej uchwały
(por. orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 3 października 2001 r., V CZ 150/01,
OSNC 2002, nr 6, poz. 78, z dnia 9 stycznia 2003 r., I CK 339/02, nie publ., z dnia
7 listopada 2003r., I CK 349/03, nie publ., z dnia 24 czerwca 2004 r., III CZ 41/04,
nie publ., z dnia 28 października 2004r., III CK 428/04, nie publ., z dnia 7 lipca
2005r., V CZ 81/05, nie publ., z dnia 23 czerwca 2006r., III CSK 100/06, nie publ., z
dnia 3 sierpnia 2006 r., IV CZ 65/06, nie publ., z dnia 22 października 2010 r.,
V CSK 160/10, nie publ.). Podkreśla się również, że skoro ochrona jest udzielana
co do uchwały wpływającej w konkretny sposób na prawa i obowiązki skarżącego,
to wartość ta ustalana jest indywidualnie w danej sprawie i determinuje ją interes
powoda. Pozwana spółka, nie przecząc, że przedmiotem skargi kasacyjnej jest
sprawa o prawa majątkowe, interes majątkowy powódki wyraża się wysokością
dywidendy za rok 2009, która mogłaby jej przysługiwać w wypadku ustalenia
innego dnia, według którego ustala się listę akcjonariuszy uprawnionych do udziału
w zysku za dany rok obrotowy, wskazała że w niniejszej sprawie wartość
przedmiotu sporu (zaskarżenia) jest dla obu stron odmienna. Z uwagi na
rozszerzoną prawomocność wyroku stwierdzającego nieważność uchwały
w przedmiocie daty dywidendy (art. 427 § 1 i 4 k.s.h.) orzeczenie uwzględniające
powództwo przesądza nie tylko o prawie majątkowym powódki, ale i rodzi
zobowiązania majątkowe wobec tych akcjonariuszy, którym w następstwie
ustalenia wskazanej daty dywidendy nie przyznano uprawnienia do nagrody
z zysku. Zobowiązania te łącznie obejmują kwotę 21.513.828 zł, wskazaną jako
wartość przedmiotu zaskarżenia. Podnosząc, że art. 3982
k.p.c. powinien być
interpretowany ściśle, skarżący wyprowadza z niego nakaz tłumaczenia wszelkich
5
wątpliwości na rzecz dopuszczalności wniesienia skargi kasacyjnej. Stanowisko
powyższe nie zasługuje na akceptację. Brak podstaw do przyjęcia wskazanej
wskazówki interpretacyjnej, która nie wynika ani wprost ani pośrednio z treści
wykładanej normy. Przeciwnie kolejne zmiany ustawowe, przekształcające kasację
jako środek odwoławczy w postępowaniu trzyinstancyjnym w skargę kasacyjną
jako nadzwyczajny środek zaskarżenia, wprowadzenie kolejnych wyłączeń i
ograniczeń pozwala na stwierdzenie, że w obecnym stanie prawnym wskazana
skarga dopuszczalna jest nie jako zasada a wyjątek. Trybunał Konstytucyjny
również wielokrotnie podkreślał, że konstytucyjne prawo do sądu nie obejmuje
pozainstancyjnego postępowania kontrolnego przed Sądem Najwyższym (por.
wyrok z dnia 31 marca 2005r., SK 26/02, OTK-A 2005, nr 3, poz. 29, wyrok z dnia 6
października 2004r., SK 23/02, OTK-A 2004, nr 9A, poz. 89). Dla określenia
wartości przedmiotu zaskarżenia kasacyjnego przyjmować należy wartość
przedmiotu podlegającego rzeczywistemu rozpoznaniu i rozstrzygnięciu,
determinowanego żądaniem pozwu i indywidualnym interesem majątkowym osoby
dochodzącej udzielenia ochrony prawnej, tj. powoda. Uprawnienie procesowe
pozwanego ograniczone jest do zgłoszenia przed wdaniem się w spór co do istoty
sporu zarzutu, skutkującego sprawdzeniem wartości przedmiotu (art. 25 k.p.c.).
Odmienne stanowisko w istocie byłoby równoznaczne z dopuszczeniem
ponownego ustalania wartości przedmiotu sporu na etapie zaskarżania (środkiem
zwykłym lub nadzwyczajnym) z punktu widzenia pozwanego i to tylko w razie
wydania niekorzystnego dla niego rozstrzygnięcia. Takich czynności nie przewidują
obowiązujące przepisy procesowe. Oznacza to, że argumenty powołane przez
skarżącego, mimo ich wagi, de lege lata nie mogą być uwzględnione.
2/ Zgodnie z art. 219 k.p.c. sąd może zarządzić połączenie kilku
oddzielnych spraw, toczących się przed nim, w celu ich łącznego rozpoznania lub
także rozstrzygnięcia, jeżeli są one ze sobą w związku faktycznym bądź prawnym
lub mogły być połączone jednym pozwem. Zarządzenie o połączeniu ma charakter
techniczny i nie odbiera połączonym sprawom samodzielności. Oznacza to po
pierwsze że, na skutek połączenia powstaje po jednej lub obu stronach procesu
wielopodmiotowość, ale między tymi podmiotami nie nawiązuje się stosunek
6
współuczestnictwa procesowego. Przemawia za tym również treść art. 72 § 1
k.p.c. wskazującego, że współuczestnictwo zachodzi kiedy kilka osób występuje
w jednej sprawie w roli powodów lub pozwanych. Po drugie w każdej
z połączonych spraw zapada osobne rozstrzygnięcie, nawet jeżeli przybiera
procesową formę jednego orzeczenia. Ma ono wówczas charakter wyroku
łącznego, podlegającego samodzielnemu zaskarżeniu (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 22 września 1967r., I CR 158/67, OSNCP 1968r., nr 6, poz.
105, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 września 1983r., IV PR 101/83, OSPiKA
1984, nr 7-8, poz. 173). Orzecznictwo sądowe wskazuje również, że o charakterze
orzeczenia nie decyduje jego wadliwe oznaczenie, lub jego brak, tylko rzeczywista
sytuacja procesowa (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 listopada
1995r., I PRN 45/95, OSNCP 1996r., nr 12, poz. 172). Z tych względów
zaniechanie użycia tego zwrotu w sentencji wyroku odwoławczego nie zmienia
jego istoty. Konsekwentnie, skoro połączone sprawy zachowują odrębność,
wartość przedmiotu sporu i odpowiednio wartość przedmiotu zaskarżenia
połączonych spraw nie podlegają sumowaniu (por. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 10 lutego 2012 r., II CSK 439/11, nie publ.).
3/ Bezpodstawnie wskazuje skarżący, że wartość przedmiotu zaskarżenia
w odniesieniu do skargi kasacyjnej wyraża się sumą potencjalnej dywidendy
powódki i osoby, która zgłosiła interwencję uboczną po jej stronie. Bez wątpienia
interwencja powyższa, z uwagi na fakt, że wyrok uwzględniający powództwo
odnosi bezpośredni skutek prawny w stosunku między interwenientem
a pozwanym (rozszerzona prawomocność – art. 427 § 4 w zw. z § 1 k.s.h.), ma
charakter samoistny (art. 81 k.p.c.). Niemniej status procesowy interwenienta
ubocznego samoistnego, mimo odpowiedniego stosowania przepisów
o współuczestnictwie jednolitym, nie pozwala na przyjęcie, że staje się stroną
procesu. Może nią zostać jedynie za zgodą stron w wyniku wejścia w miejsce
strony, do której przystąpił (art. 83 k.p.c.) lub przekształceń podmiotowych (art. 194
§ 1 i 2 k.p.c.). Oznacza to, że wprawdzie interwenient uboczny samoistny ma
interes prawny w uzyskaniu wyroku zgodnego z żądaniem pozwu, którego
następstwem będzie potencjalny obowiązek świadczenia po stronie pozwanego,
7
ale brak podstawy do przyjęcia, że ten interes, tożsamy z interesem majątkowym,
determinuje i powinien być uwzględniany przy ustalaniu wartości przedmiotu
zaskarżenia.
W tym stanie rzeczy, skoro wskazana w art. 3982
§ 1 k.p.c. przesłanka
skargi kasacyjnej, złożonej przez powoda w sprawie z powództwa R. R., nie
została spełniona skarga – jako niedopuszczalna – w oparciu o art. 3986
§ 3 k.p.c.
podlega odrzuceniu.
O kosztach postępowania kasacyjnego postanowiono, uwzględniając
zasadę odpowiedzialności za wynik sprawy, w oparciu o art. 108 § 1 w zw. z art.
98 § 1 k.p.c. oraz § 13 ust. 4 pkt 2 w zw. z § 11 pkt 21 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności
adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy
prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1348 z późn. zm.).