Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 176/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 19 grudnia 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jan Górowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Anna Kozłowska
SSN Zbigniew Kwaśniewski
w sprawie z powództwa D. P.
przeciwko "B. C." Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością
z siedzibą w P.
z udziałem interwenienta ubocznego po stronie pozwanej - "I."
Spółki Akcyjnej z siedzibą w P .o stwierdzenie nieważności uchwał ,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 19 grudnia 2013 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 25 kwietnia 2012 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od pozwanej na rzecz
powódki kwotę 300 (trzysta) złotych tytułem zwrotu kosztów
postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
D. P. w pozwie skierowanym przeciwko pozwanemu B. C. sp. z o.o. wniosła
o stwierdzenie nieważności wszystkich uchwał nadzwyczajnego zgromadzenia
wspólników tej spółki, które odbyło się 31 stycznia 2011 r. w P. przy ul. U. [...] i
zostało zaprotokołowane przez asesora notarialnego J. B. - upoważnionego
zastępcę notariusz L. D. – Ż. (Rep. A [...]).
Wyrokiem z dnia 20 grudnia 2011 roku Sąd Okręgowy w P. stwierdził
nieważność uchwał Nadzwyczajnego Zgromadzenia Wspólników B. C. sp. z o.o. z
dnia 31 stycznia 2011 r.:
- uchwały nr 1 o treści: Nadzwyczajne Zgromadzenie Wspólników B. C.
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w P. postanawia
wybrać na Przewodniczącego niniejszego Zgromadzenia Wspólników Panią
M. F.,
- uchwały nr 2 o treści: Nadzwyczajne Zgromadzenie Wspólników B. C.
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w P. postanawia
przyjąć porządek obrad zaproponowany powyżej,
- uchwały nr 3 o treści: Nadzwyczajne Zgromadzenie Wspólników B. C.
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w P. postanawia
odwołać z Zarządu spółki pełniącego funkcję Członka Zarządu Pana S. A.,
- uchwały nr 4 o treści: Nadzwyczajne Zgromadzenie Wspólników B. C.
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w P. postanawia
powołać do Zarządu spółki do pełnienia funkcji Członka zarządu Pana T. P.,
- uchwały nr 5 o treści: Nadzwyczajne Zgromadzenie Wspólników B. C.
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w P. postanawia
wyrazić zgodę na wystąpienie przez Zarząd spółki z powództwem o
pociągnięcie do odpowiedzialności S. A. za szkodę wyrządzoną Spółce przy
sprawowaniu zarządu między innymi w sprawach transakcji z udziałem
Pani M. J.,
- uchwały nr 6 o treści: Nadzwyczajne Zgromadzenie Wspólników B. C.
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w P. postanawia
3
zobowiązać Zarząd spółki do wystąpienia z powództwem o pociągnięcie do
odpowiedzialności S. A. za szkodę wyrządzoną Spółce przy sprawowaniu
zarządu między innymi w sprawach transakcji z udziałem Pani M. J.,
- uchwały nr 7 o treści: Nadzwyczajne Zgromadzenie Wspólników B. C.
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w P. postanawia
zobowiązać Zarząd spółki do wystąpienia przeciwko Pani M. J. z
powództwem o zwrot kwoty 6.200.000 zł. tytułem zwrotu zaliczek do umów
przedwstępnych nabycia nieruchomości, które nie doszły do skutku,
- uchwały nr 8 o treści: Nadzwyczajne Zgromadzenie Wspólników B. C.
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w P. postanawia
zobowiązać Zarząd spółki do wystąpienia przeciwko spółce S. C. T. Spółka z
o. o. z powództwem o zwrot udzielonej pożyczki w kwocie 1.200.000 zł.
Niesporne było, że w spółce B. C. jest trzech wspólników: I. SA, której
przysługuje 50 udziałów i 50 % głosów na zgromadzeniu, S. A., któremu
przysługuje 25 udziałów i 25% głosów na zgromadzeniu i powódka D. P., której
przysługuje 25 udziałów i 25 % głosów na zgromadzeniu. Umowa spółki pozwanej
nie przewiduje szczególnych wymagań dotyczących kworum na zgromadzeniach
wspólników, czy też większości głosów wymaganej dla podjęcia ważnych uchwał.
Zgromadzenie wspólników jest ważne bez względu na reprezentowaną na nim
liczbę udziałów, a uchwały zapadają bezwzględną większością głosów o ile
przepisy kodeksu spółek handlowych nie stanowią inaczej
W pozwanej spółce nie została ustanowiona, ani rada nadzorcza, ani też
komisja rewizyjna, a umowa spółki nie przyznaje uprawnienia do zwołania
zgromadzenia wspólników żadnym osobom. Na dzień zwołania w dniu 31 stycznia
2011 r. spornego zgromadzenia zarząd był dwuosobowy: M. F. i wspólnik S. A.
Zgodnie z umową reprezentacja w spółce była łączna. Nie została podjęta uchwała
zarządu w sprawie zwołania zgromadzenia na dzień 31 stycznia 2011 r.
Poza tym Sąd Okręgowy ustalił, że wspólnikami pozwanej według stanu na
dzień 11 marca 2011 r. są: S. A., D. P. oraz I. Spółka Akcyjna z siedzibą w P., a
członkami zarządu M. F. i T. P.
4
Dnia 31 sierpnia 2010 r. T. P., działający jako prezes zarządu S. C. O. sp. z
o. o. w P., sporządził adresowane do Biura Rachunkowego E.-T.(ul. P.[…], […]P.),
prowadzonego przez S. A., pismo, zawierające oświadczenie S. C. O. sp. z o. o. w
P. o wypowiedzeniu umowy na prowadzenie ksiąg rachunkowych spółki z
zachowaniem miesięcznego okresu wypowiedzenia. Dnia 3 września 2010 r.
wysłano na adres: E. – T., ul. P.[…], P. przesyłkę listową poleconą nr 178581245.
W związku z tym, że wspólnicy pozwanej popadli w konflikt i współpraca
okazała się niemożliwa oraz w związku z sygnałami o zadłużeniu spółki i braku
możliwości reagowania z uwagi na brak dostępu do dokumentacji, M. F. podjęła
decyzję, aby zwołać nadzwyczajne zgromadzenie wspólników pozwanej w celu
zadecydowania, jak spółka ma funkcjonować. Była to osobista decyzja M. F., nie
było uchwały zarządu w tym zakresie.
M. F. podpisała datowane na dzień 14 stycznia 2011 r. i adresowane do
wszystkich wspólników pozwanej zawiadomienia o zwołaniu nadzwyczajnego
zgromadzenia wspólników B. C. Spółka z o. o., które miało odbyć się w dniu 31
stycznia 2011 r. Zawiadomienie zawierało porządek obrad zgromadzenia.
Dnia 14 stycznia 2011 r. pozwana spółka wysłała na adres: D. P., ul. T.[…],
[…] S. przesyłkę listową poleconą nr R (00)25900773 1 49932470 8. Tego samego
dnia pozwana wysłała na adres: S. A., ul. L., […] P. przesyłkę listową poleconą
nr R (00)25900773 1 49932471 5. Również tego samego dnia B. C. sp. z o.o.
wysłała na adres: I. S. A., ul. U.[…], […] P. przesyłkę listową poleconą nr R
(00)25900773 1 49932469 5.
Przesyłkę o numerze 149932471 doręczono do skrzynki pocztowej w dniu
18 stycznia 2011 r., albowiem klient poczty – S. A. złożył prośbę o doręczanie
listów poleconych do skrzynki. List polecony nr 149932470 został doręczony w dniu
19 stycznia 2011 r. do skrzynki pocztowej, zgodnie ze złożonym „Żądaniem
wkładania do skrzynki listów poleconych krajowych" z dnia 25 maja 2007r.
Dnia 24 stycznia 2011 r. D. P. wysłała do M. T. e-mail, zawierający dwa
załączone pliki pdf o następującej treści: „Szanowny Panie, Ja też w piątek
dostałam takie samo pismo jakie otrzymał S. Pozwalam je sobie wysłać do Pana
wraz z kopertą”. Pozdrawiam, D. P. (...)".
5
S. A. nie został zawiadomiony o zgromadzeniu wspólników z dnia 31
stycznia 2011 r. Wspólnik ten otrzymał korespondencję w styczniu 2011 r., która
została uznana za zawiadomienie go o walnym zgromadzeniu, natomiast w tej
korespondencji nie było żadnego zawiadomienia. W kopercie była kopia pisma w
sprawie dokumentacji spółki S. C. O. sp. z o.o. Była to korespondencja dotycząca
biura rachunkowego S. A. – E.-T. Niezwłocznie po otrzymaniu korespondencji
i skonsultowaniu z powódką, która otrzymała podobną korespondencję, S. A.
poprosił A. B. o wysłanie wiadomości e-mail ze skanami koperty i pisma, które było
w tej kopercie do M. T. w celu wyjaśnienia.
O walnym zgromadzeniu z dnia 31 stycznia 2011 r. S. A. dowiedział się od
M. T. w połowie lutego 2011 r. W terminie odbycia tego walnego zgromadzenia S.
A. był na wyjeździe wakacyjnym. Jako członek zarządu pozwanej S. A. nie
zwoływał tego zgromadzenia. S. A. nie uczestniczył też w żadnym posiedzeniu
zarządu, które dotyczyło sprawy uchwały o zwołaniu walnego zgromadzenia.
Powódka D. P. nie wiedziała, kto i w jakich okolicznościach zwołał
nadzwyczajne zgromadzenie wspólników pozwanego na dzień 31 stycznia 2011 r.
Powódka nie otrzymała zawiadomienia o zwołaniu zgromadzenia na ten dzień.
W kopercie, w której winno być zawiadomienie o zgromadzeniu wspólników,
znajdował się list dotyczący wypowiedzenia umowy o prowadzenie ksiąg
rachunkowych S. C. O. Spółka z o.o., kierowany do Biura Rachunkowego E.-T.
D. P. była zaskoczona tą korespondencją. Powódka jest pracownikiem Biura
Rachunkowego E. –T. od 2007 r. i nigdy wcześniej tego typu korespondencja na jej
adres zamieszkania nie przychodziła. O tym, że odbyło się zgromadzenie w dniu
31 stycznia 2011 r. już po tej dacie powiedział powódce S. A.
Dnia 31 stycznia 2011 r. asesor notarialny J. B. sporządziła protokół z
nadzwyczajnego zgromadzenia wspólników B. C. sp. z o.o. w formie aktu
notarialnego. W protokole odnotowano podjęcie uchwał objętych żądaniem pozwu.
W liście obecności na nadzwyczajnym zgromadzeniu wspólników
odnotowano obecność reprezentanta wspólnika I. S. A., dysponującego 150
głosami i nieobecność wspólników: S. A. i D. P., dysponujących łącznie 150
głosami.
6
Dnia 25 lipca 2011 r. Dyrektor Oddziału Rejonowego P. - Województwo
Poczty Polskiej S. A. oświadczył, że przesyłka polecona nr 149932470, nadana w
dniu 14 stycznia 2011r. w urzędzie pocztowym w P. pod adresem: D. P., S., T.[…],
[…] T. została doręczona w dniu 18 stycznia 2011r., zgodnie z dyspozycją
adresata, do jego skrzynki oddawczej.
Przed Sądem Rejonowym w P. toczy się postępowanie karne przeciwko M.
F. oskarżonej o popełnienie przestępstwa z art. 272 k.k.
Przesłuchany w toku postępowania przygotowawczego w charakterze
świadka S. A. zeznał między innymi: „W dniu 16 stycznia 2011 r. w mojej skrzynce
była przesyłka listowna polecona ze stemplem poczty z dnia 14 stycznia.
Przesyłka zawierała pismo ze spółki S. C. O. Sp. z o.o. do Biura Rachunkowego
E.-T., ul. P. […] P. Był podpis Prezesa Zarządu T. P. - a całe pismo kserokopią.
(...) Nie byłem zaproszony, powiadomiony o zgromadzeniu wspólników, które
odbyło się w dniu 31 stycznia 2011 r. Zgromadzenie nie odbyło się na pewno w
siedzibie spółki przy ul. P. […] w P. Z tego, co jest mi wiadomo, Pani D. P. również
nie została powiadomiona lub zaproszona w sposób prawny na zgromadzenie
wspólników i w nim nie uczestniczyła".
Przesłuchana w toku postępowania przygotowawczego w charakterze
świadka D. P. zeznała między innymi: „W dniu 21 stycznia 2011 r. mój mąż Z. P.
odebrał przesyłkę listowną adresowaną do mnie na adres: ulica T. […] S. (...).
Telefonicznie wtedy poinformował mnie o treści tej korespondencji, którą załączam
do protokołu. Jest to kserokopia pisma skierowanego do biura rachunkowego E.-T.
przez S. C. O. Spółka z o.o. z podpisem - ksero - Prezes zarządu T. P. (...). Nie
zostałam poinformowana żadną drogą, ani zaproszona na zgromadzenie
wspólników B. C. Sp. z o.o. Nie byłam na zgromadzeniu Spółki B., gdzie jestem
udziałowcem w dniu 31 stycznia 2011 r."
Sąd pierwszej instancji zeznania świadka S. A. oraz zeznania powódki D. P.
ocenił za wiarygodne w całości. Wskazał, że dobitnie świadczy o tym treść
wiadomości e-mail, wysłanej przez D. P. dnia 24 stycznia 2011 r. do M. T., w
którym potwierdza ona otrzymanie przez S. A. przesyłki o niezrozumiałej dla niego
treści na adres pocztowy. W ocenie sądu pierwszej instancji nie bez znaczenia jest
7
również fakt, że zarówno świadek ten, jak i D. P. przesłuchiwani w toku
postępowania karnego również jednoznacznie twierdzili, że otrzymali podobne
listy, z taką samą zawartością.
Sąd Okręgowy nie dał wiary zeznaniom M. F. w części, w jakiej podniosła,
że zaproszenia na zgromadzenie osobiście wysłała D. P. dnia 14 stycznia 2011 r.,
zwłaszcza, iż nie zostały uzupełnione żadnymi innymi dowodami. Podniósł, że za
dowód taki nie można uznać dołączonych do odpowiedzi na pozew potwierdzeń
nadania i samych zawiadomień. Te pierwsze stanowią jedynie dowód tego, że na
określony adres w określonej dacie została nadana przesyłka o wskazanym
numerze i w żaden sposób nie odnoszą się one do zawartości tej przesyłki. Z kolei
same zawiadomienia stanowią wyłącznie dowód tego, że M. F. je podpisała. Z
dokumentów tych nie można więc wywieźć logicznego powiązania pomiędzy
sporządzeniem zawiadomienia, a jego wysłaniem w konkretnej dacie.
Dokonując takiej oceny Sąd Okręgowy miał także na uwadze okoliczność,
że na zgromadzenie wspólników w dniu 31 stycznia 2011 r. nie stawili się właśnie
powódka i S. A., wbrew dotychczasowej praktyce, choć z prezentowanego przez
strony tła sprawy (poważny konflikt wspólników, po którego jednej stronie
pozostaje powódka i S.A., a po drugiej wspólnik I. S.A. wynika, że logiczne byłoby
w celu ochrony swoich interesów właśnie stawienie się tych osób na zgromadzeniu
w dniu 31 stycznia 2011 r.
Sąd Okręgowy wyraził pogląd, że skoro powódka D. P. wykazała fakt
nieprawidłowego zawiadomienia oraz wadliwego zwołania zgromadzenia, to
przysługuje jej w sprawie legitymacja czynna, a poza tym o jej istnieniu przesądzał
fakt, że zgromadzenie zostało wadliwie zwołane z uwagi na brak stosownej
uchwały zarządu o zwołaniu zgromadzenia. Zarząd pozwanego nie podjął bowiem
uchwały w przedmiocie zwołania walnego zgromadzenia wspólników na dzień
31 stycznia 2011 r., gdyż decyzję tę podjęła samodzielnie M. F.
Jednocześnie Sąd Okręgowy wyraził zapatrywanie, że zwołanie
zgromadzenia wspólników spółki z ograniczoną odpowiedzialnością nie jest
czynnością zwykłego zarządu w rozumieniu art. 208 § 3 k.s.h. Te względy jego
8
zdaniem wywołały nieważność zaskarżonych uchwał, bowiem walne zgromadzenia
zostało zwołane z naruszeniem art. 238 k.s.h. i art. 235 § 1 k.s.h.
Od wyroku Sądu Okręgowego apelację wniosła pozwana B. C. sp. z o.o.,
którą Sąd Apelacyjny oddalił wyrokiem z dnia 25 kwietnia 2012 r.
Przyjął za własne ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego i podzielił jego
argumentację prawną. Podkreślając, że powódka nie została prawidłowo
zawiadomiona o terminie zgromadzenia wspólników, wskazał, że zgromadzenie
wspólników zostało zwołane z naruszeniem art. 238 § 1 i 2 k.s.h. Wyraził pogląd,
że art. 235 § 1 k.s.h. kompleksowo i samodzielnie reguluje kwestię zwołania
zgromadzenia wspólników, a tym samym w żadnym razie nie można uznać,
że zwołanie zgromadzenia wspólników to czynność zwykłego zarządu.
Podkreślił, że skład zarządu spółki jest emanacją decyzji wspólników i ma on
zabezpieczać interesy wszystkich wspólników. Zatem sprawy nieprzekraczające
zakresu zwykłych czynności spółki mogą dotyczyć jedynie kwestii bieżących, a nie
tak kluczowych, jak zwołanie zgromadzenia wspólników, a to z uwagi na możliwe
konflikty i różne punkty widzenia wśród członków zarządu. Podniósł, że pozwana
spółka jest przykładem, że zwołanie zgromadzenia przedstawicieli nie może być
uznane za sprawę nieprzekraczającą zakresu zwykłych czynności spółki,
zwłaszcza gdy członkowie zarządu są w merytorycznym konflikcie. Skoro więc
zaskarżone uchwały zostały podjęte z naruszeniem art. 238 § 1 i 2 k.s.h. i art. 235
§ 1 k.s.h. za trafne uznał stwierdzenie ich nieważności na podstawie art. art. 252
§ 1 k.s.h.
W skardze kasacyjnej opartej na obydwu podstawach pozwana zarzuciła
obrazę przepisów prawa materialnego to jest: art. 252 k.s.h. w zw. z art. 235 § 1
k.s.h. oraz art. 208 § 2 - 4 k.s.h. przez błędną wykładnię i przyjęcie, że aby
zwołanie zgromadzenia wspólników spółki z ograniczoną odpowiedzialnością było
skuteczne, konieczne jest podjęcie przez zarząd uchwały na zasadach ogólnych;
art. 252 k.s.h. w zw. z art. 238 k.s.h. oraz w zw. z art. 235 k.s.h. polegające na
błędnej wykładni art. 252 k.s.h. i uznaniu, że niezawiadomienie wspólnika spółki
z ograniczoną odpowiedzialnością o zgromadzeniu wspólników zgodnie z treścią
art. 238 k.s.h. oraz 235 k.s.h., stanowiące wyłącznie formalne uchybienie procedury
9
zwoływania zgromadzenia wspólników, stanowi samo w sobie naruszenie
powodujące nieważność uchwał podjętych podczas tego zgromadzenia bez
potrzeby badania skutków tego naruszenia na treść podjętych uchwał.
W ramach naruszenia przepisów postępowania zarzuciła naruszenie art. 378
k.p.c. w zw. z art. 328 § 2 k.p.c. polegające na ich niewłaściwym zastosowaniu
przejawiającym się w braku rozpatrzenia przez Sąd odwoławczy zarzutu
podniesionego przez pozwaną w apelacji dotyczącego naruszenia przez Sąd
pierwszej instancji art. 210 § 3 k.p.c., art. 235 k.p.c., art. 236 k.p.c. oraz art. 316 § 1
k.p.c.
Pozwana wniosła o uchylenie w całości wyroku Sądu Apelacyjnego i
przekazanie sprawy Sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania i
rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Połączone sprawy (art. 219 k.p.c.) zachowują odrębność, i z tego względu
wartość przedmiotu sporu oraz odpowiednio wartość przedmiotu zaskarżenia
apelacyjnego lub kasacyjnego nie podlegają zsumowaniu (por. np. postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 28 lutego 2013 r., IV CSK 719/12, LEX Nr 1314439
i z dnia 13 września 2006 r., II PZ 31/06, OSNP 2007, Nr 19-20, poz. 280, oraz
z dnia 22 czerwca 2012 r., V CSK 294/11, niepubl.).
W sprawie jednak nie doszło do połączenia odrębnych spraw, lecz powódka
wystąpiła z jednym pozwem przeciwko temu samemu pozwanemu z kilkoma
roszczeniami, które mogły być połączone gdyż były spełnione wymagania
określone w art. 191 k.p.c. W takim wypadku dochodzenie kilku roszczeń przeciwko
temu samemu pozwanemu jest wynikiem kumulacji przedmiotowej i dla określenia
wartości przedmiotu sporu i przedmiotu zaskarżenia, - gdy mają charakter
majątkowy - zlicza się ich wartość (art. 21 k.p.c., por. także orz. Sądu Najwyższego
z dnia 30 kwietnia 1966 r., II PZ 20/66, OSPiKA 1967, nr 3, poz. 64).
Sprawa o uchylenie, ustalenie nieistnienia oraz stwierdzenie nieważności
uchwały organów korporacyjnych gdy jest sprawą o prawa niemajątkowe, to skarga
kasacyjna jest w niej zawsze dopuszczalna (por. zasada prawna Sądu
10
Najwyższego z dnia 10 maja 2011 r., III CZP 126/10, OSNC 2011, nr 11, poz.
117).
O charakterze roszczenia o stwierdzenie nieważności uchwały wspólników,
rozstrzyga jej przedmiot, a ściślej charakter praw i obowiązków będących
przedmiotem zaskarżonej uchwały (postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia
20 lipca 2012 r., II CZ 67/12, LEX nr 1228789 i z dnia 24 czerwca 2004 r., III CZ
41/04, LEX nr 1119503). Roszczenia o stwierdzenie nieważności uchwał
oznaczonych nr od 5 do 8 mają charakter majątkowy, a zatem jak wynika już
z powyższych uwag dla oznaczenia przedmiotu sporu i przedmiotu zaskarżenia
należało zliczyć ich wartość zgodnie z dyspozycją art. 21 k.p.c. Skarga kasacyjna
w całości była więc dopuszczalna pomimo, że wartość roszczeń dotyczących
uchwały nr 5 i 6 wynosiła po 10 000 zł.
Powódka zarzuciła w odpowiedzi na skargę kasacyjną, że powinna ona
zostać odrzucona, także z tego względu, że została wniesiona przez podmiot
nieuprawniony. Podniosła, że do skargi kasacyjnej nie zostało dołączone
pełnomocnictwo udzielone radcy prawnemu J. F. – D. przez Zarząd pozwanej tj. S.
A. i M. F., a nie budzi wątpliwości (uchwała składu siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego z dnia 5 czerwca 2008 r., III CZP 142/07, OSNC 2008, nr 11, poz.
122), że pełnomocnictwo ogólne nie obejmuje swym zakresem umocowania do
wniesienia skargi kasacyjnej. Podniosła, że gdyby nawet pierwotnie przedłożone
przez tego radcę prawnego pełnomocnictwo obejmowało umocowanie do
wniesienia i popierania skargi kasacyjnej to nie zostało ono skuteczne udzielone,
gdyż uchwała o powołaniu T. P. na członka zarządu pozwanej jest nieważna i tym
samym T. P. działając łącznie z M. F., nigdy nie działali jako zarząd pozwanej i nie
mogli skutecznie udzielić pełnomocnictwa radcy prawnemu J. F. – D.
Ten zarzut powódki nie jest trafny. Sąd Najwyższy już wyjaśnił, że organ
rozstrzygający, dokonując oceny legitymacji procesowej strony w sprawie
o stwierdzenie nieważności uchwały w tym wypadku powołującej na członka
zarządu powinien przyjąć, że wywołuje ona skutki prawne, pomimo że jest
przedmiotem żądania objętego zgłoszonym powództwem. Pojęcie „nieważność
uchwały” używane w kodeksie spółek handlowych oznacza jedynie, że sąd
11
w postępowaniu wszczętym na podstawie art. 252 k.s.h. może stwierdzić
nieważność uchwały ze skutkiem ex tunc. W razie wystąpienia tzw. faktów
o podwójnym znaczeniu, stanowiących okoliczności istotne zarówno dla oceny
kwestii procesowej, jak i dla oceny merytorycznej zasadności powództwa,
przyjmuje się, że przy ocenie kwestii procesowej należy opierać się na założeniu
skuteczności uchwały (por uzasadnienia uchwał siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego: z dnia 1 marca 2007 r., III CZP 94/06, OSNC 2007, nr 7-8, poz. 95
i z dnia 18 września 2013 r., III CZP 13/13, dotychczas nieopublikowana ).
Pogląd ten dotyczy także postępowania przed Sądem Najwyższym
toczącego się na skutek wniesienia skargi kasacyjnej od wyroku stwierdzającego
nieważność uchwały o powołaniu danego członka zarządu, który udzielał
pełnomocnictwa do zastępowania w tej sprawie spółki z o.o. radcy prawnemu, czy
adwokatowi. Wprawdzie skarga kasacyjna służy od prawomocnego wyroku sądu
drugiej instancji, niemniej przyjęcie że w takim wypadku Sąd Najwyższy jest
związany orzeczeniem Sądu Apelacyjnego, od którego przysługuje skarga
kasacyjna w istocie stanowiłoby pozbawienie strony tego środka zaskarżenia,
a więc możliwości merytorycznej kontroli, zgodności z prawem przedmiotowej
uchwały w toku postępowania kasacyjnego. W takim wypadku należy orzec
o przedmiocie postępowania a nie o dopuszczalności środka zaskarżenia (por. np.
odpowiednio postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 lutego 1999 r., III CKN
1098/98, LEX nr 521873).
Poza tym w sprawie niewątpliwie pełnomocnictwo dla J. F. – D. do
wniesienia skargi kasacyjnej i zastępowania pozwanej B. C. przed Sądem
Najwyższym zostało udzielone przez T. P. i M. F. w dniu 17 maja 2011 r., a więc
nie tyko przed zapadnięciem zaskarżonego wyroku Sądu Apelacyjnego, ale i
wyroku Sądu Okręgowego z dnia 20 grudnia 2011 r., a zatem wobec niewątpliwej
wtedy skuteczności zaskarżonej uchwały nr 4 o powołaniu na członka zarządu T.
P. Było ono zatem i jest skuteczne.
Przystępując do oceny zasadności podstawy naruszenia przepisów
postępowania, należy uznać za bezpodstawny zarzut naruszenia art. 378 k.p.c.
w zw. z art. 328 § 2 k.p.c., przez nierozpoznanie przez Sąd Apelacyjny zarzutu
12
podniesionego przez pozwaną w apelacji dotyczącego naruszenia przez Sąd
pierwszej instancji art. 210 § 3 k.p.c., art. 235 k.p.c., art. 236 k.p.c. oraz art 316
k.p.c.
Wbrew stanowisku skarżącej spółki Sąd drugiej instancji zarzut ten
rozpoznał i dał temu wyraz w motywach swego orzeczenia. Podniósł bowiem, że
Sąd Okręgowy dokonał ustaleń faktycznych między innymi na podstawie wydruku
korespondencji e-mailowej powódki, tj. na podstawie dowodu, który został
dopuszczony i przeprowadzony, na rozprawie w dniu 6 grudnia 2011 r., gdyż w jej
protokole zostało odnotowane postanowienie o przeprowadzeniu dowodu
z dokumentów zgromadzonych w aktach sprawy. Podniósł, że wprawdzie nie
dokonał specyfikacji dopuszczonych dokumentów, jednak użyte w postanowieniu
dowodowym określenie obejmuje wszystkie dokumenty a więc również wskazany
wydruk komputerowy.
Rozpoznając ten zarzut należy podnieść, że nie można wykluczyć,
co potwierdza ustawodawca w art. 224 § 2 k.p.c., że możliwe jest także
przeprowadzenie dowodu z akt (por, wyroki Sądu Najwyższego z dnia 20 lipca
2007 r., I CSK 134/07, LEX Nr 485999 i z dnia 13 stycznia 2012 r., I CSK 133/11,
LEX Nr 1133786).
Regulacja zawarta w art. 224 § 2 k.p.c. pozwala rozróżnić dowód w sensie
stricto od dowodu w sensie largo. Akta innej sprawy - w wypadku dopuszczenia
takiego dowodu - mogą być uznane jako część materiału procesowego służącego
sądowi do oceny mocy i wiarygodności dowodów w ujęciu ścisłym, tj. w rozumieniu
środków dowodowych określonych w art. 244 – 309 k.p.c. (por. uchwałę
połączonych Izb Sądu Najwyższego z dnia 15 lipca 1974 r., (ZO) Kw Pr 2/74,
OSNCP 1974, Nr 12, poz. 203). Wychodząc z założenia, że ustawodawca się nie
myli i używa celowo określonych pojęć, oraz że akta sprawy stanowią w istocie
zespół dokumentów (por. np. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 18 września 1969 r.,
II CR 308/69, OSNCP 1970, Nr 7-8, poz. 130), należało dojść do wniosku,
że wskazany e-mail mógł być wykorzystany przez Sąd Okręgowy jako dowód
w sensie largo, tj. do oceny i mocy dowodowej środków dowodowych określonych
w art. 244 – 309 k.p.c.
13
Zarzuty materialne sprowadzają się w istocie do kwestii, czy w spółce
z ograniczoną odpowiedzialnością, gdy nie wchodzi w rachubę stosowanie art. 235
§ 3 k.s.h. może skutecznie zwołać walne zgromadzenie, przy zarządzie
wieloosobowym jeden z jego członków. W tej kwestii w judykaturze zostały
wyrażone niejednolite poglądy. W wyroku z dnia 28 maja 1991 r., I CR 410/90 (LEX
nr 78128) został wyrażony pogląd, że zwołanie zgromadzenia przez zarząd nie
mający składu odpowiadającego statutowi, albo z pominięciem jednego z członków
zarządu powoduje, że takie zgromadzenie wspólników nie jest uprawnione do
podejmowania jakichkolwiek uchwał, wobec czego akty uchwalone w takim
wypadku są bezskuteczne i muszą być traktowane jako nieistniejące. Odmienne
zapatrywanie zostało zawarte w wyroku Sądu Najwyższego z dnia z dnia 29 lipca
1998 r., II CKN 851/97 (LEX nr 50749) w którym stwierdzono, że „w spółce
z ograniczoną odpowiedzialnością każdy członek zarządu może zwołać
zgromadzenie wspólników, a tylko wtedy jest potrzebna uchwała zarządu, gdy inny
członek sprzeciwi się jego zwołaniu (por. także orzeczenie Sądu Najwyższego
z dnia 29 października 1938 r., CZ 884/38, OSP 1939, nr 1, poz. 268).
W literaturze dominuje pogląd, że na podstawie art. 235 § 1 k.s.h. w sp. z o.o.
zgromadzenie wspólników zwołuje zarząd i w przypadku zarządu wieloosobowego
zwołanie zgromadzenia wspólników wymaga działania wszystkich bez wyjątku
członków zarządu. Mając na uwadze rangę uchwał jakie podejmuje zgromadzenie
wspólników należy przyjąć, że zwołanie zarówno zwyczajnego jak
i nadzwyczajnego zgromadzenia wspólników przekracza zakres zwykłych
czynności spółki, do której dokonania konieczna jest uprzednia uchwała zarządu
(art. 208 § 3 i 4 k.s.h. Uchwała powzięta na zgromadzeniu wadliwie zwołanym
przez osobę do tego niekompetentną np. przez jednego z członków zarządu
wieloosobowego jest nieważna i może stanowić podstawę do wytoczenia
powództwa o stwierdzenie nieważności uchwały.
Jak wynika z powyższych uwag, w sprawie Sądy meriti przyjęły za trafny
przeważający w doktrynie pogląd i z tym zapatrywaniem można się zgodzić,
zwłaszcza mając na uwadze szczególne okoliczności sprawy. Poza tym
w piśmiennictwie obecnie przeważa zapatrywanie, że nawet norma dyspozytywna
– jeżeli nie zostanie wyłączona lub zmodyfikowana w danym stosunku, w ramach
14
kompetencji z niej wynikającej – wiąże w sposób taki, jak każda inna norma prawna.
Choć nie ma charakteru normy merytorycznej, gdyż jej treść nie zawiera wprost
nakazu lub zakazu, który mógłby być naruszony treścią lub celem uchwały i ta
specyficzna czynność prawna nie jest sprzeczna z normą merytoryczną, to jednak
norma dyspozytywna jest źródłem kompetencji dla jej adresatów i jest naruszona
przez dokonanie tej czynności (w tym wypadku podjęcie uchwał) poza granicami
kompetencji jej adresatów. W rezultacie w nauce dominuje obecnie pogląd,
że działanie poza granicami kompetencji w odniesieniu do uchwały spółki
kapitałowej mieści się w szerokim pojęciu sprzeczności z prawem w odniesieniu do
uchwał w rozumieniu art. 252 § 1 k.s.h. i wywołuje sankcję nieważności.
Także w judykaturze został wyrażony pogląd, że sprzeczność z prawem
w rozumieniu art. 252 k.s.h. oznacza sprzeczność zarówno z normą merytoryczną
lub kompetencyjną, tj. może odnosić się do samej treści uchwały jak i do sposobu
zwoływania i obradowania zgromadzenia wspólników oraz trybu podejmowania
uchwał (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 września 2010 r., I CSK 530/09,
OSNC 2011, nr 3, poz. 36)
Podkreślić poza tym należy, że powołany wyrok Sądu Najwyższego z dnia
28 maja 1991 r. I CR 410/90 zapadł jeszcze na gruncie kodeksu handlowego, a art.
252 § 1 in fine k.s.h. wyraźnie wyklucza, jeżeli chodzi o uchwały wspólników
możliwość ich zaskarżenia na podstawie art. 189 k.p.c. Z kolei powołana już
uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 18 września 2013 r.,
III CZP 13/13 wyjaśniła, że zaskarżeniu w drodze powództwa o ustalenie (art. 189
k.p.c. w zw. z art. 58 k.c.) podlegają w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością
jedynie uchwały zarządu, rady nadzorczej i komisji rewizyjnej.
Poza tym w literaturze dominuje pogląd o konieczności podjęcia przez cały
zarząd uchwały w przedmiocie zwołania zgromadzenia wspólników. Taki wniosek
wynika przede wszystkim z wykładni językowej art. 235 § 1 k.s.h., skoro jest w nim
mowa o kompetencji tego organu, a nie poszczególnych jego członków i zwołanie
zgromadzenia ze względu na rangę podejmowanych na nim przez wspólników
uchwał, jest sprawą z zakresu prowadzenia spraw spółki przekraczającą zwykły
zarząd. Zarówno zwyczajne jak i nadzwyczajne zgromadzenie wspólników
15
podejmuje najważniejsze decyzje w spółce i w zasadzie nie zajmuje się
załatwianiem spraw należących do zakresu „zwykłych czynności spółki”.
Dodać należy, że przyjęty kierunek wykładni nie pozwala na paraliż spółki ze
względu na obstrukcyjne działania drugiego członka zarządu (w sprawie członka
zarządu S. A.), gdyż ustawodawca w takim wypadku przewidział dla tego typu
sytuacji tryb szczególny zwoływania zgromadzenia wspólników określony w art. 237
k.s.h. Wskazane względy przesądzały o nietrafności zarzutu obrazy art. 252 w zw.
z art. 235 § 1 i art. 208 § 2-4 k.s.h.
Wbrew stanowisku pozwanej naruszenia prawa, jakie wystąpiły przy
zwołaniu przez M. F. zgromadzenia na dzień 31 stycznia 2011 r., w świetle
wskazanych już przez Sąd pierwszej instancji faktów miały bezpośredni wpływ na
podjęcie zaskarżonych uchwał nr 1,2 i 4.
W rozpoznawanym przypadku niezawiadomienie o zwołaniu zgromadzenia
dwóch wspólników dysponujących dokładnie 50% głosów, zwłaszcza gdy
niezawiadomieni pozostają w konflikcie z pozwaną spółką dysponującą także 50 %
głosów mogło mieć także wpływ na treść pozostałych uchwał podjętych na
zgromadzeniu w dniu w dniu 31 stycznia 20011 r. Przede wszystkim do tego
zgromadzenia by nie doszło, skoro mogliby je zwołać tylko łącznie członkowie
zarządu, a pozostają oni w ostrym konflikcie. Z tego względu istniały podstawy do
oceny, że naruszenie wskazanych przez Sądy meriti przepisów dotyczących zasad
zwołania zgromadzenia w dniu 31 stycznia 2011 r., mogły mieć wpływ na ich
podjęcie (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 24 czerwca 2009 r., I CSK 510/08
niepubl. i z dnia 26 marca 2009 r., I CSK 253/08, LEX nr 491551).
Gdyby rzeczywiście S. A. działał na szkodę spółki pozwana powinna była
podjąć stosowne działania przewidziane prawem tj. może doprowadzić do zwołania
zgromadzenia wspólników w trybie przewidzianym w art. 136 § 1 w zw. z art. 237
k.s.h. Nie był więc także uzasadniony zarzut obrazy art. 252 w zw. z art. 238 oraz
art. 235 k.s.h.
Ze wskazanych względów skargę kasacyjną należało oddalić (art. 39814
k.p.c.).
16