III CZ 8/16
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Izby:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:04-05-2016
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:I CZ 136/12 I CZ 139/12 I CZ 143/12 I CZ 168/12 I CZ 7/13 I PKN 642/00 I PKN 845/00 I UK 15/11 I UK 15/11 II CK 434/04 III CZ 77/12 IV CSK 299/06 IV CZ 147/12 IV CZ 156/12 I CK 505/03 I CKN 486/00 II CK 293/02 III CRN 272/73
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt III CZ 8/16
POSTANOWIENIE
Dnia 10 marca 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Dariusz Dończyk (przewodniczący)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
SSA Janusz Kaspryszyn (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa J. B.
przeciwko […]
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 10 marca 2016 r.,
zażalenia powoda
na wyrok Sądu Okręgowego w K.
z dnia 8 października 2015 r.,
oddala zażalenie i pozostawia rozstrzygnięcie o kosztach
postępowania zażaleniowego w orzeczeniu kończącym
postępowanie w sprawie.
UZASADNIENIE
2
Pozwem wniesionym w dniu 5 marca 2014 r. powód J. B. domagał się
zasądzenia nakazem zapłaty w postępowaniu nakazowym od strony pozwanej
Firmy […] spółki jawnej oraz R. G., S. K. i S. S. kwoty 5.005,34 zł z ustawowymi
odsetkami oraz kosztami procesu. W uzasadnieniu żądania powód wskazał, iż z
tytułu uczestnictwa w pozwanej spółce przysługuje mu roszczenie o wypłatę zysku
w wysokości 500.000 zł. Wskazał, iż w dniu 23 maja 2013 r. strony zawarły
porozumienie, co do ratalnej spłaty długu, w tym do dnia 28 lutego 2014 r. kwoty
5.000 zł.
W dniu 19 marca 2014 r. Sąd wydał nakaz zapłaty w postępowaniu
nakazowym zgodnie z żądaniem powoda.
We wniesionych zarzutach od nakazu zapłaty pozwani zaskarżyli wskazany
nakaz zapłaty w całości. Podnieśli zarzut nieistnienia wierzytelności wobec jej
umorzenia wskutek dokonanego przed wytoczeniem powództwa potrącenia.
W dniu 13 października 2014 r. Sąd Rejonowy w K. wydał wyrok, w którym
utrzymał nakaz zapłaty w mocy.
Wyrokiem z dnia 8 października 2015 r. Sąd Okręgowy w K. uchylił
zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Rejonowemu do ponownego
rozpoznania oraz orzeczenia o kosztach postępowania apelacyjnego. Sąd drugiej
instancji uznał, że sprawa nie podlegała rozpoznaniu w postępowaniu
uproszczonym, a Sąd Okręgowy nie rozpoznając zgłoszonego przez pozwanego
zarzutu wygaśnięcia wierzytelności powoda wobec umorzenia wzajemnych
wierzytelności na skutek przedprocesowego zarzutu potrącenia, nie rozpoznał
istoty sprawy.
W zażaleniu na wyrok Sądu Okręgowego powód zarzucił naruszenie
przepisów art. 386 § 4 k.p.c. w zw. z art. 485 k.p.c. i 493 § 3 k.p.c. oraz 162 k.p.c.
na skutek błędnego przyjęcia, że Sąd pierwszej instancji nie rozpoznał
istoty sprawy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
3
Zgodnie z art. 3941
§ 11
k.p.c., zażalenie do Sądu Najwyższego przysługuje
od orzeczenia Sądu drugiej instancji, którym uchylono wyrok Sądu pierwszej
instancji i przekazano mu sprawę do ponownego rozpoznania. Rozważając
charakter wskazanego środka zaskarżenia, Sąd Najwyższy podkreślał, że kontrola
dokonywana w ramach tego środka musi mieć charakter formalny, ograniczony do
przesłanek uchylenia orzeczenia Sądu pierwszej instancji, bez wkraczania
w kompetencje Sądu in merito. Oznacza to, że w postępowaniu toczącym się na
skutek zażalenia na orzeczenie kasatoryjne, jeżeli u podstaw orzeczenia
kasatoryjnego legły przesłanki określone w art. 386 § 4 k.p.c., Sąd Najwyższy bada,
czy rzeczywiście Sąd pierwszej instancji nie rozpoznał istoty sprawy albo czy
wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości.
Dokonywana ocena ma jednak charakter czysto procesowy. Zażalenie
przewidziane w art. 3941
§ 11
k.p.c. nie jest bowiem środkiem prawnym służącym
kontroli prawidłowości oceny materialnoprawnej podstawy orzeczenia, która
może być przeprowadzona wyłącznie w postępowaniu kasacyjnym. Z tej przyczyny
odmienne ujęcie zakresu kognicji Sądu Najwyższego w postępowaniu toczącym
się na skutek zażalenia przewidzianego w art. 3941
§ 11
k.p.c. jest niedopuszczalne
(por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 25 października 2012 r., I CZ
136/12, z dnia 25 października 2012 r., I CZ 139/12, z dnia 25 października 2012 r.,
I CZ 143/12, z dnia 7 listopada 2012 r., IV CZ 147/12, z dnia 9 listopada 2012 r.,
IV CZ 156/12, z dnia 28 listopada 2012 r., III CZ 77/12, i z dnia 5 grudnia 2012 r.,
I CZ 168/12).
W judykaturze pojęcie "nierozpoznania istoty sprawy" w rozumieniu art. 386
§ 4 k.p.c. jest wykładane jednolicie. W wyrokach z dnia 9 stycznia 2001 r., I PKN
642/00, z dnia 5 lutego 2002 r., I PKN 845/00, z dnia 12 lutego 2002 r., I CKN
486/00, z dnia 25 listopada 2003 r., II CK 293/02, z dnia 24 marca 2004 r., I CK
505/03, z dnia 16 czerwca 2011 r., I UK 15/11, przyjęto, że do nierozpoznania istoty
sprawy dochodzi wówczas, gdy rozstrzygnięcie Sądu pierwszej instancji nie odnosi
się do tego, co było przedmiotem sprawy, gdy sąd zaniechał zbadania materialnej
podstawy żądania albo merytorycznych zarzutów strony, bezpodstawnie
przyjmując, że istnieje przesłanka materialnoprawna lub procesowa unicestwiająca
roszczenie. Jak przyjmuje się w orzecznictwie Sądu Najwyższego, do
4
nierozpoznania istoty sprawy dochodzi także wtedy, gdy Sąd pierwszej instancji
zaniechał zbadania zarzutów merytorycznych przeciwstawionych zgłoszonemu
roszczeniu w tym także zarzutu potrącenia (zob. np. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 14 marca 2013 r., I CZ 7/13). Potrącenie jest przede wszystkim
instytucją prawa materialnego. Z tego względu ocena prawna zarzutu potrącenia
jest kwestią prejudycjalną dla oceny zasadności powództwa, choć ta ocena nie jest
wprost wyrażona w sentencji orzeczenia. Sąd nie może uchylić się od zbadania
zasadności potrącenia (art. 498 k.c.) w ramach rozpoznawanej sprawy, co oznacza,
że zobowiązany jest ocenić czy istnieje i w jakiej wysokości wierzytelność
pozwanego (por. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 18 grudnia 1973 r., III CRN
272/73). Rzeczywiście bez ustalenia istnienia i wysokości każdej z wierzytelności,
nie jest możliwa ocena, czy na skutek potrącenia doszło do wzajemnego umorzenia
tych wierzytelności w całości bądź w części (zob. np. wyroki Sądu Najwyższego
z dnia 20 grudnia 2006 r. IV CSK 299/06; z dnia 25 lutego 2005 r., II CK 434/04).
Te uwagi należy odnieść także do zarzutu nieistnienia wierzytelności dochodzonej
pozwem, wskutek przedprocesowego potrącenia wzajemnych wierzytelności stron.
W rozpoznawanej sprawie Sąd drugiej instancji zasadnie uznał, że brak było
podstaw do rozpoznania sprawy w postępowaniu uproszczonym z uwagi na
dochodzenie przez powoda części roszczenia w sytuacji, gdy postępowanie
uproszczone nie byłoby właściwe dla całego roszczenia wynikającego z faktów
przytoczonych przez powoda (art.. 5053
§ 3 k.p.c.). Skoro Sąd Okręgowy uznał,
że zarzut potrącenia został złożony przed procesem, co wyłączyło ograniczenia
w dowodzeniu przewidziane w art. w art. 493 § 3 k.p.c. w zw. z art. 485 k.p.c.,
to trafnie Sąd odwoławczy ocenił, że wyrok Sądu Rejonowego należało uchylić
i przekazać sprawę temu Sądowi do ponownego rozpoznania, gdyż Sąd pierwszej
instancji nie rozpoznając zgłoszonego przez stronę pozwaną zarzutu
materialnoprawnego, zaniechał rozpoznania istoty sprawy. Należy zauważyć, że
w rozpoznawanej sprawie Sąd drugiej instancji uznał, iż brak było podstaw do
rozpoznania sprawy w postępowaniu uproszczonym, co czyni zarzut naruszenia
art. 162 k.p.c. prawnie indyferentnym dla oceny zasadności zażalenia.
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
w związku z art.
3941
§ 3 k.p.c. oddalił zażalenie i - stosownie do art. 108 § 1 zd. pierwsze k.p.c.
5
w związku z art. 391 § 1, art. 39821
i art. 3941
§ 3 k.p.c. - pozostawił rozstrzygnięcie
o kosztach postępowania zażaleniowego Sądowi wydającemu orzeczenie
kończące postępowanie w sprawie.
kc
jw.
POSTANOWIENIE
Dnia 10 marca 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Dariusz Dończyk (przewodniczący)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
SSA Janusz Kaspryszyn (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa J. B.
przeciwko […]
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 10 marca 2016 r.,
zażalenia powoda
na wyrok Sądu Okręgowego w K.
z dnia 8 października 2015 r.,
oddala zażalenie i pozostawia rozstrzygnięcie o kosztach
postępowania zażaleniowego w orzeczeniu kończącym
postępowanie w sprawie.
UZASADNIENIE
2
Pozwem wniesionym w dniu 5 marca 2014 r. powód J. B. domagał się
zasądzenia nakazem zapłaty w postępowaniu nakazowym od strony pozwanej
Firmy […] spółki jawnej oraz R. G., S. K. i S. S. kwoty 5.005,34 zł z ustawowymi
odsetkami oraz kosztami procesu. W uzasadnieniu żądania powód wskazał, iż z
tytułu uczestnictwa w pozwanej spółce przysługuje mu roszczenie o wypłatę zysku
w wysokości 500.000 zł. Wskazał, iż w dniu 23 maja 2013 r. strony zawarły
porozumienie, co do ratalnej spłaty długu, w tym do dnia 28 lutego 2014 r. kwoty
5.000 zł.
W dniu 19 marca 2014 r. Sąd wydał nakaz zapłaty w postępowaniu
nakazowym zgodnie z żądaniem powoda.
We wniesionych zarzutach od nakazu zapłaty pozwani zaskarżyli wskazany
nakaz zapłaty w całości. Podnieśli zarzut nieistnienia wierzytelności wobec jej
umorzenia wskutek dokonanego przed wytoczeniem powództwa potrącenia.
W dniu 13 października 2014 r. Sąd Rejonowy w K. wydał wyrok, w którym
utrzymał nakaz zapłaty w mocy.
Wyrokiem z dnia 8 października 2015 r. Sąd Okręgowy w K. uchylił
zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Rejonowemu do ponownego
rozpoznania oraz orzeczenia o kosztach postępowania apelacyjnego. Sąd drugiej
instancji uznał, że sprawa nie podlegała rozpoznaniu w postępowaniu
uproszczonym, a Sąd Okręgowy nie rozpoznając zgłoszonego przez pozwanego
zarzutu wygaśnięcia wierzytelności powoda wobec umorzenia wzajemnych
wierzytelności na skutek przedprocesowego zarzutu potrącenia, nie rozpoznał
istoty sprawy.
W zażaleniu na wyrok Sądu Okręgowego powód zarzucił naruszenie
przepisów art. 386 § 4 k.p.c. w zw. z art. 485 k.p.c. i 493 § 3 k.p.c. oraz 162 k.p.c.
na skutek błędnego przyjęcia, że Sąd pierwszej instancji nie rozpoznał
istoty sprawy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
3
Zgodnie z art. 3941
§ 11
k.p.c., zażalenie do Sądu Najwyższego przysługuje
od orzeczenia Sądu drugiej instancji, którym uchylono wyrok Sądu pierwszej
instancji i przekazano mu sprawę do ponownego rozpoznania. Rozważając
charakter wskazanego środka zaskarżenia, Sąd Najwyższy podkreślał, że kontrola
dokonywana w ramach tego środka musi mieć charakter formalny, ograniczony do
przesłanek uchylenia orzeczenia Sądu pierwszej instancji, bez wkraczania
w kompetencje Sądu in merito. Oznacza to, że w postępowaniu toczącym się na
skutek zażalenia na orzeczenie kasatoryjne, jeżeli u podstaw orzeczenia
kasatoryjnego legły przesłanki określone w art. 386 § 4 k.p.c., Sąd Najwyższy bada,
czy rzeczywiście Sąd pierwszej instancji nie rozpoznał istoty sprawy albo czy
wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości.
Dokonywana ocena ma jednak charakter czysto procesowy. Zażalenie
przewidziane w art. 3941
§ 11
k.p.c. nie jest bowiem środkiem prawnym służącym
kontroli prawidłowości oceny materialnoprawnej podstawy orzeczenia, która
może być przeprowadzona wyłącznie w postępowaniu kasacyjnym. Z tej przyczyny
odmienne ujęcie zakresu kognicji Sądu Najwyższego w postępowaniu toczącym
się na skutek zażalenia przewidzianego w art. 3941
§ 11
k.p.c. jest niedopuszczalne
(por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 25 października 2012 r., I CZ
136/12, z dnia 25 października 2012 r., I CZ 139/12, z dnia 25 października 2012 r.,
I CZ 143/12, z dnia 7 listopada 2012 r., IV CZ 147/12, z dnia 9 listopada 2012 r.,
IV CZ 156/12, z dnia 28 listopada 2012 r., III CZ 77/12, i z dnia 5 grudnia 2012 r.,
I CZ 168/12).
W judykaturze pojęcie "nierozpoznania istoty sprawy" w rozumieniu art. 386
§ 4 k.p.c. jest wykładane jednolicie. W wyrokach z dnia 9 stycznia 2001 r., I PKN
642/00, z dnia 5 lutego 2002 r., I PKN 845/00, z dnia 12 lutego 2002 r., I CKN
486/00, z dnia 25 listopada 2003 r., II CK 293/02, z dnia 24 marca 2004 r., I CK
505/03, z dnia 16 czerwca 2011 r., I UK 15/11, przyjęto, że do nierozpoznania istoty
sprawy dochodzi wówczas, gdy rozstrzygnięcie Sądu pierwszej instancji nie odnosi
się do tego, co było przedmiotem sprawy, gdy sąd zaniechał zbadania materialnej
podstawy żądania albo merytorycznych zarzutów strony, bezpodstawnie
przyjmując, że istnieje przesłanka materialnoprawna lub procesowa unicestwiająca
roszczenie. Jak przyjmuje się w orzecznictwie Sądu Najwyższego, do
4
nierozpoznania istoty sprawy dochodzi także wtedy, gdy Sąd pierwszej instancji
zaniechał zbadania zarzutów merytorycznych przeciwstawionych zgłoszonemu
roszczeniu w tym także zarzutu potrącenia (zob. np. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 14 marca 2013 r., I CZ 7/13). Potrącenie jest przede wszystkim
instytucją prawa materialnego. Z tego względu ocena prawna zarzutu potrącenia
jest kwestią prejudycjalną dla oceny zasadności powództwa, choć ta ocena nie jest
wprost wyrażona w sentencji orzeczenia. Sąd nie może uchylić się od zbadania
zasadności potrącenia (art. 498 k.c.) w ramach rozpoznawanej sprawy, co oznacza,
że zobowiązany jest ocenić czy istnieje i w jakiej wysokości wierzytelność
pozwanego (por. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 18 grudnia 1973 r., III CRN
272/73). Rzeczywiście bez ustalenia istnienia i wysokości każdej z wierzytelności,
nie jest możliwa ocena, czy na skutek potrącenia doszło do wzajemnego umorzenia
tych wierzytelności w całości bądź w części (zob. np. wyroki Sądu Najwyższego
z dnia 20 grudnia 2006 r. IV CSK 299/06; z dnia 25 lutego 2005 r., II CK 434/04).
Te uwagi należy odnieść także do zarzutu nieistnienia wierzytelności dochodzonej
pozwem, wskutek przedprocesowego potrącenia wzajemnych wierzytelności stron.
W rozpoznawanej sprawie Sąd drugiej instancji zasadnie uznał, że brak było
podstaw do rozpoznania sprawy w postępowaniu uproszczonym z uwagi na
dochodzenie przez powoda części roszczenia w sytuacji, gdy postępowanie
uproszczone nie byłoby właściwe dla całego roszczenia wynikającego z faktów
przytoczonych przez powoda (art.. 5053
§ 3 k.p.c.). Skoro Sąd Okręgowy uznał,
że zarzut potrącenia został złożony przed procesem, co wyłączyło ograniczenia
w dowodzeniu przewidziane w art. w art. 493 § 3 k.p.c. w zw. z art. 485 k.p.c.,
to trafnie Sąd odwoławczy ocenił, że wyrok Sądu Rejonowego należało uchylić
i przekazać sprawę temu Sądowi do ponownego rozpoznania, gdyż Sąd pierwszej
instancji nie rozpoznając zgłoszonego przez stronę pozwaną zarzutu
materialnoprawnego, zaniechał rozpoznania istoty sprawy. Należy zauważyć, że
w rozpoznawanej sprawie Sąd drugiej instancji uznał, iż brak było podstaw do
rozpoznania sprawy w postępowaniu uproszczonym, co czyni zarzut naruszenia
art. 162 k.p.c. prawnie indyferentnym dla oceny zasadności zażalenia.
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
w związku z art.
3941
§ 3 k.p.c. oddalił zażalenie i - stosownie do art. 108 § 1 zd. pierwsze k.p.c.
5
w związku z art. 391 § 1, art. 39821
i art. 3941
§ 3 k.p.c. - pozostawił rozstrzygnięcie
o kosztach postępowania zażaleniowego Sądowi wydającemu orzeczenie
kończące postępowanie w sprawie.
kc
jw.