Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 167/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 3 grudnia 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Myszka (przewodniczący)
SSN Romualda Spyt (sprawozdawca)
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska
w sprawie z wniosku M. K.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.
o podjęcie wypłaty emerytury,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 3 grudnia 2013 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 17 grudnia 2012 r.
1. oddala skargę kasacyjną,
2. zasądza od organu rentowego na rzecz wnioskodawcy
kwotę 120 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 19 grudnia 2011 r. Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w S. oddalił odwołanie M. K. od decyzji Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w S. z dnia 10 października 2011 r., mocą
2
której organ rentowy od 1 października 2011 r. wstrzymał wypłatę emerytury z
uwagi na kontynuowanie zatrudnienia przez ubezpieczonego.
Sąd Okręgowy ustalił, że decyzją z dnia 25 marca 2009 r. Zakład
Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. przyznał ubezpieczonemu M. K. prawo do
emerytury od 1 marca 2009 r., tj. od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek o
emeryturę. Ubezpieczony w dacie wydania decyzji i do chwili obecnej nie rozwiązał
stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego praca była wykonywana
bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury.
Na podstawie tak ustalonego stanu faktycznego sprawy Sąd Okręgowy
zważył, że odwołanie ubezpieczonego nie zasługuje na uwzględnienie ze względu
na treść art. 103a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz.
1227 ze zm.). Uznał, że wydana przez organ rentowy decyzja o zawieszeniu prawa
do emerytury do czasu rozwiązania stosunku pracy jest zgodna z obowiązującymi
przepisami.
Sąd Apelacyjny - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 17
grudnia 2012 r. zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że zobowiązał Zakład
Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. do podjęcia wypłaty emerytury M. K. od 1
października 2011 r.
Sąd drugiej instancji przywołał wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13
listopada 2012 r. w sprawie K 2/12, w którym orzeczono o niezgodności art. 28
ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz
niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 257, poz. 1726 ze zm.) w związku z art. 103a
ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, dodanego
przez art. 6 pkt 2 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r., w zakresie, w jakim znajduje
zastosowanie do osób, które nabyły prawo do emerytury przed 1 stycznia 2011 r.,
bez konieczności rozwiązania stosunku pracy, z zasadą ochrony zaufania
obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa wynikającą z art. 2
Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Sąd wskazał, że zgodnie z tym wyrokiem
wymieniony wyżej przepis utracił moc z dniem 22 listopada 2012 r., tj. z dniem jego
publikacji w Dzienniku Ustaw RP, na podstawie art. 190 ust. 3 Konstytucji RP. Po
wyeliminowaniu wskazanego przepisu z obrotu prawnego uznać należy, że brak
3
było podstawy do wstrzymania ubezpieczonemu prawa do emerytury od 1
października 2011 r., w związku z kontynuowaniem przez niego zatrudnienia.
Sąd podkreślił, że w kontekście rozstrzygnięcia o wadliwości zawieszenia
świadczenia nie ma znaczenia, że wskazany przepis pozostawał w porządku
prawnym tak w dacie wydania zaskarżonej decyzji, jak też w dacie orzekania przez
Sąd pierwszej instancji. Zauważył, że z utrwalonego stanowiska judykatury wynika,
iż nawet odroczenie wejścia w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego
(art. 190 ust. 3 Konstytucji RP) stwierdzającego sprzeczność przepisu ustawy z
Konstytucją nie stanowi przeszkody do uznania przez sąd, że przepis ten był
sprzeczny z Konstytucją od jego uchwalenia.
Organ rentowy wniósł skargę kasacyjną od tego wyroku, zarzucając mu
naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 190 ust. 3 Konstytucji RP z dnia 2
kwietnia 1997 r. oraz art. 103a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych w związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z
dnia 13 listopada 2012 r. (sygn. akt K 2/12).
W uzasadnieniu organ rentowy podniósł, że art. 190 Konstytucji RP stwarza
możliwość rozbieżnych interpretacji w odniesieniu do skutków orzeczeń Trybunału
Konstytucyjnego w ujęciu czasowym. Zdaniem skarżącego, utrata mocy
obowiązującej aktu normatywnego następuje z chwilą wejścia w życie wyroku
Trybunału Konstytucyjnego i orzeczenie ma w tym zakresie charakter
konstytutywny. Wykładnia semantyczna przemawia za taką tezą, gdyż utracić moc
obowiązującą może przepis, który wcześniej obowiązywał - utracić można bowiem,
to co wcześniej istniało.
Ustawodawca konstytucyjny expressis verbis zakłada możliwość, a nawet i
w pewnych sytuacjach nakaz obowiązywania normy niezgodnej z Konstytucją (w
wypadku odroczenia wejścia wyroku Trybunału Konstytucyjnego w życie), zatem
uznanie, że z chwilą utraty mocy obowiązującej norma wypada z systemu z mocą
wsteczną, byłoby przejawem nieracjonalności legislatora. Jednocześnie
Konstytucja zdaje się samodzielnie zakreślać granice retroaktywności orzeczeń, w
art. 190 ust. 4 przewiduje bowiem możliwość zmiany orzeczenia, decyzji lub innego
rozstrzygnięcia (w wyniku wznowienia lub innego odpowiedniego trybu
przewidywanego ustawą). Co więcej na poziomie wykładni funkcjonalnej byłoby
4
bardzo trudno uzasadnić retroaktywny skutek rozstrzygnięć w pewnych sytuacjach,
skoro mógłby on powodować paraliż instytucji państwa prawa. Utrata mocy
obowiązującej nie oznacza unieważnienia istniejącego wcześniej stanu prawnego,
które prowadziłoby do automatycznego unicestwienia z tą chwilą wszystkich
wcześniejszych konsekwencji prawnych. Co więcej, respekt dla pewności obrotu i
dążenie do uniknięcia negatywnych konsekwencji dla całości systemu przez
natychmiastowe wejście w życie wyroku Trybunału Konstytucyjnego przeważają w
pewnych sytuacjach nad konsekwentnym poszanowaniem gwarancji
konstytucyjnych, skoro sama Konstytucja dopuszcza przedłużone obowiązywanie
niekonstytucyjnej normy w wypadku odroczenia wejścia w życie wyroku Trybunału
Konstytucyjnego.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną ubezpieczony wniósł o jej oddalenie,
ponosząc, że nie można zgodzić się ze stanowiskiem organu rentowego, w świetle
którego orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego ma moc wsteczną tylko wówczas,
gdy Trybunał określił taki skutek w treści swojego wyroku. W orzecznictwie
przeważa zdecydowanie zapatrywanie, iż zasadą jest retroaktywne działanie
wyroków Trybunału Konstytucyjnego. Skutek prospektywny (ex nunc) orzeczeń
Trybunału jest wyjątkiem od tej zasady.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Trybunał Konstytucyjny orzeczeniem z dnia 13 listopada 2012 r., K 2/12
(Dz.U. z 2012 r. poz. 1285) uznał, że art. 28 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o
zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw w związku z
art. 103a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w
zakresie, w jakim znajduje zastosowanie do osób, które nabyły prawo do emerytury
przed 1 stycznia 2011 r., bez konieczności rozwiązania stosunku pracy, jest
niezgodny z zasadą ochrony zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez
nie prawa wynikającą z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
W utrwalonej judykaturze Sądu Najwyższego przyjmuje się, że skutkiem
uznania za niekonstytucyjne przepisów w określonym zakresie jest obowiązek
zapewnienia przez wszystkie sądy, które orzekły na podstawie niekonstytucyjnych
5
przepisów prawa, stanu zgodnego z Konstytucją w zakresie wiążąco
rozstrzygniętym wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego (por. uchwałę z dnia 23
stycznia 2001 r., III ZP 30/00, OSNAPiUS z 2001 r. nr 23, poz. 685 i wyroki: z dnia
5 września 2001 r., II UKN 542/00, OSNAPiUS z 2004 r. nr 2, poz. 36, z dnia 12
czerwca 2002 r., II UKN 419/01, OSNAPiUS z 2002 r. nr 23, poz. 58, z dnia 27
września 2002 r., II UKN 581/01, OSNAPiUS z 2002 r. nr 23, poz. 581, z dnia 18
grudnia 2002 r., I PKN 668/01, OSNAPiUS z 2004 r. nr 3, poz. 47, z dnia 18 maja
2010 r., III UK 2/10, OSNP 2011 nr 21-22, poz. 278 i z dnia 4 lipca 2012 r., III UK
132/11 - niepublikowany). Skoro uznane za niezgodne z Konstytucją przepisy
prawa naruszały ustawę zasadniczą już od dnia ich wejścia w życie (ex tunc),
przeto nie mogą być legalną podstawą orzekania przez sądy powszechne i Sąd
Najwyższy. Należy mieć tu na uwadze przepis art. 190 ust. 4 Konstytucji, który
traktuje orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego jako podstawę do wznowienia
postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie
określonych w przepisach właściwych dla danego postępowania. Jak podkreślił
Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 23 stycznia 2001 r., III ZP 30/00, wprawdzie z
treści art. 190 ust. 3 Konstytucji RP wynika, że dopiero ogłoszenie orzeczenia
Trybunału Konstytucyjnego o niekonstytucyjności zakwestionowanego przepisu
powoduje utratę jego mocy, tym niemniej utrata mocy nie jest równoznaczna ze
stwierdzeniem nieważności przepisu – w tym zaś zakresie orzeczeniu należy
przypisać skutek ex tunc.
Odnosząc się natomiast wprost do kwestii niekonstytucyjności art. 28 ustawy
z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz
niektórych innych ustaw w związku z art. 103a ustawy o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i skuteczności ex tunc orzeczenia Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 13 listopada 2012 r., K 2/12, to wskazać należy, że Sąd
Najwyższy wyraził już swoje stanowisko – zgodne z poglądami przedstawionymi
wyżej - w wyrokach z dnia 7 marca 2013 r., I UK 519/12 (niepublikowany), z dnia
25 kwietnia 2013 r., I UK 593/12 (niepublikowany) oraz z dnia 6 czerwca 2013 r.,
II UK 330/12 (niepublikowany).
Mając na uwadze powyższe Sąd Najwyższy na mocy art. 39814
k.p.c. orzekł
jak w sentencji. O kosztach postępowania kasacyjnego rozstrzygnięto po myśli art.
6
98 k.p.c. w związku z § 11 ust. 2 w związku z § 12 ust. 4 pkt 2 rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej
udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz.
1349 ze zm.).

II UK 167/13

Powołane przepisy:

Informacje o źródle orzeczenia:

Dodatkowe informacje:

Pełny tekst orzeczenia