Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 2 lutego 2017 r.

Sąd Rejonowy w Człuchowie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący SSR Mirosława Dykier - Ginter

Protokolant sekr. sądowy Agata Cherek

po rozpoznaniu w dniu 2 lutego 2017 r. w Człuchowie

na rozprawie

sprawy z wniosku (...) S.A. w G.

z udziałem A. M., Skarbu Państwa Starosty Powiatowego w C.

o zasiedzenie służebności

postanawia:

1.  stwierdzić, że Skarb Państwa z dniem 8 lutego 1984 roku nabył przez zasiedzenie służebność gruntową odpowiadającą treści służebności przesyłu polegającą na prawie korzystania z nieruchomości stanowiącej działki gruntowe o nr (...) położone w miejscowości S., dla której Sąd Rejonowy w Człuchowie prowadzi księgę wieczystą nr (...), w zakresie posadowienia na niej i użytkowania linii napowietrznej niskiego napięcia 0,4 kv, oznaczonej na mapie sporządzonej przez biegłego Roberta Berent znajdującej się na k. 213 akt niniejszej sprawy, stanowiącej integralną część niniejszego orzeczenia, wraz z prawem dostępu do wyżej wymienionej linii w miarę potrzeb wynikających z jej prawidłowego utrzymywania, eksploatacji, konserwacji i napraw,

2.  stwierdzić, że Zakład (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w S. z dniem 14 maja 2003 roku nabył przez zasiedzenie służebność gruntową odpowiadającą treści służebności przesyłu polegającą na prawie korzystania z części nieruchomości - działki gruntowej nr (...) - położonej w miejscowości S., dla której Sąd Rejonowy w Człuchowie prowadzi księgę wieczystą nr (...), w zakresie posadowienia na niej i użytkowania linii napowietrznej średniego napięcia 15 kv, oznaczonej na mapie sporządzonej przez biegłego Roberta Berent znajdującej się na k. 214 akt niniejszej sprawy, stanowiącej integralną część niniejszego orzeczenia, wraz z prawem dostępu do wyżej wymienionej linii w miarę potrzeb wynikających z jej prawidłowego utrzymywania, eksploatacji, konserwacji i napraw,

3.  w pozostałym zakresie wniosek oddala,

4.  pobrać od wnioskodawcy (...) S.A. w G. na rzecz Skarbu Państwa Sądu Rejonowego w Człuchowie kwotę 1.230,75 zł (tysiąc dwieście trzydzieści złotych siedemdziesiąt pięć groszy) tytułem kosztów sądowych.

Sygn. akt I Ns 162/15

UZASADNIENIE

Wnioskodawca (...) Spółka Akcyjna w G. wniósł o stwierdzenie, że nabył przez zasiedzenie służebność gruntową o treści służebności przesyłu polegającą na prawie korzystania z nieruchomości obciążonej poprzez utrzymywanie, eksploatowanie, konserwowania i naprawianie urządzeń linii elektroenergetycznej obciążającą nieruchomości:

- w zakresie nieruchomości, dla której Sąd Rejonowy w Człuchowie prowadzi księgę wieczystą KW (...), stanowiącej działki o nr (...) co do linii średniego napięcia 15 kw z dniem 9 grudnia 1983 roku,

- w zakresie w nieruchomości, dla której Sąd Rejonowy w Człuchowie prowadzi księgę wieczystą KW (...), stanowiącej działki o nr (...)

a) co do linii głównej średniego napięcia 15 kV z dniem 29 czerwca 1987 roku

b) co do linii średniego napięcia 15 kV (...) z dniem 21 maja 2003 roku

c) co do linii niskiego napięcia 0,4 kV z dniem 1 stycznia 1987 roku

W uzasadnieniu wniosku wnioskodawca wskazał, że uczestnikowi postępowania A. M. przysługuje prawo własności nieruchomości, których dotyczy wniosek. Na nieruchomościach tych posadowione zostały w zakresie nieruchomości, dla której Sąd Rejonowy w Człuchowie prowadzi księgę wieczystą KW (...) linia średniego napięcia o numerze 221 w 1977 roku, odgałęzienie linii średniego napięcia o nazwie S. w 1983 roku oraz linia niskiego napięcia w 1973 roku, a w zakresie nieruchomości, dla której Sąd Rejonowy w Człuchowie prowadzi księgę wieczystą KW (...) odgałęzienie linii średniego napięcia o numerze 221 o nazwie (...) w 1973 roku. W związku z posiadaniem tych elementów nastąpiło pierwotne nabycie służebności w zakresie tych urządzeń po upływie 10 lat korzystania przez wnioskodawcę, a uprzednio przez jego poprzedników prawnych. Wnioskodawca wyjaśniał, że od czasu istnienia linii elektroenergetycznej na tych nieruchomościach wnioskodawca, a wcześniej jego poprzednicy prawni, nieprzerwanie korzysta z ww. trwałych i widocznych urządzeń, a korzystanie przejawia się przede wszystkim w przesyle prądu poprzez urządzenia znajdujące się na przedmiotowych nieruchomościach. Wnioskodawca wskazywał przedsiębiorstwa przesyłowe zarządzające mieniem w szczególności wyjaśnił, że przedsiębiorstwem przesyłowym, które początkowo korzystało z tych urządzeń były Zakłady (...). W ramach tego przedsiębiorstwa doszło do wyodrębnienia Zakładu (...) w S.. Następnie utworzono przedsiębiorstwo państwowe Zakład (...) z siedziba w S., który przekształcono w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa działającą pod firmą Zakład (...) Spółka Akcyjna. Wnioskodawca wskazywał, że przysługuje mu prawo zaliczenia do okresu posiadania służebności zmierzającego do zasiedzenia tego prawa okresu posiadania przez poprzedników. Wnioskodawca podkreślał, że nabycie posiadania służebności na nieruchomościach uczestnika odbyło się w dobrej wierze, albowiem wynikało z przekonania posiadacza w chwili objęcia w posiadania o służącym mu prawie do korzystania z urządzeń elektroenergetycznych posadowionych na nieruchomościach uczestnika postępowania, które miało poparcie w uzyskanych decyzjach administracyjnych zezwalających na budowę oraz wydanych po przeprowadzeniu wymaganych uzgodnień z właścicielem gruntu, a także z uwagi na domniemania dobrej wiary. Według wnioskodawcy przekonanie to miało również podstawę w przepisach obowiązujących w czasie obejmowania w posiadanie służebności tj. ustawy z dnia 28 czerwca 1950r o powszechnej elektryfikacji wsi i osiedli oraz dekretu z dnia 30 czerwca 1951r. obowiązku świadczeń w naturze na niektóre cele publiczne.

Uczestnik postępowania A. M. wniósł o oddalenie wniosku w całości. Wskazywał, iż wnioskodawca nie spełnia przesłanek do zasiedzenie służebności gruntowej objętej wnioskiem. Przede wszystkim wywodził, iż wnioskodawca, a wcześniej Skarb Państwa, pozostawali w złej wierze w zakresie posiadania służebności albowiem nie legitymowali się ani decyzja wywłaszczeniową ani umową z właścicielem – brak było więc tytułu prawnego do posadowienia urządzeń, co zdaniem uczestnika przesadza o złej wierze posiadacza. Nadto przedsiębiorstwo państwowe przed 1 lutego 1989 roku nie mogło zasiadywać służebności - było bowiem wyłącznie dzierżycielem uprawnień Skarbu Państwa. Uczestnik postępowania argumentował również, że wnioskodawca nie wykazał przejścia posiadania służebności ze Skarbu Państwa na poprzedników prawnych wnioskodawcy po 1 lutego 1989 roku w zakresie urządzeń przesyłowych posadowionych na jego gruncie. Nadto uczestnik postępowania wskazywał na pismo wnioskodawcy stanowiące odpowiedź na zgłaszany przez uczestnika wniosek dotyczący uregulowania sytuacji prawnej na nieruchomości przez ustanowienie służebności z przesyłu. Uczestnik wywodził bowiem, iż złożona przez wnioskodawcę deklaracja dotycząca gotowości uregulowania stanu prawnego w piśmie z dnia 31 stycznia 2013 roku przerwała bieg trzydziestoletniego terminu zasiedzenia liczonego od dnia 1 lutego 1989 roku, albowiem stanowiła oświadczenie o uznaniu roszczenia.

W toku postępowania wezwany został do udziału w sprawie jako uczestnik postępowania Skarb Państwa reprezentowany przez Starostę Powiatu (...). Uczestnik ten na sprzeciwiał się stwierdzeniu zasiedzenia służebności.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Właścicielem nieruchomości: działek nr (...) o powierzchni 01.68.00 ha i 158/1 o powierzchni 00.86.00 ha położonych w S., dla której Sąd Rejonowy w Człuchowie Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą KW (...) oraz działek o numerze (...), o łącznej powierzchni 07.41.00 ha, dla której Sąd Rejonowy w Człuchowie Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą (...) jest uczestnik postępowania A. M..

(dowód: akt notarialny o nr 1230/2001 z dnia 20 kwietnia 2001 roku k. 1-5 dokumentów księgi wieczystej (...) oraz akt notarialny o nr 7753/01 z dnia 12 listopada 2001 roku k. 1-3 dokumentów księgi wieczystej (...))

W zakresie nieruchomości, dla której prowadzona jest księga wieczysta (...) uczestnik postępowania A. M. nabył ją od E. K. na podstawie umowy sprzedaży z dnia 12 listopada 2011 roku. Grunty te aż do 13 maja 1983 roku stanowiły własność Skarbu Państwa – w tym dniu zawarta została w formie aktu notarialnego umowa sprzedaży działek m.in. 153/2, 158/1 z osobą fizyczną H. K., który następnie na podstawie umowy z dnia 21 lutego 1997 roku zbył je na rzecz M. K..

(dowód: akt notarialny umowy sprzedaży z dnia 13 maja 1983 roku o numerze A218/1983 oraz dokumenty związane ze sprzedażą gruntu k. 48, 50, 51-52, 87 dokumentów księgi wieczystej (...) oraz akt notarialny umowy sprzedaży z dnia 21 lutego 1997 roku k. 84-85 i 89 dokumentów księgi wieczystej (...), a także akt notarialny umowy sprzedaży z dnia 12 listopada 2001 roku nr 7753/2001 k. 1-3 dokumentów księgi wieczystej (...))

W zakresie nieruchomości, dla której w Sądzie Rejonowym w Człuchowie prowadzona jest księga wieczysta (...) uczestnik postępowania A. M. nabył ją od J. P. i Z. G. na podstawie umowy sprzedaży z dnia 20 kwietnia 2001 roku. Grunty te aż do 7 lutego 1974 roku stanowiły własność Skarbu Państwa – w tym dniu zawarta została w formie aktu notarialnego umowa sprzedaży działek m.in. 109, 108/1 z J. P..

(dowód: akt notarialny umowy sprzedaży z dnia 7 lutego 1974 roku o numerze A519/1974 k. 1- 5 dokumentów księgi wieczystej (...) oraz akt notarialny umowy sprzedaży z dnia 20 kwietnia 2011 roku o numerze A1230/2001 k. 1-5 dokumentów księgi wieczystej (...)).

W roku 1973 na działce o numerze (...) posadowione zostały elementy infrastruktury elektroenergetycznej w postaci słupa oraz przewodów linii elektroenergetycznej średniego napięcia 15 kV odgałęzienie K.. Poprzez tę linię przyłączona została do sieci stację transformatorową K. wybudowaną w ramach tej samej inwestycji. W tym samym roku na działkach nr (...) posadowione zostały elementy infrastruktury elektroenergetycznej w postaci 6 słupów ( po trzy na każdej z działek) oraz przewodów linii elektroenergetycznej niskiego napięcia 0,4 kV. Były to elementy linii niskiego napięcia stanowiącej obwód stacji transformatorowej S.. Linia średniego napięcia wybudowana również w 1973 roku w celu przyłączenia tej stacjo do sieci, pierwotnie zaewidencjonowana została pod numerem 202 Wszystkie te elementy infrastruktury przyłączone zostały do sieci najpóźniej do końca 1973 roku i od tego momentu nieprzerwanie wykorzystywane są do przesyłu energii elektrycznej do chwili obecnej.

(dowód: zeznania świadka M. P. złożone na rozprawie w dniu 9 lipca 2015 roku w okresie od 00:27:01 do 01:30:00 - rozprawy porównaj k. 127-130, protokół odbioru technicznego stacji transformatorowej K. i linii niskiego napięcia z dnia 8 grudnia 1973 roku. k. 39-40, mapa z projektu modernizacji sieci k. 36, mapa z projektu schematu linii K. k.37, spis z inwentarza k. 38, zestawienie inwentarzowe k. 41, karta ewidencji zmian obiektu linii niskiego napięcia k. 52, mapa projekt planu linii niskiego napięcia z adnotacjami o uzgodnieniu k. 50, plan projektowania linii 15 kV k. 42 oraz opinia biegłego z dnia 22 sierpnia 2016 roku z zakresu geodezji Roberta Berent k. 208- 214 )

Pod koniec lat 70 przeprowadzono inwestycje min. w celu połączenie linii średniego napięcia 202 z istniejącą już linią średniego napięcia 221. Po wykonanych pracach dotychczasową linia 202 inwentaryzowano jako element linii 221. W ramach tej inwestycji nie wykonywano prac na spornym gruncie.

dowód: zeznania świadka M. P. złożone na rozprawie w dniu 9 lipca 2015 roku w okresie od 00:27:01 do 01:30:00 rozprawy porównaj k. 127-130, mapa projektowanej linii z 1977 roku k. 43, opinia biegłego z dnia 22 sierpnia 2016 roku z zakresu geodezji Roberta Berent k. 208- 214)

W 1983 roku występujący jako inwestor Nadleśnictwo C. przystąpiło do budowy linii średniego napięcia 15 kV w celu rozbudowy i modernizacji zaplecza technicznego Nadleśnictwa położonego na terenie miejscowości S.. Inwestycja dotyczyła budowy stacji transformatorowej w miejscowości S. oraz linii napowietrznej w celu przyłączenie stacji do sieci. Urządzenia tej linii średniego napięcia 15kV posadowione zostały m.in. na działkach (...) - po jednym słupie na każdej działce i rozpięte między słupami przewody tej linii. W dniu 20 maja 1983 roku dokonano odbioru technicznego i przekazania do eksploatacji linii średniego napięcia. Linia ta inwentaryzowana była jako element linii 221 – odgałęzienie S.. W ramach tej inwestycji dokonano również przebudowy biegnącej równolegle linii niskiego napięcia dotychczasowego obwodu S.. Elementy tej linii posadowione na działkach (...) nie podlegały jednak przebudowie. Te elementy infrastruktury przyłączone zostały do sieci w 1983 roku i od tego momentu wykorzystywane są do przesyłu prądu do chwili obecnej. .

(dowód: zeznania świadka M. P. złożone na rozprawie w dniu 9 lipca 2015 roku w okresie od 00:27:01 do 01:30:00 - rozprawy porównaj k. 127-130, protokół odbioru technicznego linii średniego napięcia kierunek S. z dnia 20 maja 1983 roku k. 48, mapa plan powykonawczy k. 47, mapa plan uzgodnień wstępnych k 46, pozwolenie na budowę k. 45, inwentarz spisany z natury k. 49, karta ewidencji zmian obiektu linii niskiego napięcia k. 52 oraz opinia biegłego z dnia 22 sierpnia 2016 roku z zakresu geodezji Roberta Berent k. 208- 214)

W 1991 roku przeprowadzono remont stacji transformatorowej S. wieś i linii w obrębie tej stacji. Elementy linii posadowione na spornych działkach nie były objęte przeprowadzonym wówczas remontem.

(dowód: zeznania świadka M. P. złożone na rozprawie w dniu 9 lipca 2015 roku w okresie od 00:27:01 do 01:30:00 - rozprawy porównaj k. 127-130, protokół odbioru technicznego i przekazania do eksploatacji robót po kapitalnym remoncie k. 53-54, mapa plan powykonawczy k. 55)

W okresie posadowienia tej infrastruktury zarządzanie siecią energetyczną i dostawą energii było zadaniem podmiotów państwowych tworzonych przez właściwych ministrów, przy czym właścicielem urządzeń i sieci był Skarb Państwa. Na terenie obejmującym przedmiotowe nieruchomości zarządcą sieci energetycznej w czasie posadowienia i przyłączania do sieci elementów pierwszych elementów infrastruktury elektroenergetycznej objętych wnioskiem w niniejszej sprawie - w 1973 roku - był Zakład (...) z siedzibą w B..

(bezsporne, nadto dowód zarządzenie k. 56 - 59)

Na podstawie Zarządzenia nr 13 Naczelnego Dyrektora Zakładów (...) w B. z dnia 10 maja 1978 roku dokonano organizacyjnego wyodrębnienia Zakładu (...) w S.. Zarządzeniem nr 57 Prezesa Rady Ministrów z dnia 30 grudnia 1988 roku w sprawie podziału niektórych przedsiębiorstw zgrupowanych we Wspólnocie Energetyki i Węgla Brunatnego podziałowi uległ Północny Okręg Energetyczny w Bydgoszczy. W wyniku tego podziału utworzono m.in. Zakład (...) z siedzibą w S..

(bezsporne, a nadto zarządzenie nr 13 z dnia 10/05/1978r. k. 60-61, zarządzenie nr 57 z dnia 30/12/1988r. k. 62, załącznik do zarządzenia nr 57 k. 63-65)

Następnie Zarządzeniem Ministra Przemysłu i Handlu nr 205/Org/93 z dnia 9 lipca 1993 roku dokonano podziału przedsiębiorstwa państwowego pod nazwą Zakład (...) w S. i przekształcono je w jednoosobową spółkę z udziałem Skarbu Państwa. Aktem notarialnym sporządzonym przez notariusza Teresę Janeczko z dnia 12 lipca 1993 roku w Warszawie przedsiębiorstwo państwowe zostało przekształcone w jednoosobową spółkę akcyjną Skarbu Państwa działającą pod firmą Zakład (...) Spółka Akcyjna. Nastąpiło również przejęcie mienia. W dniu 26 listopada 2004r. nastąpiło w trybie art. 492 § 1 pkt 1 k.s.h. , przeniesienie całego majątku Zakładu (...) S.A. z siedzibą w S. na (...) SA, która następnie zmieniła nazwę na (...) Spółka Akcyjna.

(bezsporne, a nadto zarządzenie nr 205/Org/93 Ministra Przemysłu i Handlu z dnia 9/07/1993r. wraz z załącznikiem i protokołem zdawczo – odbiorczym k. 66- 70, akt notarialny z dnia 12/07/1993r. k. 71- 76, postanowienie z dnia 13/09/1993r. k. 77 odpis pełny z rejestru k.12-27 ).

Mienie stanowiące elementy infrastruktury posadowione na spornych działkach było przekazywane w okresie opisanych przekształceń na wskazane podmioty, które wykorzystywały je do przesyłu energii elektrycznej.

( dowód : zeznania świadka M. P. złożone na rozprawie w dniu 9 lipca 2015 roku w okresie od 00:27:01 do 01:30:00 - rozprawy porównaj k. 127-130)

W okresie eksploatacji posiadacz urządzeń wykonywał przeglądy i usunięcia awarii. W tym celu wkraczał na grunt nie doznając przeszkód ze strony każdoczesnego właściciela gruntu.

( bezsporne, nadto dowód: zeznania świadków T. M. złożone na rozprawie w dniu 9 lipca 2015 roku w okresie od 00:08:20 do 00:27:00 - rozprawy porównaj k. 126-127 oraz M. P. złożone na rozprawie w dniu 9 lipca 2015 roku w okresie od 00:27:01 do 01:30:00 - rozprawy porównaj k. 127-130)

Pismem z dnia 14 grudnia 2009 roku uczestnik postępowania zwrócił się do wnioskodawcy o usunięcie urządzeń elektroenergetycznych usytuowanych na działkach (...)//1 i 109. oraz o zapłatę odszkodowania za bezumowne korzystanie z nieruchomości. W odpowiedzi na pismo uczestnika wnioskodawca odmówił usunięcia urządzeń, wskazując, że zostały one posadowione na gruncie uczestnika zgodnie z prawem obowiązującym w okresie ich posadowienia. Wniosek o usunięcie urządzeń względnie zawarcie umowy dotyczącej korzystania z nieruchomości uczestnik ponowił w piśmie z dnia 4 listopada 2011 roku oraz w piśmie z dnia 24 stycznia 2013 roku. W odpowiedzi na wnioski uczestnika w piśmie z dnia 31 stycznia 2013 roku wnioskodawca zawarł propozycje uregulowania sytuacji prawnej poprzez ustanowienie przez uczestnika za wynagrodzeniem służebności przesyłu na rzecz wnioskodawcy. Do ustanowienie służebności przesyłu nie doszło, albowiem strony nie porozumiały się co do wynagrodzenie związanego z korzystaniem z gruntu.

( bezsporne, nadto pisma wnioskodawcy i uczestnika postępowania k. 94- 104)

Sąd zważył co następuje

W niniejszej sprawie o stwierdzenie zasiedzenia służebności wnioskodawca, określając treść żądania stwierdził, iż domaga się ustalenia zasiedzenia służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu. Nie złożył natomiast – nawet jako żądanie ewentualne wniosku o stwierdzenie zasiedzenia służebności przesyłu

Przepisy o służebności przesyłu zostały wprowadzone do Kodeksu cywilnego ustawą z dnia 30 maja 2008 roku o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 116 poz. 731), która weszła w życie z dniem 3 sierpnia 2008 roku. Regulują ją przepisy art. 305 ¹ do art. 305 ⁴ k.c.

Przed wprowadzeniem tej regulacji ugruntowany był w orzecznictwie pogląd (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 17 stycznia 2003 roku III CZP 79/02 oraz z dnia 7 października 2008 roku III CZP 89/08), iż możliwe było nabycie przez zasiedzenie służebności gruntowej o treści odpowiadających służebności przesyłu. Beneficjentem tej służebności mogło być przy tym jedynie przedsiębiorstwo, a prawo to wchodziło w skład prowadzonego przez niego przedsiębiorstwa w znaczeniu przedmiotowym. Ustanowienie jak i stwierdzenie na rzecz przedsiębiorcy w drodze zasiedzenia służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu nie wymaga oznaczenia nieruchomości władnącej.

Wprowadzając do Kodeksu cywilnego służebności przesyłu ustawodawca zdecydował o jej wyodrębnieniu od służebności gruntowej i przyjął, że polega ona na obciążeniu nieruchomości na rzecz przedsiębiorcy prawem polegającym na tym, że może on korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej zgodnie z przeznaczeniem tych urządzeń (art. 305 ¹ k.c.). W świetle powyższego nie ma wątpliwości, że po 3 sierpnia 2008 roku nieruchomość może być umownie obciążona służebnością na rzecz przedsiębiorstwa wykorzystującego urządzenia przesyłowe, a identyfikowanie dla tej służebności nieruchomości władnącej byłoby nie tylko zbędne, ale nawet sprzeczne z jej ustawową konstrukcją. Nie ma również wątpliwości, że po odpowiednio długim czasie może dojść do zasiedzenia służebności przesyłowej przez przedsiębiorstwo, które korzysta z cudzej nieruchomości na zasadach określonych w art. 305 ¹ k.c. Do nabycia tego prawa zastosowanie mają bowiem również przepisy dotyczące zasiedzenia służebności. Przesłanki nabycia służebności przesyłu przez zasiedzenie określa regulacja wynikająca z art. 292 k.c. w zw. z art. 305 ⁴ k.c.

W odniesieniu do służebności dotyczącej korzystania z urządzeń przesyłowych należy wyraźnie oddzielić więc dwie konstrukcje: służebność gruntową odpowiadającą treści służebności przesyłu, która mogła zostać nabyta przez zasiedzenie przed 3 sierpnia 2008 roku, oraz służebność przesyłu. Oba prawa mają analogiczną treść oraz pełnią tę samą funkcje, nie oznacza to jednak, że można je utożsamiać. Odmienna jest przede wszystkich ich podstawa prawna – odpowiednio art. 145 k.c. i 292 k.c. oraz art. 305 ¹ do art. 305 ⁴ k.c. (porównaj uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 22 maja 2013 roku III CZP 18/13).

Przystępując do szczegółowej analizy żądania stwierdził na wstępie należy, że służebność o charakterze gruntowym oraz służebność przesyłu mogą powstać ex lege przez zasiedzenie. Nabycie takich służebności przez zasiedzenie następuje na rzecz jej posiadacza, a jest nim ten, kto faktycznie korzysta z cudzej nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści służebności. Natomiast do posiadania służebności stosuje się odpowiednio przepisy do posiadania rzeczy (art. 352 k.c.).

Na posiadanie służebności - tak jak posiadanie rzeczy - składają się dwa elementy: element fizyczny wyrażający się w korzystaniu z rzeczy w zakresie odpowiadającej treści służebności oraz element psychiczny (animus) wyrażający się w psychicznym nastawieniu do wykonywania władztwa (władanie dla siebie). Element psychiczny nie polega wyłącznie na wewnętrznym przekonaniu, psychicznym odczuciu posiadacza o tym, że włada daną rzeczą, ale także na tym, że władztwo to musi być zamanifestowane na zewnątrz (komentarz do kodeksu cywilnego pod red. Krzysztofa Pietrzykowskiego wyd. CH BECK Warszawa 2013 s. 911). Posiadanie służebności o odróżnieniu od posiadania rzeczy nie obejmuje władania rzeczą. Posiadaczem służebności jest bowiem osoba, która faktycznie korzysta z nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści służebności. W przypadku posiadania służebności bez wątpienia jednak niezbędny jest również zamiar korzystania z nieruchomości dla siebie (animus). W obszarze fizycznego związku z nieruchomością (corpus) posiadanie służebności ogranicza się do faktycznego korzystania z nieruchomości w ograniczonym zakresie – w zakresie odpowiadającym treści służebności (komentarz Edwarda Gniewek do art. 352 k.c. system informacji prawniczej LEX).

Oceniając przesłanki zasiedzenia służebności sąd w pełni podziela stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w uchwale składu 7 sędziów z dnia 9 sierpnia 2011 roku w sprawie III CZP 10/11. W uchwale tej Sąd Najwyższy zaakcentował, że w przypadku nabycia służebności gruntowej w grę nie wchodzi – jak przy nabyciu własności – posiadanie samoistne, lecz posiadanie w zakresie odpowiadającym zakresowi służebności. Podmiot wykonujący służebność korzysta z cudzej rzeczy tylko w oznaczonym zakresie, nie rzadko bardzo wąskim, w istocie nie władając nią. Posiadanie służebności gruntowej jest więc posiadaniem specyficznym, a posiadanie prowadzące do zasiedzenia służebności gruntowej polega na korzystaniu z gruntu w takim zakresie i w taki sposób jaki czyniłaby to osoba wykonująca służebność. Władanie w zakresie służebności gruntowej musi być wykonywane dla siebie.

Zasiedzenie służebności gruntowej ustawodawca potraktował też w sposób szczególny wprowadzając ograniczenie polegające na tym, że można ją nabyć tylko wtedy, gdy posiadanie polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia przez odpowiedni czas, przy czym czas ten jest uzależniony od złej lub dobrej wiary posiadacza (art. 292 k.c.) istniejącej w chwili objęcia w posiadanie. Dobra wiara polega na błędnym, ale w danych okolicznościach usprawiedliwionym przekonaniu posiadacza, że przysługuje mu wykonywane przez niego prawo, przy czym w takich okolicznościach musi rozpocząć się posiadania. W przypadku posiadania prowadzącego do nabycia przez zasiedzenie służebności gruntowej przekonanie to dotyczy zatem okresu objęcia w posiadanie służebności.

Wszystkie te zasady wobec treści art. 305 ⁴ k.c. mają odpowiednia zastosowania do zasiedzenia służebności przesyłu.

W niniejszej sprawie istotną kwestią było ustalenie momentu, od którego liczyć należy termin zasiedzenie, a więc objęcie przez przedsiębiorstwo przesyłowe posiadania służebności. Objęcie w posiadanie służebności gruntowej odpowiadającej obecnie służebności przesyłu najczęściej następowało w związku z wejściem na cudzy grunt w celu budowy trwałych i widocznych urządzeń. Sąd dokonał więc w niniejszej sprawie ustaleń dotyczących daty posadowienie i przyłączenie do sieci urządzeń przesyłowych objętych wnioskiem.

Wniosek złożony w niniejszej sprawie dotyczył stwierdzenia zasiedzenia służebności gruntowej o treści służebności przesyłu, w związku z wykorzystywaniem urządzeń przesyłowy umiejscowionych na nieruchomościach uczestnika postępowania, przy czym wnioskodawca wskazywał, iż poszczególne elementy tej infrastruktury posadowione zostały na gruncie uczestnika w różnym czasie, stąd w różnym czasie nastąpiło zasiedzenie służebności dotyczące wykorzystywania tych poszczególnych elementów.

Zgodnie z twierdzeniami wnioskodawcy najwcześniej – bo już od 1973 roku – funkcjonowały urządzenie posadowione:

- wszystkie na nieruchomości (...) (działki (...)), a stanowiące element linii średniego napięcia 0,15kV kierunek K.,

- na nieruchomości (...) (działki (...)) tylko te, stanowiące element linii niskiego 0,4 kV.

Okoliczności dotyczące okresu posadowienie i wykorzystywania w celach przesyłowych tej części urządzeń znajduje w pełni potwierdzenie w zgromadzonym w sprawie materiale dowodowym.

Okoliczności dotyczące posadowienie tych urządzeń potwierdzają zeznania świadka M. P. – pracownika kolejnych przedsiębiorstw przesyłowych wykorzystujących urządzenia począwszy od 1983 roku – skorelowane z dokumentami przedłożonymi w sprawie. Z zeznań świadka oraz złożonych dokumentów wynika, że linia – średniego napięcia kierunek K. - związana były z budową i uruchomieniem stacji transformatorowej K., prowadzonych jako jedna inwestycja. Wnioskodawca nie przedłożył co prawda dokumentów dotyczących uzyskania pozwolenie na budowę tej infrastruktury, jednak przedłożona dokumentacja dotycząca tej inwestycji - zwłaszcza mapa z projektu modernizacji sieci k. 36, mapa schematu linii K. k.37, spis z inwentarza k. 38, oraz protokół odbioru technicznego nr 305/73.- potwierdzają przyłączenie tych urządzeń do sieci niewątpliwie najpóźniej z końcem 1973 roku. Na mapach sytuacyjnych obwodów stacji transformatorowej K. naniesiono numery działek, przez który przebiegała linie (zwłaszcza na mapie k. 36 w zakresie gruntów objętych wnioskiem w niniejszej sprawie szczególnie wyraźnie zaznaczono działkę nr (...)). Na mapie „schemat linii K.” odnotowano roku budowy – 1973 . Taki sam rok budowy linii średniego napięcia K. – odgałęzienie linii 221- odnotowano w dokumencie sporządzonym w 1985 roku dla tej linii na podstawie danych z paszportu– inwentarz z natury. Z kolei w zakresie dokumentów dotyczących odbioru technicznego i przekazania do eksploatacji tej inwestycji wnioskodawca przedłożył protokół nr 305/73 . Protokół ten dotyczy jedynie części inwestycji tj. samej stacji transformatorowej K. oraz linii niskiego napięcia 0,4 kV związanej z ta stacją i potwierdza podłączenie urządzeń tej infrastruktury do sieci przesyłowej w dniu 8 grudnia 1973 roku ( porównaj k. 39-40 ). Chociaż nie przedłożona protokołu odbioru dotyczącego linii średniego napięcia odcinek K. nie ulega wątpliwości, iż linia ta musiała zostać przyłączona do sieci co najmniej w tym samym dniu co stacja transformatorowa K.. Wskazywał na to świadek M. P.. Świadek zeznał w szczególności, iż linia średniego napięcia odcinek K. łączyła stację transformatorową K. z głównym torem linii średniego napięcia. Stacja transformatorowa K. nie mógłby być więc przyłączona do sieci przesyłowej przed przyłączeniem do sieci linii średniego napięcia zasilającej tę stację (porównaj zeznanie świadka w okresie od 00:36:15 do 00:42:51). Niewątpliwie przyłączenie do sieci linii średniego napięcia odcinek K., której elementy posadowione zostały w zakresie nieruchomości (...) wyłącznie na działce (...) (porównaj mapę stanowiącą załącznik do opinii biegłego k. 214) nastąpić musiał w tym okresie. W tym miejscu zaznaczyć jedynie należy, iż określenie dokładnej daty przyłączenie linii średniego napięcia odcinek K. do sieci przedsiębiorstwa przesyłowego nie ma decydującego znaczenie dla określenie terminu zasiedzenie służebności w zakresie tych urządzeń albowiem w okresie ich posadowienia działka (...) stanowiła własność Skarbu Państwa – została zbyta przez Skarb Państwa na rzecz osoby fizyczne dopiero w 13 maja 1983 roku i z tą datą łączyć należy początkowy termin biegu okresu zasiedzenie służebności w zakresie urządzeń posadowionych na działce (...). Wówczas natomiast – sieć średniego napięcia na odcinku K. niewątpliwie była już przyłączona do sieci przesyłowej i eksploatowana w celach przesyłowych.

W zakresie infrastruktury dotyczącej linii niskiego napięcia posadowionej na działce (...) wskazać należy, iż - zdaniem sądu - wnioskodawca wykazał, iż infrastruktura ta została wybudowana i połączona z siecią przedsiębiorstwa przesyłowego co najmniej z końcem 1973 roku. Zauważyć należy, że wnioskodawca przedłożył do akt sprawy dokumentację dotyczącą linii niskiego napięcia 0,4 kV, - kartę ewidencyjną zmian obiektu stacji transformatorowej S. z naniesioną numeracja paszportu 202/03 ( k.52). Z treści tego dokumentu wynika, iż linia ta wybudowana został 1973 roku. Dokument ten stanowi odzwierciedlenie zmian dotyczących tej linii w całym okresie eksploatacji, a pierwsze wzmianki dotyczące funkcjonowania linii opatrzone są datą 31 grudzień 1973r. Linie niskiego napięcia w obrębie stacji transformatorowej S. naniesione zostały na mapie plan projektu linii niskiego napięcia (k.50). Natomiast stacja transformatorowa S. z numerem paszportu 202/03 naniesiona została na mapie plan projektowania linii 15 kV (k. 42) Na obu tych mapach istnieją adnotacje dotyczące uzgodnień planów datowane na dzień 2 listopada 1972 roku. Z dokumentami tymi korelują zeznania świadka M. P.. Świadek zeznał, że główna linia średniego napięcia - która powstała nieco wcześniej niż odgałęzieniem K. - pierwotnie kończyła się stacją transformatorową S. i opatrzona była numerem 202. Zgodnie z zeznaniami świadka w dokumentacji inwentarzowej dotyczącej tej linii i stacji transformatorowej S. wskakuje się jako rok budowy rok 1973, chociaż nie zachowały się dokumenty dotyczące pozwolenia na budowę czy protokoły przejęcia linii i stacji transformatorowej. Świadek wskazywał jednak, że ta część linii średniego napięcia – jako główna wówczas linia zakończona Stacją S. – musiała powstać najszybciej – w szczególności przed jej odgałęzieniem tj. linii K. ( porównaj zeznania w okresie od 00:29:50 do 00:32:50 oraz od 00:42:51 do 00:47:38). Zgodnie z zeznaniami świadka linia niskiego napięcia 0,4kV, której elementy posadowione są na działce (...), a która jest obwodem stacji transformatorowej S. zgodnie z wpisami w dokumentacji inwentaryzacyjnej powstać miał również – tak jak linia średniego napięcia – w 1973 roku, choć jak zaznaczył świadek również w zakresie tej linii brak dokumentów źródłowych takiej jak pozwolenie na budowę czy protokół przekazania. Świadek zauważył, że cała ta infrastruktura – jako wynika inwestycji wówczas prowadzonych - w dokumentach inwentarzowych datowana jest na 1973 rok – jako wspólne zadanie inwestycyjne. Odnosząc się do dokument Karta ewidencji zmian obiektu linii niskiego napięcia S. numer paszportu 202/03 (k. 52) świadek zeznał, iż dotyczy on obwodu stacji S.. Karta taka jako element paszportu tego obiektu, została założona w momencie powstania obiektu – w tym przypadku stacji transformatorowej i jej obwodu linii niskiego napięcia. Zważywszy na powyższe stwierdzić należy, że linia niskiego napięcia, której elementy posadowione zostały na dziełkach 108/1 i 109 niewątpliwie funkcjonują od 1973 roku. Jednak i w przypadku tej infrastruktury określenie dokładnej daty przyłączenie do sieci nie jest niezbędne w celu ustalenie terminu zasiedzenie. Zauważyć bowiem należy, iż i te grunty w chwili budowy tych urządzeń i przyłączania do sieci stanowiły własność Skarbu Państwa. Rozpoczęcie biegu terminu zasiedzenie łączyć należy i w tym przypadku z datą zbycia nieruchomości (...) przez Skarb Państwa na rzecz osoby fizycznej, a więc z datą 7 lutego 1974 roku.

Zauważyć należy, że do akt wnioskodawca dołączył również dokumentację dotyczącą przebudowy linie głównej, na którą wskazywał świadek M. P. w wyniku, której dotychczasowa linia 202 i pozostałe odgałęzienie linii tworzyć zaczęły zbiorczą linię z nadanym numerem 221. Na mapie z 1977 roku, stanowiącej projekt zmian, stacja transformatorowa S. wieś wraz z obwodami została zaznaczają jaku już istniejący element sieci.

W tym miejscu zaznaczyć jedynie należy, że poza elementami linii niskiego napięcia na działkach (...) – wbrew twierdzeniem wnioskodawcy – nie posadowiono w tym okresie innych urządzeń energetycznych. W szczególności takie elementy nie zostały na gruncie tym posadowione w zawiązku z przebudową linii dokonaną w 1977 roku. Wskazują na to przed wszystkim zeznania świadka M. P., który zeznał, iż zarówno przebudowa linii średniego napięcia w 1977 roku jak i remont stacji transformatorowej S. wraz z częścią linii stanowiących obwód tej stacji w 1991 roku nie spowodowały jakichkolwiek zmian w zakresie urządzeń przesyłowych posadowionych pierwotnie w obrębie działek (...). W tym miejscu zaznaczyć należy, że świadek zeznał co prawda, iż na obszarze tych działek oprócz elementów linii niskiego napięcia znajdują się również posadowione w 1973 roku elementy linie głównej średniego napięcia (rozgałęzienie linii). W tym zakresie sąd uznał jednak jego zeznania za niewiarygodne, albowiem nie znajdują one potwierdzenia w zebranym w sprawie materiale dowodowym, w szczególności przeczy temu wydana w sprawie opinia biegłego z zakresu geodezji. Z opinii tej wynika ( mapa k. 213), iż elementy linii głównej średniego napięcia – miejsce rozdzielenie linii, odgałęzienie linii - znajduje się poza granicami działki (...) – a mianowicie na działce przylegającej do działki (...). W obrębie działek (...) znajdują się jedynie przebiegające w linii prostej dwie równoległe linie: linia niskiego napięcia oraz linie średniego napięcia. Wyprowadzenie biegnącej przez te działki linii średniego napięcia z głównej linii średniego i ta główna linia średniego napięcia nie leżą natomiast w obrębie działek (...). W związku z tym brak było podstaw do stwardzenia zasiedzenie służebności w zakresie żądania – „co do linii głównej średniego napięcia o numerze 221 wybudowanej w 1977 roku” ponieważ taki element linii nie jest posadowiony na tym gruncie.

Linia średniego napięcia przebiegająca przez działki (...) to niewątpliwie wyłącznie fragment linii średniego napięcia wybudowanej w 1983 roku – odgałęzienie S.. W zakresie tej inwestycji wnioskodawca przedłożył mapę uzgodnienia wstępne k.46 oraz mapę plan powykonawczy k. 47, a także dokumenty dotyczące realizacji inwestycji - pozwolenie na budowę oraz proroków odbioru technicznego i przekazania do eksploatacji linii średniego napięcia 15 kV . Na dokumentach graficznych zwłaszcza na mapie planu k. 46 ujawnione zostały numery działek, przez które przebiegała ta inwestycja, a w zakresie działek (...) widnieje nawet adnotacja dotyczące nazwiska właścicielka tego gruntu w okresie planowania inwestycji - J. P.. Na dokumentach graficznych – oprócz planowanej inwestycji - budowy linii średniego napięcia naniesiona została również infrastruktura już istniejąca na gruntach – w przypadku działku 108 i 109 była to wyłącznie biegnąca równolegle do projektowanej linia średniego napięcia linii niskiego napięcia stacji transformatorowej S.. Na planach tych ujawniono również jako istniejące urządzenie stację transformatorową S.. Inwestycja przeprowadzona w 1983 roku – oprócz budowy linii średniego napięcia w zawiązku z budową stacji transformatorowej S., obejmowała również przebudowę linii niskiego napięcia dotychczasowego obwodu stacji S.. Z porównania dokumentacji - map powykonawczy ( k. 47) i mapy projektu (k.46), a także z zeznań świadka M. P., a pośrednio również karty ewidencji zmian obiektu – linii niskiego napięcia S., jednoznacznie wynika jednak, iż przebudowa linii niskiego napięcia obwodu S. – zmiana położenia tej trasy w związku z podłączeniem części tej linii do nowo powstałego obwodu S. - nie dotyczyła elementów linii posadowionych na dziełkach 108/1 i 109, tj. części linii niskiego położonej blisko stacji transformatorowej S. ( porównaj zeznań świadka w okresie od 01:20:28 do 01:30:00). Dokumentacja ta potwierdza więc również pośrednio pierwotną lokalizację linii niskiego napięcia na działkach (...).

W zakresie inwestycji związanej z obwodem S. wnioskodawca przedłożył zarówno pozwolenie na budowę z dnia 26 stycznia 1983 roku (k. 45) jak i protokół odbioru technicznego linii średniego napięcia 15 kV z dnia 20 maja 1983 roku (k. 48), przy czym z dokumentacji tej wynika, iż inwestorem w zakresie budowy było Nadleśnictwo C.. W zakresie linii średniego napięcia odcinek S. wnioskodawca przedłożył również inwentarz z natury spisany na dzień 12 października 1983 roku na podstawie dokumentacji powykonawczej, z którego wynikają uprawnienie do korzystania z linii Zakładu (...). (k. 49).

Ponad wszelką wątpliwość budowa i przyłączenie do sieci tego fragmentu linii średniego napięcia (odcinek S.) nastąpiło w 1983 roku, a więc w okresie kiedy właścicielem działek (...) była już osoba fizyczna , nie zaś Skarb Państwa. Ta inwestycja w zakresie sporych działek nie była więc już realizowana na gruncie Skarbu Państwa. W zakresie tej inwestycji wnioskodawca nie wskazywał na uzyskanie tytułu prawnego do korzystania z gruntu osoby fizycznej - ani w formie umowy cywilno-prawnej ani w formie decyzji administracyjnej o wywłaszczeniu.

W oparciu o powyższe sąd ustalił, że w zakresie infrastruktury posadowionej na spornym gruncie budowa urządzeń przesyłowych nastąpiła: w odniesieniu do linii średniego napięcia 15kV odcinek K. na działce (...) oraz do linii niskiego 0,4kV napięcia obwód S. na działka (...) kV – rok 1973, a w odniesieniu do linii średniego napięcia 15kV na działkach (...) rok 1983.

Przyjęciu tak odległej chwili rozpoczęcia biegu zasiedzenia w zakresie infrastruktury z 1973 roku sprzeciwia się jednak to, że przedmiotowe nieruchomości, na których wybudowano urządzenia przesyłowe były przedmiotem własności państwowej aż do ich zakupu przez osoby fizyczne. W takiej sytuacji moment objęcia w posiadania służebności gruntowej odpowiadającej służebności przesyłu w zakresie urządzeń przesyłowych posadowi na gruncie Skarbu Państwa przed 31 stycznia 1989 roku nie jest tożsamy z momentem posadowienie tych urządzeń na gruncie będącym przedmiotem własności państwowej- moment ten wiąże się ze zmianą stosunków właścicielskich do gruntu i objęcie jego własności przez inny niż Skarb Państwa podmiot (porównaj uzasadniania postanowień Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 2015 roku IICSK 310/14 i z dnia 6 września 2013r. V CSK 440/2012 w których Sąd ten rozważał min. moment objęcia w posiadania służebności przesyłu w związku z odjęciem Skarbowi Państwa własności gruntu).

W tym miejscu wskazać należy na regulację wynikającą najpierw z treści art. 7 w zw. z art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 16 lipca 1961 roku o gospodarce terenami w miastach i osiedlach (Dz. U. nr 32, poz. 159 ze zm.) według którego od dnia 21 lipca 1961 roku nie można było nabyć w drodze zasiedzenia własności terenu państwowego położonego w granicach miast i osiedli oraz położonego poza tymi granicami, lecz włączonego do planu zagospodarowania przestrzennego miast lub osiedli i przekazanego do realizacji zadań jego gospodarki. Od dnia wejścia w życie kodeksu cywilnego (1 styczeń 1965 rok) stosowanie do art. 177 tego kodeksu przepisy o nabyciu własności nieruchomości przez zasiedzenie nie miały zastosowania do nieruchomości będącej przedmiotem własności państwowej. Ze względu na odpowiednie zastosowanie przepisów o nabyciu przez zasiedzenie własności nieruchomości do nabycia w drodze zasiedzenia służebności gruntowej (art. 292 zd. 2 k.c.) przyjmowano, że wyłączone było nabycie przez zasiedzenie służebności obciążającej nieruchomość stanowiącą przedmiot własności państwowej (tak Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 7 marca 2002 roku II CKN 160/00). Jeżeli w czasie obowiązywania art. 177 k.c. nieruchomość przestała być przedmiotem własności państwowej możliwe stawało się nabycie przez zasiedzenie zarówno jej własności jak i obciążającej ją służebności gruntowej. Nie ma też wątpliwości, że jeżeli posiadanie prowadzące do zasiedzenia rozpoczęło się w czasie, gdy nieruchomość była przedmiotem własności państwowej i trwało, bieg zasiedzenia rozpoczynał się z chwilą, w której Skarb Państwa przestał być właścicielem nieruchomości (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 13 kwietnia 2007 roku III CZP 23/2007).

Druga istotna przyczyna wyłączająca możliwość uwzględnienia do biegu zasiedzenia służebności gruntowej okresu eksploatacji urządzeń infrastruktury energetycznej położonej na nieruchomości należącej do Skarbu Państwa wiąże się z podmiotem, który korzystał w tym czasie z urządzeń, a miał status przedsiębiorstwa państwowego. Przedsiębiorstwa te były wprawdzie odrębnymi od Skarbu Państwa osobami prawnymi, jednak – co podkreślał wielokrotnie Sąd Najwyższy – obowiązujący do 31 stycznia 1989 roku art. 128 k.c. wyrażał zasadę jednolitego funduszu własności państwowej, w myśl której państwowe osoby prawne nie miały żadnych praw podmiotowych do zarządzanego przez nie mienia, które mogłyby przeciwstawiać państwu (porównaj uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 16 października 1961 roku I CO 20/61, uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 18 czerwca 1991 roku III CZP 38/91, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4 października 2002 roku III CZP 62/02 oraz postanowienie z dnia 16 września 2009 roku II CSK 103/09). Zasadę jednolitego funduszu własności państwowej rozumianą w powyższy sposób odnoszono także do posiadania, przyjmując, że w wyniku jej obowiązywania Skarb Państwa był nie tylko właścicielem, ale i posiadaczem rzeczy znajdujących się w zarządzie państwowych osób prawnych. W rezultacie, jeżeli nieruchomości pozostająca w zarządzie państwowej osoby prawnej nie była przedmiotem własności państwowej, jej zasiedzenie w razie ziszczenia się przesłanek przewidzianych w art. 172 k.c. mogło nastąpić nie przez państwową osobę prawną sprawującą zarząd, lecz przez Skarb Państwa. Dopiero uchylenie art. 128 k.c. w dniu 1 lutego 1989 roku spowodowało zmiany sytuacji właścicielskiej Skarbu Państwa.

W świetle obowiązujących w ówczesnym systemie prawnym przepisów nie było dopuszczalne obciążenie nieruchomości państwowej przez przedsiębiorstwo państwowe ograniczonym prawem rzeczowym na rzecz innego przedsiębiorstwa państwowego (zasada jednolitej własności państwowej). Dopuszczenie zatem przedsiębiorstwa państwowego prowadzącego zakład energetyczny do korzystania z obszarów Skarbu Państwa nie mogło prowadzić do jakiegokolwiek ograniczenia uprawnień właścicielskich Skarbu Państwa (Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 24 lipca 2009 roku II CSK 121/09).

W tej sytuacji nie sposób zgodzić się ze stanowiskiem dotyczącym samodzielnych uprawnień przedsiębiorstwa przesyłowego do wykonywania posiadania na własny rachunek przeciwko Skarbowi Państwa. Państwowe przedsiębiorstwo przesyłowe w okresie obowiązywania art. 128k.c. korzystało z urządzeń przesyłowych w ramach zarządu mieniem państwowym wyłącznie na rzecz i w imieniu Skarbu Państwa.

W niniejszej sprawie ma to szczególne znaczenie, albowiem w momencie posadowienia spornej infrastruktury i przyłączania do sieci w zakresie urządzeń linii niskiego napięcia na działkach (...) oraz średniego napięcia na działce (...) właścicielem gruntu oraz spornych urządzeń pozostawał Skarb Państwa. Sytuacja zmieniało się dopiero w chwili zbycia uprawnień do gruntu na rzecz osób fizycznych - w przypadku działek (...) nastąpiło to w dniu 7 lutego 1974 roku, a w przypadku działki (...) nastąpiło to 13 maja 1983 roku. Dopiero od tego momentu liczyć należy początkowy termin biegu zasiedzenia – różny dla tej infrastruktury posadowionej na każdej z tych działek. W tym bowiem dopiero momencie – w związku ze zmianą właściciela gruntu obciążanego - mówić można o objęciu służebności w posiadania i na ten moment oceniać należy dobrą lub złą wiarę posiadacza prowadzącą do zasiedzenie służebności. W tym konkretnym przypadku bowiem – jak to już wyżej wskazano - moment posadowienie urządzeń przesyłowych nie jest tożsamy z objęciem w posiadania służebności przesyłu. W momencie posadowienie urządzeń właścicielem zarówno gruntu jak i infrastruktury był Skarb Państwa - nie mogło być więc mowy o objęciu w posiadania służebności gruntowej w zakresie tych urządzeń na własnym gruncie.

W zakresie natomiast urządzeń linii średniego napięcia 15kV odcinek S. posadowionych na działkach (...) budowa i przyłączenie do sieci przedsiębiorstwa przesyłowego nastąpiło w 1983 roku ( protokół odbioru technicznego sporządzono 20 maja 1983 rok). Wówczas już nieruchomość nie stanowiła własności Skarbu Państwa, a więc posiadacza służebności w zakresie tych urządzeń. Dla tych urządzeń jest to więc początkowy termin biegu okresu zasiedzenie służebności.

Ocenie poddać należy również jaki okres zasiedzenia liczyć należy od objęcia w posiadania służebności w celu nabycia w ten sposób prawa uzależniony od dobrej bądź złej wiary posiadacza w momencie objęcia w posiadanie.

Uprawnienie przedsiębiorstwa energetycznego do budowy urządzeń przesyłowych i jego eksploatację, połączone z ustanowieniem po stronie właściciela nieruchomości obowiązku znoszenia stanu ukształtowanego przebiegiem takich urządzeń mogło wynikać z decyzji administracyjnej, wydanej na podstawie przepisów ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 roku o gospodarce nieruchomościami (t.j. Dz. U. z 2000 r., nr 46, poz. 543 ze zm.), poprzednio – ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (t.j. Dz. U. z 1991 r., nr 30, poz. 127), a jeszcze wcześniej (a więc w okresie posadowienie urządzeń w niniejszej sprawie) – ustawy z dnia 12 marca 1958 roku o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości (t.j. Dz. U. z 1974 r., nr 10, poz. 64 ze zm.). Dokonane w sprawie ustalenia nie wskazują jednak, że takie decyzje administracyjne odnośnie spornych gruntów poprzednik prawny wnioskodawcy uzyskał.

W okresie, kiedy wystawiane były te sporne urządzenia (w roku 1973 i 1983), obowiązywała ustawa z dnia 12 marca 1958 roku o zasadach i trybie wywłaszczenia nieruchomości (okres obowiązywania od 5 kwietnia 1958 roku do 31 lipca 1985 roku). Ustawa ta przewidywała, że wywłaszczenie może nastąpić jedynie na rzecz państwa, chociaż może się o nie ubiegać zainteresowany organ administracji państwowej, instytucja państwowa lub przedsiębiorstwo państwowe (art. 2 ust. 1 i 2 ustawy). O jego dopuszczalności decydowała niezbędność konkretnej nieruchomości dla ubiegającego się o wywłaszczenie na konkretne rodzaje celów publicznych. Mogło ono polegać na całkowitym odjęciu lub ograniczeniu prawa własności lub innego prawa rzeczowego na nieruchomości w odniesieniu do całej nieruchomości lub jej części (art. 4 i 5 ust. 1 ustawy). Przed wszczęciem postępowania wywłaszczeniowego ubiegający się o wywłaszczenie zobowiązany był wystąpić do właściciela o dobrowolne odstąpienie nieruchomości i – o ile nastąpiło porozumienie – zawrzeć z nim w formie prawem przepisanej umowę prowadząca do jej nabycia. Wywłaszczenie następowało za odszkodowaniem, a obowiązek jego zapłaty ciążył na ubiegającym się o wywłaszczenie (art. 7 ustawy). W okresie obowiązywania ustawy z dnia 12 marca 1958 roku za szczególny tryb wywłaszczenia (rozdział V ustawy) ustawodawca uważał instytucję przewidzianą w art. 35. Przepis ten stanowił, że organy administracji państwowej, instytucje, przedsiębiorstwa państwowe mogą za zezwoleniem Naczelnika Gminy zakładać i przeprowadzać na nieruchomościach – zgodnie z zatwierdzoną lokalizacją szczegółową – ciągi drenażowe, przewody służące do przesyłania płynów, pary, gazów, elektryczności oraz urządzenia techniczne, łączności i sygnalizacji, a także inne podziemne lub nadziemne urządzenia techniczne niezbędne do korzystania z tych przewodów i urządzeń. Nieruchomość, na której założono i przeprowadzono przewody i urządzenia, podlegała wywłaszczeniu trybie zwykłym tylko wtedy, gdy wskutek tych działań nieruchomość przestała się nadawać do dalszego racjonalnego używania przez właściciela na cele dotychczasowe (art. 35 ust. 3 ustawy). Przeprowadzenie przewodów i urządzeń wiązało się z zagwarantowaniem prawa dostępu do nich w późniejszym czasie w celu wykonania czynności związanych z konserwacją przez osoby upoważnione przez właściwy organ, instytucje lub przedsiębiorstwo państwowe (art. 35 ust. 2 ustawy). Odszkodowanie za straty wynikłe z działań przewidzianych w art. 35 ust. 1 i 2 ustawy, strony ustalały na podstawie wzajemnego porozumienia; w razie sporu organ administracji rządowej orzekała o nich decyzja administracyjną (art. 36 ust. 1 ustawy). Jednocześnie art. 42 ustawy w rozdziale VI stanowił, że naczelnik powiatu może zezwolić na czasowe zajęcie nieruchomości na okres nie dłuższy niż 2 lata, jeżeli jest ono niezbędne do czasowego tylko czynienia z niej określonego użytku, którego osiągnięcie nie wymagało wywłaszczenia ani wzniesienia na nim trwałych urządzeń.

Oceny wydanych na podstawie przepisów administracyjnych – ustawy z dnia 12 marca 1958 roku oraz kolejnych regulujących te zagadnienia z dnia 29 kwietnia 1985 roku o gospodarce gruntami i wywłaszczeniu nieruchomości (tj. Dz.U. z 1991 roku nr 30 poz. 126), a także ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 roku o gospodarce nieruchomościami (tj. Dz.U. z 2010 roku, nr 102, poz. 651) - decyzji wywłaszczeniowych dla treści uprawnień przedsiębiorstwa przesyłowego dotyczy uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 8 kwietnia 2014 roku (III CZP 87/13). W uchwale tej, którą sąd w niniejszym składzie w pełni podziela, oceniając skutki wydania takich decyzji Sąd Najwyższy stanął na stanowisku, że wykonywanie uprawnień w zakresie wynikającym z decyzji administracyjnych dotyczących wywłaszczenia nieruchomości – które stanowi również ograniczenie w możliwości korzystania z nieruchomości – stanowi tytuł prawny do ich wykonywania, nie prowadzi jednak do nabycia przez zasiedzenie służebności gruntowej odpowiadającej treści służebności przesyłu. W uzasadnieniu uchwały Sąd Najwyższy stwierdził, że działania przedsiębiorcy korzystającego z urządzeń przesyłowych, które legalnie postawił na cudzej nieruchomości w związku z wywłaszczeniem jej właściciela przez ograniczenie przysługującego mu prawa własności, polegające na wstępowaniu na tę nieruchomość i podejmowaniu w stosunku do własnych urządzeń działań koniecznych do zapewnienia ich sprawności technicznej, jest wykonywaniem uprawnień zagwarantowanych takiemu przedsiębiorcy w ustawie (art. 35 ust. 2 ustawy z dnia 12 marca 1958 roku). Nie są to akty posiadania cudzej nieruchomości skierowane przeciwko jej właścicielowi, których wykonanie mogłoby doprowadzić do zasiedzenia służebności.

Legitymowania się taką decyzją nie mogło więc stanowić podstawy do przyjęcia, że przedsiębiorstwo przesyłowe objęło służebność w posiadania prowadzące do zasiedzenie, a tym bardziej że objęcie to następowało w dobrej wierze. Stanowisko takie prezentowane było co prawda przez orzecznictwo ( m.in. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 9 stycznia 2008 roku – II CSK 432/07 czy w postanowieniu z 17 grudnia 2008 roku - I CSK 171/08). Wobec treści uchwały składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 8 kwietnia 2014 roku oraz postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2014 roku – które sąd w niniejszym składzie w pełni podziela - przyjęcie w takiej sytuacji objęcia posiadania służebności prowadzącego do zasiedzenie i to nabywanego w dobrej wierze nie znajduje uzasadnienia.

Wydanie decyzji wywłaszczeniowej nie można więc oceniać jako element usprawiedliwiający błędne przekonanie, że przedsiębiorstwu przesyłowemu przysługuje uprawnienie do gruntu i to o treści służebności gruntowej. Wydanie decyzji wywłaszczeniowej nie rodzi bowiem żadnych skutków w sferze uprawnień do korzystania z gruntu w zakresie treści służebności prawa cywilnego. Jak podkreślił Sąd Najwyższy w powołanej uchwale z dnia 8 kwietnia 2014 roku, wydanie decyzji w oparciu również o art. 35 ustawy z dnia 12 marca 1958 roku czy art. 70 ust. 1 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 roku oraz art. 124 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 roku o gospodarce nieruchomościami jako aktu wywłaszczeniowego powoduje trwałe ograniczenie prawa własności w celu wykonywania na niej uprawnień o treści zbliżonej do tych, które są właściwe dla służebności. Skoro jednak źródłem obciążenia jest ustawa i akt administracyjny, to mają one charakter publicznoprawny. Nie jest to służebność tożsama z kodeksową służebnością gruntową, do której można by stosować regulacje dotyczące tej służebności.

Wydanie decyzji wywłaszczeniowe co do gruntu – nie miał żadnego wpływu na przyjęcie dobrej lub złej wiary przy nabywaniu posiadania służebności. Wydanie takiej decyzji nie rodziło bowiem skutków w zakresie cywilno-prawnych stosunków miedzy właścicielem spornego w niniejszej sprawie gruntu, a właścicielem urządzeń przesyłowych.

Kwestię tę poruszył Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 28 kwietnia 2014 roku III CZP 87/13. Analizując skutki wydania decyzji wywłaszczeniowych w oparciu o art. 35 ustawy z dnia 12 marca 1958 roku, art. 70 ustawy z dnia 1 sierpnia 1985 roku i art. 124 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 roku Sąd Najwyższy doszedł do przekonania, że decyzje te odbierają część uprawnień właścicielskich w sposób trwały uszczuplającym tym samym treść prawa własności nieruchomości. W zakresie tego ograniczenia przedsiębiorca korzystający z urządzeń przesyłowych na cele działalności gospodarczej wiążącej się z zaspokojeniem podstawowych potrzeb społecznych, uzyskuje uprawnienie do korzystania z cudzej nieruchomości przez założenie i eksploatację urządzeń przesyłowych nie od wywłaszczonego właściciela nieruchomości, lecz od podmiotu, na rzecz którego możliwe było wywłaszczenie. Decyzja ta oraz inne akty administracyjne, które przedsiębiorca musiał uzyskać przed zrealizowaniem procesu inwestycyjnego, tworzyły po jego stronie trwały tytuł do posiadania na lub nad albo umieszczania pod cudzym gruntem urządzeń przesyłowych, a przepisy ustawy upoważniały i upoważniają go do korzystania z tych urządzeń i dostępu do nich na ustalonych nimi zasadach.

W niniejszej sprawie ocena dobrej i złej wiary w momencie objęcia w posiadania służebności podlegać będzie różnej ocenie – odrębnie dla urządzeń, które posadowione były na gruncie w chwili gdy jego właścicielem był Skarb Państwa, a inaczej gdy w chwili budowy urządzeń właścicielem gruntu była osoba fizyczna.

Co do urządzeń, które zostały wzniesione na gruntach stanowiących własność Skarbu Państwa, nie było w ogóle potrzeby korzystania z przepisów o wywłaszczeniu tych nieruchomości w chwili ich posadawiania. Problem uprawnień do korzystania z tych nieruchomości przez przedsiębiorcę przesyłowego pojawił się bowiem dopiero w chwili zbycia gruntu na rzecz poprzedników prawnych uczestnika postępowania. W tym miejscu wskazać należy na stanowiska zaprezentowane przez Sąd Najwyższy w orzeczenie z dnia 13 lutego 2015 roku w sprawie II CSK 310/14, dotyczącym skutków zbycia przez Skarb Państwa gruntu, na którym posadowione były urządzenie przesyłowe. Zdaniem Sądu Najwyższego w takiej sytuacji przedsiębiorstwo traktować należy jako posiadacz w dobrej wierze, albowiem „kupujący wiedział, że na działce tej znajdują się urządzenia do przesyłania prądu elektrycznego. Skoro nie wniósł żadnych zastrzeżeń to znaczy, że godził się na obciążenie jego nieruchomości na rzecz Zakładów (...) chwili kiedy działka stała się własnością prywatną Zakład (...), który w imieniu Skarbu Państwa wykonywał faktyczne władztwo nad sprzedaną nieruchomością w zakresie odpowiadającym służebności przesyłu, mógł zasadnie przypuszczać, że nabywca godzi się na istniejące obciążenie jego nieruchomości. Formalnie, z punktu widzenia obowiązującej wtedy zasady jedności własności państwowej, Skarb Państwa był w dobrej wierze. Także po wyeliminowaniu z porządku prawnego tej zasady przedsiębiorstwo państwowe i jego następcy prawni, czyli wnioskodawca pozostawali w dobrej wierze skoro przez kilkadziesiąt lat właściciele nie podejmowali żadnych czynności, które świadczyłyby o tym, że nie uznają faktycznego obciążenia ich nieruchomości na rzecz przedsiębiorstwa przesyłowego.”

Zważywszy na powyższe, przyjmując dla urządzeń pochodzących z 1973 roku dobrą wiarę dla zasiedzenie służebności ustalono, iż zasiedzenie to nastąpiło: w przypadku urządzeń linii niskiego napięcia na działkach (...) z dniem 8 lutego 1984 roku, a więc z upływem dziesięcioletniego okresu wynikającego z art. 172 § 1 k.c. (w brzmieniu przed 1 października 1990 roku, więc przed wejściem w życie ustawa z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny) związku z art. 292 k.c., a w przypadku urządzeń średniego napięcia na działce (...) z dniem 14 maja 2013 roku, a więc z upływem przedłużonego, dwudziestoletniego okresu wynikającego z art. 172 § 1k.c. (w brzmieniu obowiązującym po 1 października 1990 roku wobec treści art. 9 powołanej ustawy z dnia 28 lipca 1990 roku). Określający warunki zasiedzenia art. 292 k.c. odsyła przy ustalaniu przesłanek do stwierdzenie zasiedzenia do przepisów regulujących nabycia własności nieruchomości przez zasiedzenie odpowiednio stosowanych. Artykuł 172 k.c. określa terminy zasiedzenia.

Dla zasiedzenia w chwili objęcia w posiadanie służebności obowiązywał bowiem termin 10-cio letni w dobrej wierze, a 20-sto letnie w złej wierze. Z dniem 1 października 1990 roku terminy te zostały przedłużony odpowiednio do 20 i 30 lat. Do przypadków zasiedzenia, które nastąpiły przed wejściem w życie ustawy z dnia 28 lipca 1990 roku o zmianie ustawy Kodeks Cywilny tj. przed dniem 1 października 1990 roku maja zastosowanie 10-cio i 20-sto letnie okresy posiadania przewidziane w art. 172 k.c. w brzmieniu obowiązującym przed tą nowelizacją (porównaj orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 2 września 1993 roku II CRN 89/93). Zgodnie natomiast z art. 9 powołanej ustawy a dnia 28 lipca 1990 roku dłuższe terminy zasiedzenia stosuje się od 1 października 1990 roku także do zasiedzenie, którego bieg rozpoczął się i nie zakończył przed tą datą.

Ustalając podmioty, na rzecz których nastąpiło zasiedzenie prawa (w tym zakresie sąd nie był związany wnioskiem), przyjęto uprawnienia podmiotu posiadającego służebność na dzień upływu terminu zasiedzenie: w przypadku linii niskiego napięcia na działkach (...) zasiedzenie ustalono na rzecz Skarbu Państwa, a przypadku urządzeń średniego napięcia na działce (...) na rzecz przedsiębiorstwa przesyłowego Zakład (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w S.. Sąd podziela bowiem stanowiska Sądu Najwyższego wyrażone w postanowieniu z dnia 12 lutego 2015 roku w sprawie IV CSK 293/14. Sąd w orzeczeniu tym stwierdził, iż jeżeli w okresie przed dniem wejścia w życie ustawy z dnia 31 stycznia 1989 roku nowelizującej kodeks cywilny, przedsiębiorstwo państwowe korzystało bez tytułu prawnego z cudzej nieruchomości (niepaństwowej) w zakresie niezbędnym do obsługi i eksploatacji wybudowanych przez to przedsiębiorstwo urządzeń przesyłowych, to było ono posiadaczem służebności gruntowej podobnej do służebności przesyłu w rozumieniu art. 352 § 1 KC. Taki stan faktyczny mógł prowadzić do nabycia służebności gruntowej odpowiadającej treścią służebności przesyłu w drodze zasiedzenia z tym zastrzeżeniem, że jeśli przed dniem 1 lutego 1989 roku zrealizowały się przesłanki pozwalające na stwierdzenie zasiedzenia tej służebności, zwłaszcza gdy upłynął stosowny okres posiadania, służebność tę nabywał Skarb Państwa, a nie przedsiębiorstwo państwowe. Jeżeli do tego nie doszło, a po dniu 1 lutego 1989 roku utrzymywał się na nieruchomości niepaństwowej opisany dotychczasowy stan faktyczny, po upływie stosownego czasu, determinowanego dobrą lub złą wiarą posiadacza służebności, możliwe było nabycie przez zasiedzenie przez przedsiębiorstwo państwowe lub jego następcę prawnego, służebności gruntowej podobnej do przesyłu, a po dniu 3 sierpnia 2008 roku - służebności przesyłu. Okres występowania na nieruchomości stanu faktycznego odpowiadającego treści służebności przesyłu przed wejściem w życie art. 305 ¹ i nast. k.c. podlega bowiem doliczeniu do czasu posiadania wymaganego do zasiedzenia tej służebność.

Uczestnik postępowania w niniejszej sprawie kwestionował co prawda wykazywanie następstwa prawnego w zakresie posiadania - w okresie po 1 lutego 1989 roku – którą to datę wskazywał jak początkowy termin zasiedzenia. Zdaniem sądu jednak wnioskodawca prawidłowo wykazał posiadania służebności przez kolejne przedsiębiorstwa przesyłowe, w szczególności umożliwiając zliczanie okresów posiadania. Niewątpliwie w okresie obowiązywania zasady jednolitego funduszu własności państwowej posiadania służebności przypisywać należy Skarbowi Państwa, a nie przedsiębiorstwu przesyłowemu, które jedynie dzierżyło mienie związane z posiadaniem służebności (okoliczności tej uczestnik postępowania – właściciel gruntu - nie kwestionował). W szczególności wnioskodawca przedłożył odpis dokumentów dotyczących działalności kolejnych przedsiębiorstw przesyłowych dzierżących w imieniu Skarbu Państwa infrastrukturę położoną na spornym obszarze. Z dokumentacji tej wynika, iż zarząd początkowo sprawowany był przez Zakład (...), w ramach którego dla obszaru województwa S. wyodrębniono Zakład (...) z siedzibą w S., działający od dnia 10 maja 1978 roku w ramach zasad pełnego wewnętrznego rozrachunku (k.56-61). Z dniem 1 stycznia 1989 roku na mocy zarządzenia nr 57 Prezesa Rady Ministrów z dnia 30 grudnia 1988 roku w sprawie podziału niektórych przedsiębiorstw z grupy we Wspólnocie (...), w wyniku podziału przedsiębiorstwa pod nazwą (...) Okręg (...) w B., na bazie zakładu pod nazwą Zakład (...) w S. powstało nowe przedsiębiorstwo państwowe o nazwie Zakład (...) z siedzibą w S. (ust. 3 załącznika do zarządzenie). To nowe przedsiębiorstwo zostało wpisane do rejestru przedsiębiorstw państwowych (k.77). Przejęło ono wszystkie składniki mienia byłego (...) Okręgu (...) w B., znajdujące się na obszarze działania dotychczasowego Zakładu (...) w S.. To oznacza, że do majątku nowo utworzonego przedsiębiorstwa weszły także linie elektroenergetyczne przebiegające przez grunty uczestnika. Następnie zgodnie z przedłożonymi dokumentami (Zarządzenie nr 205/Org/93 Ministra Przemysłu i Handlu z dnia 9 lipca 1993 r. wraz załącznikiem i protokołem zdawczo-odbiorczym oraz aktu notarialnego z dnia 12 lipca 1993 r.; k. 66 i nast.) -w związku z podziałem przedsiębiorstwa Zakład (...) w S. i utworzeniem na bazie pozostałego majątku jednoosobowej spółki Skarbu Państwa pod nazwą Zakład (...) S.A. w S. oraz wydzieleniem i przekazaniem z majątku przedsiębiorstwa do nowo utworzonej spółki (...) S.A. w W. tylko stacji Ż. 220/110 kV – w zakresie rozdzielni i trafo – oraz linii wysokiego napięcia 400 kV Ż. –D. i 220 kV Ż.- G. I, a także określenie, iż spółka Zakład (...) wstępuje we wszystkie prawa i obowiązki przedsiębiorstwa Zakład (...) w S., poza przejętymi przez (...) S.A. w W. - inne urządzenia elektroenergetyczne na obszarze ówczesnego województwa (...) pozostały przy przekształconym aktem notarialnym z dnia 12 lipca 1993 roku ( k.71-76 ) w spółkę akcyjną Skarbu Państwa Zakładzie (...) w S.. Dotyczy to więc również linie średniego i niskiego napięcia znajdujących się na terenie objętym wnioskiem w rozpoznawanej sprawie. Brak jest bowiem jakichkolwiek przesłanek, które w świetle zgromadzonego materiału dowodowego pozwalałyby na przyjęcie odmiennych wniosków. Wskazać tu również należy na zeznania świadka M. P. – pracownika kolejnych przedsiębiorstw przesyłowych (aktualnie (...) S.A. w G.) od 1983 roku – który wskazywał na ciągłość posiadania urządzeń na spornym gruncie począwszy od okresu posiadania przez Zakładu (...). Ciągłość posiadania (przy uwzględnieniu regulacji art. 340 k.c.) po roku 1993 nie budzi żadnych wątpliwości. Od 26 listopada 2004 roku i nadal posiadania to wykonywane jest przez (...) S.A. w G.. Korzystanie to uzasadnia twierdzenie, że grunty, na których posadowiona była infrastruktura, w tym grunt uczestnika postępowania, wykorzystywany był przez kolejne przedsiębiorstwa przesyłowe w zakresie odpowiadającym służebności przesyłu. Przy czym w dniu 14 maja 2003r. posiadaczem służebności był niewątpliwie Zakład (...) S.A. z siedzibą w S.. Zatem w zakresie urządzeń średniego napięcia z 1973 roku na działce (...) zbytej przez Skarb Państwa w 1983 roku dwudziestoletni przedłużony okres posiadania w dobrej wierze liczony od zbycia gruntu upłynął więc w 2003 roku, w okresie posiadania służebności przez Zakład (...) S.A. z siedzibą w S.. Stąd sąd stwierdził nabycie służebności w tym zakresie na rzecz tego podmiotu z dniem 14 maja 2003 roku.

W niniejszej spawie wnioskodawca wywodził dobrą wiarę i domagał się uwzględnienie wynikającego stąd 20-letniego terminu zasiedzenia również w zakresie urządzeń linii średniego napięcia posadowionych na działkach (...) w 1983 roku, a więc w okresie gdy grunty te stanowi już własność osoby fizycznej.

Zdaniem sądu brak jest podstaw do przyjęcia dobrej wiary przy obejmowaniu w posiadania służebności w zakresie tych urządzeń.

W tym miejscu wskazać należy na uzasadnianie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 17 marca 2010 roku - II CSK 439/09. Sąd Najwyższy stwierdził w tym postanowieniu, że przedsiębiorstwo przesyłowe nie dysponując tytułem upoważniającym jej poprzednika prawnego do korzystania w zakresie służebności z nieruchomości, powinna kwestię tę uregulować. Ocena istnienia bądź braku dobrej wiary posiadacza służebności nie może odnosić tylko do wiedzy o tym, że nieruchomość stanowi cudzą własność, lecz również do tego, czy ingerowanie w tę cudzą własność w zakresie odpowiadającym służebności nastąpiło i pozostawało w takich okolicznościach, które usprawiedliwiają przekonanie, że posiadanie to cudzego prawa nie narusza. Brak własnego tytułu oraz tytułu uprawniającego do korzystania z tych gruntów przez poprzednika prawnego wyłącza dobrą wiarę, skoro powinien wzbudzić poważne wątpliwości odnośnie do tego, czy posiadaczowi przysługuje prawo do korzystania z rzeczy w dotychczasowym zakresie.

Wnioskodawca w niniejszej sprawie wywodził dobra wiarę przy obejmowaniu w posiadanie służebności, powoływał się na domniemanie dobrej wiary wynikające z art. 7 k.c w oparciu o przekonanie o przysługującym mu prawie do korzystania z urządzeń elektroenergetycznych opartym na przepisach obowiązujące w czasie obejmowania ich w posiadanie tj. ustawy z dnia 28 czerwca 1950r o powszechnej elektryfikacji wsi i osiedli oraz dekretu z dnia 30 czerwca 1951r. obowiązku świadczeń w naturze na niektóre cele publiczne, a także uzyskanych decyzjach administracyjnych zezwalających na budowę wydanych po przeprowadzeniu uzgodnień z właścicielem gruntu .

Dobra wiara posiadacza, to nic innego jak usprawiedliwione w danych okolicznościach przekonanie posiadacza, że przysługuje mu takie prawo do władania rzeczą , jakie faktycznie wykonuje ( porównaj orzeczenie Sadu Najwyższego z dnia 7 maja 1971 roku ICR 302/71 oraz uchwała składu 7 Sędziów Sądu Najwyższego z dnia 6 grudnia 1991 roku III CZP 108/91) .

Przystępując do analizowania okoliczności uzasadniających zdaniem wnioskodawcy przyjęcia dobrej wiary przy nabywaniu w posiadanie służebności przede wszystkim wskazać należy, że poprawność prowadzenia inwestycji z punktu widzenia prawa budowlanego nie ma wpływu na kwalifikację posiadania z punktu widzenia dobrej lub złej wiary. Jak podkreślił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 26 kwietnia 2006 roku V CSK 20/06 prowadzenie inwestycji na podstawie odpowiednich zezwoleń władzy budowlanej nie przesądza jeszcze samo przez się o tym, że przy jej realizacji nie mogło dojść do naruszenia prawa własności. Dlatego też nie można z faktu wydania takich decyzji i niezaskarżenia ich przez właściciela nieruchomości wyprowadzać wniosku, że inwestor uzyskał formalną zgodę właściciela na przeprowadzenie przez jego grunt urządzeń przesyłowych. Wynika to z różnego charakteru regulacji zawartej w prawie budowlanym i prawie cywilnym, na co zwrócił również uwagę Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 29 stycznia 2008 roku IV CSK 410/07, w wyroku z dnia 9 sierpnia 2005 roku IV CSK 82/05, wyroku z dnia 6 maja 2009 roku II CSK 594/08 oraz postanowienie z dnia 7 maja 2014 roku II CSK 472/13.

Skoro – wyżej wskazano - wydanie decyzji wywłaszczeniowej nie rodzi żadnych skutków w zakresie uprawnień do korzystania z nieruchomości o treści odpowiadającej służebności uregulowanej w kodeksie cywilnym, to tym bardziej uzyskanie pozwolenia na budowę i realizowanie budowy w oparciu o to pozwolenie nie może uzasadniać – jak chce wnioskodawca w niniejszej sprawie – przyjęcia, że wystawiając infrastrukturę w oparciu o pozwolenie na budowę działał on w uzasadnionym okolicznościami przekonaniu, że przysługuje mu do gruntu uprawnienie o treści służebności. Tym bardziej, że podjęcia jakichkolwiek uzgodnień z właścicielem gruntu wnioskodawca nie wykazał.

Przystępując do oceny dobrej i złej woli posiadacza służebności gruntowej o treści służebności przesyłu, w sytuacja gdy urządzenie są stawiane na cudzym gruncie, nie można pominąć regulacji zawartej w kolejnych ustawach określających zasady i trybu wywłaszczania nieruchomości, w tym również ustawy obowiązującej w okresie realizacji spornej inwestycji. Zaznaczyć należy, że ustawodawca wyraźnie uzależniał możliwość wydania decyzji o zezwoleniu na zajęcie nieruchomości w celu umieszczenia na niej urządzeń przesyłowych od niepowodzenia rozmów z jej właścicielem, mającym doprowadzić do ustalenia cywilnoprawnego tytułu do korzystania z jego nieruchomości na powyższe cele (w ustawie z dnia 12 marca 1958 roku art. 7), chociaż ustawa nie określa jakiego rodzaju tytuł cywilnoprawny mógł stanowić podstawę do zajęcia nieruchomości w celu umieszczenia na niej urządzeń przesyłowych. Sąd Najwyższy wspominając o tej kwestii w powołanej już uchwale z dnia 8 kwietnia 2014 roku stwierdził, że skoro przedsiębiorca przesyłowy podejmował negocjacje z właścicielem nieruchomości w celu wyjednania jego zgody na jej wykorzystanie na cele związane z realizacją wykonywanych przez niego zadań gospodarczych, wymagających trwałego tytułu do gruntu, na których umieszczał urządzenia wchodzące w skład przedsiębiorstwa, to niewątpliwie oświadczenie właściciela nieruchomości mogło być alternatywą dla decyzji wywłaszczeniowej tylko pod warunkiem, że zapewniało stabilny tytuł. Sąd w tym zakresie odwołał się do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 28 czerwca 2005 roku w sprawie I CK 14/05 (niepubl.), z którego wynikało, że zezwolenie przez właściciela na założenie instalacji przesyłowych i ich instalacja kształtuje nowy stan prawny, powodując nawiązanie między przedsiębiorstwem i właścicielem nieruchomości stosunku cywilnoprawnego charakteryzującego się trwałością i ciągłością. Trwałość i ciągłość tego stosunku wynika z jego natury i jedynie w wyjątkowych wypadkach właściciel gruntu mógł spowodować zniesienie tego stosunku przez żądanie likwidacji założonych urządzeń.

Rodzaj umów regulujących kwestię korzystania z gruntu nie został określony w przepisach, w szczególności nie określono czy tytuł taki miał mieć naturę obligacyjną czy też tworzyć po stronie przedsiębiorcy przesyłowego albo Skarbu Państwa czy jednostki samorządu terytorialnego rzeczowe podstawy do korzystania z nieruchomości, a jeśli tak to przy wykorzystaniu której instytucji. Jak już zaznaczono zanim jeszcze weszła w życie nowelizacja kodeksu cywilnego polegająca na dodaniu art. 305 ¹ do 305 ⁴ k.c. w orzecznictwie sądowym dopuszczano możliwość umownego ustanowienia służebności, której treść odpowiadała treści służebności przesyłu (takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 17 stycznia 2003 roku III CZP 79/02 czy w postanowieniu z dnia 10 lipca 2008 roku III CSK 73/08). Chociaż wątpliwości budziła treść umowy, która miałaby być zawierana przed 3 sierpnia 2008 roku o obciążeniu nieruchomości taką służebnością, w szczególności czy miałaby identyfikować nieruchomość władnącą czy też samo tylko przedsiębiorstwo przesyłowe. Ostatecznie w postanowieniu z dnia 16 stycznia 2013 roku w sprawie II CSK 289/12 Sąd Najwyższy stwierdził, że odstąpienie od konieczności określenia w czynności prawnej bądź orzeczeniu nieruchomości władnącej nastąpiło w rezultacie odwołania się do pojęcia przedsiębiorstwa w ujęciu przedmiotowym i przyjęcia, że składnikiem przedsiębiorstwa przesyłowego jest zawsze nieruchomość.

Bez względu na spór dotyczący treści umowy cywilnoprawnej stanowiącej podstawę ustanowienia służebności nie ulega wątpliwości, że dla wzbudzenia u przedsiębiorcy przesyłowego usprawiedliwionego okolicznościami przekonania, że przysługuje mu uprawnienie, na które powołuje się w niniejszej sprawie – uprawnienie prawnorzeczowe- między stronami powinny zaistnieć zdarzenia, które takie przekonanie mogłyby usprawiedliwiać. Korzystanie musiałoby opierać się na oświadczeniu właściciela gruntu o ustanowieniu prawa, w zakresie którego posiadanie to się odbywało. Dla przyjęcia dobrej wiary w zakresie posiadania służebności gruntowej i jej zasiedzenia po upływie krótszego okresu nie wystarczy bowiem przekonanie, że przedsiębiorcy przesyłowemu przysługuje jakikolwiek tytuł prawny do korzystania z nieruchomość. To usprawiedliwione okolicznościami przekonanie musi odnosić się do określonego tytułu prawnego do korzystania z cudzej nieruchomości – a mianowicie w zakresie służebności. Przedmiotem postępowania nie jest bowiem kwestia rozstrzygania o wynagrodzeniu za bezumowne korzystania z rzeczy, a więc ocena dobrej lub złej wiary w zakresie różnych treści uprawnień do korzystania z nieruchomości przez posiadaczy zależnych (art. 230 k.c.), w tym umów obligacyjnych nie wykluczonych w relacja między właścicielem gruntu a przedsiębiorstwem przesyłowym.

Poza wszelką wątpliwością pozostaje fakt, że dla ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego, a więc prawa, którego stwierdzenia zasiedzenia domaga się wnioskodawca, dla jego powstania wymagana jest dla oświadczenia woli właściciela, który prawo ustanawia, forma aktu notarialnego (art. 245 § 2 k.c.). Kwestia nie zachowania formy aktu notarialnego zarówno dla potrzeb przeniesienia własności nieruchomości, jak i ustanowienia służebności jako ograniczonego prawa rzeczowego, była przedmiotem rozważania przez Sąd Najwyższy (np. postanowienie z dnia 14 stycznia 1977 roku III CRM 309/76 oraz wyrok z dnia 4 lutego 1988 roku IV CR 45/88). W tym ostatnim orzeczeniu Sąd Najwyższy stwierdził, że korzystanie z cudzej nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści służebności gruntowej na podstawie oświadczenia bez zachowania formy aktu notarialnego jest posiadaniem tej służebności w złej wierze.

Skoro do posiadania służebności odpowiadającej treści służebności przesyłu przed wprowadzeniem do regulacji kodeksowej służebności przesyłu, stosowane były wyłącznie przepisy o służebności gruntowej, brak jest podstaw, aby inaczej oceniać źródło powstania tego rodzaju służebności. Brak zachowania formy notarialnej oświadczenia dla ustanowienia prawa rzeczowego nie może uzasadniać przyjęcia dobrej wiary przy obejmowaniu w posiadanie.

W niniejszej sprawie wnioskodawca nie wywodził złożenie przez właściciela gruntu oświadczenie o ustanowieniu ograniczonego prawa rzeczowego w takiej formie.

W tym miejscu wskazać również należy, że nie ustalono aby między właścicielem gruntu a właścicielem urządzeń przesyłowych doszło do uregulowania kwestii korzystania z gruntu w czasie biegu terminu zasiedzenie.

Biorąc powyższe pod uwagę uznać należy, że brak jest jakichkolwiek podstaw do przyjęcia dla ustalenia zasiedzenia służebności gruntowej o treści służebności przesyłu dla urządzeń posadowionych na działkach (...)/ i (...) w 1983 roku krótszego okresu posiadania wynikającego z objęcia w posiadanie tej służebności w dobrej wierze przez poprzednika prawnego wnioskodawcy (20-letni okres zasiedzenia wynikający z art. 172 § 1 k.c. przy zastosowaniu art. 292 k.c.). Okoliczności objęcia w posiadania uzasadniają przyjęcie w niniejszej sprawie złej wiary, czyli 30-letniago okresu zasiedzenie. Ustalone okoliczności uzasadniają przyjęcie obalenie wynikającego z art. 7 k.c. domniemania dobrej wiary, albowiem okoliczności objęcia służebności w posiadanie w żaden sposób nie usprawiedliwiały przekonania, iż prawo o treści służebności przedsiębiorstwu przesyłowemu przysługiwało, a więc że wykonując te uprawnienia nie narusza cudzego prawa. Ustalony sposób wejścia w posiadania urządzeń przesyłowych oraz służebności ich dotyczących w pełni uzasadnia obalenie domniemania wynikającego z art. 7 k.c. (postanowienie Sąd Najwyższy z dnia 6 września 2013 roku - V CSK 440/12 ).

Zgodnie z dyspozycją art.176 § 1 k.c. obecny posiadacz może doliczyć do czasu, przez który sam posiada, czas posiadania wszystkich swoich poprzedników jeżeli podczas biegu zasiedzenia nastąpiło przeniesienie posiadania. Aktualny posiadacz nie może jednak skorzystać z tego zaliczenia wówczas, gdy jego poprzednik prawny nabył już służebność przez zasiedzenie (porównaj postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 lutego 2011 roku IV CSK 435/10). Zgodnie z art. 348 k.c. przeniesienie posiadania następuje przez wydanie rzeczy, wydanie dokumentów, które umożliwiają rozporządzenie rzeczą, jak również wydanie środków, które dają faktyczną władzę nad rzeczą, jest równoznaczne z wydaniem rzeczy.

Jak wyżej wskazano następstwo prawne podmiotów wskazanych we wniosku jako kolejnych posiadaczy służebności oraz przeniesienie między nimi posiadania służebności zostało wykazane, tym bardziej że wnioskodawca aktualnie dokonuje oględzin i konserwacji spornej linii i dysponuje dokumentacją z nią związaną.

W tym miejscu wskazując jednak należy na stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone min. w postanowieniach z dnia 25 stycznia 2006 roku (CSK 11/05) z dnia 17 grudnia 2008 roku (I CSK 171/08), z dnia 14 października 2011 roku (III CSK 251/10) z dnia 12 stycznia 2012 roku( IV CSK 183/11 ) oraz z dnia 9 lutego 2012 roku ( III CZP 93/11) o tym, że osoba prawna, która przed dniem 1 lutego 1989 roku mając status państwowej osoby prawnej nie mogła nabyć (także w drodze zasiedzenia) własności nieruchomości, może do okresu samoistnego posiadania wykonywanego po dniu 1 lutego 1989r. zaliczyć okres posiadania Skarbu Państwa sprzed tej daty, jeżeli nastąpiło przeniesienie posiadania. W niniejszej sprawie skutkuje to uznanie, iż zasiedzenie służebności nastąpiło na rzecz podmiotu , który wykonywał posiadania w momencie upływu 30 letniego okresu liczonego od rozpoczęcia biegu zasiedzenie, a więc w 2013 roku.

W tym miejscu po raz kolejny wskazać należy na różnicę między prawem służebności gruntowa o treści odpowiadającej służebności przesyłu a prawem służebności przesyłu i skutkach w zakresie biegu terminu zasiedzenie w odniesieniu do nabycia każdego z tych praw. Jeśli termin do nabycia służebności w drodze zasiedzenia upłynął przed 3 sierpnia 2008 roku sąd może stwierdzić nabycie służebności gruntowej odpowiadającej treści służebności przesyłu. Natomiast jeśli okres zasiedzenia upływa po tej dacie, sąd stwierdza nabycie służebności przesyłu. Stwierdzenie nabycia służebności przesyłu przed datą 3 sierpnia 2008 roku prowadzić by bowiem musiało do stwierdzenia nabycia prawa, które w tym okresie nie istniało (tak SN w uzasadnieniu orzeczenia IV CSK 606/11).

W niniejszej sprawie wnioskodawca domagał się stwierdzenie zasiedzenie służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu i wyłącznie ten wniosek o zasiedzenie tego ograniczonego prawa rzeczowego był przedmiotem rozstrzygania przez sąd.

Podkreślić przy tym należy , że zawartego w art. 610 § 1 k.p.c. zakres nie związania sądu żądaniem w postępowaniu o stwierdzenie zasiedzenia dotyczy możliwości określenia innego nabywcy, innej daty nabycia, ewentualnie innego ograniczonego przedmiotowo zakresu nabycia własności. Nie obejmuje natomiast możliwości orzekania o innym przedmiocie ani o innym prawie. W tym zakresie na podstawie art. 13§2 k.p.c. w postępowaniu nieprocesowym odpowiednie zastosowanie znajduje art. 321§1 k.p.c. (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13.10.2010r. I CSK 582/09, a także orzeczeni Sądu Okręgowego w Słupsku min. w postanowieniu z dnia 20 listopada 2015 roku w sprawie IV Ca 535/15).

W świetle powyższego naruszeniem art. 321 § 1 k.p.c. byłoby orzeczenie o nabyciu przez wnioskodawcę służebności przesyłu w sytuacji, gdy przedmiotem żądania wnioskodawcy było żądanie zasiedzenia służebności gruntowej odpowiadającej treści służebności przesyłu (problem ten był przedmiotem orzekania przez Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 25 lipca 2010 r. IV CSK 506/11 oraz VI CSK 606/11).

Skoro również w zakresie urządzeń na działkach (...) posadowionych w 1983 roku wnioskodawca domagał się ustalenie nabycia służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu, a ustalony przez sąd okres zasiedzenie dotyczący tych urządzeń upłynął po 3 sierpnia 2008 roku, sąd nie mógł stwierdzić zasiedzenia tego prawa na rzecz przedsiębiorstwa przesyłowego, albowiem nabycie dotyczył mogło ewentualnie jedynie służebność innego rodzaju tj. służebność przesyłu. Wniosek w tym zakresie został więc oddalony. Nie zgłoszenie wniosku o zasiedzenie tego innego prawa – nawet jako żądanie ewentualne uniemożliwiło wydanie rozstrzygnięcia w przedmiocie nabycia służebności przesyłu.

W tym miejscu wskazać jedynie należy, że zdaniem sądu do upływu okresu zasiedzenia – w ciągu 30 lat od objęcia przez przedsiębiorstwo ( poprzednika prawnego wnioskodawcy) w posiadania służebności - nie doszło do przerwania biegu zasiedzenia, bowiem właściciel nieruchomości nie podjęła żadnej „akcji”, która mogłaby doprowadzić do przerwania biegu terminu zasiedzeni w tym okresie. Za tego rodzaju działania nie mogą być uznane pisma kierowane do wnioskodawcy. Okoliczność, że wnioskodawca występował z propozycjami ustanowienia służebności gruntowej nie ma również dla biegu terminu zasiedzenia znaczenia, jako czynność odpowiadająca uznaniu roszczenia, przesądza jedynie o złej wierze wnioskodawcy, jako posiadacza służebności.

Uczestnicy postępowania nie wnioskowali o wydanie rozstrzygnięcia o kosztach postępowania. Natomiast sąd z urzędu rozstrzygnął o kosztach sądowych, nie pokrytych dotąd przez żadnego z uczestników postępowania tj. kosztach wynagrodzenie i wydatków biegłego, który złożył opinię w sprawie. Koszty te powstały w związku z uwzględnionym przez sąd wniosku dowodowego wnioskodawcy – o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego z zakresu geodezji. O ich pokryciu sąd rozstrzygnął w oparciu o art. 83 w związku z art. 113 Ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych przy zast. art. 520 § 1 k.p.c.