Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I C 589/20

UZASADNIENIE

Powodowie A. C., M. C. (1) i J. C. w pozwie skierowanym przeciwko Bankowi (...) S.A. z siedzibą w G. wnieśli o :

-: zasądzenie od pozwanego solidarnie na rzecz powodów M. C. (1), J. C. i A. C. kwoty 166.746,25 zł z należnymi odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 4 czerwca 2020 r. do dnia zapłaty jako części przysługującego roszczenia na podstawie art. 58 k.c. w zw. z art. 69 prawa bankowego, w zw. z art. 353¹ k.c., w zw. z art. 385¹ § 1 k.c., w zw. z art. 405 k.c. i art. 410 § 1 i 2 k.c. z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia pozwanego względem powodów, będącej częścią nienależnego świadczenia spełnionego na rzecz pozwanego przez powodów, w postaci wpłaconych rat kredytu w okresie od dnia 10 grudnia 2007 r. do dnia 9 marca 2020 r. z uwagi na nieważność umowy kredytowej nr (...) z dnia 9 października 2007 r. zawartej z bankiem (...) SA w całości;
-: udzielenie zabezpieczenia roszczeń powodów poprzez unormowanie na czas trwania postępowania praw i obowiązków stron przez wstrzymanie obowiązku dokonywania przez powodów spłat rat kredytu w wysokości i terminach określonych ww. umową kredytu nr (...) z dnia 9 października 2007 r. z uwagi na okoliczność, iż uiszczone przez powodów raty kredytu przekroczyły już kwotę udzielonego kredytu tj. kwotę 166.746,25 zł i zakazanie pozwanemu złożenia oświadczenia o wypowiedzeniu umowy kredytu nr (...) z dnia 9 października 2007 r. w okresie od dnia wniesienia pozwu do dnia uprawomocnienia się orzeczenia kończącego w sprawie;
-: zasądzenie solidarnie na rzecz powodów od pozwanego kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego , wraz z kwotą 17 zł tytułem opłaty skarbowej od pełnomocnictwa i odsetkami ustawowymi za opóźnienie.

Z ostrożności procesowej, na wypadek nieuwzględnienia powyższego powództwa, powodowie wnieśli powództwo ewentualne , domagając się :

-: zasądzenia od pozwanego solidarnie na rzecz powodów M. C. (1), J. C., A. C. kwoty 20.000 zł wraz z należnymi odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 4 czerwca 2020 r. do dnia zapłaty jako części przysługującego roszczenia na podstawie art. 385¹ k.c. w zw. z art. 405 k.c. oraz w zw. z art. 410 § 1 i 2 k.c. z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia pozwanego względem powodów, będącej kwotą nienależnych świadczeń spełnionych na rzecz pozwanego przez powodów w okresie od dnia 10 grudnia 2007 r. do dnia 9 marca 2020 r., po wyeliminowaniu z umowy kredytowej nr (...) z dnia 9 października 2007 r. następujących postanowień abuzywnych odnoszących się do wypłaty kwoty kredytu oraz do spłat kredytu zarówno w części kapitałowej, jak i odsetkowej tj. § 1 ust. 1 in fine umowy, § 7 ust. 2 in fine umowy, § 10 ust. 8 zd. 1 umowy, § 17 umowy – Tabeli Kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A.;
-: udzielenia zabezpieczenia roszczenia poprzez unormowanie na czas trwania postępowania praw i obowiązków stron poprzez wstrzymanie obowiązku dokonywania przez powodów spłat rat kredytu w wysokości i terminach określonych ww. umową kredytu nr (...) z dnia 9 października 2007 r., z uwagi na okoliczność, iż uiszczone przez powodów raty kredytu przekroczyły już kwotę udzielonego kredytu tj. kwotę 166.746,25 zł; i zakazanie pozwanemu złożenia oświadczenia o wypowiedzeniu umowy kredytu nr (...) z dnia 9 października 2007 r. w okresie od dnia wniesienia pozwu do dnia uprawomocnienia się orzeczenia kończącego w sprawie;
-: zasądzenia solidarnie na rzecz powodów od pozwanego kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego wraz z kwotą 17 zł tytułem opłaty skarbowej od pełnomocnictwa i odsetkami ustawowymi za opóźnienie.

Powodowie wskazali, iż podjęli próbę ugodowego rozwiązania sprawy, kierując do pozwanego wezwanie do zawarcia ugody (wezwanie przedsądowe z dnia 20 kwietnia 2020 r.), jednakże pozwany odmówił uznania jakichkolwiek roszczeń powodów. Wymagalność roszczenia z powództwa głównego i powództwa ewentualnego powodowie określili na dzień 4 czerwca 2020 r, tj. z upływem 30 dni od dnia doręczenia wezwania przedsądowego z dnia 20 kwietnia 2020 r. (wezwanie doręczono 4 maja 2020 r.).

W uzasadnieniu pozwu powodowie podali, że w dniu 9 października 2007 r. zawarli jako konsumenci z (...) Bank SA z siedzibą w G. umowę kredytu hipotecznego nr (...) indeksowanego kursem franka szwajcarskiego (dalej (...)) w kwocie 128.830,80 zł , która to kwota kredytu zgodnie z podpisaną umową została wypłacona (po potrąceniu kosztów kredytu) w jednej transzy w dniu 9 listopada 2007 r. W ww. kwocie zostały ujęte skredytowane koszty kredytu w wysokości 3.830,82 zł, w tym koszty z tytułu ubezpieczenia od ryzyka utraty pracy 2.754,40 zł, koszty z tytułu wpisu do księgi wieczystej 200 zł oraz koszty z tytułu ubezpieczenia na życie i na wypadek trwałej i całkowitej niezdolności do pracy 876,40 zł. Powodowie wskazali, że z dniem 31 grudnia 2009 r. nastąpiło połączenie Banku SA, wskutek czego działa obecnie jeden podmiot pod nazwą Bank (...) SA.

Powodowie podali również, że przed zawarciem umowy szukali banku, w którym mogliby otrzymać korzystny kredyt w złotówkach. Po zgłoszeniu się powodów do placówki (...) Bank SA w Z. przy ul. (...) i zapytaniu o kredyt złotówkowy, został im jednak zaproponowany kredyt indeksowany do (...), który wedle zapewnień pracownika banku był najbardziej korzystną ofertą na rynku, jako rozliczany według obiektywnych i przyjaznych konsumentom wskaźników przeliczania waluty. Po wykazaniu zainteresowania ofertą przez powodów, a następnie uzyskaniu przez nich pozytywnej opinii co do zdolności kredytowej, po stawiennictwie powodów do Banku, czekał już na nich gotowy wzorzec umowny o kredyt z naniesionymi danymi indywidualnymi (określającymi wysokość kredytu, okres kredytowania, dane osobiste klientów, dane nieruchomości stanowiącej zabezpieczenie). W zakresie samej konstrukcji umowy, jej znaczenia i możliwych konsekwencji udzielono stronie powodowej tylko ogólnych informacji. Kurs franka szwajcarskiego był przedstawiony jako charakteryzujący się wysoką stabilnością wśród walut obcych i ustalany według obiektywnych kryteriów. Wobec powyższego, powodowie podpisali przedłożone dokumenty, zaś wizyta w oddziale Banku trwała mniej niż 30 minut (włącznie z podpisaniem umowy, oświadczeń i dokonaniu wszystkich formalności).

Powodowie wskazali, że zapłacili na rzecz pozwanego od dnia 10 grudnia 2007 r. do dnia 9 marca 2020 r. kwotę łączną 166.746,25 zł jako sumę rat uiszczonych w tym okresie, co stanowi według umowy równowartość 48.552,37 CHF, w tym 37.495,68 CHF tytułem kapitału oraz 9.022,50 CHF tytułem odsetek, a także 2.034,19 CHF tytułem opłat.

Powodowie stwierdzili także, iż sposób w jaki ustalany był kurs (...) nie został jednoznacznie podany ani w umowie, ani w regulaminie kredytu. Dotyczy to zarówno kursu kupna, po jakim przeliczana była pierwotna kwota kredytu, jak i kursu sprzedaży po jakim następnie przeliczana była pobrana rata. Zdaniem powodów umowa kredytowa jest nieważna w oparciu o art. 58 k.c. w zw. z art. 353¹ k.c. w zw. z art. 69 prawa bankowego oraz w zw. z art. 385¹ k.c. Powodowie szeroko omówili ww. przepisy i ich naruszenia powstałe w umowie, opisali zasady mechanizmu indeksacyjnego i stwierdzili, że zastrzeżone w umowie kredytu złotowego indeksowanego do waluty obcej klauzule kształtujące mechanizm indeksacji określają główne świadczenie kredytobiorcy, a zatem nie mogą być zastąpione innymi regulacjami. W związku z powyższym po wyeliminowaniu klauzul uznanych za abuzywne, dalsza umowa kredytowa nie może być wykonywana jako nieważna w całości.

Powodowie jako klauzule abuzywne wskazali następujące zawarte w umowie zapisy:

-

„w dniu wypłaty saldo jest wyrażane w walucie do której indeksowany jest Kredyt według kursu kupna waluty do której indeksowany jest Kredyt, podanego w Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A., opisanej szczegółowo w § 17, następnie saldo walutowe przeliczane jest dziennie na złote polskie według kursu sprzedaży waluty do której indeksowany jest Kredyt, podanego w Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A, opisanej szczegółowo w § 17” (§ 1 ust. 1 in fine Umowy),

-

„każdorazowo wypłacona kwota zł polskich, zostanie przeliczona na walutę do której indeksowany jest Kredyt według kursu kupna waluty Kredytu podanego w Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A., obowiązującego w dniu dokonania wypłaty przez Bank” (§ 7 ust. 2 in fine Umowy),

-

„rozliczenie każdej wpłaty dokonanej przez Kredytobiorcę, z datą wpływu środków do Banku według kursu sprzedaży waluty do której jest indeksowany Kredyt, podanego w Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A. obowiązującego w dniu wpływu środków do Banku” (§ 10 ust. 8 Umowy);

-

„Tabela Kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A.:

1. Do rozliczania transakcji wypłat i spłat Kredytów stosowane są odpowiednio kursy kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A .walut zawartych w ofercie Banku obowiązujące w dniu dokonania transakcji.

2. Kursy kupna określa się jako średnie kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP minus marża kupna.

3. Kursy sprzedaży określa się jako średnie kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP plus marża sprzedaży.

4. Do wyliczenia kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Banku S.A. stosuje się kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP w danym dniu roboczym skorygowane o marże (...) Banku S.A.

5. Obowiązujące w danym dniu roboczym kursy kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A. walut zawartych w ofercie Banku określane są przez Bank po godz. 15.00 poprzedniego dnia roboczego i wywieszane są w siedzibie Banku oraz publikowane na stronie internetowej (...) Banku S.A. ( (...) (§ 17 Umowy).

Powodowie ocenili, że stosowane przez bank w ww. umowie kredytowej zasady ustalania kursów wymiany walut są sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszają ich interesy jako konsumentów. Postanowienia wprowadzają rażącą dysproporcję praw i obowiązków stron, przyznając jedynie jednej z nich uprawnienie do dowolnego ustalania kryteriów wpływających na wysokość świadczeń stron, przy jednoczesnym odebraniu drugiej stronie możliwości do weryfikowania poprawności działania silniejszej strony umowy.

Następnie powodowie omówili zagadnienia prawne dot. niniejszej sprawy, charakter prawny umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej, znaczenie klauzul abuzywnych w umowie oraz wskazali przepisy, na podstawie których umowę należy uznać za nieważną.

Uzasadniając wniosek o udzielenie zabezpieczenia powodowie podnieśli, iż ich roszczenie zostało uwiarygodnione z uwagi na sprzeczność umowy kredytowej z art. 58 k.c., art. 69 prawa bankowego, art. 353¹k.c. oraz z uwagi na liczne klauzule niedozwolone, których wyeliminowanie z umowy kredytowej musi doprowadzić do jej unieważnienia w całości. Strona powodowa uwiarygodniła także brak możliwości negocjacji warunków klauzul abuzywnych. Powodowie wskazali, że mieli interes prawny w uzyskaniu orzeczenia w sprawie – w przeciwnym razie strona powodowa w dalszym ciągu będzie zmuszona do uiszczania rat kredytowych pomimo, iż kwota udzielonego kredytu w wysokości 128.830,80 zł została już dawno spłacona, wskutek czego poważnie utrudnione będzie osiągnięcie celu postępowania, bowiem będzie zmuszona wytoczyć kolejne powództwo o zwrot nadpłaconej kwoty ponad 128,830,80 zł. Nadto wskazali, iż pozwany bank odmawia uwzględnienia roszczenia chociażby w części (k. 3-14).

Postanowieniem z dnia 26 stycznia 2021 r. wydanym w sprawie I C 589/20 Sąd Okręgowy w Zielonej Górze oddalił wniosek powodów M. C. (1), J. C. i A. C. o udzielenie zabezpieczenia w sprawie (k. 71).

Pozwany Bank (...) S.A. z siedzibą w G. w odpowiedzi na pozew wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powodów A. C., M. C. (1) i J. C. solidarnie na rzecz pozwanego zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych, z uwzględnieniem uiszczonych opłat skarbowych od złożonych dokumentów pełnomocnictw. Wniósł również o oddalenie wniosku powodów o zabezpieczenie roszczenia.

W uzasadnieniu swojego stanowiska pozwany zaprzeczył wszelkim twierdzeniom powoda zawartym w pozwie oraz załączonych do niego dokumentach, których wyraźnie nie przyznaje i zakwestionował roszczenie powodów tak co do zasady, jak i wysokości. W szczególności zakwestionował wyliczenia własne powodów dot. nienależnych spełnionych świadczeń.

Zakwestionowane przez powodów klauzule pozwany uznał za skuteczne, a zawartą przez strony umowę za ważną.

Pozwany wskazał, że powodowie nie posiadają interesu prawnego we wniesieniu niniejszej sprawy, gdyż przysługuje im dalej idące powództwo, tj. roszczenie o zwrot uiszczonych kwot na spłatę kredytu.

Pozwany podniósł również, że powodowie nie wskazali w sposób jednoznaczny, z czego miałyby wynikać żądane kwoty 166.746,25 zł oraz 20.000 zł. Zaprzeczył m.in., aby umowa była nieważna w całości, czy w części, aby była sprzeczna z jakąkolwiek ustawą, czy z zasadami współżycia społecznego, aby zawierała niedozwolone klauzule umowne, aby zostały zaniedbane obowiązki informacyjne pozwanego względem powodów.

Strona pozwana podniosła zarzut przedawnienia roszczenia o zapłatę rzekomo nadpłaconych rat kredytu uiszczonych przez powodów w okresie od grudnia 2007 r. do lipca 2010 r. (10 lat przed wniesieniem pozwu). Pozwany zakwestionował również datę wymagalności roszczenia podaną przez powoda wskazując, że najwcześniejszym możliwym momentem, w którym powód mógł wezwać bank do spełnienia świadczenia jest data zawarcia umowy kredytu, bądź data uruchomienia kredytu.

Pozwany stwierdził, iż ostateczny kształt umowy był efektem negocjacji stron i indywidualnych uzgodnień, a powód miał wpływ na treść i warunki umowy. Powód zrezygnował z ubezpieczenia od ryzyka utraty stałego źródła dochodu, możliwe było również wprowadzenie do umowy kredytu postanowienia odnoszącego się do przeliczania salda kredytu na PLN wg kursu średniego NBP złotego do (...).

Pozwany ocenił, że wypełnił obowiązki informacyjne względem powodów, wyjaśniając, na czym polegają i czym się różnią poszczególne kredyty hipoteczne. Poinformowano klienta o ryzyku walutowym oraz przedstawiono symulacje dot. wysokości raty w różnych walutach. Klienci podpisywali oświadczenie o ryzyku i rezygnacji z zawarcia kredytu złotowego – klienci świadomie godzili się na ryzyko kursowe. Powodowie zapoznali się z treścią wzoru umowy kredytu, a wniosek kredytowy został przez powodów podpisany miesiąc przed zawarciem umowy.Pozwany wskazał również, że przez 13 lat wykonywania umowy powodowie nie kwestionowali jej zapisów.

W dalszej części uzasadnienia pozwany szeroko omówił problematykę związaną z kredytami walutowymi: dot. indeksowania do waluty obcej, sposobu ustalania tabeli kursów kupna/sprzedaży oraz brak sprzeczności umowy z przepisami prawa, w tym z art. 69 ustawy – Prawo bankowe oraz z zasadami współżycia społecznego i zasadą swobody umów. Pozwany podniósł, że brak jest podstaw do uznania klauzuli indeksacyjnej za sprzeczną z naturą stosunku prawnego i art. 353¹k.c., brak jest również podstaw do uznania umowy za nieważną z uwagi na jej abuzywność – umowę można uzupełnić odpowiednimi przepisami dyspozytywnymi lub uzgodnieniami stron. Pozwany zwrócił również uwagę na skutki ewentualnego stwierdzenia nieważności umowy kredytu, w tym postawienie pozostałej do spłaty kwoty kredytu w stan natychmiastowej wykonalności. Pozwany stwierdził również, że wyeliminowanie klauzul indeksacyjnych spowodowałoby, iż umowa kredytu byłaby niepełna – zatem jest to główne świadczenie umowy.

Pozwany wskazał, że obowiązkiem dowodowym powoda jest wykazanie, iż stosowane przez bank kursy walut znacząco odbiegają od kursów stosowanych przez inne banki, czy też , że kursy te były znacząco zawyżone w stosunku do kursu NBP. W ocenie pozwanego w przypadku uznania, że postanowienia dot. kursów walut są abuzywne, umowa może być dalej wykonywana – wynika to z zapisów § 17 umowy, gdzie strony odwołują się do średniego kursu NBP.

Strona pozwana podniosła, że brak jest bezpodstawnego wzbogacenia kosztem powoda. Przywołano w tym względzie teorię dwóch kondykcji oraz fakt, iż nawet gdyby założyć, iż umowa jest nieważna, to świadczenie powoda czyni zadość zasadom współżycia społecznego czy też zostaje spełnione na poczet niewymagalnej wierzytelności banku względem powoda o zwrot własnego świadczenia wzajemnego.

Pozwany zakwestionował również roszczenie powodów co do wysokości podnosząc, że żądanie powodów zdaje się wynikać z nieuprawnionego przyjmowania przez nich złotowego charakteru zobowiązania. Sposób, w jaki powodowie wyliczyli roszczenie, jest w ocenie pozwanego błędny. Wszystko to sprawia, że żądanie powodów należy oddalić w całości (k. 94-159).

Powodowie w piśmie z dnia 28 czerwca 2021 r. , odnosząc się do zarzutu przedawnienia, podnieśli, iż jest on bezpodstawny – przywołując orzeczenie Trybunału Sprawiedliwości UE z dnia 10 czerwca 2021 r. stwierdzili, iż wobec konsumenta, który zawarł umowę kredytu denominowanego [a tym samym również indeksowanego] w walucie obcej i nie ma wiedzy w zakresie nieuczciwego charakteru warunku zawartego w umowie kredytu nie może obowiązywać jakikolwiek termin przedawnienia w odniesieniu do zwrotu kwot zapłaconych na podstawie tego warunku (k. 519-520).

Na rozprawie w dniu 13 lipca 2022 r. powodowie oświadczyli, iż wnoszą o uwzględnienie powództwa na skutek uznania, iż umowa kredytu jest nieważna w całości (k. 724-727).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Powódka A. C. zamierzała sfinansować nabycie mieszkania, jednak w jednym z banków , w którym zasięgnęła informacji poinformowano ją ,że nie ma samodzielnej zdolności kredytowej. Rodzice powódki – powodowie M. C. (1) i J. C.- wyrazili zgodę na zaciągnięcie wspólnego kredytu hipotecznego w celu zdobycia środków na zakup mieszkania przez ich córkę. Powodowie planowali zaciągnąć kredyt złotówkowy, nie myśleli o kredycie frankowym. Udali się do kilku banków, lecz nie byli zadowoleni z obsługi. W oddziale (...) Bank SA powodowie pytali o kredyt złotówkowy i uzyskali informację od obsługującego ich pracownika banku, że wszyscy biorą teraz kredyty frankowe z uwagi na niższą ratę i stabilną walutę . Po sprawdzeniu okazało się, że powodowie mają zdolność kredytową dla kredytu złotówkowego i frankowego. Powodowie po przemyśleniu postanowili zaufać doradcy bankowemu i zdecydowali się na kredyt we frankach szwajcarskich . Nie uważali kredytu za ryzykowny, gdyż oparli się na zapewnieniu pracownika banku, iż waluta (...) jest stabilna. Na drugim spotkaniu pracownik banku poinformował powodów, że bank będzie dokonywał przeliczeń rat kredytu wg kursu NBP i ściągał raty z konta.

Powodowie M. C. (1), J. C. i A. C. w dniu 27 września 2007 r. złożyli wniosek o udzielenie kredytu hipotecznego nr (...). Wnioskowana kwota kredytu wynosiła 125.000 zł, a przeznaczeniem kredytu był zakup mieszkania. Wniosek dotyczył kredytu udzielonego w złotych polskich indeksowany kursem (...). Z uwagi na wiek rodziców powódki A. C. bank zgodził się na okres kredytowania 19 lat , mimo że powodowie zainteresowani byli dłuższym okresem kredytowania .

Powódka M. C. (1) w czasie składania wniosku pracowała w (...) Oddziale Straży Granicznej, jej miesięczne wynagrodzenie wraz z premią wynosiło 3.045,13 zł brutto. Ma wykształcenie średnie . Z zawodu jest krawcową. Powód J. C. w tym czasie otrzymywał emeryturę w kwocie 2.408,56 zł. Ma wykształcenie wyższe . Z zawodu jest nauczycielem . Powódka A. C. (wykształcenie wyższe) pracowała w tym czasie w (...) Oddziale Straży Granicznej i zarabiała miesięcznie kwotę 3.155,89 zł brutto (wynagrodzenie oraz premia) jako funkcjonariusz Straży Granicznej .

Powodowie w dniu 27 września 2007 r. podpisali oświadczenia, iż przedstawiono im ofertę kredytu hipotecznego w złotych polskich oraz że wybrali kredyt w walucie obcej, będąc uprzednio poinformowani o ryzykach związanych z zaciągnięciem kredytu hipotecznego w walucie obcej oraz o ryzyku stopy procentowej w przypadku kredytów o zmiennej stopie procentowej.

W rzeczywistości przedstawiono im wyłącznie zestawienie obrazujące , jaka byłaby wysokość raty przy kredycie złotówkowym i frankowym . Nie przedstawiono im rzetelnej informacji o ryzyku kursowym , pozostając na zapewnieniu ,że waluta (...) jest walutą stabilną . Powodowie nie otrzymali też do domu wzorców umowy .

Oświadczenia o dostarczeniu tabeli prowizji i opłat , ogólnych warunków ubezpieczeń i wzoru umowy zostały podpisane przez powódkę A. C., również z upoważnienia i w imieniu jej rodziców, w dniu podpisywania umowy tj. w dniu 22 października 2007 r. o godz. 11.15 w oddziale banku.

Umowa kredytowa została podpisana przez powodów na trzecim spotkaniu , w dniu 22 października 2007 r . o godz. 11. 25 . Z ramienia banku w spotkaniu tym uczestniczyła B. J. . Powodom bezpośrednio przed podpisaniem umowy udostępniono egzemplarz umowy opatrzony datą 9 października 2007 r. w celu zapoznania się z jej treścią . Na pytania powodów odnośnie zapisów umowy pracownica banku stwierdziła , że kształt umowy został przez nich przedyskutowany z doradcą banku i nic w tym zakresie nie może ulec zmianie.

Powódka A. C. zorientowała się, że kurs (...) naliczany przez bank nie jest tożsamy z kursem (...) ogłaszanym przez NBP , kiedy wzrosła znacznie rata kredytu.

/dowód: oświadczenia z dnia 22 października 2007 r., k. 208 ; zeznania powódki A. C. k. 724v.-726; zeznania powódki M. C. (1) k. 726-727v , wnioski o udzielenie kredytu hipotecznego, k. 193 -203 , oświadczenia z dnia 27 września 2007 r., k. 205-207 , umowa kredytu nr (...) z dnia 9 października 2007 r. k. 27-35, oświadczenie z dnia 22 października 2007 r. k .208/

Poprzednik prawny pozwanego tj. (...) Bank S.A. z siedzibą w G. udzielił M. C. (1), J. C. i A. C. kredytu hipotecznego indeksowanego kursem (...) w kwocie 128.830,80 zł (nr umowy (...)). Umowa opatrzona datą 9 października 2007 r. podpisana została przez powodów w dniu 22 października 2007 r. o godz. 11. 25 .

Na kwotę udzielonego kredytu 128.830,80 zł składały się: kwota pozostawiona do dyspozycji kredytobiorców w wysokości 125.000 zł przeznaczona na realizację celu określonego w ust. 2., koszty z tytułu ubezpieczenia od ryzyka utraty pracy, opisanego w § 13, w wysokości 2.754,40 zł; koszty z tytułu opłaty sądowej należnej za wpis hipoteki, opisanej w § 12 ust. 1, w wysokości 200 zł oraz koszty z tytułu ubezpieczenia na życie oraz na wypadek trwałej i całkowitej niezdolności do pracy opisanego w § 13, w wysokości 876,40 zł. W § 1 umowy zawarto również zapis, iż w dniu wypłaty saldo jest wyrażane w walucie do której indeksowany jest kredyt według kursu kupna waluty do której indeksowany jest kredyt, podanego w Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A., opisanej szczegółowo w § 17, następnie saldo walutowe przeliczane jest dziennie na złote polskie według kursu sprzedaży waluty do której indeksowany jest kredyt, podanego w Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A., opisanej szczegółowo w §17. Kredyt przeznaczony był na pokrycie części kosztów zakupu własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego położonego w K. przy ul. (...) . Spłata kredytu wraz z odsetkami nastąpić miała w 228 równych miesięcznych ratach kapitałowo-odsetkowych (§ 1 i 3 umowy).

Oprocentowanie kredytu na dzień sporządzenia umowy ustalono na 6.170 % w skali roku i stanowiło ono sumę następujących pozycji: marży banku, niezmiennej w okresie trwania umowy w wysokości 1.400 % oraz aktualnie obowiązującego indeksu 13, opisanego szczegółowo w § 8 oraz 2,00 punktu procentowego do czasu określonego w ust. 2 (§ 2 ust. 1). Po przedstawieniu w banku odpisu z księgi wieczystej nieruchomości zawierającego prawomocny wpis hipoteki na rzecz banku oraz prawa osób wymienionych w § 3 ust. 1 do nieruchomości opisanych w § 3 ust. 1 i niezawierającego niezaakceptowanych przez bank obciążeń, oprocentowanie kredytu będzie obniżone o 2 punkty procentowe (§ 2 ust. 2 umowy).

Całkowity koszt kredytu na dzień sporządzenia umowy kredytu określony został na kwotę 68.983,26 zł, a rzeczywista roczna stopa oprocentowania, przy uwzględnieniu okresu 12 miesięcy podwyższonego oprocentowania na zasadach określonych w § 2 ust. 2, wynosiła 5,131 % (§ 6 ust. 1 umowy).

Zgodnie z § 7 ust. 2 umowy, wypłata wskazanej we wniosku o wypłatę kwoty nie wyższej niż kredyt będzie dokonana przelewem na wskazany w tym wniosku rachunek bankowy prowadzony w banku krajowym. Dzień dokonania przelewu kwoty kredytu będzie uważany za dzień wypłaty kredytu. Za prawidłowe wskazanie we wniosku o wypłatę rachunków, na które zostanie przelana kwota kredytu odpowiedzialność ponosi wyłącznie kredytobiorca. Każdorazowo wypłacona kwota złotych polskich, zostanie przeliczona na walutę, do której indeksowany jest kredyt według kursu kupna waluty kredytu podanego w Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A., obowiązującego w dniu dokonania wypłaty przez bank.

Rozliczenie każdej wpłaty dokonanej przez kredytobiorcę, będzie następować z datą wpływu środków do banku, według kursu sprzedaży waluty do której jest indeksowany kredyt, podanego w Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) S.A., obowiązującego w dniu wpływu środków do banku (§ 10 ust. 8 umowy).

Jak stanowił § 11 ust. 3 umowy, kredytobiorca oświadczył, że postanowienia umowy zostały z nim indywidualnie uzgodnione.

Kredytobiorca ustanowił na nieruchomości na rzecz banku hipotekę kaucyjną w złotych polskich do kwoty stanowiącej 170% kwoty kredytu określonej w § 1 ust 1 dla zabezpieczenia spłaty kapitału kredytu, odsetek, opłat, prowizji i innych należności mogących powstać w wykonaniu niniejszej umowy, w szczególności różnic kursowych (§ 12 ust. 1). Kredytobiorca zobowiązał się utrzymać na własny koszt, w sposób nieprzerwany, ubezpieczenie nieruchomości od ognia i innych zdarzeń losowych (§ 12 ust. 4 umowy).

Powódka A. C., zgodnie z deklaracją ubezpieczeniową z dnia 22 października 2007 r. została objęta ochroną ubezpieczeniową w zakresie ubezpieczenia na życie oraz na wypadek trwałej i całkowitej niezdolności do pracy w (...) Company (...) z siedzibą 913b E., Gibraltar oroz (...) Company (...) z siedzibą 913b E., Gibraltar (§ 13 ust. 1 umowy).

Zgodnie z § 17 umowy, do rozliczania transakcji wypłat i spłat kredytów stosowane będą odpowiednio kursy kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A. walut zawartych w ofercie banku obowiązujące w dniu dokonania transakcji. Kursy kupna określono jako średnie kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP minus marża kupna. Kursy sprzedaży określono jako średnie kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP plus marża sprzedaży. Do wyliczenia kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielonych przez (...) Banku S.A. stosuje się kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP w danym dniu roboczym skorygowane o marże (...) Banku SA. Obowiązujące w danym dniu roboczym kursy kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A. walut zawartych w ofercie banku określane są przez bank po godz. 15.00 poprzedniego dnia roboczego i wywieszane są w siedzibie banku oraz publikowane na stronie internetowej (...) Banku S.A. (www,gemoneybank.pl).

/dowody: umowa kredytu nr (...) z dnia 9 października 2007 r., k. 27-35; deklaracja ubezpieczeniowa z dnia 22.10.2007 r., k. 35-37/

Zgodnie z wnioskiem powodów z dnia 5 listopada 2007 r., w dniu 9 listopada 2007 r. na konto powódki A. C. bank przelał kwotę 124.999,99 zł. Ponadto , z tytułu opłat okołokredytowych , na rachunku kredytowym powodów skapitalizowana została kwota 1784,93 CHF .

/dowody: wniosek z dnia 5 listopada 2007 r., k. 228; potwierdzenie przelewu z dnia 9 listopada 2007 r., k. 229; historia rachunku kredytowego powodów k . 229- 223/

Spłata kredytu następowała na zasadach określonych w §10 umowy .

W okresie od 10 grudnia 2007 r. do dnia 9 marca 2020 r. powodowie zapłacili na poczet udzielonego kredytu kwotę 166.746,25 zł , co stanowiło według umowy równowartość 48.552,37 CHF.

/dowód: pismo z dnia 19 marca 2020 r. k. 45, zestawienie za okres od 10 grudnia 2007 r. do dnia 9 marca 2020 r., k. 39-43 , historia rachunku kredytowego powodów k. 229-223/

Pismem z dnia 20 kwietnia 2020 r., działający w imieniu powodów profesjonalny pełnomocnik, wezwał pozwanego do uznania nieważności umowy kredytu hipotecznego nr (...) w całości oraz zwrotu na rzecz powodów wszystkich uiszczonych przez nich na rzecz banku kwot, w tym kwoty 166.746,25 zł wraz z należnymi odsetkami i prowizjami oraz wszystkimi opłatami z tytułu ubezpieczenia (w tym od ryzyka utraty pracy oraz z tytułu ubezpieczenia na życie i na wypadek trwałej i całkowitej niezdolności do pracy) oraz kosztami udzielenia kredytu, w związku z nieważnością umowy kredytowej, jako świadczenia nienależnego. Niezależnie od żądania zwrotu wszystkich uiszczonych na rzecz banku kwot przez powodów, w związku z nieważnością całej umowy kredytowej, z ostrożności procesowej pełnomocnik powodów zgłosił żądanie zwrotu nadpłaty przysługującej kredytobiorcom z tytułu wszystkich transz kredytu, które zostały wadliwie wyliczone i wypłacone powodom przez bank oraz nadpłaty przysługującej kredytobiorcom z tytułu wszystkich wadliwie wyliczonych przez bank rat kredytu, które zostały następnie uiszczone przez kredytobiorców – wskutek wyeliminowania z umowy kredytowej wszystkich niedozwolonych postanowień.

W uzasadnieniu pisma powodowie podnieśli, iż postanowienia stosowane przez bank w umowie kredytowej dot. zasad ustalania kursów wymiany walut są sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszają interesy konsumentów. Postanowienia wprowadzają rażącą dysproporcję praw i obowiązków stron, przyznając jedynie jednej z nich uprawnienie do dowolnego ustalania kryteriów wpływających na wysokość świadczeń stron, przy jednoczesnym odebraniu drugiej stronie możliwości do weryfikowania poprawności działania silniejszej strony umowy. Na konsumentów, poza ryzykiem kursowym, na które godzili się, zawierając umowę kredytu waloryzowanego do waluty obcej, zostało przerzucone ryzyko całkowicie dowolnego kształtowania kursów wymiany przez kredytodawcę.

Powodowie przytoczyli treść niedozwolonych w ich ocenie klauzul umownych zawartych w § 1 ust. 1 in fine, § 7 ust. 2 in fine, § 10 ust. 8 oraz w § 17 umowy.

Pismo zostało doręczone pozwanemu w dniu 4 maja 2020 r.

/dowód: wezwanie przedsądowe z dnia 20 kwietnia 2020 r., k. 48; zwrotne potwierdzenie odbioru, k. 49/

Pozwany Bank (...) S.A. w G. , następca prawny (...) Bank S.A. , w odpowiedzi na ww. pismo, w piśmie z dnia 15 maja 2020 r. stwierdził, iż przeprowadzono postępowanie wyjaśniające, które nie wykazało nieprawidłowości w zapisach umowy kredytu hipotecznego nr (...). W ocenie banku przedmiotowa umowa jest ważna i wiążąca dla stron, a bank nie znalazł podstaw do zwrotu jakichkolwiek świadczeń spełnionych z tytułu ww. umowy oraz wprowadzenia zmian w jej realizacji.

/dowód: pismo z dnia 15 maja 2020 r., k. 50-54/

Znaczna część ustalonego w sprawie stanu faktycznego nie była sporna między stronami, w szczególności fakty dotyczące złożenia przez powodów wniosku kredytowego o określonej treści, zawarcia umowy kredytu przez strony, uruchomienia kredytu i jego spłacania przez powodów. Bezsporna była również treść podpisanej umowy. Powyższe okoliczności zostały dodatkowo potwierdzone przez strony przedłożonymi dokumentami , których wiarygodność i autentyczność nie były kwestionowane przez strony .Sporne pomiędzy stronami były okoliczności związane z samym procesem zawierania umowy kredytowej, m.in. indywidualnym negocjowaniu jej treści z powodami i poinformowaniem ich o ryzyku walutowym. Sporna pozostawała również prawna ocena niedozwolonego charakteru zakwestionowanych przez powodów postanowień umownych.

Podstawę ustaleń faktycznych stanowił także dowód z zeznań powódek , które wyjaśniły okoliczności, w jakich doszło do zawarcia umowy kredytu, a wiarygodność ich zeznań nie budziła wątpliwości Sądu . Powód J. C. , z uwagi na zły stan zdrowia , mimo obecności w sądzie, nie był w stanie złożyć zeznań .

Sąd Okręgowy uznał za nieprzydatne zeznania świadków M. C. (2) i W. Z. złożone w innej sprawie (k. 359 – 363 i 364- 369 ) , ponieważ świadkowie ci nie byli obecni przy zawieraniu umowy kredytowej pomiędzy stronami , nie uczestniczyli też w czynnościach związanych z jej przygotowaniem. Opisywali jedynie mechanizmy obowiązujące w banku w zakresie obsługi kredytów waloryzowanych i ustalania kursów walut , jednak w ocenie Sądu okoliczności te nie miały wpływu na kwestię ustalenia abuzywności postanowień kwestionowanej umowy , albowiem nie dotyczyły konkretnej– poddanej osądowi – umowy. Także zeznania świadka M. P. Sąd ocenił jako nieprzydatne. Pomijając wyjątkową lakoniczność zeznań tego świadka ( k.639-641) , świadek – zajmująca się sprzedażą kredytów hipotecznych z oferty G. M. Bank jako doradca klienta - zaznaczyła bowiem , że powodowie nie byli jej klientami , a kwestie wskazane w pytaniach stron powinna wyjaśnić B. J. , obsługująca powodów. Świadek , podobnie jak ww. świadkowie , nie mogła zatem wypowiedzieć się w kwestiach związanych z przedmiotową umową . Z kolei obsługująca powodów pracownica banku (...) ( k. 683- 686v) , zatrudniona tam w charakterze doradcy kredytowego - wskazała jedynie ,że pracownicy banku ogólnie informowali potencjalnych kredytobiorców o ryzykach związanych z zaciągnięciem kredytu indeksowanego do (...) oraz o tym, iż wysokość raty kredytu uzależniona będzie od kursu (...) , wskazując ,że kurs ma wpływ na wysokość raty i salda zadłużenia. Ogólnie podała również ,że powodowie nie mieli wpływu na treść zawartej umowy w zakresie odsetek , prowizji , kwoty ubezpieczenia kredytu , spreadu waloutowego i kursów kupna /sprzedaży (...). Co do szczegółów zawarcia poddanej osądowi umowy nie pamiętała jednak ani kredytobiorców , ani okoliczności związanych z przygotowaniem i zawarciem ww. umowy . W tych okolicznościach Sąd uznał , że jej zeznania mają znikomy walor dowodowy.

Wskazać należy, że dołączone do odpowiedzi na pozew dokumenty w postaci m.in. sprawozdania finansowego (...) Bank SA , rocznego sprawozdania finansowego Banku (...) S.A . , zestawień średnich kursów NBP , przykładowych symulacji , zanonimizowanych umów , wydruków z kalkulatora kredytowego , raportów i ulotek Sąd potraktował jako wywody mające wzmocnić stanowisko przedkładającej je strony .

Sąd Okręgowy uwzględnił roszczenie główne powodów opierające się na uznaniu, że umowa kredytu zawarta między powodami i poprzednikiem prawnym pozwanego jest w całości nieważna. Wobec powyższego, nie znajdowało podstaw ustalanie okoliczności wykonywania umowy, jak również szczegółowych wyliczeń wysokości rat kapitałowo-odsetkowych w przypadku uznania niedozwolonego charakteru określonych postanowień umownych z jednoczesnym utrzymaniem w mocy czynności prawnej w pozostałym zakresie. W konsekwencji Sąd w oparciu o art. 235²§ 1 pkt 2 k.p.c. pominął wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego z zakresu rachunkowości i finansów na okoliczności wskazane w pozwie oraz na okoliczności wskazane w pkt K odpowiedzi na pozew, jako nieistotne dla rozstrzygnięcia sprawy . Podnoszone przez pozwanego argumenty, że w czasie obowiązywania umowy stosował kursy nieodbiegające od kursów rynkowych – nie mogły skutecznie zmienić stanowiska sądu w przedmiocie niedozwolonych postanowień umowy, gdyż prawnie obojętne było to, w jaki sposób umowa w zakresie abuzywnych postanowień była w rzeczywistości wykonywana przez bank, w jaki sposób bank ustalał kursy (...) względem PLN oraz czy stosowane przez bank kursy kupna i sprzedaży były de facto kursami rynkowymi, gdyż relewantnym dla oceny tego, czy dane postanowienie umowy jest niedozwolone jest stan z chwili zawarcia umowy (zob. uchwała Sądu Najwyższego 7 sędziów z 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17). Także kwestie dotyczące rynkowej wartości świadczenia , sposobu zabezpieczenia ryzyka banku i inne , szczegółowo opisane w pkt K odpowiedzi na pozew, dla rozstrzygnięcia w zakresie roszczenia głównego powodów nie miały znaczenia .

Sąd Okręgowy ustalił i zważył , co następuje :

W rozpoznawanej sprawie powodowie sformułowali w pozwie żądanie główne i żądanie ewentualne , przy czym to ostatnie na wypadek nieuwzględnienia przez sąd żądania głównego .

W ocenie Sądu Okręgowego uzasadnione okazało się żądanie główne o zapłatę kwoty 166.746,25 zł , co skutkowało bezprzedmiotowością żądania ewentualnego i z tego powodu nie podlegało ocenie Sądu.

Jako podstawę prawną swego żądania powodowie przywoływali art. 58 § 1 i § 2 k.c. w zw. z art. 353¹ k.c. i art. 69 ust. 1 prawa bankowego oraz art. 385¹k.c.

Podkreślić zatem trzeba na wstępie , że koncepcja nieważności umów kredytu denominowanego lub indeksowanego do (...) z uwagi na sprzeczność z normą zawartą w art. 353¹ i 58 k.c., czyli z powodu przekroczenia granic swobody umów jest niezasadna w zakresie, w którym podstawy nieważności upatruje się w zastrzeżeniu w umowie mechanizmów związanych ze stosowaniem przez banki klauzul abuzywnych. Te bowiem podlegają konsekwencjom określonym w przepisach szczególnych i nie wywołują skutku w postaci nieważności bezwzględnej, lecz specyficznej opcjonalnej bezskuteczności częściowej . Za naruszające granice swobody umów nie można też uznać zastosowania klauzul waloryzacyjnych w umowie kredytu, te bowiem są dopuszczalne co do zasady, a jedynie bywają wadliwie skonstruowane w konkretnych umowach (M. Gutowski, Wadliwość umów kredytów frankowych, Warszawa 2022).

Pogląd powyższy podziela Sąd rozpoznający sprawę . W ujęciu materialnoprawnym nie może bowiem powstać zbieg roszczeń w wyniku jednoczesnego zaistnienia nieważności bezwzględnej i innego rodzaju wadliwości czynności prawnej . Sankcja nieważności bezwzględnej wyprzedza i zarazem pochłania sankcję względnej bezskuteczności (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 marca 2007 roku, II CSK 530/06).

Z uwagi na podniesione przez powodów zarzuty dotyczące bezwzględnej nieważności kwestionowanej umowy , w pierwszej kolejności Sąd rozpoznał zatem żądanie pozwu w aspekcie art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 353¹ k.c. i art. 69 ust. 1 prawa bankowego.

Zgodnie z art. 58 § 1 i 2 k.c. czynność sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż w miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. W myśl natomiast art. 353¹ k.c. strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

Przepis art. 69 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe – w wersji sprzed nowelizacji ustawą z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy – Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw - określa, czym jest umowa kredytu oraz wskazuje jej elementy składowe. Przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu . Z powyższego wynikają dwie ważne, z punktu widzenia przedmiotowej sprawy kwestie – kwota kredytu musi być oznaczona, zaś kredytobiorca może ponosić jedynie koszt w postaci odsetek oraz prowizji. Na tym tle, w przypadku kredytów indeksowanych (bądź denominowanych) do waluty (...), wątpliwości wynikają z konstrukcji klauzuli waloryzacyjnej, określenia kwoty kredytu, a także pobierania przez bank dodatkowego wynagrodzenia w postaci spreadu walutowego.

W ocenie Sądu Okręgowego umowa łącząca strony określa wszystkie niezbędne elementy umowy kredytu przewidziane w art. 69 ust. 1 i 2 Prawa bankowego, a samo zastosowanie waluty obcej jako miernika wartości świadczenia umowy o kredyt i wynikającej z tego konieczności wskazania w niej kursów przeliczeń nie oznacza, że kredyt staje się kredytem walutowym. Zastosowanie mechanizmu indeksacji albo denominacji możliwe jest tylko w kredycie złotowym, a umowę taką traktować należy jako na opiewająca na walutę polską z zamieszczoną w niej klauzulą waloryzacyjną (zob. wyr. Sądu Najwyższego z 29 października 2019 r., IV CSK 309/18).W przypadku kredytu indeksowanego , jak w rozpoznawanej sprawie , mamy do czynienia z umową, w ramach której kwota kredytu zostaje wyrażona w walucie polskiej. W momencie uruchomienia kredytu kwota kapitału kredytu przeliczana jest na walutę obcą (według wysokości kursu wymiany walut obowiązującego w dniu dokonywania tej czynności). Wyliczona w ten sposób wartość stanowi następnie podstawę ustalania wysokości rat kapitałowo-odsetkowych, które określone zostają w walucie obcej. W konsekwencji kredytobiorca dokonuje spłaty w walucie polskiej, a wysokość kolejnych rat jest uzależniona od kursu wymiany walut na dzień spłaty (por. Raport Rzecznika Finansowego. Analiza prawna wybranych postanowień umownych stosowanych przez banki w umowach kredytów indeksowanych do waluty obcej lub denominowanych w walucie obcej zawieranych z konsumentami, Warszawa 2016, s. 9-10). W judykaturze Sądu Najwyższego wyjaśniono, że umowa kredytu indeksowanego walutą mieści się w konstrukcji ogólnej umowy kredytu bankowego i stanowi jej możliwy wariant (art. 353¹ k.c. w związku z art. 69 Prawa bankowego - w szczególności w wyroku z 22 stycznia 2016 r., I CSK 1049/14 i z 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18 ) , a ustawa z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy - Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2011 r. Nr 165, poz. 984), czyli tzw. ustawa antyspreadowa, potwierdziła tylko to, co wcześniej wynikało już z zasady autonomii woli stron (art. 353¹ k.c. ), a mianowicie, że przed wejściem w życie tej ustawy dopuszczalne było zawieranie umów o kredyt denominowany, jak i indeksowany (wyrok Sądu Najwyższego z 30 października 2020 r., II CSK 805/18).

Z perspektywy art. 69 Prawa bankowego konstrukcja kredytu indeksowanego była zatem dopuszczalna .

Z kolei dopuszczalność zastrzegania spreadu (różnica między kursem sprzedaży i zakupu waluty obcej - tzw. klauzula różnicy kursowej ) w dotychczasowym orzecznictwie nie była sama przez się kwestionowana, co odnosi się zarówno do orzecznictwa Sądu Najwyższego (por. wyroki z dnia 19 marca 2015 r., IV CSK 362/14, OSNC-ZD 2016, nr C, poz. 49, z dnia 22 stycznia 2016 r., I CSK 1049/14, OSNC 2016, nr 11, poz. 134, z dnia 1 marca 2017 r., IV CSK 285/16), jak i Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, który skupiał swoją uwagę przede wszystkim na ocenie charakteru i transparentności klauzul kształtujących ten mechanizm w kontekście art. 4 ust. 1 i 2 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich .

Nie ma zatem wystarczających podstaw, by uznać, że zastosowanie indeksacji przewidującej spread jest sprzeczne z art. 69 ust. 1 Prawa bankowego . Wprawdzie w rezultacie jego zastrzeżenia w chwili zawarcia umowy czy faktycznego oddania środków pieniężnych do dyspozycji kredytobiorcy, wyrażona w złotych polskich, podlegająca zwrotowi „kwota kredytu” jest wyższa niż kwota udostępniona, jednakże oznacza to tylko to, że spread może być - w zależności od zmian kursu waluty, do której kredyt jest indeksowany - źródłem dodatkowej korzyści banku (tak wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2019 r. , V CSK 382/18 ).

Przy uwzględnieniu powyższego nie sposób było ocenić umowy łączącej strony postępowania jako sprzecznej z ustawą (art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 353¹ k.c. i art. 69 ust. 1 prawa bankowego).

Odnosząc się z kolei do zarzutu naruszenia zasad współżycia społecznego , zaznaczyć trzeba , że korzystanie z tego zarzutu jako podstawy uznania czynności prawnej za nieważną wymaga zachowania szczególnej ostrożności, a samo ogólne odwołanie się do tej klauzuli czy wartości przez nią chronionych może prowadzić do niedopuszczalnej arbitralności w stosowaniu prawa i w rezultacie spowodować naruszenie zasady pewności obrotu, która w gospodarce rynkowej ma zasadnicze znaczenie; częścią tej ostrożności jest staranne uzasadnienie tezy o dostrzeżonej sprzeczności. Postulowane jest stosowanie klauzuli generalnej zasad współżycia społecznego w przypadkach wyjątkowych, gdy ma ono mocne uzasadnienie aksjologiczne (por. wyrok SN z 12 października 2017 r., IV CSK 660/16, LEX nr 3220299, z dnia 28 stycznia 2016 r., I CSK 16/15, LEX nr 1991134, z dnia września 2016 r., III CSK 339/15, LEX nr 2135368). Umowa naruszająca zasady uczciwego obrotu oraz lojalności wobec kontrahenta może być uznana za sprzeczną z zasadami współżycia społecznego także w braku wystąpienia przesłanek pozwalających na uznanie istnienia stanu wyzysku, co dotyczy m.in. sytuacji, gdy do ukształtowania stosunku umownego w sposób wyraźnie krzywdzący dla jednej ze stron doszło przy świadomym bądź choćby tylko spowodowanym niedbalstwem wykorzystaniu przez drugą stronę własnej silniejszej pozycji, przy znacznej intensywności pokrzywdzenia drugiej strony( tak wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku I Wydział Cywilny z dnia 19 listopada 2021 r. , I ACa 466/21).

Co w sprawie istotne, klauzuli zasad współżycia społecznego określonej w art. 58 § 2 k.c. odpowiada klauzula dobrych obyczajów (por. uchwała SN z 20 grudnia 2012 r., III CZP 84/12). Trudno zatem przyjąć, aby niedozwolone postanowienia umowy, o których mowa w art. 385¹ k.c., a więc postanowienia kształtujące prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszające interes słabszej strony kontraktu - konsumenta, byłyby zgodne z zasadami współżycia społecznego. Postanowienia umowne, w odniesieniu do których stwierdza się niedozwolony charakter, nie są jednak nieważne na podstawie art. 58 § 2 k.c., a jedynie bezskuteczne i jako takie nie wiążą konsumenta. Postanowienie takie, w przeciwieństwie do czynności prawnej nieważnej z mocy art. 58 k.c., może być konwalidowane przez konsumenta, który może udzielić następczo świadomej i wolnej zgody na to postanowienie i w ten sposób przywrócić mu skuteczność z mocą wsteczną (uchwała składu 7 Sędziów Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2021 r. III CZP 6/21, uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17).

Sąd Okręgowy w pełni pogląd powyższy podziela. Dodać w tym miejscu należy ,że wprawdzie reżim ochrony konsumenckiej nie stoi na przeszkodzie w uznaniu umowy zawartej przez konsumenta za nieważną na podstawie art. 58 § 2 k.c. , ale jest to możliwe jedynie wówczas, gdy dojdzie do naruszenia zasad współżycia społecznego w sposób, który nie będzie ograniczać się do rażącego naruszenia interesów konsumenta przez ukształtowanie we wzorcu umowy jego praw i obowiązków w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami. Sytuacja taka w sprawie niniejszej jednak nie zachodzi, ponieważ naruszenia zasad współżycia społecznego powodowie upatrują w

podważeniu równości stron kontaktu .

Niezależnie od podniesionych w pozwie zarzutów dotyczących niedozwolonych postanowień umowy , Sąd Okręgowy zobowiązany był z urzędu dokonać kontroli umowy zawartej między stronami pod kątem jej abuzywności, co wynika z orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 7 listopada 2019 r. w sprawach połączonych C-419/18 i C‑483/18 teza 66 i przytoczone tam orzecznictwo , Legalis nr 2255694), przy czym ocena stosunku prawnego istniejącego pomiędzy stronami musiała odnosić się do chwili zawarcia umowy, co wprost wynika z art. 385² k.c.

Wskazać zatem trzeba , że zgodnie z art. 385¹§ 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy , przy czym wykluczyć trzeba powyższą kwalifikację w odniesieniu do głównych świadczeń stron (w tym ceny lub wynagrodzenia), jeżeli zostały one sformułowane jednoznacznie, i to niezależnie od tego, czy znalazły się one w samej umowie czy też we wzorcu, albo też częściowo w umowie i częściowo we wzorcu (zob. M. Śmigiel, Wzorce, s. 370). Z art. 385¹ § 1 k.c. wynika zatem , że niedozwolonymi postanowieniami umownymi są klauzule umowne, które spełniają łącznie następujące przesłanki pozytywne: zawarte zostały w umowach z konsumentami, kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami oraz rażąco naruszają jego interesy. Poza tym kontrola postanowień umowy przez pryzmat ich niedozwolonego charakteru wyłączona jest jedynie w przypadku spełnienia jednej z dwóch przesłanek negatywnych: gdy postanowienie umowne zostało indywidualnie uzgodnione z konsumentem oraz gdy postanowienie umowne określa główne świadczenia stron, przy czym musi być sformułowane w sposób jednoznaczny.

Bez wątpienia powodowie mają przymiot konsumenta zgodnie z art.22¹ k.c., gdyż z analizy zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego nie wynika, aby zawierając umowę dokonywali czynności związanej z prowadzoną przez nich działalnością gospodarczą lub zawodową .

W zakresie kwestionowanej umowy z dnia 9 października 2007 r. spór odnosił się do następujących jej postanowień :

-

„Tabela Kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A.:

2. Kursy kupna określa się jako średnie kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP minus marża kupna.

3. Kursy sprzedaży określa się jako średnie kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP plus marża sprzedaży.

Wywodzona przez powodów abuzywność postanowień umowy określających zasady ustalania kursów kupna i sprzedaży waluty obcej , do której waloryzowane są odpowiednio kwota kredytu i raty kapitałowo- odsetkowe w ocenie Sądu Okręgowego dotyczy głównych świadczeń stron w rozumieniu art. 385¹ § 1 zd. drugie k.c.

„Główne świadczenia stron" wskazane w art. 385¹ § 1 k.c. to takie elementy konstrukcyjne umowy, bez których uzgodnienia nie doszłoby do jej zawarcia. Pojęcie to należy interpretować w nawiązaniu do elementów przedmiotowo istotnych umowy. Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w wyroku z 30 września 2020 r., I CSK 556/18, zastrzeżone w umowie kredytu złotowego indeksowanego do waluty obcej klauzule, a zatem także klauzule zamieszczone we wzorcach umownych kształtujące mechanizm indeksacji , określają główne świadczenie kredytobiorcy . Obecnie pogląd ten dominuje w orzecznictwie Sądu Najwyższego (zob. wyroki: z 4 kwietnia 2019 r., III CSK 159/17; z 9 maja 2019 r., I CSK 242/18; z 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18, OSNC-ZD 2021, nr B, poz. 20; z 2 czerwca 2021 r., I (...) 55/21; z 27 lipca 2021 r., (...) 49/21) i podziela go Sąd rozpoznający przedmiotową sprawę. Także w orzecznictwie (...) ukształtował się pogląd , że za postanowienia umowne mieszczące się w pojęciu głównego przedmiotu umowy w rozumieniu art. 4 ust. 2 dyrektywy Rady 93/13/EWG należy uważać te, które określają podstawowe świadczenia w ramach danej umowy i które z tego względu charakteryzują tę umowę (por. wyroki (...): z 30 kwietnia 2014 r. w sprawie C-26/13, K. i K. R., pkt 49-50; z 26 lutego 2015 r. w sprawie C-143/13, M., pkt 54; z 23 kwietnia 2015 r. w sprawie C-96/14, V. H., pkt 33; z 20 września 2017 r. w sprawie C-186/16, A. i in., pkt 35). Za takie uznawane są m.in. postanowienia , które wiążą się z obciążeniem kredytobiorcy - konsumenta ryzykiem zmiany kursu waluty i związanym z tym ryzykiem zwiększenia kosztu kredytu (por. wyroki (...): z 20 września 2017 r. w sprawie C-186/16, A. i in., pkt 37; z 20 września 2018 r. w sprawie C-51/17; z 3 października 2019 r. w sprawie C-260/18, D., pkt 44).

Przy czym , co istotne , to że postanowienia określające sposób ustalania kursu waluty obcej, które składają się na klauzulę waloryzacyjną zawartą w umowie kredytu, określają główne świadczenie kredytobiorcy, nie oznacza, że te postanowienia nie podlegają kontroli pod kątem ich abuzywności. Uchybienie wymaganiu jednoznaczności wzorca umowy, o którym mowa w art. 385 § 2 zd. pierwsze k.c. , umożliwia uznanie konkretnego postanowienia wzorca za niedozwolone w rozumieniu art. 385¹ § 1 k.c. ( tak wyrok Sądu Najwyższego Izba Cywilna z dnia 15 lutego 2013 r. , I CSK 313/12) .

W ocenie Sądu Okręgowego zawarte w umowie klauzule waloryzacyjne zostały wyrażone w sposób niejasny i nieprecyzyjny. O ich niejednoznaczności przesądza fakt, że konsument – nawet jeśli literalnie rozumie kwestionowane postanowienia – w momencie zawarcia umowy nie jest w stanie ocenić wysokości wynagrodzenia banku, które ten zastrzeże z tytułu uprawnienia do ustalania kursu wymiany walut. Tym samym konsument nie może ocenić skutków ekonomicznych podejmowanej przez siebie decyzji . Postanowienia dotyczące przeliczania kwoty i rat kredytu, zawarte w §1 ust. 1 , §7 ust. 2 , § 10 ust. 8 oraz § 17 umowy kredytu przyznają bankowi uprawnienie do jednostronnego wpływania na wysokość świadczeń stron. Kursy kupna, jak i sprzedaży waluty określane są każdorazowo w sporządzanej przez bank (...) kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A. . Wprawdzie postanowienie § 17 ust. 4 umowy kredytu wskazuje, że do wyliczenia kursów kupna/sprzedaży stosuje się kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP w danym dniu roboczym, jednakże wysokość doliczanej przez bank marży, jak przewiduje § 17 ust. 4 umowy, jest już zależna wyłącznie od banku. Relacja wysokości kursu ustalanego przez bank do średniego kursu NBP jest pozorna, albowiem bank ustalając kurs, koryguje jego wartość o marżę, której wysokość i sposób jej obliczenia nie został w umowie kredytu w żaden sposób określony. Faktycznie powodowie nie mieli zatem żadnego wpływu na ustalenie kursu sprzedaży i zakupu. W momencie zawarcia umowy powodowie nie byli więc w stanie ocenić wysokości wynagrodzenia banku, które ten zastrzegł z tytułu uprawnienia do ustalania kursu wymiany walut.

Analizując zapisy § 1 ust. 1, § 7 ust. 2, § 10 ust. 8 i § 17 umowy, w których mowa jest o określeniu sposobu ustalania kursu (...) na datę uruchamiania kredytu i na datę spłaty jego poszczególnych rat – stwierdzić należy, że wysokość zobowiązania powodów miała być przeliczana przy zastosowaniu dwóch rodzajów kursu waluty (...) (kursu kupna przy wypłacie kredytu oraz kursu sprzedaży przy spłacie rat). Mechanizm określania tych kursów został opisany w umowie bardzo ogólnie , zawierając jedynie odesłanie do kursu kupna / sprzedaży waluty ( (...)) obowiązujących w (...) Bank SA w tabeli kursów dla kredytów hipotecznych. Zgodnie z § 17 kursy kupna określa się jako średnie kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP minus marża kupna, zaś kursy sprzedaży – jako średnie kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP plus marża sprzedaży. Obowiązujące zaś w danym dnu roboczym kursy kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank SA walut zawartych w ofercie banku określane są przez bank po godz. 15.00 poprzedniego dnia roboczego i wywieszane są w siedzibie banku oraz publikowane na stronie internetowej banku. Podkreślić należy zatem w tym miejscu , że artykuł 4 ust. 2 dyrektywy Rady 93/13/EWG należy interpretować w ten sposób, że wymóg, zgodnie z którym warunek umowny musi być wyrażony prostym i zrozumiałym językiem, powinien być rozumiany jako nakazujący nie tylko, by dany warunek był zrozumiały dla konsumenta z gramatycznego punktu widzenia, ale także, by umowa przedstawiała w sposób przejrzysty konkretne działanie mechanizmu wymiany waluty obcej, do którego odnosi się ów warunek, a także związek między tym mechanizmem a mechanizmem przewidzianym w innych warunkach dotyczących uruchomienia kredytu, tak by rzeczony konsument był w stanie oszacować, w oparciu o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria, wypływające dla niego z tej umowy konsekwencje ekonomiczne ( tak wyrok (...) z dnia 30 kwietnia 2014 r. w sprawie C - 26/13, K. i K. R. ).

W świetle wyżej wskazanych postanowień umowy , nie sposób przyjąć , jak to twierdzi pozwany , że sposób ustalania przez bank tabeli kursów walut został precyzyjnie określony w umowie. Co prawda kursy kupna/sprzedaży były określane jako średnie kursy złotego do waluty (...) ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP, jednak zostały one następnie pomniejszone/powiększone o marżę kupna/sprzedaży stosowaną przez bank . Tym samym kredytobiorcy w oparciu o dane określone w §17 umowy nie byli w stanie samodzielnie wyliczyć rat kredytu , jakie mają zapłacić w PLN . W ocenie pozwanego , trudno jest o łatwiejszy sposób na zweryfikowanie przez kredytobiorcę stosowanych przez bank kursów i marż , aniżeli wykonanie prostej operacji matematycznej na podstawie danych wyszczególnionych w tabeli . Pozwany zapomina jednak przy tym ,że mechanizm ów powinien być wyjaśniony powodom w sposób precyzyjny , zrozumiałym i prostym językiem , nie na etapie przedmiotowego procesu a na etapie poprzedzającym zawarcie umowy kredytowej. Brak jest przy tym dowodów na przyjęcie, iż powodowie znali treść powoływanych przez pozwanego aktów wewnętrznych banku w postaci - uchwały Zarządu Banku z dnia 26 marca 2003 r. w sprawie wprowadzenia kursu kupna/sprzedaży , czy decyzji nr (...) komitetu (...) Banku (...) SA ( wydanej po zawarciu przedmiotowej umowy tj. 11 grudnia 2009 r.) , na które to dokumenty pozwany powołuje się w odpowiedzi na pozew. Nie mają zatem znaczenia argumenty pozwanego , że sposób ustalania przez bank marży pozostaje niezmienny od 2003 r.

Wysokość marży i sposób jej obliczenia nie zostały w umowie kredytu w żaden sposób określone. Nie sprecyzowano także w jej postanowieniach przesłanek ustalania marży - klauzule odnoszą się jedynie do terminu, w jakim ustalana jest wysokość kursów. Nie wskazano, czym bank kieruje się, ustalając wysokość marży, co oznacza, że jest on przy ustalaniu wysokości świadczeń uprawniony do wybierania dowolnych kryteriów wpływających na jej wysokość . Na powodów , poza ryzykiem kursowym, na które godzili się, zawierając umowę kredytu waloryzowanego do waluty obcej, zostało przerzucone ryzyko całkowicie dowolnego kształtowania kursów wymiany walut przez kredytodawcę (przez dowolność w kształtowaniu marży).

Przenosząc powyższe rozważania na grunt przedmiotowej sprawy stwierdzić należy ,że ponieważ wskazywane wyżej klauzule zawarte w analizowanej umowie kredytowej nie zostały jednoznacznie sformułowane , kontrola umowy pod kątem abuzywności jej postanowień jest dopuszczalna.

Stosownie do art. 385¹ § 4 k.c. ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje. Zgodnie natomiast z art. 385¹ § 3 k.c. nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta . W art. 385¹ § 3 zd. 2 k.c. umieszczono wzruszalne domniemanie prawne nieuzgodnienia indywidualnego postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta.

Pozwany bank nie sprostał ciężarowi wykazania, że kwestionowane postanowienia były indywidualnie uzgodnione. Dla zrealizowania przesłanki rzeczywistego wpływu konsumenta na treść postanowień umownych nie wystarczy przy tym wykazanie, że konsument dowiedział się o treści klauzuli w odpowiednim czasie, a strony prowadziły w tym przedmiocie negocjacje. Konieczne jest udowodnienie wspólnego ustalenia ostatecznego brzmienia klauzuli, w wyniku rzetelnych negocjacji w ramach, których konsument miał realny wpływ na treść określonego postanowienia umownego, chyba że zostało ono sformułowane przez konsumenta i włączone do umowy na jego żądanie (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 marca 2019 r., I CSK 462/18).

W przedmiotowej sprawie brak indywidualnego uzgodnienia kwestionowanych postanowień umownych wynika już z samego sposobu zawarcia umowy kredytowej opartej o treść stosowanego przez bank wzorca umowy. Umowa zawarta została z wykorzystaniem gotowego wzoru, a powodowie mogli albo zaakceptować wynikającą z niego ofertę banku albo w ogóle nie zawierać umowy. Nie było możliwości wpływania przez nich na treść zawartych w umowie klauzul waloryzacyjnych. Negocjacji podlegała wyłącznie kwota kredytu , waluta , rodzaj rat (malejące/rosnące) . Nic nie wskazuje zatem na to , aby przewidziane w umowie mechanizmy ustalania przez bank kursów waluty, były efektem negocjacji z powodami. Powodowie nie mieli żadnego wpływu na te postanowienia. Otrzymali do podpisu uprzednio przygotowaną umowę, sporządzoną w oparciu o gotowy wzorzec i żadnych z kwestionowanych w sprawie zapisów nie negocjowali. Możliwość prowadzenia z powodami negocjacji i dokonania zmiany kwestionowanych przez nich postanowień , a zwłaszcza §17 umowy , wbrew twierdzeniu pozwanego , nie potwierdzają załączone do odpowiedzi na pozew inne przykładowe umowy kredytowe. Okoliczność ,że poprzednik prawny pozwanego banku zawierał inne umowy kredytowe , których postanowienia odnosiły się do przeliczania salda kredytu na złote polskie według kursu średniego NBP złotego do (...) , obowiązującego w dniu dokonania czynności , według Tabeli kursów średnich NBP ( tabela A) , nie potwierdza automatycznie tego , jak to chce pozwany , że i powodowie mieli taką możliwość . Według pozwanego , treść Tabeli prowizji i opłat bankowych dla kredytów hipotecznych , będąca załącznikiem do umowy , także świadczy o istnieniu opisanej możliwości negocjacji postanowień umowy. Pozwanemu umknęła jednak jedna istotna okoliczność : nie sposób uznać , by powodowie poinformowani zostali kompleksowo o takiej możliwości ( czemu konsekwentnie zaprzeczają ) , skoro dokumenty w postaci - Tabeli prowizji i opłat , ogólnych warunków ubezpieczeń i wzoru umowy - zostały przez nich otrzymane w dniu podpisywania umowy tj. w dniu 22 października 2007 r. o godz. 11.15 w oddziale banku , a więc 10 minut przed podpisaniem przez nich umowy . Pozwany w żaden sposób nie wykazał przy tym, by dokumenty te powodowie otrzymali wcześniej niż w dniu podpisania umowy. W kontekście zarzutów strony pozwanej dodać trzeba, iż z zeznań powódek A. C. i M. C. (1) wynika , że dopiero bezpośrednio przed samym podpisaniem umowy , w oddziale banku , powodowie mieli czas na zapoznanie się z umową i załącznikami do niej. Oświadczenie z dnia 22 października 2007 r. ( k.208) podpisane przez powódkę A. C. , w imieniu własnym i rodziców , zdaniem Sądu stanowi wyłącznie potwierdzenie wersji powódek , iż kredytobiorcy zapoznawali się z dokumentami przygotowanymi wcześniej przez bank w dniu podpisywania umowy ( umowa nosi datę 9 października 2007 r. , natomiast podpisana została przez powodów w dniu 22 października 2007 r. , co jednoznacznie wynika z daty uwidocznionej na str. 14 umowy ) .

W tej sytuacji uznać należy ,że pozwany nie obalił domniemania nieuzgodnienia indywidualnego spornych klauzul.

Powyższej oceny nie zmienia treść przywoływanego przez pozwanego §3 ust. 3 umowy – precyzującego ,że kredyt podlega programowi – Komfortowy Kredyt A , §11 ust. 3 umowy , zgodnie z którym – „ Kredytobiorca oświadcza , że postanowienia niniejszej umowy zostały z nim indywidualnie uzgodnione ” oraz §10 ust 14 umowy - regulującego możliwość dokonania zmiany waluty indeksacji kredytu na wniosek kredytobiorcy .

Odnosząc się do powyższych kwestii podkreślić należy ,że wybór przez kredytobiorcę jednej z możliwości zawartej we wniosku o udzielenie kredytu nie spełnia wymogu indywidualnych negocjacji. O indywidualnie uzgodnionym postanowieniu można bowiem mówić wtedy, gdy dane postanowienie powstało poprzez wspólne uzgodnienie jego treści przez konsumenta i przedsiębiorcę. Fakt indywidualnego uzgodnienia między stronami kwoty udzielonego kredytu nie oznacza sam w sobie, że również inne postanowienia umowne zostały w ten sposób ustalone, w szczególności postanowienia § 17 umowy. Dokonany przez powodów wybór rodzaju kredytu ( §3 ust. 3 umowy – kredyt podlegający programowi – Komfortowy Kredyt A ) oznaczał jedynie wybór konkretnego produktu kredytowego oferowanego przez bank. Z kolei możliwość dokonania zmiany waluty indeksacji ( §10 ust 14 w zw. z §19 ust. 4 umowy) , wymagałoby zgody stron w formie pisemnej pod rygorem nieważności , a zatem nie wprost w wyniku dyspozycji kredytobiorców.

Brak więc było podstaw do przyjęcia, że powodowie mieli możliwość wcześniejszego niż w dniu podpisania umowy zapoznania się z warunkami umowy oraz że kwestionowane przez nich postanowienia umowy są wynikiem zgody powodów na ich kształt. Postanowienia te pochodzą ze stosowanego przez poprzednika prawnego pozwanego wzorca umowy a powodowie nie mieli wpływu na ich treść.

Wobec ustalenia dopuszczalności przeprowadzenia kontroli umowy pod kątem niedozwolonych postanowień umownych, kolejnym etapem badania musi być rozważenie, czy sporne postanowienia umowne kształtują prawa i obowiązki powodów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy.

Zauważyć zatem trzeba, że w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami rażąco naruszają interesy konsumenta postanowienia umowne, które powodują rażącą dysproporcję praw i obowiązków umownych na niekorzyść konsumenta, jak również te, które są nietransparentne. Za działanie wbrew dobrym obyczajom – przy kształtowaniu treści stosunku zobowiązaniowego – należy rozumieć wprowadzenie do wzorca klauzul umownych, które godzą w równowagę kontraktową stron tego stosunku, zaś rażące naruszenie interesów konsumenta oznacza nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków stron wynikających z umowy, na niekorzyść konsumenta (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 2015 r., I CSK 945/14, LEX nr 1927753).

W orzecznictwie (...) zwrócono uwagę, że dla oceny, czy zachodzi sprzeczność z dobrymi obyczajami stosownie do dyrektywy 93/13/EWG, istotne jest, czy przedsiębiorca traktujący konsumenta w sposób sprawiedliwy i słuszny mógłby racjonalnie spodziewać się, iż konsument zgodziłby się na sporne postanowienie wzorca w drodze negocjacji indywidualnych (wyrok (...) z 14 marca 2013 r., C-415/11, pkt 69).

Kwestionowane przez powodów postanowienia § 1 ust. 1 , § 7 ust. 2, § 10 ust. 8 i § 17 umowy mają charakter niedozwolony, uznaje się bowiem, iż określenie wysokości należności obciążającej konsumenta z odwołaniem do tabel kursów ustalanych jednostronnie przez bank, bez wskazania obiektywnych kryteriów, jest nietransparentne, pozostawia pole do arbitralnego działania banku i w ten sposób obarcza kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz narusza równorzędność stron (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2016 r., I CSK 1049/14 (OSNC 2016, Nr 11, poz. 134, z dnia 1 marca 2017 r., IV CSK 285/16 z dnia 19 września 2018 r., I CNP 39/17, z dnia 24 października 2018 r., II CSK 632/17, z dnia 13 grudnia 2018 r., V CSK 559/17, z dnia 27 lutego 2019 r., II CSK 19/18, z dnia 4 kwietnia 2019 r., III CSK 159/17, OSP 2019, z. 12, poz. 115, z dnia 9 maja 2019 r., I CSK 242/18, z dnia 29 października 2019 r., IV CSK 309/18). Takie klauzule mają charakter abuzywny, bowiem kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Sprzeczność z dobrymi obyczajami i naruszenie interesów konsumenta polega w tym przypadku na uzależnieniu wysokości świadczenia banku oraz wysokości świadczenia konsumenta od swobodnej decyzji banku. Zarówno przeliczenie kwoty kredytu na złotówki w chwili jego wypłaty, jak i przeliczenie odwrotne w chwili wymagalności poszczególnych spłacanych rat, służy bowiem określeniu wysokości świadczenia konsumenta. Postanowienia te obarczają kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz naruszają równorzędność stron. Odesłanie do prowadzonych przez bank tabeli kursów skutkuje tym, że jedna ze stron umowy przyznaje sobie w istocie prawo do jednostronnego regulowania wysokości świadczenia drugiej strony. Dotyczy to w szczególności sytuacji, gdy ani z zapisów umowy, ani załączników do niej nie wynika w żaden sposób, jaka tabela stanowi podstawę ustalania kursów oraz w jaki sposób znajdujące się w niej kursy sprzedaży i kupna waluty są ustalane. Rodzi to uzasadnione ryzyko, że kryteria stosowane przez bank przy ustalaniu kursów walut mogą być oderwane od rzeczywistości rynkowej oraz ustalane w arbitralny i nieprzewidywalny dla konsumenta sposób. Niewskazanie przez bank w umowie kryteriów branych pod uwagę przy ustalaniu ww. kursów powoduje również, że konsument jest pozbawiony realnej kontroli działania kredytodawcy, a w chwili zawarcia umowy nie jest w stanie ocenić wysokości wynagrodzenia banku, które ten zastrzeże z tytułu uprawnienia do ustalania kursu wymiany walut. Tym samym nie może on ocenić skutków ekonomicznych podejmowanej przez siebie decyzji.

W realiach rozpoznawanej sprawy Sąd Okręgowy zgodził się przy tym ze stanowiskiem Rzecznika (...), że "sam fakt odesłania do kursów walut publikowanych przez NBP nie zmienia (uchyla) abuzywnego charakteru klauzuli, jeżeli ostatecznie wysokość kursu ustalana jest przez bank, np. w taki sposób iż do kursu NBP dodawana jest marża banku ustalana jednostronnie przez bank" (Raport Rzecznika Finansowego, Analiza prawna wybranych postanowień umownych stosowanych przez banki w umowach kredytów indeksowanych do waluty obcej lub denominowanych w walucie obcej zawieranych z konsumentami, Warszawa 2016 r., s. 39). Bez wątpienia bowiem kwestionowane postanowienia przyznają bankowi uprawnienie do jednostronnego wpływania na wysokość świadczeń stron ustalonych w umowie. Kursy z kupna i sprzedaży waluty, po których przeliczane są kwota kredytu i raty kapitałowo-odsetkowe, określane są na podstawie średnich kursów złotego do danych walut ogłoszonych w tabeli kursów średnich NBP skorygowanych o dowolnie ustalane przez bank marże kupna / sprzedaży (...) Banku S.A. Stwierdzić zatem trzeba , że wyłącznie jednej stronie stosunku prawnego (bankowi ), zostało przyznane uprawnienie do jednostronnego określania wysokości wskaźnika wpływającego na wysokość świadczeń stron. Bank ustalając kurs, koryguje jego wartość o marżę, o której mowa w § 17 umowy kredytu , tymczasem wysokość marży i sposób jej obliczenia nie został w umowie kredytu w żaden sposób określony. Z przyznanego uprawnienia wynika także brak możliwości zweryfikowania przez kredytobiorców kryteriów przyjętych przez bank do ustalenia wysokości samego wskaźnika marży. Rodzi to uzasadnione ryzyko, że kryteria te mogą być ustalane w arbitralny i nieprzewidywalny dla kredytobiorcy sposób .W konsekwencji wysokość kursów ustalanych przez bank może zostać ukształtowana na niższym, ale też na znacznie wyższym poziomie niż średnie wartości na rynku walutowym i w konsekwencji zabezpieczać jedynie interesy banku. Powyższe przyznaje kredytodawcy uprawnienie do uzyskania dodatkowego wynagrodzenia, którego oszacowanie dla konsumenta jest niemożliwe.

Podnoszone przez pozwanego argumenty, że w czasie obowiązywania umowy stosował kursy nieodbiegające od kursów rynkowych – nie mogły skutecznie zmienić oceny abuzywności kwestionowanych postanowień , gdyż relewantnym dla oceny tego, czy dane postanowienie umowy jest niedozwolone jest stan z chwili zawarcia umowy .

Dodać w tym miejscu trzeba , że wejście w życie ustawy z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy – Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2011, nr 165, poz. 984) nie spowodowało, że zamieszczane w umowach kredytowych klauzule waloryzacyjne, nieokreślające szczegółowo sposobu ustalania kursu waluty waloryzacji, przestały być abuzywne. Jak już wyjaśniono w orzecznictwie przewidziana w art. 4 zd. 2 ustawy antyspreadowej zmiana umowy kredytu mogłaby wywołać skutek sanujący tylko wtedy, gdyby stanowiła wyraz następczej „świadomej, wyraźnej, wolnej” rezygnacji kredytobiorcy – konsumenta z powoływania się na abuzywność postanowienia oraz na nieważność umowy i zgody na jego zastąpienie (ex tunc lub pro futuro) postanowieniem dozwolonym (uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17, OSNC 2019/1/2, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 maja 2019 r., I CSK 242/18 nie publ.). Przy braku takich czynności sanujących , co ma miejsce w rozpoznawanej prawie , ustawa antyspreadowa nie podważa w żaden sposób abuzywności spornych klauzul i nieważności umowy.

W konsekwencji należy stwierdzić, że omawiane zapisy umowy określają główne świadczenia stron i są niejednoznaczne. Kształtują one też obowiązki powodów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszają ich interesy. Nie można mieć zatem wątpliwości, że mają one charakter abuzywny. Wprowadzają rażącą dysproporcję praw i obowiązków stron, przyznając jednej z nich uprawnienie do dowolnego ustalania kryteriów wpływających na wysokość świadczeń stron, przy jednoczesnym odebraniu drugiej stronie możliwości weryfikowania poprawności wyliczeń dokonywanych przez silniejszą stronę umowy.

Posiłkowo w tym miejscu zaznaczyć trzeba , że postanowienia stosowane przez bank w przedmiotowej sprawie dotyczące ustalania wysokości rat spłaty kredytu są tożsame z postanowieniem wpisanym do Rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone wobec Banku (...) S.A. – następcy prawnego (...) Bank S.A. - klauzula nr (...) : „Kredytobiorca zobowiązuje się dokonywać spłaty kredytu, w wysokościach i terminach podanych w Załączniku nr 1 do Umowy – kalendarzu spłat na rachunek Banku nr: (…) (decyduje data wpływu na rachunek Banku), które będą zaliczane w następującej kolejności: należne opłaty i prowizje, odsetki umowne, kapitał kredytu i odsetki karne. Kwoty wskazane w kalendarzu spłat podane są w walucie kredytu. Spłaty dokonywane będą przez Kredytobiorcę w złotych, po uprzednim przeliczeniu spłaty wg kursu (...) Banku S.A. (kursu Banku). Kurs Banku jest to średni kurs złotego w stosunku do waluty kredytu opublikowany w danym dniu w prasie przez NBP, powiększony o zmienną marżę kursową Banku, która w dniu udzielenia kredytu wynosi 0,06. Marża kursowa może ulegać zmianom i jest uzależniona od rozpiętości kursów kupna i sprzedaży waluty kredytu na rynku walutowym” (wyrok (...) z dnia 3 sierpnia 2012 r., sygn. akt XVII AmC 5344/11). Zarówno ww. postanowienie wpisane do Rejestru, jak i postanowienia zamieszczone w umowie posługują się pojęciami, które nie są dla konsumenta weryfikowalne, a tym samym przyznają bankowi uprawnienie do jednostronnego wpływania na wysokość świadczeń stron. W Rejestrze znajdują się również inne klauzule dotyczące waloryzacji wysokości rat kredytu , w tym m.in. : klauzula nr (...) (wpisana wobec Banku (...) S.A.) „W przypadku kredytu indeksowanego kursem waluty obcej kwota raty spłaty obliczona jest według kursu sprzedaży dewiz, obowiązującego w Banku na podstawie obowiązującej w Banku (...) z dnia spłaty” (wyrok (...) z dnia 14 grudnia 2010 r., sygn. akt XVII AmC 426/09 oraz wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 21 października 2011 r., sygn. akt VI ACa 420/11) , czy klauzula nr (...) (wpisana wobec (...) Banku S.A.) - „Raty kapitałowo-odsetkowe oraz odsetkowe spłacane są w złotych po uprzednim ich przeliczeniu wg kursu sprzedaży (...) z tabeli kursowej (…), obowiązującego na dzień spłaty z godziny 14:50” (wyrok (...) z dnia 27 grudnia 2010 r. sygn. XVII AmC 1531/09 oraz utrzymujący go w mocy wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 7 maja 2013 r., sygn. akt VI ACa 441/13).

Określenie wysokości należności obciążającej konsumenta z odwołaniem do tabel kursów ustalanych jednostronnie przez bank bez wskazania obiektywnych kryteriów jest nietransparentne, pozostawia pole do arbitralnego działania banku i w ten sposób obarcza kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz narusza równorzędność stron.

O abuzywności kwestionowanych zapisów umownych świadczy też fakt, że kredytobiorcy zostali wystawieni na niczym nieograniczone ryzyko związane ze zmiennością kursu walut. Oczywiste jest przy tym ,że świadomie mogli wyrazić zgodę na takie ryzyko , jednakże taka decyzja winna być poprzedzona udzieleniem pełnej, wyczerpującej i jasnej informacji, z czym wiąże się ryzyko kursowe . Z zeznań powódek jednoznacznie wynika ,że kredytobiorcom nie przekazano żadnych pogłębionych informacji co do ryzyka kursowego, sposobu przeliczania kredytu, ani mechanizmu indeksacji. Pozwany nie zdołał w ocenie Sądu skutecznie zakwestionować zeznań powódek w tym zakresie .

Podpisanie przez powodów oświadczenia o ryzykach związanych z zaciągnięciem kredytu hipotecznego w walucie obcej traktowane było przez bank jako wymóg formalny , bez wypełnienia którego wniosek w ogóle nie byłby procedowany. Podpisanie tych oświadczeń nie oznacza , że poprzednik prawny pozwanego wypełnił w sposób należyty ciążące na nim obowiązki informacyjne. Podpisanie powyższych oświadczeń przez powodów nie było bowiem połączone z rzeczywistym poinformowaniem ich o istocie ryzyka kursowego i jego zakresie ( w szczególności o tym ,że ryzyko to jest nieograniczone ) , wręcz przeciwnie – powodowie zostali zapewnieni o stabilności kursu franka szwajcarskiego , zatem powyższemu oświadczeniu nie można przypisywać żadnego znaczenia. Złożone przez powodów oświadczenie o świadomości ryzyka stanowi w istocie oświadczenie blankietowe, zaś obowiązkiem przedsiębiorcy dokonującego czynności z konsumentem jest podjąć takie działania, aby w sposób jasny, przystępny, zrozumiały i wszechstronny wyjaśnić mu wszelkie niezbędne informacje mające istotne znaczenia dla przyszłej umowy. Tymczasem bank nie pouczył powodów o skutkach zawarcia kredytu indeksowanego do waluty obcej oraz o zagrożeniach z tego wynikających . Na ustalanie kursu walut powodowie nie mieli żadnego wpływu, tylko pozwany bank na mocy umowy był jednostronnie upoważniony do określenia ich zobowiązania .

Powyższe znajduje odzwierciedlenie w orzecznictwie (...) . W postanowieniu z dnia 6 grudnia 2021 r. w sprawie C 670/20 (...) Bank Hungary Z. Trybunał stwierdził ,że w ykładni art. 4 ust. 2 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy dokonywać w ten sposób, że wymóg przejrzystości warunków umowy kredytu denominowanego w walucie obcej, które narażają kredytobiorcę na ryzyko kursowe, jest spełniony wyłącznie w sytuacji, gdy przedsiębiorca dostarczył temu kredytobiorcy dokładne i wystarczające informacje odnośnie do ryzyka kursowego pozwalające właściwie poinformowanemu oraz dostatecznie uważnemu i rozsądnemu przeciętnemu konsumentowi na dokonanie oceny ryzyka potencjalnie znaczących skutków gospodarczych takich warunków umownych dla jego zobowiązań finansowych w trakcie całego okresu obowiązywania tej umowy. W tym względzie okoliczność, że konsument oświadcza, iż jest w pełni świadomy potencjalnych ryzyk wynikających z zawarcia wspomnianej umowy, nie ma sama w sobie znaczenia dla oceny, czy przedsiębiorca spełnił wspomniany wymóg przejrzystości.

Także w wyroku z dnia 29 lutego 2019 r. w sprawie II CSK 19/18 Sąd Najwyższy zauważył, że istotne jest nie to, czy podpisane zostało oświadczenie, lecz to, czy konsumentowi faktycznie zostały przekazana takie informacje, które pozwalały mu ocenić skutki wynikające dla niego z umowy. Z kolei w wyroku z dnia 27 listopada 2019 r. w sprawie II CSK 483/18 Sąd Najwyższy podkreślił ,iż nie jest wystarczające wskazanie w umowie, że ryzyko związane ze zmianą kursu waluty ponosi kredytobiorca oraz odebranie od kredytobiorcy oświadczenia, zawartego we wniosku o udzielenie kredytu, o standardowej treści, że został poinformowany o ponoszeniu ryzyka wynikającego ze zmiany kursu waluty oraz przyjął do wiadomości i akceptuje to ryzyko. P. obowiązek informacyjny w zakresie ryzyka kursowego powinien zostać wykonany w sposób jednoznacznie i zrozumiale unaoczniający konsumentowi, który z reguły posiada elementarną znajomość rynku finansowego, że zaciągnięcie tego rodzaju kredytu jest bardzo ryzykowne, a efektem może być obowiązek zwrotu kwoty wielokrotnie wyższej od pożyczonej, mimo dokonywania regularnych spłat. Zachowanie informacyjne banku powinno polegać na poinformowaniu klienta o zakresie ryzyka kursowego w sposób jednoznaczny i zrozumiale unaoczniający konsumentowi, który z reguły posiada elementarną znajomość rynku finansowego, że zaciągnięcie tego rodzaju kredytu jest bardzo ryzykowne, a efektem może być obowiązek zwrotu wielokrotnie wyższej od pożyczonej mimo dokonywania regularnych spłat (zob. wyrok SN z dnia 27 listopada 2019 r., II CSK 483/18, OSP 2021, nr 2, poz. 7). Jest to istotne, gdyż (...) nie zawęża swojej oceny do klauzuli przeliczeniowej, czy klauzuli spreadu walutowego, ale odnosi się również do klauzuli ryzyka walutowego (zob. np. wyrok (...) z dnia 14 marca 2019 r., C-118/17, pkt 35).

W tym kontekście oświadczenie powodów o poinformowaniu ich o istnieniu ryzyka związanego z zaciągnięciem kredytu hipotecznego w walucie obcej i stopy procentowej, nie świadczy o wypełnieniu prawidłowo obowiązku informacyjnego przez pozwanego.

Także z uwagi na duży stopień ogólnikowości postanowienia zawartego w § 6 ust. 3 umowy - „ W przypadku, gdy kredyt jest indeksowany kursem waluty obcej, zmiana tego kursu będzie miała wpływ na wysokość raty oraz saldo zadłużenia z tytułu kredytu, przy czym saldo zadłużenia może przekroczyć wartość nieruchomości. Ryzyko z tego tytułu ponosi Kredytobiorca” - nie sposób uznać, aby powodowie na jego podstawie mogli posiadać wystarczającą wiedzę co do konsekwencji finansowych zaciągnięcia przedmiotowego zobowiązania.

Kwestionowane postanowienia umowy są także sprzeczne z dobrymi obyczajami , ponieważ kredytodawca nie mógłby się racjonalnie spodziewać, że kontrahent zgodziłby się na powyższe postanowienia w drodze negocjacji indywidualnych, gdyby w sposób zrozumiały przedstawiono mu wyżej wymienione konsekwencje i ryzyka dotyczące tak naprawdę braku przewidywalności poziomu waluty indeksowanej w dłuższej perspektywie czasowej , jak w rozpoznawanej sprawie. Sąd Najwyższy nawet zaznaczył, że „w zaleceniach (...) Rady ds. Ryzyka Systemowego z dnia 21 września 2011 r. dotyczących kredytów walutowych wskazano, że nawet najbardziej staranny konsument nie był w stanie przewidzieć konsekwencji ekonomicznych kredytu hipotecznego we frankach szwajcarskich, który był proponowany przez banki, jako bezpieczny, bo oferowany „w najbardziej stabilnej walucie świata” (cyt. wyżej wyrok z 27 listopada 2019 r., II CSK 483/18).

Konsekwencją stwierdzenia abuzywności klauzuli umownej jest działająca ex lege sankcja bezskuteczności niedozwolonego postanowienia, połączona z przewidzianą w art. 385¹ § 2 k.c. zasadą związania stron umową w pozostałym zakresie. Co istotne, postanowienie uznane za niedozwolone należy traktować jak nigdy nieistniejące, tak by nie wywoływało ono skutków wobec konsumenta. Uznanie klauzuli za niewiążącą powinno wywierać skutek w postaci przywrócenia sytuacji prawnej i faktycznej konsumenta, w jakiej znajdowałby się on w braku zastrzeżenia takiej klauzuli ( wyrok (...) z 21 grudnia 2016 r., C-154/15, C-307/15 i C-308/15, G. N., P. M., B. E., pkt 61–62 ) .

Orzeczenie sądu, także przy przesłankowym badaniu abuzywności postanowień umownych w sprawie o świadczenie, ma charakter deklaratoryjny. Nadto oceny, czy postanowienie umowne jest niedozwolone (art. 385¹ § 1 k.c.), dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy (uchwała składu 7 sędziów SN 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17).

Wyeliminowanie z łączącej strony umowy abuzywnych postanowień umownych rodzi zatem konieczność dokonania oceny, czy umowa w pozostałym zakresie jest możliwa do utrzymania.

Wprawdzie możliwość zmiany umowy przez sąd stałaby w sprzeczności z celami prewencyjnymi dyrektywy 93/13/EWG ( por. zob. wyr. (...): z 14 czerwca 2012 r., w sprawie C-618/10, B. E. de C. , pkt 69 ), jednak (...) w wyroku z 30 kwietnia 2014 r. , w sprawie C-26/13, K., K. R. , ustanowił wyjątek od ogólnej zasady, że sąd krajowy nie jest uprawniony do jakiejkolwiek zmiany treści abuzywnego postanowienia czy jego modyfikacji, a jedynie do odstąpienia od stosowania nieuczciwego warunku . Polega on na dopuszczeniu zastąpienia abuzywnych postanowień umownych przepisami dyspozytywnymi, ale jedynie w przypadku, gdy następstwem wyłączenia abuzywnych postanowień z umowy jest jej nieważność, która to nieważność umowy nie jest w interesie konsumenta. Stanowisko to znalazło potwierdzenie w kolejnych orzeczeniach (...) , i tak w wyroku w sprawie z 3 października 2019 r. ,C-260/18, K. D. i J. D. (...) podkreślił ,że ewentualne utrzymanie abuzywnego postanowienia może nastąpić jedynie w sytuacji, gdy konsument uzna, iż skutki nieważności umowy są dla niego niekorzystne i „zaaprobuje” nieuczciwe postanowienie, rezygnując z ochrony przed stosowaniem nieuczciwego postanowienia. Trybunał w wyroku tym podkreślił , że ocena, czy unieważnienie umowy naraża konsumenta na szczególnie szkodliwe skutki, musi być dokonywana w świetle okoliczności istniejących lub możliwych do przewidzenia w chwili zaistnienia sporu, a nie w chwili zawarcia umowy (pkt 50), co oznacza, iż miarodajne są skutki, które rzeczywiście powstałyby, w okolicznościach istniejących lub możliwych do przewidzenia w chwili zaistnienia sporu, gdyby sąd krajowy unieważnił tę umowę, a nie skutki, które w dniu zawarcia tej umowy wynikałyby z jej unieważnienia (pkt 51). Stwierdził też, że konsument może zrzec się ochrony przed negatywnymi następstwami unieważnienia umowy w całości (pkt 55, 67), czyli obstawać przy tej nieważności, a wówczas zastąpienie niedozwolonej klauzuli również nie wchodzi w rachubę. Trybunał wyjaśnił ponadto, że art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 stoi na przeszkodzie wypełnieniu luk w umowie, spowodowanych usunięciem z niej nieuczciwych warunków, które się w niej znajdowały, wyłącznie na podstawie przepisów krajowych o charakterze ogólnym, przewidujących, iż skutki wyrażone w treści czynności prawnej są uzupełniane w szczególności przez skutki wynikające z zasad słuszności lub ustalonych zwyczajów, które nie stanowią przepisów dyspozytywnych lub przepisów mających zastosowanie, w przypadku gdy strony umowy wyrażą na to zgodę (pkt 61-62).

Z orzecznictwa (...) wynika, że unieważnienie umowy wywiera co do zasady takie same następstwa jak postawienie pozostałej do spłaty kwoty kredytu w stan natychmiastowej wymagalności. Takie ukształtowanie skutków prawnych unieważnienia umowy, zdaniem (...), może przekraczać możliwości finansowe konsumenta i z tego względu penalizować raczej konsumenta niż kredytodawcę, który „nie zostanie przez to zniechęcony do wprowadzania takich warunków w proponowanych przez siebie umowach” (wyrok C-26/13 K. i K. R., pkt 83).

W ocenie Sądu Okręgowego w okolicznościach rozpoznawanej sprawy brak jest podstaw do wnioskowania , by ustalenie nieważności umowy kredytu na skutek abuzywności kwestionowanych postanowień umowy mogło być dla tego powodów niekorzystne. Z pozwu i oświadczeń powodów na rozprawie w dniu 13 lipca 2022 r. ( po zapoznani się z pouczeniem Sądu k . 716-718) wynika bowiem ,że nie akceptują oni postanowień abuzywnych i są świadomi konsekwencji ekonomicznych wynikających z ustalenia nieważności kwestionowanej umowy . Co ważne , dokonane przez powodów wpłaty pokryły już udostępnioną kwotę kredytu. Zatem nie zostały spełnione podstawowe warunki umożliwiające podstawienie dyspozytywnego przepisu w miejsce niedozwolonej klauzuli umownej.

Zaznaczyć należy , że prawo polskie nie zawiera obecnie jakichkolwiek przepisów, które spełniałyby wytyczne sformułowane przez (...) w odniesieniu do przepisów krajowych, jakie można wykorzystać do uzupełnienia umowy , zatem po usunięciu spornych postanowień umownych odnoszących się do kursu waluty obcej (...), postanowienia umowy nie pozwalają na zastosowanie jakiegokolwiek innego wskaźnika, który zastąpiłby odniesienie do kursu (...).

Brak podstaw do zastosowania art. 358 § 2 k.c. do wypełnienia luki powstałej przez eliminację niedozwolonych klauzul przeliczeniowych , albowiem przepis ten wszedł w życie po zawarciu spornej umowy ( tj. 24 stycznia 2009 r.) , a jak wskazano to wyżej , abuzywność postanowień umowy należy oceniać na datę jej zawarcia .Nadto , co istotne , postanowienie, które przewiduje przeliczenie walutowe po kursie średnim (...) , powoduje obciążenie konsumenta całym ryzkiem kursowym wynikającym z takiej umowy, i w świetle praktyk stosowanych przy zawieraniu umów kredytu powinno zostać uznane za abuzywne (stanowisko (...) z 25 czerwca 2021 r. w sprawie III CZP 11/21 ).Utrzymanie takiego postanowienia byłoby więc możliwe jedynie w sytuacji, w której konsument dokonałby czynności sanującej w postaci wyrażenia świadomej i wyraźnej zgody na jej pozostawienie w umowie , tymczasem powodowie w niniejszej sprawie nie wyrazili zgody na dokonanie takiej zmiany.

W ocenie Sądu Okręgowego niedopuszczalne jest przy tym odrębne traktowanie zawartych w §17 umowy zapisów odwołujących się do średniego kursu NBP oraz marży banku z tym skutkiem, aby wyeliminować jedynie klauzulę dotyczącą marży, z pozostawieniem klauzuli dotyczącej średniego kursu NBP, uwzględniając tzw. test „błękitnego ołówka” (blue pencil test) .

W wyroku (...) z dnia 29 kwietnia 2021 r. w sprawie C – 19/20 (I.W. i R.W. przeciwko Bankowi (...) S.A.) , w zakresie pytania Sądu Okręgowego w Gdańsku czy sąd może stwierdzić jedynie nieuczciwość zapisu o jednostronnie ustalanej marży banku przy wymianie waluty, jednocześnie pozostawiając w mocy pozostałą część warunku o indeksacji kredytu , Trybunał wyjaśnił , że wykładni art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy dokonywać w ten sposób, że z jednej strony nie stoją one na przeszkodzie temu, by sąd krajowy usunął jedynie nieuczciwy element warunku umowy zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem, w wypadku gdy zniechęcający cel tej dyrektywy jest realizowany przez krajowe przepisy ustawowe regulujące korzystanie z niego, o ile element ten stanowi odrębne zobowiązanie umowne, które może być przedmiotem indywidualnej kontroli pod kątem nieuczciwego charakteru. Z drugiej strony, przepisy te stoją na przeszkodzie temu, by sąd odsyłający usunął jedynie nieuczciwy element warunku umowy zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem, jeżeli takie usunięcie sprowadzałoby się do zmiany treści tego warunku poprzez zmianę jego istoty, czego zbadanie należy do tego sądu .Dopuszczalność rozwiązania polegającego na usunięciu jedynie nieuczciwego elementu umowy zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem jest zatem bardzo ograniczona, bo możliwa gdy dotyczy zobowiązania umownego odrębnego od innych postanowień umownych i usunięcie jedynie części niedozwolonej klauzuli nie ingerowałoby w istotę postanowienia a także nie może wówczas zostać naruszony odstraszający cel dyrektywy 93/13. W ocenie Sądu Okręgowego , klauzula indeksacyjna dotycząca marży banku ( §17 umowy) stanowiła element określający zobowiązanie w zakresie wysokości świadczenia głównego stron – wysokości wypłaconego kredytu oraz wysokości spłacanych rat - zatem nie można jej zakwalifikować jako zobowiązania umownego odrębnego od innych postanowień umownych . Wykładni ust. 2-4 § 17 umowy nie można bowiem dokonywać z pominięciem § 1 umowy ustanawiającego zasadę ,że do rozliczenia transakcji wypłaty stosowany był kurs kupna (...), zaś do rozliczenia spłaty – kurs sprzedaży (...), co stanowiło ogólną zasadę wynikającą z umowy. Nadto , co istotne wyeliminowanie elementu w postaci marży doprowadziłoby do zmiany istoty klauzuli indeksacyjnej. Kurs kupna i sprzedaży waluty (...) rozumiany byłby wyłącznie jako - „średni kurs złotego do danej waluty ogłoszony w tabeli kursów średnich NBP” , a taki zabieg stanowiłby niedopuszczalne przeprowadzenie redukcji utrzymującej skuteczność abuzywnej klauzuli waloryzacyjnej, przez podzielenie jej na część wadliwą i dopuszczalną, co zupełnie zmieniałoby sens § 17 umowy, zwłaszcza że mechanizm indeksacyjny należy rozumieć kompleksowo, zaś eliminacja mechanizmu indeksacyjnego obejmuje wszystkie postanowienia umowy, które się na nią składają, ponieważ mogą funkcjonować one tylko łącznie ( tak m.in. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach I Wydział Cywilny z dnia 21 czerwca 2022 r. , I ACa 111/22).

Pominięcie niedozwolonych warunków w postaci marży banku sprawi, że klauzule przeliczeniowe w wersji zamieszczonej w treści umowy stracą całkowicie swój dotychczasowy sens i znaczenie a efekt mrożący dyrektywy 93/13 nie zostanie osiągnięty wobec przedsiębiorcy. Kredytodawca mógłby bowiem tworzyć analogiczne warunki oparte w części o kurs średni walut z tabel NBP wychodząc ze słusznego założenia, że nawet gdyby miały one zostać unieważnione, to umowa i tak mogłaby dalej funkcjonować w pozostałym kształcie. W krajowym porządku prawnym nie ma przy tym instytucji, która powodowałaby skuteczniej efekt zniechęcający stosowania w umowie postanowienia niedozwolonego, niż uznanie jego bezskuteczności w całości, a nie w części dotyczącej jedynie marży banku ( tak wyrok SA w Gdańsku I Wydział Cywilny z dnia 30 marca 2022 r. , I ACa 157/22) .Stanowisko powyższe w pełni podziela Sąd rozpoznający przedmiotową sprawę.

Brak jest zatem podstaw do twierdzenia , że element klauzuli indeksacyjnej dotyczący marży banku stanowi zobowiązanie umowne odrębne od innych postanowień umownych ani że jego usunięcie nie spowodowałoby zmiany istoty mechanizmu indeksacyjnego zastosowanego w umowie.

Sąd Okręgowy nie podzielił także poglądu zaprezentowanego w orzecznictwie Sądu Najwyższego , że wypełnienie luki w przypadku wyeliminowania z umowy klauzuli waloryzacyjnej i ustalenie kursu spłaty zobowiązania może nastąpić na podstawie prawa wekslowego (wyrok Sądu Najwyższego z 14 lipca 2017 r., II CSK 803/16). Art. 41 prawa wekslowego dotyczy bowiem sytuacji, gdy zobowiązanie zostało wyrażone w walucie obcej, podczas gdy kredyt indeksowany i denominowany udzielany jest w złotych. Przepis nie zawiera wskazówki co do tego, jak należy ustalić wysokość kursu walutowego, co nie pozwala uznać go za przepis dyspozytywny, o jakim mowa w orzecznictwie (...) (zob. wyr. SO w Warszawie z 11 lutego 2019 r., XXV C 2866/18 ).

Należy uznać także za niemożliwe uzupełnienie luki w umowie na podstawie samego tylko ustalonego zwyczaju i zasad współżycia społecznego. W tym zakresie Sąd Okręgowy w pełni podziela stanowisko wyrażone w uchwale Sądu Najwyższego Izba Cywilna z dnia 29 czerwca 2007 r. , III CZP 62/07, zgodnie z którym w świetle art. 385¹ 1 i 2 k.c. ingerencja sądu w treść stosunku umownego łączącego strony ma charakter negatywny , a określenie zakresu uznania określonych postanowień za niedopuszczalne powinno uwzględniać, że przepis art. 385 § 2 k.c. wyklucza odwołanie się do art. 56 k.c. jako instrumentu uzupełnienia treści stosunku umownego.

Podkreślić przy tym należy , iż artykuł 6 ust. 1 dyrektywy 93/13/ (...) należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie wypełnieniu luk w umowie, spowodowanych usunięciem z niej nieuczciwych warunków, które się w niej znajdowały, wyłącznie na podstawie przepisów krajowych o charakterze ogólnym, przewidujących, że skutki wyrażone w treści czynności prawnej są uzupełniane w szczególności przez skutki wynikające z zasad słuszności lub ustalonych zwyczajów, które nie stanowią przepisów dyspozytywnych lub przepisów mających zastosowanie, jeżeli strony umowy wyrażą na to zgodę ( tak wyrok (...) z 3 października 2019 r. w sprawie C-260/18 , K. D. i J. D. ).

Także art. 65 k.c., który zawiera dyrektywy interpretacyjne oświadczeń woli, nie może być wykorzystany do interpretacji postanowienia umownego w ramach kontroli jego abuzywności, i to w sposób, który prowadzi do zmiany treści postanowienia. Z punktu widzenia dyrektywy 93/13/EWG metoda ta prowadzi bowiem do obejścia zasady sformułowanej w orzecznictwie Trybunału, zgodnie z którą po stwierdzeniu abuzywnego charakteru postanowienia sąd jest zobowiązany jedynie do prostego niestosowania umowy, nie jest natomiast uprawniony do zmiany jej treści (T. Szanciło (red.), Kredyty powiązane z walutą obcą. Aspekty materialnoprawne i procesowe. Komentarz praktyczny, Warszawa 2022).

Co w sprawie istotne, wyeliminowanie ryzyka kursowego, charakterystycznego dla umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej i uzasadniającego powiązanie stawki oprocentowania ze stawką LIBOR, jest równoznaczne z tak daleko idącym przekształceniem umowy, iż należy ją uznać za umowę o odmiennej istocie i charakterze, choćby nadal chodziło tu tylko o inny podtyp czy wariant umowy kredytu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2016 r., I CSK 1049/14 ). Oznacza to z kolei, że po wyeliminowaniu tego rodzaju klauzul utrzymanie umowy o charakterze zamierzonym przez strony nie jest możliwe, co przemawia za jej całkowitą nieważnością (bezskutecznością) ( tak wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2019 r. , V CSK 382/18). Sąd Okręgowy w pełni podziela powyższe stanowisko .

W rozpoznawanej sprawie powodowie w oczywisty sposób nie akceptują postanowień abuzywnych, skoro z powołaniem na te właśnie postanowienia domagają się zwrotu świadczeń spełnionych w wykonaniu nieważnej umowy . Z uwagi na to, że po usunięciu klauzul abuzywnych, nie można wypełnić tak powstałej w umowie luki , to kwestionowana umowa nie może ważnie wiązać stron. Możliwość zastępowania niedozwolonych postanowień umownych innymi regulacjami stanowi bowiem wyjątek , który może być stosowany wyłącznie na korzyść konsumenta, nie zaś w celu ochrony interesów przedsiębiorcy i nie może być stosowany wbrew woli konsumenta.

Niezależnie od powyższych rozważań zaakcentować trzeba , co wskazał (...) w ww. wyroku w sprawie C-260/18 D. , że system ochrony przed stosowaniem nieuczciwych warunków umowy przez przedsiębiorców, który dyrektywa 93/13/EWG wprowadziła na korzyść konsumentów, nie jest obowiązkowy. Nawet więc w sytuacji, kiedy sąd uważa, że skutki powołania się na nieuczciwy charakter postanowienia są niekorzystne dla konsumenta, decydujące znaczenie ma wola wyrażona w tym względzie przez konsumenta (pkt 68). Z orzeczenia w sprawie C-260/18 D. wynika więc jasno, że konsument musi mieć prawo do sprzeciwienia się objęcia ochroną, w ramach systemu ochrony przed nieuczciwymi postanowieniami umowy, przed szkodliwymi skutkami spowodowanymi unieważnieniem umowy jako całości, jeżeli nie chce powoływać się na tę ochronę (pkt 55). Decydujące znaczenie dla podjęcia decyzji o unieważnieniu umowy ma więc wola wyrażona przez konsumenta (pkt 54, 56).

W tym miejscu wskazać też trzeba , że skorzystanie z zarzutu nieważności umowy, czy bezskuteczności jej postanowień nie może podlegać w ocenie Sądu Okręgowego ocenie w świetle art. 5 k.c. Nie sposób bowiem uznać żądania strony powodowej za przejaw nadużycia prawa, gdyż dochodzenie swoich praw opierane na przepisach prawa bezwzględnie obowiązującego przez słabszą z założenia stronę umowy co do zasady nie może być uznane za sprzeczne z art. 5 k.c.

Zgodnie z ugruntowanym stanowiskiem Sądu Najwyższego , które podziela także Sąd Okręgowy , art. 385¹ § 1 k.c. wprowadza w stosunku do niedozwolonych postanowień umownych sankcję bezskuteczności, która powstaje z mocy prawa i działa od chwili zawarcia umowy obejmującej klauzulę niedozwoloną. Owa bezskuteczność ma charakter częściowy – nieskuteczne w stosunku do konsumenta jest wyłącznie niedozwolone postanowienie umowne, a strony pozostają związane umową w pozostałym zakresie. Skutkiem powyższego orzeczenie sądu, który stwierdza niedozwolony charakter postanowienia umownego, ma charakter deklaratywny – wobec przyjęcia, że ochrona konsumenta przed niedozwolonymi postanowieniami umownymi jest skuteczna ex lege i działa ex tunc, tj. od chwili zawarcia umowy. Jednak w przypadku zaistnienia znacznej wagi naruszeń oraz braku przepisów pozwalających zastąpić nieważne postanowienia umowy kredytowej, zawartej między stronami, umowę należy uznać za nieważną w całości (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 31 sierpnia 2021 r., I NSNc 93/20 , postanowienie Sądu Najwyższego Izba Cywilna z dnia 9 maja 2022 r. , I CSK 1867/22) . Taka też sytuacja zaistniała w rozpoznawanej sprawie .

Uznanie umowy za nieważną skutkuje tym, że nie istnieje stosunek prawny, jaki miał zostać wykreowany przez jej zawarcie, natomiast rozliczenia majątkowe stron muszą dokonywać się wówczas w oparciu o ogólne przepisy prawa zobowiązań (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2021 r. III CZP 6/21).

W tej sytuacji powodom przysługuje prawo domagania się zwrotu nienależnie pobranych przez pozwanego kwot z tytułu rat kapitałowo-odsetkowych. Utrzymanie umowy zawierającej niedozwoloną klauzulę umowną – klauzulę indeksacyjną nie jest możliwe (tak (...) w orzeczeniu C-260/18), gdyż jest to umowa o odmiennej istocie i charakterze, skoro indeksacja do waluty obcej uzasadniała powiązanie oprocentowania ze stawką LIBOR. Czyni to umowę nieważną ex tunc, co powoduje brak podstawy prawnej spełnionych świadczeń i wymagalność roszczenia (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 11 grudnia 2019 r., VCSK 382/18).

Świadczenia spełnione na podstawie nieważnej umowy podlegają zwrotowi stosownie do reżimu zwrotu nienależnego świadczenia, co dotyczy także reguł przedawnienia wynikających z nich roszczeń. W uzasadnieniu ww. wyroku z dnia 11 grudnia 2019 r. w sprawie V CSK 382/18 Sąd Najwyższy wskazał, że: „Zważywszy jednak zastrzeżoną dla kredytobiorcy – konsumenta możliwość podjęcia ostatecznej decyzji co do sanowania niedozwolonej klauzuli albo powołania się na całkowitą nieważność umowy także wtedy, gdy mogłaby zostać utrzymana w mocy przez zastąpienie klauzuli abuzywnej stosownym przepisem, należy uznać, że co do zasady termin przedawnienia tych roszczeń może rozpocząć bieg dopiero po podjęciu przez kredytobiorcę – konsumenta wiążącej (świadomej, wyraźnej i swobodnej) decyzji w tym zakresie. Dopiero bowiem wówczas można uznać, że brak podstawy prawnej świadczenia stał się definitywny (na pewne podobieństwo przypadku do condictio causa finita), a strony mogły zażądać skutecznie zwrotu nienależnego świadczenia (por. art. 120 § 1 zd. 1 k.c.).”. Z jednej strony oznacza to, że kredytobiorca – konsument nie może zakładać, iż roszczenie banku uległo przedawnieniu w terminie liczonym tak, jakby wezwanie do zwrotu udostępnionego kredytu było możliwe już w dniu jego udostępnienia (art. 120 § 1 zd. 2 k.c.), ale z drugiej prowadzi do wniosku, że roszczenia kredytobiorcy względem banku stają się wymagalne dopiero po podjęciu przez kredytobiorcę – konsumenta wiążącej (świadomej, wyraźnej i swobodnej) decyzji w tym przedmiocie. Podobne stanowisko zajął (...) w wyroku z 10 czerwca 2021 r. w sprawie C-776/19 do C-782/19 , które Sąd Okręgowy podziela w pełnej rozciągłości.

Mając powyższe na uwadze wskazać trzeba , że pierwszym wyrazem podjęcia przez powodów (konsumentów) wiążącej, a więc świadomej, wyraźnej i swobodnej decyzji w tym względzie na gruncie przedmiotowej sprawy było sfomułowanie żądań opartych na twierdzeniu o nieważności umowy kredytu w wezwaniu o zapłatę z dnia 20 kwietnia 2020 r. skierowanym do pozwanego banku , zatem dopiero z tym momentem uznać należy, iż roszczenie kredytobiorców o zapłatę z tytułu nienależnego świadczenia stało się wymagalne , a skoro termin przedawnienia jest w tym wypadku 10 – letni, podniesiony przez stronę pozwaną zarzut przedawnienia roszczenia powodów jest pozbawiony merytorycznych podstaw.

Konsekwencją stwierdzenia nieważności umowy, było powstanie po stronie pozwanej obowiązku zwrotu powodom wpłaconych przez nich na poczet zwrotu wypłaconego kredytu kwot na podstawie art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 1 k.c. Za ugruntowany już bowiem uznać należy w orzecznictwie pogląd (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2021 r., III CZP 11/20), że w razie nieważności umowy i żądania konsumentów zwrotu spełnionego świadczenia rozliczenia dokonać należy w oparciu nie o teorię salda, lecz teorię podwójnej kondykcji, zgodnie z którą każda ze stron zgłasza żądanie zwrotu odrębnie, bez automatycznego kompensowania przez sąd. Spełnione przez kredytobiorcę nienależnie na podstawie postanowienia abuzywnego świadczenie podlega zatem zwrotowi choćby kredytobiorca był równolegle dłużnikiem banku.

W ocenie Sądu w okolicznościach rozpoznawanej sprawy nie zachodziły przewidziane w art. 411 k.c. okoliczności, które wyłączają możliwość żądania zwrotu nienależnie świadczonych przez powodów kwot . W szczególności nie zaistniały przesłanki z art. 411 pkt 2 k.c. skoro trudno przyjąć, aby moralnie naganne było żądanie restytucyjne konsumenta skierowane wobec przedsiębiorcy o zwrot tego, co świadczył w ramach nienależnego świadczenia . Z kolei przepis art. 411 pkt 4 k.c. nie ma w ogóle zastosowania do świadczenia nienależnego, gdyż dotyczy zobowiązań istniejących, acz niewymagalnych. Nie może zatem stać na przeszkodzie uwzględnieniu condictio indebiti, sine causa czy ob rem. W takich wypadkach podstawa świadczenia w ogóle nie powstała, więc brak jest roszczenia, które mogłoby jeszcze nie być wymagalne ( tak wyrok Sądu Najwyższego Izba Cywilna z dnia 3 marca 2022 r. , (...) 502/22).

Dokonanie oceny, że spełnienie świadczenia spowodowało powstanie stanu faktycznego „czynionego zadość zasadom współżycia społecznego” uznać jednak należy za rozumowanie uproszczone, myślenie „ na skróty”. Podzielenie powyższego stanowiska oznaczałoby bowiem, że nie istnieje potrzeba dokonywania rozliczeń pomiędzy stronami z tytułu uznania zawartej przez nie umowy za nieważną, bo i tak kwoty spłacane przez kredytobiorcę bankowi się należały. Przepis art. 411 pkt 2 k.c. jako mający charakter klauzuli generalnej należy stosować z daleko idącą ostrożnością. Orzekanie na zasadzie słuszności powinno być bowiem ograniczone do wypadków szczególnych i nie powinno przysłaniać zasady, którą jest zwrot bezpodstawnie uzyskanej korzyści. W sytuacji gdy w chwili spełnienia świadczenia również drugiej stronie nieważnej umowy (bankowi) przysługiwało roszczenie o zwrot nienależnie przelanej na rzecz kredytobiorcy kwoty kredytu, nie sposób jest uznać, że świadczenie kredytobiorcy nie podlega zwrotowi, gdyż jego spełnienie czyni zadość zasadom współżycia społecznego. W żaden bowiem sposób interes banku, który otrzymał nienależne świadczenie i sam nienależnie świadczył nie jest naruszony. Jego zaspokojenie odroczone jest jedynie w czasie do momentu dokonania przez strony wzajemnych rozliczeń. W sytuacji zatem gdy obu stronom przysługą roszczenia o zwrot świadczeń wymienionych w ramach nieważnej umowy nie ma potrzeby sięgania po rozwiązanie z art. 411 pkt 2 k.c. tylko należy dokonać wzajemnych rozliczeń stron ( tak wyrok Sądu Apelacyjnego V Wydział Cywilny z dnia 7 kwietnia 2022 r. , V ACa 466/20).

Jeżeli umowa kredytu jest nieważna, płatności kredytobiorcy ukierunkowane na umorzenie umownego zobowiązania kredytowego (jak się okazało – nieważnego) nie prowadzą do umorzenia jego zobowiązania do zwrotu otrzymanej kwoty kredytu jako świadczenia nienależnego, gdyż sprzeciwia się temu zarówno brak woli umorzenia zobowiązania z tytułu nienależnego świadczenia, jak i brak podstaw po stronie banku, aby inaczej rozumieć działanie świadczącego. Argumentu na rzecz tezy przeciwnej nie dostarcza też art. 411 pkt 4 k.c., gdyż również w tym przepisie chodzi tylko o świadczenie ukierunkowane na zaspokojenie oznaczonej, istniejącej, lecz jeszcze niewymagalnej wierzytelności (tak Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały składu siedmiu sędziów, mającej moc zasady prawnej, z 7 maja 2021 r., III CZP 6/21, OSNC 2021/9/56). Spełnienie przez kredytobiorcę świadczenia bez zastrzeżenia zwrotu nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia gdyż nastąpiło w wykonaniu nieważnej czynności prawnej ( tak wyrok tak wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie V Wydział Cywilny z dnia 6 lipca 2022 r. , V ACa 10/22). Sąd Okręgowy w pełni powyższą argumentację podziela.

W okresie objętym żądaniem pozwu tj. od 10 grudnia 2007 r. do 9 marca 2020 r. , zgodnie z historią spłat sporządzoną przez pozwanego, powodowie uiścili kwotę 166.746,25 zł. Dokumenty wygenerowane przez pozwanego wskazywały na takie kwoty uiszczone tytułem spłaty kredytu . Powodowie wspólnie zaciągnęli kredyt, a ich odpowiedzialność z tytułu ewentualnego zadłużenia byłaby solidarna. Wobec powyższego zasądzając należne świadczenie należało je zasądzić solidarnie na rzez powodów zgodnie z roszczeniem określonym w pozwie. Odsetki ustawowe za opóźnienie od zasądzonego świadczenia pieniężnego należne były na podst. art. 455 k.c. po upływie 30-dniowego terminu wyznaczonego w wezwaniu z dnia 20 kwietnia 2020 roku , doręczonym pozwanemu w dniu 4 maja 2020 r. ( k.49) . Odsetki Sąd zasądził zatem od dnia 4 czerwca 2020 r. roku na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c.

Zaznaczyć w tym miejscu trzeba ,że w uzasadnieniu wyroku nie ma potrzeby i nie ma obowiązku wyrażania szczegółowego stanowiska do wszystkich poglądów prezentowanych przez strony, o ile nie miały one istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 października 1998 r. w sprawie II UKN 282/98 oraz wyrok (...) z 21 lipca 2015 r. w sprawie D. przeciwko T. (...), Legalis 1378918). Dopuszczalne – a w świetle brzmienia art. 327 ¹§ 2 k.p.c. wręcz konieczne - jest rozprawienie się z poszczególnymi zarzutami niejako en bloc , poprzez zaprezentowanie odmiennego zapatrywania w kwestii faktów lub prawa nie pozostawiające przestrzeni dla racjonalnej obrony pozostałych zarzutów, które – przy uwzględnieniu koncepcji sądu – stają się wówczas bezprzedmiotowe (por. uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 20 grudnia 2017 r. w sprawie VI ACa 1651/15, Legalis 1733044).

O kosztach procesu Sąd Okręgowy orzekł w oparciu o art. 98 § 1 i § 3 k.p.c. zasądzając je od strony pozwanej na rzecz powodów , przy przyjęciu, że powodowie wygrali proces w 100 %. Na koszty poniesione przez stronę powodową składa się opłata od pozwu w kwocie 1000 zł oraz koszty zastępstwa adwokackiego w kwocie łącznie 5451 zł, w tym opłata skarbowa od udzielonych pełnomocnictw w kwocie po 17 zł i wynagrodzenie pełnomocnika w kwocie 5400 zł, ustalone w oparciu o przepisy rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie ( §2 pkt 6 rozporządzenia ) .Nie ulega bowiem wątpliwości , że w tej sprawie powodowie związani jednym stosunkiem prawnym z pozwanym domagali się zapłaty na skutek stwierdzenia nieważności umowy , podając wartość przedmiotu sporu i korzystając z pomocy prawnej jednego pełnomocnika, reprezentującego wszystkich powodów. „W sytuacji gdy współuczestników procesu reprezentuje jeden pełnomocnik, mimo że wystawiono odrębne pełnomocnictwa, pełnomocnikowi należy się jedno wynagrodzenie. (…) O wysokości wynagrodzenia pełnomocnika decyduje bowiem „wartość" sprawy (postanowienia SN: z 12.07.1980 r., II CZ 79/80, OSNCP 1981/2–3, poz. 37; z 25.07.1953 r., II C 609/53, OSN 1954/3, poz. 61; uchwała SN (7) z 20.12.1963 r., III PO 17/63, OSNCP 1964/6, poz. 107). Również w aktualnym stanie prawnym reprezentacja strony, o jakiej mowa w art. 98 § 3, odpowiada prowadzeniu sprawy (por. rozważania SN przy okazji innego problemu, zawarte w postanowieniach: z 17.04.2013 r., V CZ 125/12, LEX nr 1341728; z 6.02.2013 r., V CZ 87/12, LEX nr 1294194, oraz z 8.03.2012 r., V CZ 153/11, LEX nr 1215165). Pełnomocnik zatem powinien otrzymać wynagrodzenie zgodne z odpowiednim rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości w zależności od przedmiotu sprawy, a nie od liczby reprezentowanych podmiotów” (M Manowska Komentarz do art. 98 k.p.c. w: M. Manowska (red) Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, Tom I. Art. 1-505, Lex 2020) .

Sędzia SO Dorota Kordiak

ZARZĄDZENIE

1. odnot. w kontrolce uzasadnień

2. odpis wyroku wraz z uzas. dor. pełn.pozwanego,

z inf. , że termin sporz.uzasadnienia został przedłużony ,

3. za 21 dni od dro. , z apelacją lub z pismami.

Z. , dnia 2022.10.05

I C 589/20

Powołane przepisy:

Korekty wprowadzone przez SAOS:

Informacje o źródle orzeczenia:

Dodatkowe informacje:

Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

ZARZĄDZENIE