Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 czerwca 2017r.

Sąd Okręgowy w Częstochowie VI Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Leszek Mazur

Sędzia: SSO Agnieszka Polak

Sędzia: SSO Karol Kołodziejczyk (spr.)

Protokolant: st. sekr. sąd. Agnieszka Bareła

po rozpoznaniu w dniu 7 czerwca 2017r. w Częstochowie

na rozprawie

sprawy z powództwa J. N. (1) i W. N. (1)

przeciwko (...) S.A. z siedzibą w K.

o zapłatę

na skutek apelacji obu stron

od wyroku Sądu Rejonowego w Częstochowie z dnia 15 grudnia 2014r.

sygn. akt XII C 1665/13

I zmienia zaskarżony wyrok w pkt 1-3 w ten sposób, że:

1.oddala powództwo w całości;

2.nie obciąża powodów obowiązkiem zwrotu pozwanemu kosztów procesu,

a nadto, dotychczasowemu pkt 4 nadaje oznaczenie: pkt 3;

II oddala apelację pozwanego w pozostałej części ;

III oddala apelację powodów w całości;

IV nie obciąża powodów obowiązkiem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt: VI Ca 245/15

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 15 grudnia 2014 r. Sąd Rejonowy w Częstochowie:

1.  zasądził od pozwanego (...) S.A. w K., Oddział w C. na rzecz powodów J. N. (1), W. N. (1)solidarnie kwotę 527 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 20 czerwca 2013 r. do dnia zapłaty;

2.  w pozostałej części powództwo oddalił;

3.  koszty procesu między stronami wzajemnie zniósł;

4.  nakazał zwrócić powodom ze Skarbu Państwa – kasa Sądu Rejonowego w C. kwotę 80 zł jako różnicy między kosztami uiszczonymi a kosztami należnymi.

Z ustaleń Sądu wynika, że W. N. (1)i J. N. (1) na zasadzie wspólności ustawowej małżeńskiej są współwłaścicielami nieruchomości położonej w T. przy ul. (...), gmina M. o łącznej powierzchni 1.6101 ha, stanowiących działki gruntu o numerach (...), (...), (...). Na w/w nieruchomości posadowiony jest budynek mieszkalny oraz budynek gospodarczy. Na działkach powodów posadowiony jest słup napowietrznej linii niskiego napięcia, zajmujący 0,23 metrów kwadratowych (0,50 m *0,45), zgodnie z rzutem pionowym linii i zachowaniem równych pasów wokół słupa. Napowietrzna linia energetyczna przebiega przez obszar zabudowy zagrodowej, poza działką (...). Działka nr (...) to grunt zabudowany, w części posadowienia linii w pełni zurbanizowany, włączony do gruntów rolnych tylko z powodu planowanego przebiegu ropociągu. Powierzchnia pod linią energetyczną wynosi 19,77 metrów kwadratowych ((40 m*0,50 m)-0,23 metra kwadratowego). Słup jest położony w odległości ok. 1,45 m. od ogrodzenia działki. Odległość od słupa do budynku mieszkalnego powodów wynosi ok. 8 metrów. Przewody przebiegają wzdłuż działki. Wszelkie naprawy, czy zabiegi dokonywane przy lampie znajdującej się na przedmiotowym słupie dokonywane są przy pomocy podnośnika, bez konieczności wejścia na działkę powodów. Na gruncie pomiędzy słupem, a domem jest przydomowy ogródek, posiana jest trawa, rosną także drzewa i krzewy.

Celem ustalenia jaką powierzchnię zajmuje słup i przewody oraz ustalenia wysokości wynagrodzenia przysługującego powodom z tytułu bezumownego korzystania z przedmiotowej nieruchomości, Sąd dopuścił dowód z opinii biegłego rzeczoznawcy majątkowego. Biegła sądowa J. N. (2) ustaliła, iż prosty czynsz roczny bez określenia współkorzystania w roku 2008 wyniósłby 5,27 zł za metr kwadratowy. Czynsz został określony przez biegłą na podstawie wartości rynkowej nieruchomości. Wartość ta mieści się w przedziale cen transakcyjnych uzyskiwanych za nieruchomości podobne w obrocie rynkowym.

Sąd Rejonowy uznał, że powództwo zasługiwało na częściowe uwzględnienie w zakresie żądania wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości. Pozwany korzysta z nieruchomości powodów na warunkach posiadania zależnego służebności gruntowej (art. 337 i 352 k.c., a od dnia 3 sierpnia 2008 roku jest to służebność przesyłu – art. 305 ¹ -305 ⁴ kc). Do roszczeń właściciela o wynagrodzenie za korzystanie z tak określonej służebności stosować należy odpowiednio przepisy o tzw. roszczeniach uzupełniających właściciela wobec posiadacza samoistnego w procesie windykacyjnym (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 sierpnia 2009 roku, II CSK 137/09, LEX nr 578037 oraz powołane tam orzecznictwo). Przedsiębiorstwo energetyczne nie dysponuje uprawnieniem do ingerowania w sferę własności powodów, między stronami nie została zawarta żadna umowa, która stanowiłaby podstawę do korzystania z nieruchomości powodów nieodpłatnie, zatem pozwanego obciąża obowiązek zapłacenia powodom stosownego wynagrodzenia.

Na podstawie art. 224 § 1 i art. 225 § 1 k.c. posiadacz jest zobowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z cudzej rzeczy bez względu na to, czy właściciel rzeczy poniósł jakąkolwiek stratę i niezależnie od tego, czy posiadacz faktycznie korzystał z rzeczy i odniósł z tego tytułu korzyść. Pozwany korzysta z nieruchomości powodów w złej wierze i jego zobowiązanie do świadczenia wynagrodzenia wynika z art. 225 k.c. Nawet dobra wiara w chwili posadowienia urządzeń przesyłowych, czego pozwany nie wykazał, nie oznacza po stronie przedsiębiorstwa prawa do korzystania z nieruchomości skutecznego wobec każdoczesnego jej właściciela, w zakresie odpowiadającym treści służebności przesyłowej (tak Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 6 maja 2009 roku, II CSK 594/08, LEX nr 510969). Uszczuplenie prawa własności przez wykonywanie służebności usprawiedliwia co do zasady żądanie odpowiedniego ekwiwalentu. Wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy obejmuje wszystko, co uzyskałby właściciel, gdyby ją wynajął, wydzierżawił lub oddał do odpłatnego korzystania na podstawie stosunku prawnego. Dla ustalenia wynagrodzenia najczęściej posiłkowo zastosowanie znajdują średnie stawki rynkowe czynszu najmu lub dzierżawy.

Mając na uwadze powyższe, Sąd ustalił wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości należne powodom opierając się na opinii biegłego rzeczoznawcy majątkowego J. N. (2). Sąd uwzględnił powództwo co do kwoty 527 zł. Kwotę tę wyliczono w ten sposób, że pomnożono 0,44 zł / miesięczny, hipotetyczny czynsz dzierżawny, wyliczony przez biegłą w 2008 roku/ x 20 metrów kw powierzchni zajmowanej przez urządzenie pozwanego x 60 miesięcy, jako okres 5 lat, za który powodowie domagali się wynagrodzenia.

Powodowie zaskarżyli powyższy wyrok w części, tj. w pkt. 2 i 3, zrzucając:

1. naruszenie prawa procesowego mające istotny wpływ na wynik sprawy tj. art. 233 k.p.c. oraz art. 278 k.p.c. w zw. z art. 233 k.p.c.,

2. naruszenie prawa materialnego, tj. art. 140 k.c. w zw. z art. 224 § 1 i 225 § 1 k.c.

Powodowie wnieśli o zmianę zaskarżonego wyroku w pkt. 2 i zasądzenie od pozwanej na rzecz powodów kwoty 2.023 zł. z odsetkami do dnia 20 czerwca 2013 r. do dnia zapłaty oraz zasądzenie od pozwanej na rzecz powodów kosztów postępowania za obie instancje.

Pozwany zaskarżył wyrok w zakresie pkt 1 i 3, zarzucając naruszenie prawa materialnego, a to przepisu z art. 5 w związku z art. 7 k.c., art. 6 k.c. w zw. z art. 7 k.c. oraz art. 224 k.c. w zw. z art. 225 k.c.

Pozwany wniósł o zmianę wyroku wydanego przez Sąd Rejonowy, poprzez oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów postępowania za obie instancje.

Jednocześnie, pozwany wniósł na podstawie art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c. o zawieszenie niniejszego postępowania, albowiem przed Sądem Rejonowym w C. zawisł dalej idący wniosek, a to wniosek o zasiedzenie służebności gruntowej o treści służebności przesyłu, dotyczący przedmiotowych nieruchomości.

Postanowieniem z dnia 21.04.2015 r. Sąd Okręgowy zawiesił postępowanie, a następnie podjął je po zakończeniu wskazanej sprawy o zasiedzenie służebności w dniu 26.04.2017 r.

Sąd Okręgowy uznał, że uwzględniona winna zostać apelacja strony pozwanej z uwagi na obciążenie przedmiotowych nieruchomości w drodze zasiedzenia służebnościami gruntowymi o treści służebności przesyłu w zakresie, w jakim powodowie w niniejszej sprawie wskazywali na bezumowne korzystanie przez pozwanego z tych nieruchomości. Sąd Rejonowy w C. postanowieniem z dnia 29.11.2016 r. sygn. akt (...)stwierdził bowiem, że (...) S.A. z siedzibą w K. (którego następcą prawnym jest (...) S.A. z siedzibą w K.) nabył przez zasiedzenie z dniem 11.06.2006 r. następujące służebności:

- służebność gruntową polegającą na nieodpłatnym korzystaniu z części nieruchomości obciążonej oznaczonej jako działka nr (...) położonej w miejscowości T., zabudowanej częścią linii napowietrznej niskiego napięcia 0,4 kV relacji (...) T. wraz ze stanowiskiem słupowym nr (...) w zakresie niezbędnym do przesyłania energii elektrycznej, usuwania awarii, wykonywania konserwacji, remontów i wymiany urządzeń elektroenergetycznych,

- służebność gruntową polegającą na nieodpłatnym korzystaniu z części nieruchomości obciążonej oznaczonej jako działka nr (...) położonej w miejscowości T., zabudowanej częścią linii napowietrznej niskiego napięcia 0,4 kV relacji (...) T. w zakresie niezbędnym do przesyłania energii elektrycznej, usuwania awarii, wykonywania konserwacji, remontów i wymiany urządzeń elektroenergetycznych,

- służebność gruntową polegającą na nieodpłatnym korzystaniu z części nieruchomości obciążonej oznaczonej jako działka nr (...) położonej w miejscowości T., zabudowanej częścią linii napowietrznej niskiego napięcia 0,4 kV relacji (...) T. w zakresie niezbędnym do przesyłania energii elektrycznej, usuwania awarii, wykonywania konserwacji, remontów i wymiany urządzeń elektroenergetycznych.

Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 30 listopada 2016 r. III CZP 77/16, właścicielowi nieruchomości obciążonej wskutek zasiedzenia służebnością przesyłu nie przysługuje roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z tej nieruchomości za okres poprzedzający zasiedzenie ( LEX nr 2156654, www.sn.pl, Biul.SN 2016/11/9, KSAG 2017/1/136).

W uzasadnieniu tej uchwały Sąd Najwyższy wskazał na prezentowane w orzecznictwie stanowisko, że roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy w okresie, w którym właścicielowi prawo to przysługiwało może być samodzielnie dochodzone niezależnie od roszczenia windykacyjnego albo negatoryjnego i jest samodzielnym przedmiotem obrotu (por. np. wyroki SN z dnia 14 lutego 1967 r., I CR 443/66, OSNCP 1967, Nr 9, poz. 163 i z dnia 7 marca 1967 r., II CKN 57/96, OSNCP 1997, Nr 6 -7, poz. 92, uzasadnienie uchwały SN z dnia 22 kwietnia 2002 r., III CZP 21/02, OSNC 2002, Nr 12, poz. 149 oraz uzasadnienie uchwały SN z dnia 24 lipca 2013 r., III CZP 36/13, OSNC 2014, Nr 3, poz. 24).

Rozważając wpływ zasiedzenia na takie roszczenie, SN zwrócił uwagę, że judykatura, zarówno przed zmianą kodeksu cywilnego polegającą na wprowadzeniu z dniem 3 sierpnia 2008 r. konstrukcji prawnej służebności przesyłu (art. 305 ¹ -305 ⁴ k.c.), jak i po wejściu jej w życie, zgodnie przyjmowała możliwość ustanowienia na rzecz przedsiębiorcy, będącego przedsiębiorcą przesyłowym, w drodze umowy lub stwierdzenia nabycia poprzez zasiedzenie służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu, będącej rodzajem służebności gruntowej z pewnymi odrębnościami dotyczącymi braku potrzeby wskazywania wprost nieruchomości władnącej (por. uchwały Sądu Najwyższego z dnia 17 stycznia 2003 r., III CZP 73/02, OSNC 2003, Nr 11, poz. 142; z dnia 7 października 2008 r., III CZP 89/08, M. Prawniczy 2014, Nr 18, s. 980; uchwałę siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 9 sierpnia 2011 r., III CZP 10/11, OSNC 2011, Nr 12, poz. 129; postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 8 września 2006 r., II CSK 112/06, M. Prawn. 2006, nr 19; z dnia 5 czerwca 2009 r., I CSK 392/08, nie publ.; z dnia 22 lipca 2010 r., I CSK 606/09, nie publ.; z dnia 5 lipca 2012 r., IV CSK 606/11, nie publ.; z dnia 16 stycznia 2013 r., II CSK 289/12, nie publ.; z dnia 6 lutego 2013 r., V CSK 129/12, nie publ.). Zagadnienie, jakie prawo rzeczowe nabywa się po dniu 3 sierpnia 2008 r., na skutek upływu terminu zasiedzenia po tym dniu ale rozpoczętego wcześniej, było przedmiotem rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego, który w uchwale z dnia 22 maja 2013 r., III CZP 18/13 (OSNC 2013 Nr 12, poz. 139) przyjął, że do wejścia w życie art. 305 ¹ -305 ⁴ k.c. dopuszczalne było nabycie w drodze zasiedzenia na rzecz przedsiębiorcy służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu, a następnie wprost służebności przesyłu, przy czym okres występowania na nieruchomości stanu faktycznego odpowiadającego treści służebności przesyłu podlega doliczeniu do czasu posiadania wymaganego do zasiedzenia służebności przesyłu. Tożsame stanowisko zajął wcześniej Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 5 lipca 2012 r. (IV CSK 606/11, nie publ.).

Zasiedzenie jest sposobem nabycia własności rzeczy lub prawa (np. służebności) przez długotrwały upływ czasu, w którym właściciel mógł dochodzić wydania rzeczy, ale tego nie uczynił. Ma ono charakter pierwotny i następuje z mocy prawa (ex lege). Jest usprawiedliwione ochroną porządku publicznego i przepisy o zasiedzeniu, mimo że nie przewidują rekompensaty dla właściciela utraconej własności, są zgodne z art. 31 ust. 3 Konstytucji, a co do nabycia służebności gruntowej także z art. 64 ust. 3 Konstytucji ((por. wyroki Trybunału Konstytucyjnego z dnia 14 grudnia 2005 r., SK 61/03, OTK-A 2005, Nr 11, poz. 136 i z dnia 25 maja 1999 r., SK 9/98, OTK 1999, Nr 4, poz. 78).

Dalej SN zauważył, że powyższy prawny punkt widzenia odnosi się także do nabycia przez zasiedzenie służebności przesyłu, które ingeruje w prawo własności, ale nie pozbawia właściciela nieruchomości obciążonej wszystkich uprawnień wskazanych w art. 140 k.c., a także rozporządzania nią, nie narusza zatem istoty prawa własności. W orzecznictwie Sądu Najwyższego ugruntowane jest stanowisko, akceptowane przez większość doktryny, że osobie, która utraciła własność rzeczy wskutek jej zasiedzenia przez posiadacza, nie przysługuje wobec posiadacza roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy bez tytułu prawnego w okresie poprzedzającym dzień zasiedzenia (por. postanowienie SN z dnia 15 listopada 1968 r., III CRN 257/68, nie publ.; z dnia 15 kwietnia 2011 r., III CZP 7/11, OSP 2012, Nr 10, poz. 93 oraz wyrok SN z dnia 12 stycznia 2012 r., II CSK 258/11, nie publ.; z dnia 15 czerwca 2016 r., II CSK 639/15, nie publ.).

Stanowisko, o którym poprzednio, wywiedzione zostało z oceny funkcji zasiedzenia i ukształtowanych w celu jej realizacji stosunków prawnych pomiędzy poprzednim właścicielem a nabywcą własności. W orzecznictwie (np. postanowieniu SN z dnia 15 kwietnia 2011 r. III CZP 7/11, OSP 2012 Nr 10, poz. 93; wyroku SN z dnia 12 stycznia 2012 r., II CSK 258/11, nie publ.), jak i w przeważającej części piśmiennictwa podkreśla się, że funkcja zasiedzenia sprzeciwia się przyznaniu byłemu właścicielowi wobec posiadacza, który stał się właścicielem (uprawnionym z innego prawa rzeczowego) roszczeń, u których podstaw leży prawo własności, do takich zaś należą roszczenia uzupełniające za okres poprzedzający datę zasiedzenia, w tym roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy. Ład, porządek prawny, stabilizacja stosunków w zakresie odnoszącym się do własności rzeczy, czyli wszystko to, do czego zapewnienia zmierza zasiedzenie, ulegałoby ponownie zakłóceniu. Byłoby więc to nie do pogodzenia z celem zasiedzenia.

Nie jest uzasadniony – zdaniem Sądu Najwyższego - pogląd, jakoby zachodziła dysharmonia pomiędzy stanowiskiem sprzeciwiającym się przyznaniu roszczenia o wynagrodzenie za korzystanie z nieruchomości za okres poprzedzający datę zasiedzenia a stanowiskiem orzecznictwa przyznającym takie roszczenie w przypadkach objętych zakresem zastosowania art. 73 ustawy z 1998 r., gdyż jak już zauważył Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z dnia 26 maja 2006 r., III CZP 19/06, nacjonalizacja (komunalizacja) gruntów zajętych pod drogi publiczne nie może być utożsamiana z zasiedzeniem nieruchomości, czyli z pierwotnym sposobem nabycia własności przez długoletnich posiadaczy. Zasiedzenie bowiem zakłada bierne zachowanie uprawnionego, który mógł bez przeszkód skutecznie dochodzić wydania nieruchomości i z tego względu zasiedzenie służebności nie koliduje z art. 64 ust. 3 Konstytucji, natomiast odjęcie z mocy prawa dotychczasowym właścicielom własności nieruchomości pod drogami publicznymi stanowiło w istocie wywłaszczenie ex lege i nie było zależne ani od okresu władztwa podmiotu publicznego, ani od sposobu zachowania uprawnionego.

Sąd Okręgowy – w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę – podzielił stanowisko Sądu Najwyższego zaprezentowane w cytowanej uchwale, co przesądziło o uwzględnieniu apelacji pozwanego w zakresie roszczenia głównego pozwu na podstawie art. 386 par.1 k.p.c. i oddaleniu apelacji powodów na podstawie art. 385 k.p.c.

Jednocześnie, Sąd Okręgowy uznał, że zachodzą przesłanki z art. 102 k.p.c. do nieobciążania powodów obowiązkiem zwrotu pozwanemu kosztów procesu, bowiem powodowie – z uwagi na bierność pozwanego w zakresie uregulowania jego prawa do korzystania z nieruchomości powodów – w chwili wystąpienia z przedmiotowym roszczeniem, a także przez długi czas trwania procesu – mieli podstawy do przekonania o zasadności swojego żądania.