Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 listopada 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie V Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący SSA Marcin Strobel

Sędziowie: SA Bogdan Świerczakowski (spr.)

SO (del.) Katarzyna Kisiel

Protokolant Małgorzata Samuła

po rozpoznaniu w dniu 23 października 2018 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa Stowarzyszenia (...) w W.

przeciwko M. (...) Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w W.

o zobowiązanie do udzielenia informacji

na skutek apelacji obu stron

od wyroku częściowego Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 13 lutego 2017 r., sygn. akt II C 566/16

1. uchyla zaskarżony wyrok w punkcie I w części, w jakiej zobowiązuje pozwaną do udzielenia informacji za okres poprzedzający dzień 1 stycznia 2011 r. i okres następujący po dniu 31 grudnia 2015 r. i w tym zakresie umarza postępowanie w sprawie;

2. zmienia zaskarżony wyrok częściowo w punktach I i II w ten sposób, że punktowi I nadaje następującą treść: „zobowiązuje M. (...) Spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością w W. do udzielenia Stowarzyszeniu (...) w W. w terminie do dnia 20 listopada 2018 r. informacji dotyczących wszystkich utworów audiowizualnych wyświetlanych w okresie od 1 stycznia 2011 r. do 31 grudnia 2015 r. w kinie (...) Ł. (Al. (...); (...)-(...) Ł.), przy czym informacje te powinny obejmować: w przypadku filmów polskich – tytuł, nazwę producenta, rok produkcji i nazwę dystrybutora; w przypadku filmów zagranicznych – tytuł oryginalny, tytuł polski, nazwę i kraj producenta, rok produkcji i nazwę dystrybutora; w przypadku wszystkich filmów – uzyskane przez pozwaną wpływy brutto ze sprzedaży biletów wstępu lub inne wpływy uzyskane za wstęp bez żadnych potrąceń (z wyłączeniem podatku VAT) w okresie od dnia 1 stycznia 2011 r. do dnia 31 marca 2011 r. i od dnia 1 kwietnia 2011 r. do dnia 31 grudnia 2015 r., w rozbiciu na poszczególne tytuły filmowe oraz łącznie za wszystkie utwory audiowizualne eksploatowane w tych okresach;

3.oddala obie apelacje w pozostałym zakresie.

Bogdan Świerczakowski Marcin Strobel Katarzyna Kisiel

Sygn. akt V ACa 664/17

UZASADNIENIE

Wyrokiem częściowym z dnia 13 lutego 2017 r. Sąd Okręgowy w Warszawie zobowiązał pozwanego M. (...) sp. z o.o. w W. do udzielenia w terminie 14 dni od uprawomocnienia się wyroku częściowego powodowi Stowarzyszeniu (...) w W. informacji dotyczących kwoty uzyskanych wpływów brutto (ze sprzedaży biletów, bez podatku VAT) z tytułu wyświetlania w salach kinowych w kinie (...) w Ł. przy al. (...) następujących utworów audiowizualnych: „(...)”, (...), (...), „(...)”, „(...)”, (...), (...), (...), (...), „(...)”, (...), (...), „(...)”, „(...)”, (...), „(...)”, „(...)”, „(...)”, (...), „(...)”, (...), (...), „(...)”, (...), (...), „(...)”, (...), (...), „(...)”, „(...)”, (...), (...), (...), (...), „(...)”, „(...)”, „(...)”, „(...)”, (...), (...), „(...)”, „(...)”, „(...)”, (...), „(...)”, „(...)”, „(...)”, (...), „(...)”, (...), „(...)”, „(...)”, „(...)”, (...), „C. (...)”, (...), (...), „(...)”, „(...)”, „(...)”, (...), „(...)”, „(...)”, „(...)”, (...), (...), „(...)”, „(...)”, „(...)”, „(...)”, (...), „(...)”, (...), (...), „(...)”, „(...)”, „(...)”, (...), „(...)”, „(...)”, „(...)”, „(...)”, „(...)”, „(...)”, „(...)”, „(...)”, „(...)”, „(...)”, „(...)” (pkt I) i oddalił powództwo o zobowiązanie do udzielenia informacji w pozostałej części (pkt II).

Powyższe rozstrzygnięcie zapadło na podstawie następujących ustaleń faktycznych i oceny prawnej.

Stowarzyszenie (...) z siedzibą w W. (dalej (...)) jest organizacją zbiorowego zarządzania prawami autorskimi w rozumieniu art. 104 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. z 2016r. poz. 666), działającą na podstawie zezwolenia udzielonego przez ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego. Zezwolenie obejmuje m.in. zbiorowe zarządzanie prawami autorskimi do utworów audiowizualnych na polu eksploatacji wyświetlanie (obwieszczenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 26 marca 2009 r., M.P. Nr 21, poz. 270; decyzje – k. 586-587, 589-590; odpis KRS – k. 609-616). Na tym samym polu eksploatacji (wyświetlanie) zezwoleniem na zbiorowe zarządzanie prawami autorskimi do utworów słownych, muzycznych, słowno-muzycznych i choreograficznych w utworze audiowizualnym dysponuje Stowarzyszenie (...) z siedzibą w W. (dalej (...)) (obwieszczenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 26 marca 2009 r., M.P. Nr 21, poz. 270).

W dniu 29 maja 2014 roku (...) i (...) zawarły porozumienie (k. 653-654), na mocy którego:

-

(...) inkasuje wynagrodzenia autorskie za wykorzystane w utworach audiowizualnych wyświetlanych w kinach:

a.  utwory muzyczne, słowno-muzyczne i choreograficzne,

b.  utwory słowne twórców, którzy powierzyli (...) w zarząd służące im prawa autorskie oraz twórców mających obywatelstwo polskie, którzy nie powierzyli służących im praw autorskich w zarząd innej organizacji zbiorowo zarządzającej prawami (pkt 1),

-

(...) inkasuje wynagrodzenia dla wszystkich współtwórców utworów audiowizualnych wyświetlanych w kinach z wyłączeniem:

a.  utworów i twórców, wobec których wynagrodzenie inkasuje (...),

b.  współtwórców utworów audiowizualnych, których jedynym producentem jest podmiot z siedzibą w Stanach Zjednoczonych Ameryki lub podmiot od niego zależny (pkt 3),

-

strony porozumienia zobowiązały się stosować je wobec wszystkich podmiotów wyświetlających utwory audiowizualne w kinach (pkt 5).

(...) w ramach swojej działalności zawarł szereg umów o powierzenie w zarząd autorskich praw majątkowych. Umowy te uprawniały (...) do dochodzenia roszczeń o wynagrodzenie za korzystanie z utworów audiowizualnych m.in. na polu eksploatacji wyświetlanie w kinach, mające miejsce zarówno przed jak i po zawarciu tych umów. Umowy zostały zawarte ze współtwórcami następujących utworów audiowizualnych (umowy powierzenia – k. 779-1563):

-

„(...)”: J. S. (1) (twórca scenariusza i dialogów);

-

„(...)”: R. P. (1) i H. P. (twórcy scenariusza i dialogów);

-

(...): J. M. (twórca scenariusza i dialogów);

-

„(...)”: J. B. (1) (twórca scenariusza i dialogów);

-

(...): M. C. (1), P. H. i P. R. (twórcy scenariusza i dialogów);

-

„(...)”: K. R. (twórca scenariusza i dialogów);

-

(...): B. B. (twórca scenariusza i dialogów);

-

„(...)”: J. B. (1) (twórca scenariusza i dialogów);

-

„(...)”: A. L. (1) (twórca scenariusza i dialogów);

-

(...): M. E. i M. S. (1) (twórcy scenariusza i dialogów);

-

„(...)”: R. P. (2) i A. B. (twórcy scenariusza i dialogów);

-

„(...)”: J. L. (twórca scenariusza i dialogów);

-

(...): K. S. (1) (twórca scenariusza i dialogów);

-

(...): R. B. (1) (twórca scenariusza i dialogów);

-

„(...)”: R. B. (2), W. L. i A. N. (twórcy scenariusza i dialogów);

-

„(...)”: M. P. (1) i M. P. (2) (twórcy scenariusza i dialogów);

-

(...): M. K. (2) i Ł. M. (twórcy scenariusza i dialogów);

-

(...): M. B. (1) (twórca scenariusza i dialogów);

-

„(...)”: Ł. K. i W. S. (1) (twórcy scenariusza i dialogów);

-

(...): W. S. (1) (reżyser, twórca scenariusza i dialogów), P. S. (1) (operator obrazu), K. H. i J. H. (operatorzy dźwięku), J. G. (1) (scenograf, dekorator wnętrz), K. S. (2) (dekorator wnętrz), K. L. (kostiumograf);

-

(...): M. B. (2) (twórca scenariusza i dialogów);

-

„(...)”: J. W. (2) i P. P. (1) (twórcy scenariusza i dialogów);

-

„(...)”: K. T. (twórca scenariusza i dialogów);

-

„(...)”: B. K. (1) (twórca scenariusza i dialogów);

-

„(...)”: M. C. (2) i W. M. (twórcy scenariusza i dialogów);

-

„(...)”: W. S. (2) (twórca scenariusza i dialogów);

-

„(...)”: R. B. (1) (twórca scenariusza i dialogów);

-

(...): Ł. B. (twórca scenariusza i dialogów);

-

(...): P. P. (2) (twórca scenariusza i dialogów);

-

(...): A. J. (twórca scenariusza i dialogów);

-

(...): M. H. (twórca scenariusza i dialogów);

-

(...): L. G. (twórca scenariusza i dialogów);

-

„(...)”: A. S. (1), A. S. (2), M. S. (2), E. S. i H. W. (twórcy scenariusza i dialogów);

-

„(...)”: J. S. (2) i M. W. (1) (twórcy scenariusza i dialogów);

-

(...): L. D. (reżyser), M. P. (3) (twórca scenariusza i dialogów), R. Ł. (operator obrazu), M. K. (3) i L. F. (operatorzy dźwięku), K. S. (3) i M. S. (3) (scenografowie i dekoratorzy wnętrz), A. C. (kostiumograf);

-

(...): M. O. (1) (twórca scenariusza i dialogów);

-

(...): R. S. i W. W. (twórcy scenariusza i dialogów);

-

(...): F. F. (twórca scenariusza i dialogów);

-

(...): P. C. (1) (twórca scenariusza i dialogów);

-

„(...)”: W. P. (twórca scenariusza i dialogów);

-

„(...)”: M. K. (4) (twórca scenariusza i dialogów);

-

„(...)”: T. S. (twórca scenariusza i dialogów);

-

„(...)”: J. N. (1) (twórca scenariusza i dialogów);

-

(...): Y. G. i R. L. (twórcy scenariusza i dialogów);

-

„(...)”: P. B. i B. K. (2) (twórcy scenariusza i dialogów);

-

(...): K. Ł. (twórca scenariusza i dialogów);

-

„(...).”: M. O. (2) (reżyser), M. B. (3) i K. S. (4) (twórcy scenariusza i dialogów), M. (M.) P. (operator obrazu), M. K. (5) i M. P. (4) (operatorzy dźwięku), J. K. (1) (scenograf i dekorator wnętrz), M. P. (5) (kostiumograf);

-

„(...)”: A. L. (2), W. N., D. R. (1) i K. Z. (twórcy scenariusza i dialogów);

-

(...): J. K. (2) (twórca scenariusza i dialogów);

-

„(...)”: B. R. i D. R. (2) (twórcy scenariusza i dialogów);

-

„(...)”: M. K. (6) i K. K. (2) (twórcy scenariusza i dialogów);

-

„(...)”: W. L. (twórca scenariusza i dialogów);

-

„(...)”: M. B. (2) (twórca scenariusza i dialogów);

-

„(...)”: T. C., A. M. i M. Z. (twórcy scenariusza i dialogów);

-

„(...)”: W. G. (1) i M. G. (1) (twórcy scenariusza i dialogów);

-

(...): M. H. i A. D. (twórcy scenariusza i dialogów);

-

„(...)”: M. O. (3) (twórca scenariusza i dialogów);

-

(...): T. B., M. G. (1), M. G. (2) i M. S. (4) (twórcy scenariusza i dialogów);

-

„(...)”: W. L. i A. S. (3) (twórcy scenariusza i dialogów);

-

(...): M. K. (7) (twórca scenariusza i dialogów);

-

„(...)”: T. W. (twórca scenariusza i dialogów);

-

„(...)”: W. S. (1) (twórca scenariusza i dialogów);

-

„(...)”: S. K. i P. P. (1) (twórcy scenariusza i dialogów);

-

„(...)”: S. K. (twórca scenariusza i dialogów);

-

(...): J. K. (2), J. P. (2), M. S. (5) i P. Ś. (twórcy scenariusza i dialogów);

-

„(...)”: J. K. (2) (twórca scenariusza i dialogów);

-

„(...)”: W. P. i H. W. (twórcy scenariusza i dialogów);

-

„(...)”: M. Ż. (twórca scenariusza i dialogów).

-

(...): O. L. (twórca scenariusza i dialogów);

-

„(...)”: H. W. (twórca scenariusza i dialogów);

-

(...): P. C. (2) i K. W. (twórcy scenariusza i dialogów);

-

„(...)”: J. N. (2) (twórca scenariusza i dialogów);

-

„(...)”: M. Ś. (twórca scenariusza i dialogów);

-

„(...)”: M. P. (1) i M. P. (2) (twórcy scenariusza i dialogów);

-

(...): J. B. (1) i J. M. (twórcy scenariusza i dialogów);

-

„(...)”: M. S. (1) (twórca scenariusza i dialogów);

-

„(...)”: M. K. (8) (twórca scenariusza i dialogów);

-

„(...)”: J. G. (2) i A. W. (twórcy scenariusza i dialogów);

-

(...): W. S. (1) (twórca scenariusza i dialogów);

-

„(...)”: H. Z. i M. W. (2) (twórcy scenariusza i dialogów);

-

„(...)”: P. A. i A. K. (twórcy scenariusza i dialogów);

-

(...): W. G. (2) (twórca scenariusza i dialogów);

-

(...): W. K. i M. P. (6) (twórcy scenariusza i dialogów);

-

„(...)”: Z. M. i B. L. (twórcy scenariusza i dialogów);

-

„(...)”: T. K. i P. S. (2) (twórcy scenariusza i dialogów).

M. (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. (funkcjonująca do 28 października 2011 r. pod firmą (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością) prowadzi działalność gospodarczą, polegającą m.in. na prowadzeniu kina wielosalowego (...) w Ł. przy Al. (...), w którym wyświetla utwory audiowizualne (okoliczności bezsporne; odpis KRS – k. 46-56; odpis sprawozdania zarządu – k. 66-67; uchwała NWZ – k. 69).

W odniesieniu do współtwórców P. L. (autor montażu filmu (...)), J. K. (3) (autor montażu filmu „(...)”) i J. B. (2) (autor montażu filmu „(...).”) Sąd Okręgowy nie dokonał ustalenia powierzenia przez nich w zarząd (...) autorskich praw majątkowych wobec braku przedstawienia przez powoda stosownych umów. Przedstawione w zamian oświadczenia o współautorstwie utworów audiowizualnych nie dotyczyły natomiast kwestii zarządu prawami autorskimi (k. 826, 876, 932-933).

Zdaniem Sądu I instancji powództwo w zakresie roszczenia informacyjnego (art. 105 ust. 2 u.p.a.p.p. zasługiwało na uwzględnienie w części.

Stosownie do art. 69 u.p.a.p.p. współtwórcami utworu audiowizualnego są osoby, które wniosły wkład twórczy w jego powstanie, a w szczególności reżyser, operator obrazu, twórca adaptacji utworu literackiego, twórca stworzonych dla utworu audiowizualnego utworów muzycznych lub słowno-muzycznych oraz twórca scenariusza. Ustawodawca wprowadził w art. 70 ust. 1 u.p.a.p.p. domniemanie nabycia przez producenta utworu audiowizualnego z mocy umowy wyłącznych praw majątkowych do eksploatacji utworów wkładowych w ramach utworu audiowizualnego jako całości. Jednocześnie, w art. 70 ust. 2 ¹ u.p.a.p.p. zastrzeżono na rzecz współtwórców utworu audiowizualnego i artystów wykonawców prawo do dodatkowego wynagrodzenia, niezależnego od praw majątkowych jego producenta (tak też Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały składu siedmiu sędziów z 25 listopada 2008 roku, III CZP 57/08, OSNC 2009/6/54; Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu wyroku z dnia 24 maja 2006 r., K 5/05; OTK-A nr 5/2006). Twórca, pomimo wyzbycia się praw majątkowych związanych ze stworzeniem utworu w wyniku umownego ich przeniesienia na producenta, dysponuje na podstawie art. 70 ust. 2 ¹ u.p.a.p.p. uprawnieniem do wynagrodzenia z tytułu eksploatacji utworu na określonych polach. Wynagrodzenie to, oderwane od autorskiego bezwzględnego prawa majątkowego do utworu (art. 17 u.p.a.p.p.), ma charakter uprzywilejowany jako niepodlegające zrzeczeniu się, zbyciu ani egzekucji (art. 18 ust. 3 u.p.a.p.p.). W ten sposób korzystający z utworów zobowiązani są do niezależnego uiszczenia wynagrodzenia producentowi – za nabycie praw do korzystania z dzieła audiowizualnego – oraz jego współtwórcom i artystom wykonawcom – z tytułu eksploatacji dzieła na konkretnych polach eksploatacji. Obowiązek dwukrotnego ponoszenia opłat wynika z ustawy, w granicach przeze nią zakreślonych.

Zgodnie z art. 70 ust. 2 ¹ pkt 1 u.p.a.p.p. współtwórcy utworu audiowizualnego oraz artyści wykonawcy są uprawnieni do dodatkowego wynagrodzenia, proporcjonalnego do wpływów z tytułu wyświetlania utworu audiowizualnego w kinach. Obowiązek zapłaty tego wynagrodzenia powstaje z mocy ustawy i spoczywa na korzystającym z utworu, który stosownie do art. 70 ust. 3 u.p.a.p.p. wypłaca je za pośrednictwem właściwej organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi. Przepis ten stanowi ustawową podstawę zbiorowego zarządu majątkowymi prawami autorskimi współtwórców utworów audiowizualnych. Jest to zarząd przymusowy, a obecna ustawa o prawie autorskim nie przewiduje możliwości zrzeczenia się przez uprawnionych pośrednictwa organizacji (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 września 2009 r., I CSK 35/09). Skoro pobieranie wynagrodzeń z art. 70 ust. 2 ¹ u.p.a.p.p. może być dokonywane tylko przez organizację zbiorowego zarządzania, nawet autorzy niebędący członkami żadnej tego typu organizacji będą reprezentowani przez jedną z nich – tę właściwą w rozumieniu art. 70 ust. 3 u.p.a.p.p. (tak też M. Czajkowska-Dąbrowska, Rozszerzony zarząd zbiorowy prawami autorskimi i pokrewnymi w świetle orzecznictwa sądów polskich na tle prawa europejskiego, Instytut Wymiaru Sprawiedliwości Warszawa 2014 www.iws.org.pl, s. 41).

W rozpoznawanej sprawie (...) dochodzi m.in. roszczenia informacyjnego w oparciu o art. 105 ust. 2 u.p.a.p.p., wedle którego w zakresie swojej działalności organizacja zbiorowego zarządzania może się domagać udzielenia informacji oraz udostępnienia dokumentów niezbędnych do określenia wysokości dochodzonych przez nią wynagrodzeń i opłat. Dla oceny zasadności dochodzonego roszczenia, przede wszystkim należało rozważyć, czy powód ma status właściwej organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi w rozumieniu art. 70 ust. 3 u.p.a.p.p. Zgodnie z art. 107 u.p.a.p.p., jeżeli na danym polu eksploatacji działa więcej niż jedna organizacja zbiorowego zarządzania, organizacją właściwą w rozumieniu ustawy jest organizacja, do której należy twórca lub uprawniony z tytułu prawa pokrewnego, a gdy twórca lub uprawniony z tytułu prawa pokrewnego nie należy do żadnej organizacji albo nie ujawnił swojego autorstwa - organizacja wskazana przez Komisję Prawa Autorskiego. Analiza zezwoleń ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego na zbiorowe zarządzanie prawami autorskimi do utworów audiowizualnych na polu eksploatacji wyświetlanie doprowadziła Sąd Okręgowy do wniosku, że uprawnione są do niego zarazem (...) oraz (...). Zezwolenie (...) obejmuje prawa autorskie wszystkich współtwórców utworu audiowizualnego, natomiast zezwolenie (...) tych współtwórców, którzy wnieśli „wkład twórczy” słowny, muzyczny, słowno-muzyczny i choreograficzny. Utwór audiowizualny stanowi jedną całość, a nie zbiór różnych utworów „wkładowych” (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 stycznia 2007 r., IV CSK 303/06).

Nietrafne jest stanowisko pozwanego, według którego powód w zakresie sprawowania zbiorowego zarządu może działać wyłącznie w odniesieniu do utworu audiowizualnego jako całości. Wnioskowi takiemu sprzeciwia się zestawienie pkt I zezwolenia udzielonego powodowi przez ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, w którym brak wzmianki o producencie, z punktem II, w którym taka wzmianka się znajduje. Jeżeliby upoważnienie, o którym mowa w punkcie I zezwolenia, miało mimo braku wzmianki o producencie dotyczyć wyłącznie zarządzania prawami producenta utworu audiowizualnego, to zamieszczenie w punkcie II zezwolenia wzmianki o producencie byłoby zbędne. Podnoszona przez pozwanego zmiana art. 70 ust. 1 u.p.a.p.p., dokonana w międzyczasie, nie ma znaczenia dla oceny tej kwestii, bowiem jak już wyjaśniono wyżej, powód dochodzi roszczeń związanych z wynagrodzeniem dodatkowym, niezależnym od praw majątkowych producenta utworu audiowizualnego. W konsekwencji należy stwierdzić, że obie organizacje zbiorowego zarządzania – (...) i (...) działają na tym samym polu eksploatacji. Powodowi przysługuje zatem status organizacji właściwej w rozumieniu art. 70 ust. 3 u.p.a.p.p. tylko o tyle, o ile współtwórca utworu audiowizualnego lub artysta wykonawca, o którego roszczenie do dodatkowego wynagrodzenia chodzi, należy do niej albo - gdy do niej nie należy - została ona wskazana przez Komisję Prawa Autorskiego do sprawowania w tym zakresie kolektywnego zarządu.

Z ustalonego stanu faktycznego nie wynika, aby miało miejsce wskazanie powoda przez Komisję Prawa Autorskiego jako organizacji właściwej do sprawowania w tym zakresie zbiorowego zarządu. Wykluczyć także należy możliwość zastąpienia tego wskazania przez umowę dwóch organizacji zbiorowego zarządzania upoważnionych do działania na tym samym polu eksploatacji. Umowa o takich skutkach wkracza w wyznaczone bezwzględnie obowiązującą normą kompetencje Komisji Prawa Autorskiego i jako sprzeczna z prawem musi zostać uznana za nieważną (art. 58 § 1 k.c.). W konsekwencji powoływane w sprawie porozumienie (...) z (...), przyznające powodowi wyłączność w określonym zakresie na inkasowanie wynagrodzeń na podstawie art. 70 ust. 2 ¹ u.p.a.p.p., nie wywołuje skutków prawnych w świetle art. 70 ust. 3 i art. 107 u.p.a.p.p.(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 marca 2015 r., I CSK 159/14). Z tej samej przyczyny wykluczone jest uznanie, że powód mógł podjąć się prowadzenia cudzych spraw bez zlecenia w celu realizacji roszczeń z art. 70 ust. 2 ¹ u.p.a.p.p. Stanowiłoby to obejście art. 107 u.p.a.p.p. w zakresie, w jakim przyznaje on rozstrzygające znaczenie wskazaniu właściwej organizacji zbiorowego zarządzania przez Komisję Prawa Autorskiego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 września 2009 r., I CSK 35/09). Przytoczone stanowisko znajduje wyraz w utrwalonej linii orzeczniczej Sądu Najwyższego, który w uzasadnieniu wyroku z 9 lipca 2015 r. (I CSK 431/14, kopia wyroku z uzasadnieniem k. 1872-1884) odwołując się do swoich poglądów wyrażonych we wcześniejszych orzeczeniach, przyjął, że w razie działania na określonym polu eksploatacji kilku organizacji uprawnionych do zarządzania prawami do wynagrodzenia przewidzianego w art. 70 ust. 2 ¹ u.p.a.p.p. o tym, która z nich uzyska status organizacji właściwej w rozumieniu ustawy, przesądza wykazanie przesłanek z art. 107 ust. 1 u.p.a.p.p., te zaś wykazać może jedynie organizacja zbiorowego zarządzania, dysponująca wiedzą o tym kogo reprezentuje lub czy została wskazana przez Komisję Prawa Autorskiego. Skuteczność domniemania z art. 105 ust. 1 u.p.a.p.p. jest w tym wypadku osłabiona.

Przenosząc te rozważania na grunt rozpoznawanej sprawy, Sąd stwierdził, że legitymacji czynnej powoda dochodzącego roszczenia informacyjnego (art. 105 ust.2. u.p.a.p.p.) nie uzasadnia domniemanie, o którym mowa w art. 105 ust. 1 u.p.a.p.p., ponieważ na polu eksploatacji wyświetlanie działają co najmniej dwie organizacje uprawnione do zarządzania prawami do wynagrodzenia przewidzianego w art. 70 ust. 2 ¹ u.p.a.p.p., tj. powód i (...). Roszczenie to przysługuje powodowi w zakresie, w jakim jest on organizacją właściwą w rozumieniu art. 70 ust. 3 i 107 u.p.a.p.p., tj. wyłącznie w odniesieniu do twórców lub uprawnionych z tytułu prawa pokrewnego, którzy zawarli z powodem umowy o powierzenie w zarząd autorskich praw majątkowych. W konsekwencji roszczenie informacyjne nie było usprawiedliwione w odniesieniu do utworów audiowizualnych, których współtwórcy nie zawarli z powodem takich umów. Poczynione uwagi dotyczą także repertuaru twórców i wykonawców zagranicznych, bowiem przysługujące im prawa autorskie i pokrewne podlegają ochronie na podstawie ustawy w zakresie, w jakim ich ochrona wynika z wiążących Rzeczpospolitą Polską umów międzynarodowych (zasada asymilacji – art. 5 u.p.a.p.p.). Organizacja zbiorowego zarządzania oprócz wykazania się umową z odpowiednią organizacją zagraniczną, powinna wykazać również, że zakresem zarządzania i ochrony tej organizacji zagranicznej objęte są dzieła, będące przedmiotem sporu o wynagrodzenie (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 marca 2015 r., I CSK 159/14).

Nie był zasadny zarzut pozwanego, że umowy o powierzenie w zarząd autorskich praw majątkowych winny spełniać wymagania przewidziane dla umowy przeniesienia praw autorskich z art. 41 i nast. u.p.a.p.p. Po pierwsze, wprost warunku takiego nie przewiduje ustawa. Po drugie, zarządzanie prawami autorskimi lub pokrewnymi przez organizacje, o których mowa w art. 104 u.p.a.p.p., ma charakter zbiorowy. Niespójne z tym charakterem zarządu byłoby wymaganie, aby umowy o powierzenie w zarząd indywidualizowały utwory, których zarząd miałby dotyczyć. W szczególności, organizacje zbiorowego zarządzania upoważnione są do sprawowania zarządu w okolicznościach art. 105 ust. 1 u.p.a.p.p. wyłącznie na podstawie domniemania, co dodatkowo przemawia przeciwko rygoryzmowi w odniesieniu do warunków formalnych ważności umów o powierzenie w zarząd.

Sąd Okręgowy uwzględnił roszczenie informacyjne, biorąc pod uwagę ograniczony katalog utworów, których współautorów wiążą z powodem umowy o zarząd majątkowymi prawami autorskimi. Sąd podzielił stanowisko powoda, że niezbędne dla określenia wysokości roszczeń o zapłatę tantiem przysługujących współtwórcom utworów audiowizualnych, są informacje dotyczące kwoty wpływów brutto ze sprzedaży biletów bez podatku VAT z tytułu wyświetlania w salach kinowych kina (...) w Ł. przy al. (...) określonych utworów audiowizualnych. Mieć na uwadze należało cel roszczenia informacyjnego, tj. określenie wysokości należnych wynagrodzeń i opłat. Artykuł 70 ust. 2 ¹ pkt 1 przewiduje uprawnienie współtwórców utworu audiowizualnego do wynagrodzenia proporcjonalnego do wpływów z tytułu wyświetlania utworu audiowizualnego w kinach. Stąd roszczenie powoda podlegało uwzględnieniu we wskazanym zakresie.

Sąd nie uwzględnił natomiast żądania informacyjnego w stosunku do „innych wpływów uzyskanych za wstęp” przez pozwanego. Powód nie sprecyzował, jakiego rodzaju wpływy zostały objęte żądaniem pozwu w zakresie roszczenia informacyjnego. Rozstrzygnięcie Sądu musi być natomiast ściśle skorelowane z zakresem uprawnienia powoda, a art. 105 ust. 2 u.p.a.p.p. stanowi o informacjach niezbędnych. Nie precyzując, o jakie informacje chodzi, powód uniemożliwił ocenę przez Sąd niezbędności tych informacji. Ogólnikowość rozstrzygnięcia natomiast z pewnością utrudniłaby ocenę wykonania nałożonego wyrokiem obowiązku przez pozwanego.

Nie był zasadny podnoszony przez pozwanego zarzut przedawnienia. Roszczenie informacyjne ma charakter majątkowy i podlega przedawnieniu po upływie lat 10 zgodnie z art. 118 k.c. Działalność powoda w zakresie reprezentowania twórców w dochodzeniu tantiem należnych im z tytułu korzystania przez osoby trzecie z utworów audiowizualnych nie jest działalnością gospodarczą. Kwestia ta została wyjaśniona w wielu orzeczeniach, zwłaszcza w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 17 listopada 2011 r., III CSK 30/11. Organizacja zbiorowego zarządzania reprezentuje prawa twórców, a z ich punktu widzenia niewątpliwie nie chodzi o działalność gospodarczą, przy czym oceny tej nie zmienia okoliczność dochodzenia roszczenia przez organizację, a nie bezpośrednio twórcę. Decydujące znaczenie przyznać należy charakterowi analizowanych roszczeń, nie zaś statusowi podmiotu działającego na zlecenie twórcy. Nie są to również świadczenia okresowe, gdyż przysługują w związku z każdorazowym wyświetleniem utworu. W kontekście oznaczenia czasowego zakresu żądania pozwu nie może być zatem wątpliwości, że dochodzone roszczenie w żadnym zakresie nie uległo przedawnieniu.

Z tych przyczyn Sąd I instancji uwzględnił w części roszczenie informacyjne, orzekając o nim wyrokiem częściowym, przy zastosowaniu art. 317 § 1 k.p.c.

Obie strony wniosły apelacje.

Powód zaskarżył wyrok w całości. Zarzucił naruszenie: art. 321 k.p.c. poprzez niezastosowanie, art. 105 ust. 1 u.p.a.p.p. poprzez niezastosowanie, art. 70 ust. 3 u.p.a.p.p. przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, art. 105 ust. 2 u.p.a.p.p. oraz art. 47 u.p.a.p.p. przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, art. 328 § 2 k.p.c. przez niezastosowanie, a także błędy w ustaleniach faktycznych. Wniósł o zmianę wyroku i orzeczenie zgodnie z żądaniem pozwu.

Pozwany zaskarżył wyrok w punkcie I. Zarzucił naruszenie: art. 233 § 1 k.p.c., art. 321 § 1 k.p.c., art. 325 § 1 k.p.c. i art. 328 § 2 k.p.c., a także art. 1 ust. 2 i 3 u.p.a.p.p. Wniósł o zmianę wyroku w zaskarżonej części i oddalenie w całości powództwa o zobowiązanie do udzielenia informacji i zasądzenie kosztów procesu, ewentualnie uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

W pierwszej kolejności należy przyznać rację obu stronom jeśli chodzi o zarzut naruszenia art. 321 § 1 k.p.c., zgodnie z którym sąd nie może orzekać co do przedmiotu który nie był objęty żądaniem ani zasądzać ponad żądanie. Roszczenie informacyjne obejmuje okresy: od 1 stycznia 2011 r. do 31 marca 2011 r. oraz od 1 kwietnia 2011 r. do 31 grudnia 2015 r. Zobowiązując stronę pozwaną do udzielenia informacji Sąd Okręgowy nie zakreślił żadnych ram czasowych. Zasądził więc ponad żądanie, sprzecznie z art. 321 § 1 k.p.c. W tej części, uwzględniając apelacje obu stron, Sąd Apelacyjny uchylił zaskarżony wyrok i umorzył postępowanie na podstawie art. 386 § 3 k.p.c. w zw. z art. 355 § 1 k.p.c. (pkt 1).

Poza tym apelacja strony pozwanej nie zasługiwała na uwzględnienie. Sąd Okręgowy prawidłowo stwierdził, że zezwolenie na zbiorowe zarządzanie udzielone powodowi nie dotyczy tylko utworu audiowizualnego jako całości, ale obejmuje również uprawnienie do dochodzenia wynagrodzenia należnego jego współtwórcom. Uwagi Sądu Okręgowego na ten temat zostały w całości zakwestionowane w apelacji poprzez podkreślenie, że punkt II zezwolenia powoda odnosi się do praw pokrewnych, a nie praw autorskich, a także za sprawą odniesienia do zmian ustawy, w szczególności art. 94 u.p.a.p.p. Argumenty pozwanego nie przekonują. Zmiana prawa do której nawiązuje skarżący dokonała się już z dniem 1 stycznia 2003 r. (Dz.U. z 2002 r., Nr 197, poz. 1662) i nie ma istotnego znaczenia dla wykładni zezwolenia. Sąd I instancji w istocie posłużył się argumentacją zawartą w uzasadnieniu późniejszego wyroku Sądu Najwyższego z dnia 16 września 2009 r., I CSK 35/09 (OSNC 2010/3/47: „W piśmiennictwie trafnie wyjaśniono, że nie ma podstaw do uznania - tak jak przyjmuje strona powodowa (por. także wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14.3.2006 r., III GSK 143/05,OSNC 2006, nr 12, poz. 206) - że pkt I tego zezwolenia upoważnia Stowarzyszenie (...) do zarządzania prawami autorskimi m.in. na polu eksploatacji - wyświetlanie jedynie do całości utworów audiowizualnych, tj. do zarządzania wyłącznie prawami przysługującymi producentom utworów audiowizualnych, nie upoważnia natomiast do zarządzania, min. na polu eksploatacji - wyświetlanie prawami autorskimi do utworów audiowizualnych innych osób niż producenci, tj. do utworów eksploatowanych w ramach utworu audiowizualnego (…). Wnioskowi takiemu sprzeciwia się zestawienie pkt I zezwolenia, w którym brak wzmianki o producencie, z punktem II, w którym taka wzmianka się znajduje. Jeżeliby upoważnienie, o którym mowa w punkcie I zezwolenia, miało mimo braku wzmianki o producencie dotyczyć wyłącznie zarządzania prawami producenta utworu audiowizualnego, to zamieszczenie w punkcie II zezwolenia wzmianki o producencie byłoby zbędne (…). Jak wyjaśniono w piśmiennictwie, Minister Kultury, udzielając zezwoleń poszczególnym organizacjom zbiorowego zarządzania, nie stosował jednolitych określeń, lecz powtarzał treść wniosków zróżnicowanych pod względem terminologicznym.” Sąd Apelacyjny podziela powyższe stanowisko.

Tytuł do dochodzenia tantiem audiowizualnych ma swoją podstawę w art. 70 ust. 2 ¹ u.p.a.p.p. i przysługuje wymienionym tam współtwórcom utworu. Jest to wynagrodzenie dodatkowe, przyznane niezależnie od wynagrodzenia, które przysługuje twórcy w związku z prawem bezwzględnym wynikającym ze stworzenia utworu (art. 17 pr. aut.) (por. np. uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 25 listopada 2008 r., III CZP 57/08). Nie stanowi ekwiwalentu licencji na korzystanie i nie wynika z umowy, lecz z ustawy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 2017 r., I CSK 294/16). Powód powołał się w pozwie właśnie na ustawowe umocowanie (art. 70 ust. 3 w zw. z art. 105 ust. 1 u.p.a.p.p.). Należy w tym miejscu wyjaśnić, że skoro niniejsze roszczenie dotyczy informacji za okres do dnia 31 grudnia 2015 r., to znajdują zastosowanie przepisy ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych sprzed zmiany dokonanej ustawą z dnia 15 czerwca 2018 r. o zbiorowym zarządzaniu prawami autorskimi i prawami pokrewnymi (Dz.U. 2018.1191 – j.t.).

Stosownie do art. 70 ust. 3 u.p.a.p.p. obowiązek zapłaty wynagrodzenia należnego współtwórcom obciąża korzystającego z utworu audiowizualnego (w pierwotnym brzmieniu ustawy podmiotem zobowiązanym był producent utworu audiowizualnego). W tym wypadku jest to pozwany, który wyświetlał utwory audiowizualne w kinie (...) w Ł. (art. 70 ust. 2 ¹ pkt 1 u.p.a.p.p.). Wynagrodzenie to jest wypłacane za pośrednictwem właściwej organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi. W doktrynie wyjaśnia się, że powołany przepis stanowi ustawową podstawę zbiorowego zarządu majątkowymi prawami autorskimi współtwórców utworów audiowizualnych. Jest to zarząd przymusowy, a obecna ustawa o prawie autorskim nie przewiduje możliwości zrzeczenia się przez uprawnionych pośrednictwa organizacji. Skoro bowiem pobieranie wynagrodzeń z art. 70 ust. 2 ¹ u.a.p.p. może być dokonywane tylko przez organizację zbiorowego zarządzania, nawet autorzy niebędący członkami żadnej tego typu organizacji będą reprezentowani przez jedną z nich – tę właściwą w rozumieniu art. 70 ust. 3 u.a.p.p.

Pozwany wywodzi, że powód jest uprawniony do sprawowania zbiorowego zarządzania prawami wynikającego z decyzji Ministra Kultury i Sztuki jedynie w zakresie dotyczącym wyświetlania utworów audiowizualnych jako całości, odwołując się do definicji utworu zamieszczonego w art. 1 ust. 2 i 3 u.p.a.p.p. Jednakże należy mieć również na uwadze, że roszczenia współtwórców filmu, o których mowa w art. 70 ust. 2 ¹ u.p.a.p.p., dotyczą tego rodzaju zdarzeń jako źródła odpowiedzialności korzystającego z utworu. Nie chodzi tutaj o niezależną eksploatację poszczególnych utworów, co do których osoby te byłyby samodzielnymi autorami. Utwór audiowizualny posiada swoją specyfikę, której istotą jest, to że składa się na niego wiele elementów o charakterze twórczym pochodzących od różnych osób, nie mających jednak w znacznej większości odrębnego znaczenia. W powołanym przepisie nie chodzi o eksploatację poszczególnych elementów, która w większości wypadków w ogóle nie byłaby możliwa, lecz o eksploatację utworu audiowizualnego jako całości i z tego właśnie wynikać ma roszczenie o wynagrodzenie. Poza tym w decyzjach zezwalających powodowi na wykonywanie zbiorowego zarządzania posłużono się ogólnym sformułowaniem, stwierdzając, że powód jest uprawniony do zarządu „prawami autorskimi”. Jest to kategoria zbiorcza, która obejmuje również uprawnienie do dochodzenia należnych twórcom opłat, na co wskazał Sąd Apelacyjny w Warszawie już w uzasadnieniu wyroku z dnia 2 kwietnia 2007 r. (I ACa 1002/06).

Można jeszcze odnotować, że w powołanej w pozwie decyzji Ministra Kultury z dnia 28 lutego 2003 r., zmieniającej wcześniejszą decyzję – a 29 maja 1995 r., nie wspomina się w ogóle o współtwórcach utworów (k. 589-590, 586-587). Mimo to treść tej decyzji, wskazująca na typ utworów objętych zbiorowym zarządzaniem oraz na pola ich możliwej eksploatacji może stanowić odpowiednia podstawę domniemania prawnego określonego w art. 105 ust. 1 prawa autorskiego o przysługiwaniu stronie powodowej legitymacji czynnej w obecnym sporze (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 listopada 2016 r. I CSK 784/15, OSNC-ZD 2018/3/35). Domniemanie to nie zostało skutecznie obalone przez stronę przeciwną.

Ostatni zarzut pozwanego dotyczy ustalenia kręgu współtwórców wymienionych w wyroku i zarazem niepodania podstaw tegoż ustalenia. Sąd Okręgowy wskazał na umowy znajdujące się w aktach sprawy jako podstawę ustaleń w tej mierze (k. 779-1563), przy czym istnieją podstawy by przyjąć (tak jak twierdzi powód w odpowiedzi na apelację), że wobec niezakwestionowania przez stronę pozwaną podanych w pozwie okoliczności co do udziału poszczególnych scenarzystów polskich w tworzeniu wymienionych utworów audiowizualnych, Sąd ten zastosował art. 229 k.p.c. i art. 230 k.p.c., nie naruszając tych przepisów.

Apelacja strony powodowej zasługiwała na uwzględnienie w przeważającej części.

Zgodnie z art. 105 ust. 1 u.p.a.p.p. domniemywa się, że organizacja zbiorowego zarządzania jest uprawniona do zarządzania i ochrony w odniesieniu do pól eksploatacji objętych zbiorowym zarządzaniem oraz, że ma legitymację procesową w tym zakresie. Wskazane domniemanie ma na celu uproszczenie i ułatwienie dowodzenia legitymacji organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi, zwalniając ją z potrzeby wykazywania legitymacji w odniesieniu zarówno do repertuaru określonej kategorii, jak i poszczególnych pozycji składających się na ten repertuar wchodzący w zakres uzyskanego zezwolenia. Powyższe domniemanie o charakterze preasumptio iuris tantum może zostać obalone poprzez wykazanie, że organizacja zbiorowego zarządzania nie ma legitymacji, jednakże użytkownik musi przeprowadzić taki dowód, inaczej zarzut ten nie może być wzięty pod uwagę (tak Jan Błeszyński w: Zbiorowe zarządzanie prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi de lega lata i de lege ferenda, PUG 2000 nr 4). Istotą domniemania z art. 105 ust. 1 u.p.a.p.p. jest zwolnienie organizacji zbiorowego zarządzania od obowiązku wykazywania upoważnienia do reprezentacji w procesie o ochronę praw autorskich lub pokrewnych na tych polach eksploatacji, które objęte są zezwoleniem Ministra Kultury i Sztuki. Powodowe Stowarzyszenie legitymuje się zezwoleniem Ministra Kultury i Sztuki na zbiorowe zarządzanie majątkowymi prawami autorskimi do utworów audiowizualnych na polach eksploatacji publiczne odtwarzanie i wyświetlanie. Jak wynika z uwag poczynionych w odniesieniu do apelacji strony pozwanej, przedmiotowe zezwolenie obejmuje zarządzanie prawami autorskimi do utworów eksploatowanych w ramach utworu audiowizualnego, a nie tylko prawami producentów przysługującym im co do całości tych utworów.

Pojęcie właściwej organizacji do dochodzenia roszczeń o wynagrodzenie było przedmiotem wielokrotnych rozważań Sądu Najwyższego. W powołanym wyżej wyroku z dnia 16 września 2009 r. uznano, że za właściwą do dochodzenia roszczenia o wynagrodzenie, o którym mowa w art. 70 ust. 2 ¹ u.p.a.p.p. należy uznać organizację, która dysponuje uprawnieniem do zbiorowego zarządzania prawami w tym zakresie, a jednocześnie spełnia wymagania przewidziane w art. 107 u.p.a.p.p., a więc albo jest jedyną organizacją zarzadzania działającą na danym polu eksploatacji albo – jeżeli prawami na tym polu zarządza zbiorowo więcej organizacji – należy do niej twórca lub artysta wykonawca, a gdy twórca lub artysta wykonawca nie należy do żadnej organizacji albo nie ujawnił swojego autorstwa – jest organizacją wskazaną przez Komisję Prawa Autorskiego. Sprzeciwił się przy tym Sąd Najwyższy poglądowi, że w świetle art. 107 prawa autorskiego właściwą do realizacji zbiorowego zarządu w zakresie dochodzenia wynagrodzeń z art. 70 ust. 2 ¹ u.p.a.p.p. jest organizacja podejmująca się prowadzenia tego rodzaju spraw bez zlecenia bądź organizacja ustalona w drodze porozumienia między organizacjami działającymi na tym samym polu eksploatacji, uznając, że dopuszczenie takiej możliwości doprowadziłoby do obejścia art. 107 prawa autorskiego do wskazania właściwej organizacji. Pogląd ten potwierdził Sąd Najwyższy w wyrokach z dnia 12 marca 2015 r., I CSK 159/14 i z dnia 9 lipca 2015 r., I CSK 431/14, stwierdzając, że wykładnia językowa art. 107 prawa autorskiego nie pozwala na utożsamienie przynależności twórcy do organizacji zbiorowego zarzadzania z jego reprezentowaniem na podstawie innych tytułów, a w przypadku braku takiej przynależności alternatywnym rozwiązaniem jest jedynie wskazanie organizacji właściwej przez Komisję Prawa Autorskiego. Jednocześnie uznał Sąd Najwyższy, że art. 105 ust. 1 u.p.a.p.p. ma zasięg ograniczony do terytorium RP, więc organizacja zbiorowego zarządzania powinna wykazać, że posiada umowę z odpowiednią organizacją zagraniczną, której zakresem zarządzania i ochrony objęte są dzieła, będące przedmiotem sporu o wynagrodzenie za ich wykorzystanie.

Równolegle jednak w orzecznictwie podkreśla się szczególny charakter roszczenia informacyjnego przewidzianego w art. 105 ust. 2 prawa autorskiego, które spełnia funkcję pomocniczą względem roszczenia o zapłatę wynagrodzenia i ma na celu pozyskanie informacji niezbędnych dla określenia wysokości dochodzonych wynagrodzeń i opłat, a w konsekwencji ułatwienie dochodzenia roszczeń wynikających z naruszenia praw autorskich majątkowych oraz roszczenia o zapłatę wynagrodzenia (tak Sąd Najwyższy w wyrokach z dnia 27 września 2013 r., I CSK 696/12, OSNC 2014/6/66 i z dnia 17 września 2014 r., I CSK 621/13).

Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 17 listopada 2011 r., III CSK 30/11, ochrona powierzonych organizacji praw dotyczy obowiązku stworzenia struktur zezwalających na ustalenie rzeczywistego zakresu eksploatacji praw oraz podejmowanie działań zmierzających do dochodzenia wynagrodzenia w razie stwierdzenia bezprawnego korzystania z praw autorskich lub pokrewnych. Konstrukcja art. 105 ust. 1 i 2 prawa autorskiego oparta jest na założeniu, że poszkodowany może natrafić na istotne trudności w uzyskaniu koniecznych informacji, pozwalających na dochodzenie roszczeń z tytułu naruszenia majątkowych praw autorskich. Mając na uwadze specyfikę praw autorskich, złożonych sposobów ich naruszania i charakteru roszczenia informacyjnego, przyjmuje się, że nie można wykluczyć takich sytuacji, w których organizacja zbiorowego zarządzania nie będzie miała możliwości konkretnego określenia utworów, które pozwany wykorzystał w prowadzonej przez siebie działalności, chociaż fakt ich eksploatacji jest prawdopodobny. W konsekwencji zgodnie uznaje się w orzecznictwie (tak min. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 27 czerwca 2013 r., I CSK 617/12 i w doktrynie (System Prawa Prywatnego, t. 13, pod red. prof. dr hab. Janusza Barty, Wyd. C.H. Beck, 2008, str. 592), że organizacja zbiorowego zarządzania nie ma obowiązku wykazywania praw do konkretnych utworów.

Podnieść także należy, że odmowa udzielenia ochrony objętej art. 105 ust. 2 prawa autorskiego nie może prowadzić do faktycznego pozbawienia ochrony praw autorskich. W konsekwencji stwierdzić należy, że rodzajowe określenie w pozwie zarządzanych przez powoda majątkowych praw autorskich, należących do zakresu jego działalności, objętego udzielonym zezwoleniem, może stanowić podstawę rozpoznania i stwierdzenia przez stronę pozwaną, czy były przedmiotem wykorzystania w prowadzonej działalności. Obligowanie powoda do wyczerpującego wykazywania, o które konkretnie utwory chronione prawem autorskim i należące do jego zakresu uprawnień chodzi, przekreśliłoby sens pośrednictwa zbiorowej organizacji oraz wprowadzenia zapisu art.105 ust. 2 u.p.a.p.p. Trzeba też zauważyć, że powód wskazał w pozwie szereg utworów audiowizualnych wykorzystywanych przez pozwaną w okresie objętym pozwem. Powszechnie przyjmuje się zaś, że zakres zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi, winien być określony przez wskazanie kategorii dóbr - utworów, artystycznych wykonań oraz nagrań i przez określenie pól eksploatacji, w odniesieniu do którego zbiorowe zarządzanie ma miejsce. W sprawie niniejszej oba wymogi zostały spełnione.

Podnieść także należy, że dla realizacji roszczenia informacyjnego nie ma znaczenia, czy organizacja zbiorowego zarządzania w ogóle zamierza dochodzić na drodze sądowej określonych opłat i wynagrodzeń, a zobligowana jest ona jedynie do wykazania niezbędności określonych informacji i dokumentów, który to obowiązek należy interpretować w kontekście tych ewentualnych roszczeń. Wynika to z tego, że organizacja zbiorowego zarządzania może nie mieć pewności co do naruszenia praw autorskich oraz korzystania przez określony podmiot z utworu audiowizualnego, objętego repertuarem krajowym lub zagranicznym. W konsekwencji nie można uznać, że - dochodząc roszczenia informacyjnego w celu pozyskania w tym zakresie stosownej wiedzy - musi ona wykazać legitymację do jego wniesienia w taki sam sposób, jak powinna to uczynić, domagając się opłaty lub wynagrodzenia (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 27 listopada 2015 r., I CSK 956/14).

Odnośnie domniemania wprowadzonego w art. 105 ust. 1 u.p.a.p.p. należy też za skarżącym zaznaczyć, że strona pozwana nie wykazała, by zawarła ze Stowarzyszeniem (...) umowę dotyczącą rozliczenia wynagrodzeń objętych niniejszym pozwem na rzecz współtwórców reprezentowanych przez powoda, tj. reżyserów, operatorów obrazu, operatorów dźwięku, montażystów, scenografów oraz polskich scenarzystów i autorów dialogu, bądź też, że (...) wystąpił przeciwko niej ze stosownym roszczeniem. Tymczasem jak wynika z art. 105 ust. 1 zd. 2 u.p.a.p.p., na domniemanie legitymacji nie można się powołać tylko wtedy, gdy do tego samego utworu lub artystycznego wykonania rości sobie tytuł więcej niż jedna organizacja zbiorowego zarządzania. Również dlatego błędne było przyjęcie przez Sąd Okręgowy, że art. 105 ust. 1 u.p.a.p.p. nie może stanowić podstawy legitymacji czynnej powoda (por. też wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 maja 1999 r., I CKN 1139/97).

Sąd Apelacyjny odmiennie niż Sąd Okręgowy ocenia także prawo powoda do dochodzenia roszczenia informacyjnego na gruncie zarządzania prawami związanymi z utworami zagranicznymi. W uzasadnieniu przywoływanego już wyroku z dnia 16 września 2009 r. zwrócono uwagę na wyrażoną w art. 5 pkt 4 prawa autorskiego zasadę asymilacji, która wynika również z wiążących Polskę umów międzynarodowych – art. 3 ust. 1 porozumienia w sprawie handlowych aspektów praw własności intelektualnej (TRIPS – Dz.U. z 1996 roku, Nr 32, poz. 143), art. 5 aktu paryskiego konwencji berneńskiej o ochronie dzieł literackich i artystycznych (Dz. U. z 1990 roku Nr 82, poz. 474) w związku z art. 9 porozumienia TRIPS, art. 2 ust. 2 międzynarodowej konwencji o ochronie wykonawców, producentów fonogramów oraz organizacji nadawczych (Dz. U. z 1997 r. Nr 125, poz. 800), jak też art. 12 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską. Sąd Najwyższy podkreślił, że ze względu na zasięg działania WTO porozumienie TRIPS ma charakter powszechny. Rozstrzygnięcie dotyczyło wprost roszczeń wynikających z korzystania z utworu audiowizualnego. Na rozważaniach tych oparł się również Sąd Najwyższy w sprawie rozstrzygniętej wyrokiem z dnia 27 czerwca 2013 r., I CSK 617/12. Zasada asymilacji zrównująca ochronę twórców zagranicznych i krajowych, wobec wyrażenia jej w prawie międzynarodowym, a konkretnie w umowach o praktycznie powszechnym zasięgu podmiotowym wiążących również Polskę, przesądza o konieczności objęcia również utworów nie spełniających warunków określonych w art. 5 pkt 1 - 3 prawa autorskiego, ochroną wynikającą z tej ustawy, w tym także rozwiązaniami opartymi na konstrukcji zbiorowego zarządzania. Dotyczy to na równi domniemania wynikającego z art. 105 ust. 1 ustawy. Tym bardziej, że również w tym zakresie istnieje obligatoryjne pośrednictwo organizacji zbiorowego zarządzania w dochodzeniu roszczeń współtwórców utworu audiowizualnego. Odrzucenie przyjętego i uzasadnionego powyżej stanowiska oznaczałoby, że w zakresie dotyczącym utworów zagranicznych roszczenia w znacznej części w ogóle nie byłyby dochodzone.

W zakres zarządu prawami autorskimi do utworów audiowizualnych na polu wyświetlania wchodzi zarówno udzielania licencji na eksploatację tych utworów na tym polu, dochodzenie roszczeń wynikających z takich umów, dochodzenie roszczeń o naruszenie praw autorskich na polu wyświetlanie, jak i pobieranie opłat i wynagrodzeń dodatkowych w zakresie dotyczącym pola eksploatacji wyświetlania oraz roszczeń informacyjnych. Szerokie ujęcie tego upoważnienia nie pozostawia wątpliwości co do tego, że filmy amerykańskie nie stanowią kategorii, którą należy traktować w odmienny sposób. Jak to już zaznaczono, posługiwanie się przez Ministra Kultury różnymi sformułowaniami na określenie nawet tożsamych zakresów zarządu, wynika z faktu, iż udzielane zezwolenia odnoszą się każdorazowo do złożonych wniosków, a co za tym idzie do zawartych w tych wnioskach sformułowań.

Skoro zatem powód jest organizacją zbiorowego zarządzania i legitymuje się zezwoleniem Ministra Kultury i Sztuki na zbiorowe zarządzanie prawami autorskimi do utworów audiowizualnych na polach eksploatacji publiczne odtwarzanie i wyświetlanie oraz umowami z zagranicznymi organizacjami uprawnionymi do zbiorowego zarządzania prawami wynikającymi z obcego repertuaru (umowy dołączone do pozwu – załączniki od 21 do 36), a strona pozwana prowadzi działalność o charakterze rozrywkowym, polegającą na wyświetlaniu i dystrybucji filmów, to istnieje po stronie powoda uprawnienie do żądania od pozwanej udzielenia informacji wskazanych w pozwie. Zgodnie bowiem z treścią art. 105 ust. 2 prawa autorskiego legitymacja czynna do zgłoszenia roszczenia w nim przewidzianego służy organizacji zbiorowego zarządzania w zakresie jej działalności przeciwko każdemu kto posiada informację lub dokument, pod warunkiem wykazania ich niezbędności dla określenia wysokości dochodzonych wynagrodzeń i opłat. Dopiero zaś w postepowaniu dotyczącym roszczenia o zapłatę opartego na uzyskanych w drodze rozpatrywanego powództwa o zobowiązanie informacji legitymacja organizacji zbiorowego zarządzania zostanie zweryfikowana. Pozwany będzie mógł podważać ją w odniesieniu do wynagrodzenia za poszczególne utwory. Tymczasem informacje udzielone przez pozwanego pozwolą na ustalenie, czy doszło do wkroczenia w sferę objętą zarządem, jeżeli tak, jakie utwory są wykorzystywane i w jakim zakresie, czy są podstawy do wystąpienia do sądu, o jakim przedmiotowym i kwotowym zakresie żądań oraz dokonania weryfikacji już uzyskanych kwot i ich właściwej redystrybucji (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 17 września 2009 r. III CZP 57/09, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 czerwca 2013 r., I CSK 617/12, OSNC-ZD 2014/4/62 oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 września z dnia 17 września 2014 r., I CSK 621/13).

Powód ma rację także w zakresie, w jakim kwestionuje oddalenie powództwa co do informacji dotyczących „innych wpływów uzyskanych za wstęp”. Istotą roszczenia opartego na art. 105 ust. 2 u.p.a.p.p. jest uzyskanie wyczerpującej, pełnej informacji, niezbędnej do określenia wysokości należnych twórcom (za pośrednictwem organizacji zbiorowego zarządzania) wynagrodzeń i opłat, obejmującej rzeczywiste wpływy, które mogą przecież być pozyskiwane z innych źródeł niż bilety, na przykład z kuponów, voucherów czy udostępniania okularów 3D. Chodzi o te wszystkie wpływy, które powstały w związku z wyświetlaniem przez pozwanego filmów w kinie (...) w ł.. W tym zakresie żądanie jest wystarczająco jasne i nie powinno nastręczać trudności na etapie wykonania orzeczenia.

Inaczej ma się rzecz z „dokumentacją mającą istotne znaczenie dla określenia wysokości wynagrodzenia”. Uwzględnienie takiej treści żądania, stanowiącego wprost powtórzenie tekstu ustawy, nie poddawałoby się ewentualnemu przymusowemu wykonaniu. Dokumentacja ta powinna być w jakiś sposób dookreślona, tak by nie powstał nierozwiązywalny spór na etapie postępowania egzekucyjnego (por też uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 6 czerwca 2018 r., I ACa 58/17).

Uwzględniając powództwo w kształcie odpowiadającym żądaniu (z wyjątkiem dotyczącym „dostarczenia dokumentacji”), Sąd Apelacyjny miał też na uwadze uzasadnioną potrzebę oddzieleni okresów, kiedy wynagrodzenie pobierane przez powoda nie było obciążone podatkiem VAT (do 31 marca 2011 r.) i gdy podlegało podatkowi od towarów i usług (od 1 kwietnia 2011 r. do 31 grudnia 2015 r.).

Z przedstawionych względów, przyjmując za swoje ustalenia Sądu Okręgowego i podzielając ocenę, że nie doszło do przedawnienia roszczenia, Sąd Apelacyjny orzekł jak w punktach 2 i 3 wyroku na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. i art. 385 k.p.c. Na podstawie art. 108 § 1 zdanie pierwsze k.p.c. a contrario Sąd Apelacyjny nie orzekł o kosztach postępowania apelacyjnego, które będą przedmiotem rozstrzygnięcia w wyroku kończącym sprawę. Orzeczenie kończące postępowanie w sprawie w rozumieniu tego przepisu to bowiem takie, które zamyka trwale drogę do wydania wyroku, a jednocześnie jest orzeczeniem całościowym, a nie zamykającym fragment bądź pewną fazę postępowania. Takie postanowienie musi zatem trwale zamykać drogę do wydania orzeczenia co do istoty sprawy, gdy jednocześnie po jego wydaniu sąd jest zwolniony z dalszego podejmowania czynności procesowych w danej instancji (por. np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 kwietnia 2012 roku, II CZ 207/11).

Bogdan Świerczakowski Marcin Strobel Katarzyna Kisiel