Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 15 października 2021 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych
I Oddział w Ł. odmówił I. L. (1) prawa do świadczenia uzupełniającego dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji. Organ rentowy wskazał, że Komisja Lekarska ZUS orzeczeniem z dnia 12.10.2021 r. uznała ubezpieczoną za zdolną do samodzielnej egzystencji. Wobec powyższego ubezpieczona nie spełnia jednej z przesłanek przyznania prawa do spornego świadczenia.

(decyzja k. 8 – 8 verte III plik akt ZUS)

Od powyższej decyzji I. L. (1) odwołała się w dniu 17 listopada 2021 r. do Sądu Okręgowego w Łodzi wnosząc o zmianę zaskarżonej decyzji i przyznanie prawa do świadczenia uzupełniającego. Wnioskodawczyni podkreśliła, że przebyta chemioterapia i radioterapia wywołała u niej liczne skutki uboczne, tj. w szczególności problemy kardiologiczne, neuropatię dłoni i stóp, problemy z oddychaniem, zaostrzenie kamicy nerkowej, problemy z poruszaniem, kłopoty z przełykaniem, które łącznie powodują u niej niezdolność do samodzielnej egzystencji.

(odwołanie k. 3 – 3v)

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania wywodząc jak w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.

(odpowiedź na odwołanie k. 38)

Sąd Okręgowy w Łodzi ustalił następujący stan faktyczny:

I. L. (1) urodziła się w dniu (...)

(okoliczność bezsporna)

Ubezpieczona od 27.07.2020 r. do 22.01.2021 r. pobierała świadczenie rehabilitacyjne a od dnia 1 lipca 2021 r. pobiera świadczenie emerytalne.

(decyzja k. 22 – 23 II plik akt ZUS, decyzja w I pliku akt ZUS)

Orzeczeniem Miejskiego Zespołu ds. Niepełnosprawności w Ł. ubezpieczona została zaliczona do znacznego stopnia niepełnosprawności na okres od 7.01.2021 r. do 8.03.2023 r.

(orzeczenie k. 9)

W dniu 19 sierpnia 2021 r. I. L. (1) złożyła w organie rentowym wniosek o przyznanie prawa do świadczenia uzupełniającego dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji.

(wniosek k. 1 – 4 III plik akt ZUS)

W toku postępowania wnioskodawczyni została zbadana przez Lekarza Orzecznika ZUS, który rozpoznał u badanej raka piersi lewej po zabiegu oszczędzającym z usunięciem węzła wartowniczego 20 IV i 1 VI 2020r., stan po adio i chemioterapii i uznał wnioskodawczynię za osobę zdolną do samodzielnej egzystencji.

(opinia i orzeczenie Lekarza Orzecznika ZUS w dokumentacji medycznej k. 91 oraz k. 4 III plik akt ZUS) .

Od powyższego orzeczenia w dniu 16.09.2021 r. wnioskodawczyni złożyła sprzeciw do Komisji Lekarskiej ZUS.

(sprzeciw – k. 93 dokumentacji medycznej w aktach ZUS)

Komisja Lekarska ZUS w dniu 2 marca 2021 r. zbadała wnioskodawczynię, rozpoznając u niej raka piersi lewej leczonego operacyjnie w 04.2020 r. z wycięciem dołu pachowego i radio i chemioterapią uzupełniającą, POChP u palacza tytoniu, organiczne zaburzenia depresyjne i uznała wnioskodawczynię za osobę zdolną do samodzielnej egzystencji.

(opinia i orzeczenie Komisji Lekarskiej ZUS k. 98 - 100 dokumentacji medycznej w aktach ZUS oraz k. 7 III plik akt ZUS)

W oparciu o powyższe orzeczenie organ rentowy w dniu 15 października 2021 r. odmówił I. L. (1) prawa do świadczenia uzupełniającego.

(decyzja k. 8 -8v III plik akt ZUS )

W dniu 28 stycznia 2022 r. biegła sądowa neurolog J. B. rozpoznała u ubezpieczonej zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa w wywiadzie i podejrzenie neuropatii po chemioterapii i nie stwierdziła u wnioskodawczyni niezdolności z przyczyn neurologicznych do samodzielnej egzystencji.

Wnioskodawczyni nie jest pod opieką neurologa. Będzie konsultowana z powodu drętwienia stóp i rąk przez neurologa. Badana leczona jest z powodu raka piersi lewej z wycięciem węzłów chłonnych dołu pachowego. Leczona była także radio i chemioterapią. W scyntygrafii kośćca nie stwierdzono przerzutów do kości. Wnioskodawczyni skarży się na ogólne osłabienie, brak apetytu, znaczną męczliwość przy chodzeniu, ostatnio bardzo schudła i będzie z tego powodu diagnozowana. Od około 20 lat leczona jest z powodu depresji.

Badaniem neurologicznym nie stwierdzono objawów uszkodzenia układu nerwowego, który pozwoliłby uznać badaną za niezdolną do samodzielnej egzystencji. Oceniając wnioskodawczynię według skali B. jest ona w stanie samodzielnie zjeść posiłek, samodzielnie przemieścić się z łóżka na krzesło i z powrotem, jest niezależna przy korzystaniu z toalety. Wymaga pomocy przy kąpieli całego ciała, z powodu ogólnego osłabienia przy poruszaniu się po powierzchniach płaskich i wchodzeniu po schodach. Jest w stanie samodzielnie ubrać się i rozebrać (nie ma niedowładów kończyn górnych i dolnych). Panuje nad oddawaniem moczu i stolca. Z punktu widzenia neurologa (tylko w zakresie układu nerwowego) badana nie wymaga pomocy osoby drugiej w zaspakajaniu podstawowych potrzeb życiowych.

(opinia biegłej neurologa k. 45 - 47)

W dniu 1 lutego 2022 r. ubezpieczona miała wykonane badanie tomografii komputerowej, w którym stwierdzono przerzuty do węzłów chłonnych jamy brzusznej i miednicy.

(bezsporne)

Wnioskodawczyni w dniu 21 lutego 2022 r. została zbadana przez biegłego onkologa S. F., który rozpoznał u ubezpieczonej raka piersi lewej po tumorektomii 04.2020 r. po limfangiektomii pachowej lewej 06.2020r, po chemio i radioterapii do grudnia 2021 r., przerzuty do węzłów chłonnych krezkowych i zaotrzewnowych, w trakcie hormonoterapii T., wyniszczenie nowotworowe i uznał ciężki ogólny stan chorej z niezdolnością do samodzielnej egzystencji od 01.02.2022 r. na okres do 28.02.2023 r.

I. L. (1) lat 62 z rozpoznaniem zaawansowanego raka piersi lewej z licznymi przerzutami do węzłów chłonnych dołu pachowego, po szerokim usunięciu guza piersi lewej i węzłów chłonnych pachy lewej po radio i chemioterapii do grudnia 2021r. Obecnie w badaniu TK jamy brzusznej liczne przerzuty do węzłów chłonnych zaotrzewnowych i węzłów krezki, podejrzenie przerzutu do nadnercza lewego w trakcie hormonoterapii. Znaczne wyniszczenie nowotworowe, spadek wagi 14 kg. Waga 51 kg, chora wyniszczona, bardzo słaba nie jest w stanie przemieszczać się samodzielnie w mieszkaniu, nie jest w stanie samodzielnie przygotować posiłek, umyć się, załatwić potrzeby fizjologiczne. Chora wymaga stałej i długotrwałej opieki osób trzecich na okres od 1.02.2022 r. do 28.02.2023 r.

(opinia biegłego onkologa k. 50 -52)

W dniu 30 marca 2022 r. wnioskodawczyni została nadto zbadana przez biegłego internistę prof. dr hab. n. med. L. P., który rozpoznał u niej nadciśnienie tętnicze chwiejne kontrolowane lekami bez objawów niewydolności serca, przewlekłą chorobę obturacyjną płuc u osoby z przewlekłym nikotynizmem w wywiadach, raka piersi lewej po szerokim usunięciu guza (04.2020), limfadenoktomii pachowej (06.2020 r.), radio- i chemioterapii, w trakcie hormonoterapii, udokumentowane badaniem obrazowym (TK) przerzuty nowotworowe do węzłów chłonnych jamy brzusznej i miednicy (1.02.2022 r.), kacheksja nowotworowa, epizod depresyjny i uznał, że wnioskodawczyni z onkologicznego punktu widzenia jest niezdolna do samodzielnej egzystencji na okres 1 roku. Nie stwierdzono internistycznych przyczyn niezdolności do samodzielnej egzystencji.

Jednakże aktualny ogólny zły stan zdrowia i sprawności organizmu spowodowany wznową procesu nowotworowego, na który składają się potwierdzone badaniem obrazowym (TK) przerzuty nowotworowe do węzłów chłonnych jamy brzusznej i miednicy, brak łaknienia, postępujący ubytek masy ciała ok. 15 kg w ciągu kilku miesięcy, objawy wyniszczenia i osłabienia uniemożliwiające wnioskodawczym samodzielne poruszanie się w obrębie pokoju powoduje, że biegły internista uznaje wnioskodawczynię za niezdolną do samodzielnej egzystencji z przyczyn onkologicznych przez okres 1 roku.

(opinia biegłego internisty k. 55 – 58)

W dniu 30.08.2022 r. ubezpieczona została zbadana przez biegłego psychiatrę R. Ż., który rozpoznał u badanej neurastenię z elementami lękowymi, osobowość nieprawidłową lękliwą i uznał, że ze stanowiska psychiatry jest ona zdolna do samodzielnej egzystencji. Nie stwierdzono u I. L. (1) choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego oraz organicznego uszkodzenia o.u.n.

Objawy podawane przez badaną przyjmują kliniczny obraz neurastenii z elementami lękowymi. Analizując dokumentację medyczną stwierdzić trzeba, że w zapisach chorobowych dominują opisy objawów zwiększonej pobudliwości emocjonalnej i szybszego wyczerpywania się układu nerwowego, niepokoju, zmniejszenia koncentracji uwagi, drażliwości, przejściowymi bólami, okresowo może występować rozdrażnienie, wybuchy złości, nadwrażliwość na bodźce. U badanej dodatkowo ujawnia się lęk, a w sytuacji dłużej utrzymujących się w/w objawów melancholia.

W chwili badania I. L. (2) była w stabilnej i dość wyrównanej kondycji psychicznej i nie ujawniała objawów chorobowych o większym nasileniu, niż łagodne, choć bardzo silnie skupiała się na swoich objawach ( także fizycznych ), ujawniała też lęk z powodu choroby nowotworowej.

Warto zaznaczyć, że z dokumentacji medycznej wynika, iż badana ujawniał a zwykle łagodne wahaniami samopoczucia, a objawy chorobowe nie osiągały dużego nasilenia.

Opiniowana ma poczucie skrzywdzenia przez ZUS i uważa się za osobę niesprawiedliwie potraktowaną, stąd ujawniała w trakcie badania zachowania teatralne i agrawacyjne. I. L. (1) ujawniała także tendencje do przejaskrawiania problemów i stawiania się w gorszym świetle, intensywnie przeżywała swoje problemy zdrowotne i jest bardzo skoncentrowany na swoich dolegliwościach chorobowych.

Analizując dokumentację medyczną i badanie powódki stwierdzono, że pierwotnym problemem zdrowia psychicznego jest osobowość nieprawidłowa lękliwa ( stwierdzona w badaniu przez psychologa ZUS ), która charakteryzuje się :

- stanami napięcia i niepokoju,

- koncentracją na krytyce,

- ograniczonym stylem życia,

- unikaniem kontaktów społecznych z obawy przed krytyką, brakiem akceptacji, odrzuceniem,

- unikaniem działalności zawodowej, która wymaga znaczących kontaktów interpersonalnych,

- niechęcią do wiązania się z innymi ludźmi, z wyjątkiem niektórych lubianych osób,

- zaabsorbowanie krytyką lub odrzuceniem w sytuacjach społecznych,

- postrzeganie siebie jako społecznie niekompetentnego, niepociągającego lub gorszego od innych,

- niechęcią do podejmowania osobistego ryzyka,

- niskim poczuciem własnej wartości,

- obniżoną inicjatywą,

- niską elastycznością i trudnościami dostosowawczymi. Osobowość badanej ukształtowała się nieprawidłowo z powodu patologii rodzinnych i zaniedbań środowiskowych.

Powyższe cechy osobowości były przyczyną okresowych dekompensacji osobowości pod postacią w/w zaburzeń. Badana z powodu czynników osobowościowych nie potrafiła się szybko i prawidłowo zaadoptować do nowych, trudnych sytuacji psychologicznych.

Dla oceny stanu psychicznego badanej znaczenie ma też sposób leczenia i stosowane leki. Warto zwrócić uwagę, że badana w zasadzie podejmowała leczenie psychiatryczne jedynie w sytuacjach orzeczniczych, gdy oczekiwała zwolnienia lekarskiego - zarówno w 2009r., 2016r., jak i 2020r. W tym czasie stosowano krótkotrwale leczenie psychiatryczne, a badana po zakończeniu sytuacji orzeczniczej w zasadzie nie kontynuowała leczenia. Wnioskodawczyni była leczona jedynie ambulatoryjnie, a jej stan psychiczny nigdy nie wymagał leczenia szpitalnego i istotnie nie wpłynął na jej codzienną aktywność życiową. Bowiem poza krótkimi okresami, nieregularnego leczenia, I. L. (1) pracowała również za granicą przy opiece nad osobami niepełnosprawnymi. Jest to praca wymagająca dobrego przystosowania oraz pewnej sprawności fizycznej. Taki sposób leczenia świadczy o niezbyt dużym nasileniu objawów chorobowych i raczej stabilnej kondycji psychicznej.

Wobec tego, zarówno w aktach sprawy, jak i w wynikach badania brak jest przesłanek do stwierdzenia długotrwałej niezdolności do pracy z powodu problemów zdrowia psychicznego u I. L. (1). Badana jest zdolna do wykonywania prac, które dotychczas wykonywała, a problemy zdrowia psychicznego jej w tym nie przeszkadzają.

Należy podkreślić, że zarówno zaburzenia osobowości, jak i neurastenia, czy zaburzenia lękowe bardzo rzadko występują w takim nasileniu, że powodują długotrwałą niezdolność do pracy, choćby częściową. Zwykle ta niezdolność ( jeśli występuje ) nie przekracza 6 miesięcy.

Ubezpieczona nie była w dacie zaskarżonej decyzji, bądź w dacie złożenia wniosku niezdolna do pracy zarobkowej z powodu zaburzeń psychicznych.

(opinia biegłego psychiatry k. 79 – 87)

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o całokształt materiału dowodowego zebranego w sprawie w szczególności o załączone do akt sprawy akta rentowe ubezpieczonej, jej dokumentację medyczną oraz wydane w sprawie opinie biegłych lekarzy: neurologa J. B., onkologa S. F., internisty prof. dr. hab. n. med. L. P. oraz psychiatry R. Ż., a zatem biegłych, których specjalizacje odpowiadają rodzajowi schorzeń występujących u wnioskodawczyni.

Wskazani biegli po zapoznaniu się z całokształtem przedłożonej dokumentacji lekarskiej z przebiegu chorób i leczenia wnioskodawczyni oraz na podstawie tej dokumentacji, a także po przeprowadzeniu badania bezpośredniego, wydali opinie.

Opinie wszystkich biegłych są jasne, wnikliwe, spójne, logiczne i obiektywne, w sposób przejrzysty i wyczerpujący opisują stan zdrowia I. L. (1) oraz sporządzone zostały zgodnie z wymaganiami fachowości i niezbędną wiedzą w zakresie stanowiącym ich przedmiot, będąc tym samym wiarygodnym źródłem dowodowym.

Kluczowe znaczenie w sprawie ze względu na wiodące schorzenie ubezpieczonej ma opinia biegłego z zakresu onkologii S. F., który uznał, że ubezpieczona jest niezdolna do samodzielnej egzystencji od 1.02.2022 r. do 28.02.2023 r. Wnioski te w przeważającym zakresie podzielił biegły internista.

W ocenie Sądu wszystkie wskazane powyżej opinie zawierają w pełni wszystkie niezbędne wymogi, aby uznać je za prawidłowe i stanowiące podstawę ustalenia stanu faktycznego sprawy. Strony nie przedstawiły zaś żadnych argumentów, które wpływałyby na podważenie którejkolwiek z wydanych w sprawie opinii. Sąd Okręgowy uznał w pełni wartość dowodową tych opinii, a w szczególności biegłych: onkologa i internisty oraz podzielił jako przekonywujące, wnioski wypływające z jej treści. S. F. biegły z zakresu onkologii na podstawie doświadczenia klinicznego udzielił wyczerpującej odpowiedzi na wszystkie wątpliwości i wyjaśnił kwestie sporne zachodzące w przedmiotowej sprawie w sposób pełny, powołując się w ich uzasadnieniu na rzeczowe, konkretne i przekonujące argumenty.

Zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem, przyczynami mogącymi przemawiać za koniecznością uzyskania dodatkowej opinii od innego biegłego są na przykład nielogiczność wyciągniętych przez niego wniosków, zawarcie w opinii sformułowań niekategorycznych, niejednoznacznych czy też brak dostatecznej mocy przekonywającej opinii (tak m.in. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 12 lutego 2013 roku w sprawie I ACa 980/12, LEX 1293767; wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 3 kwietnia 2013 roku w sprawie I ACa 148/13, LEX 1313335).

Podkreślić w tym miejscu trzeba, że przedstawiona w sprawie opinia biegłego onkologa była spójna, logiczna, merytoryczna, prawidłowa i odpowiadała postawionej tezie dowodowej, a ponadto zawierała czytelne wnioski. Ustalenia biegłego ponadto w całości korespondują ze znajdującą się w aktach sprawy dokumentacją.

Ostatecznie na terminie rozprawy poprzedzającej bezpośrednio wydanie wyroku strony nie wniosły o dopuszczenie uzupełniającej opinii tego biegłego bądź innego biegłego tej samej bądź innej specjalności.

Sąd Okręgowy w Łodzi zważył, co następuje:

W przedmiotowej sprawie ubezpieczona domagała się przyznania prawa do świadczenia uzupełniającego dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji.

Zgodnie z art. 1 ust. 2 i 3 Ustawy o świadczeniu uzupełniającym dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji z dnia 31 lipca 2019 r. (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1936) celem świadczenia uzupełniającego jest dodatkowe wsparcie dochodowe osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji. Świadczenie uzupełniające przysługuje osobom zamieszkującym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli są:

1. obywatelami Rzeczypospolitej Polskiej lub

2. posiadającymi prawo pobytu lub prawo stałego pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej obywatelami państw członkowskich Unii Europejskiej, państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) - strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub Konfederacji Szwajcarskiej, lub

3. cudzoziemcami legalnie przebywającymi na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Według art. 2 ust. 1 i 2 ustawy świadczenie uzupełniające przysługuje osobom, które ukończyły 18 lat i których niezdolność do samodzielnej egzystencji została stwierdzona orzeczeniem o całkowitej niezdolności do pracy i niezdolności do samodzielnej egzystencji albo orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji, albo orzeczeniem o całkowitej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym i niezdolności do samodzielnej egzystencji, albo orzeczeniem o całkowitej niezdolności do służby i niezdolności do samodzielnej egzystencji, zwanym dalej „osobami uprawnionymi”.

W przypadku stwierdzenia naruszenia sprawności organizmu w stopniu powodującym konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych orzeka się niezdolność do samodzielnej egzystencji - art. 13 ust. 5 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2020 r. poz. 53 ze zm.) stosowany na podstawie art. 7 ustawy o świadczeniu uzupełniającym dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji.

Niezdolność do samodzielnej egzystencji orzeka się na okres nie dłuższy niż 5 lat, natomiast jeżeli według wiedzy medycznej nie ma rokowań odnośnie odzyskania zdolności do samodzielnej egzystencji przed upływem 5 lat, niezdolność do samodzielnej egzystencji orzeka się na okres dłuższy niż lat 5 (art. 13 ust. 2 i 3, cytowanej powyżej, ustawy).

Przedmiotem sporu w niniejszej sprawie była okoliczność, czy istniejące u wnioskodawczyni naruszenie sprawności organizmu powoduje konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych, tj. czy wnioskodawczyni jest niezdolna do samodzielnej egzystencji.

Pojęcie niezdolności do samodzielnej egzystencji ma przy tym szeroki zakres i obejmuje opiekę i pomoc w załatwieniu elementarnych spraw życia codziennego. Jednak sam fakt, że osoba doznaje pewnych utrudnień w realizacji potrzeb życia codziennego czy też, że potrzebuje pomocy innych osób nie może przesądzać o uznaniu jej za niezdolną do samodzielnej egzystencji. (III AUa 62/17 - wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 30 sierpnia 2017 r.). Do czynności zabezpieczających samodzielną egzystencję nie należą wyłącznie czynności tzw. samoobsługi jak mycie się, ubieranie, samodzielne jedzenie. Niezdolna do samodzielnej egzystencji jest zarówno osoba, która ze względu na naruszenie sprawności organizmu wymaga stałej lub długotrwałej opieki innej osoby, jak i osoba, która ze względu na naruszenie sprawności organizmu wymaga stałej lub długotrwałej pomocy innej osoby. W ramach zakresu pojęcia ”niezdolności do samodzielnej egzystencji” należy odróżnić opiekę, oznaczającą pielęgnację (czyli zapewnienie ubezpieczonemu możliwości poruszania się, odżywiania, zaspokajania potrzeb fizjologicznych, utrzymywania higieny osobistej itp.) od pomocy w załatwianiu elementarnych spraw życia codziennego, takich jak robienie zakupów, uiszczanie opłat, składanie wizyt u lekarza; wszystkie powyższe czynniki łącznie wyczerpują treść terminu ”niezdolność do samodzielnej egzystencji” (III AUa 322/12 - wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 7 listopada 2012 r., III AUa 269/17 - wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 31 stycznia 2019 r., III AUa 872/16 - wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 19 października 2017r.).

Celem ustalenia, czy wnioskodawczyni jest niezdolna do samodzielnej egzystencji Sąd dopuścił dowód z opinii biegłych sądowych lekarzy specjalisty neurologa, onkologa, internisty i psychiatry.

Jak to wskazano wyżej początkowo jedyną sporną okolicznością w sprawie było ustalenie, czy odwołująca jest niezdolna do samodzielnej egzystencji.

Jednakże ostatecznie należało również ocenić, czy w sprawie wystąpiły nowe okoliczności, które uzasadniałyby, stosowanie art.477 ¹⁴ § 4 k.p.c., który to przepis reguluje kwestię wpływu nowych okoliczności dotyczących stwierdzenia niezdolności do pracy, które powstały w okresie wymaganym do nabycia uprawnień rentowych w trakcie sądowego postępowania odwoławczego od negatywnej decyzji rentowej.

W ocenie Sądu przepis ten znajduje zastosowanie w okolicznościach niniejszej sprawy.

Zgodnie z treścią art. 477 ¹⁴ § 4 k.p.c. w sprawie o świadczenie z ubezpieczeń społecznych, do którego prawo jest uzależnione od stwierdzenia niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji albo stwierdzenia stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, jeżeli podstawę do wydania decyzji stanowi orzeczenie lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych lub orzeczenie komisji lekarskiej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i odwołanie od decyzji opiera się wyłącznie na zarzutach dotyczących tego orzeczenia, sąd nie orzeka co do istoty sprawy na podstawie nowych okoliczności dotyczących stwierdzenia niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji albo stwierdzenia stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, które powstały po dniu złożenia odwołania od tej decyzji. W tym przypadku sąd uchyla decyzję, przekazuje sprawę do rozpoznania organowi rentowemu i umarza postępowanie.

Przekładając powyższe na grunt przedmiotowego postępowania uznać trzeba, że pojawiły się nowe okoliczności medyczne dotyczące stanu zdrowia wnioskodawczyni, które powstały po dniu złożenia odwołania, nieznane Komisji Lekarskiej ZUS (ani biegłej neurolog w czasie badania wnioskodawczyni w dniu 28.01.2022 r.).

W badaniu przeprowadzonym w dniu 21 lutego 2022 r. przez biegłego z zakresu onkologii S. F. po dacie spornej decyzji ZUS, stwierdzono u ubezpieczonej przerzuty do węzłów chłonnych krezkowych i zaotrzewnowych i uznano ciężki ogólny stan chorej z niezdolnością do samodzielnej egzystencji od 01.02.2022 r. na okres do 28.02.2023 r.

I. L. (1) lat 62, z rozpoznaniem zaawansowanego raka piersi lewej z licznymi przerzutami do węzłów chłonnych dołu pachowego, po szerokim usunięciu guza piersi lewej i węzłów chłonnych pachy lewej po radio i chemioterapii. Obecnie w badaniu TK jamy brzusznej (mającego miejsce 1.02.2022 r. tj. już po wydaniu spornej decyzji) ujawniono liczne przerzuty do węzłów chłonnych zaotrzewnowych i węzłów krezki, podejrzenie przerzutu do nadnercza lewego w trakcie hormonoterapii. Znaczne wyniszczenie nowotworowe, spadek wagi 14 kg. Waga 51 kg, chora wyniszczona, bardzo słaba nie jest w stanie przemieszczać się samodzielnie w mieszkaniu, nie jest w stanie samodzielnie przygotować posiłek, umyć się, załatwić potrzeby fizjologiczne. Chora wymaga stałej i długotrwałej opieki osób trzecich na okres od 1.02.2022 r. do 28.02.2023 r.

W badaniu internistycznym przeprowadzonym w dniu 30.03.2022 r. stwierdzono także min. udokumentowane badaniem obrazowym (TK) przerzuty nowotworowe do węzłów chłonnych jamy brzusznej i miednicy (1.02.2022 r.), i uznano, że wnioskodawczyni z onkologicznego punktu widzenia jest niezdolna do samodzielnej egzystencji.

Aktualny ogólny zły stan zdrowia i sprawności organizmu spowodowany wznową procesu nowotworowego, na który składają się potwierdzone badaniem obrazowym (TK) przerzuty nowotworowe do węzłów chłonnych jamy brzusznej i miednicy, brak łaknienia, postępujący ubytek masy ciała ok. 15 kg w ciągu kilku miesięcy, objawy wyniszczenia i osłabienia uniemożliwiające wnioskodawczyni samodzielne poruszanie się w obrębie pokoju powoduje, że należy uznać ją za niezdolną do samodzielnej egzystencji z przyczyn onkologicznych przez okres 1 roku.

Biorąc pod uwagę wszystkie schorzenia ubezpieczonej, w tym opisane również przez biegłych: onkologa oraz internistę, wnioskodawczyni nie była w dacie wydania spornej decyzji ZUS niezdolna do samodzielnej egzystencji .

Opiniowana dopiero od 1 lutego 2022 r. ( data badania tomografii komputerowej, którym stwierdzono przerzuty nowotworowe do węzłów chłonnych jamy brzusznej i miednicy) jest niezdolna do samodzielnej egzystencji.

Mając na względzie powyższe nie ulega wątpliwości, że nowe okoliczności medyczne, mające znaczenie przy ocenie zdolności do samodzielnej egzystencji ubezpieczonej, ujawniły się zatem dopiero na etapie postępowania przed Sądem, a więc dopiero po wydaniu przez organ rentowy zaskarżonej decyzji z dnia 15 października 2021 r. i po złożeniu odwołania.

Jednocześnie organ rentowy nie brał pod uwagę wskazanych zmian chorobowych, gdyż nie wiedział o ich istnieniu.

W ocenie Sądu okoliczności te mają istotny wpływ na ocenę zdolności do samodzielnej egzystencji wnioskodawczyni, co miało miejsce już po ocenie stanu zdrowia odwołującej przez organ rentowy i po złożeniu przez nią odwołania od decyzji ZUS. Potwierdzeniem tego jest dokumentacja przedłożona przez wnioskodawczynię na etapie postępowania sądowego.

Powyższe oznacza, że w toku postępowania przed Sądem Okręgowym doszło do istotnej zmiany w stanie zdrowia ubezpieczonej, powodującej, że należy poddać weryfikacji dotychczasowe ustalenia co do istnienia u niej niezdolności do samodzielnej egzystencji.

U I. L. (1) nastąpiło znaczne pogorszenie jej stanu zdrowia, tj. wystąpiły zmiany chorobowe w postaci przerzutów nowotworowych do węzłów chłonnych jamy brzusznej i miednicy, co należy potraktować jako nową okoliczność dotyczącą stanu zdrowia odwołującej, zaistniałą po wniesieniu odwołania, w rozumieniu 477 ¹⁴ § 4 k.p.c.

Jak wskazano powyżej Sąd w tej sytuacji nie orzeka co do istoty sprawy na podstawie nowych okoliczności. Zobowiązany jest, w oparciu o cytowany wyżej przepis, do uchylenia zaskarżonej decyzji, przekazania sprawy do rozpoznania organowi rentowemu i umorzenia postępowania.

W tym miejscu warto zauważyć, że decyzje organu rentowego w sprawach dotyczących świadczeń z ubezpieczenia rentowego mają charakter deklaratoryjny. Organ rentowy stwierdza jedynie, czy zostały spełnione ustawowe warunki nabycia prawa do wnioskowanego świadczenia. Postępowanie sądowe w sprawach dotyczących ubezpieczenia rentowego wszczynane jest w wyniku wniesienia przez ubezpieczonego odwołania od decyzji organu rentowego. Jego przedmiotem jest ocena zgodności z prawem - w aspekcie formalnym i materialnym - decyzji wydanej przez organ rentowy. Badanie legalności decyzji i orzekanie o niej jest możliwe tylko przy uwzględnieniu stanu faktycznego i prawnego istniejącego w chwili wydawania decyzji. Inaczej mówiąc - o zasadności przyznania lub odmowy przyznania świadczenia decydują okoliczności istniejące w chwili ustalania do niego prawa. Postępowanie dowodowe przed sądem jest bowiem postępowaniem sprawdzającym, weryfikującym ustalenia dokonane przez organ rentowy. Biegli sądowi nie zastępują lekarza orzecznika ZUS lub komisji lekarskiej ZUS, a jedynie zgodnie z posiadaną wiedzą specjalistyczną poddają ocenie merytorycznej trafność wydanego orzeczenia o zdolności wnioskodawcy do pracy lub jej braku. Dlatego też późniejsza zmiana stanu zdrowia ubezpieczonego nie może stanowić - co do zasady - podstawy do uznania decyzji za wadliwą i jej zmiany przez Sąd. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 kwietnia 2007 r. I UK 316/06, opubl.: M. P. Pr. rok 2007, Nr 11, poz. 600).

Wskazany powyżej pogląd, dotyczący kognicji sądu w zakresie kontroli decyzji organu rentowego, doznaje jednakże istotnego wyjątku w postaci dyspozycji art. 477 ¹⁴ § 4 k.p.c., który obliguje Sąd do uchylenia decyzji i przekazania sprawy do rozpoznania organowi rentowemu w przypadku ujawnienia się nowej okoliczności dotyczącej stanu zdrowia ubezpieczonego, wpływającej na możność przyznania określonego świadczenia, po wydaniu decyzji przez ZUS, a przed zakończeniem postępowania sądowego.

Sąd podziela stanowisko prawne Sądu Najwyższego, wyrażone w postanowieniu z dnia 20 maja 2013 r., sygn. I UK 616/12, opubl. OSNAPiUS 2014/4/62, że ujawnienie się w toku postępowania przed Sądem I instancji nowych okoliczności dotyczących stwierdzenia niezdolności do pracy, które nie istniały przed zaskarżeniem odmownej decyzji rentowej, zobowiązuje sąd do uchylenia tej decyzji, przekazania sprawy do rozpoznania organowi rentowemu i umorzenia postępowania sądowego (art. 477 14 § 4 k.p.c.).

Warto zwrócić przy tym uwagę na fakt, iż w dotychczasowym orzecznictwie Sądu Najwyższego wykładnia pojęcia „nowa okoliczność” kształtowała się niejednolicie.

W wyroku z dnia 12 stycznia 2012 r. Sąd Najwyższy wyraził pogląd, iż „nowe okoliczności” to schorzenia istniejące przed wydaniem decyzji, lecz wykazane przez ubezpieczonego dopiero po wniesieniu odwołania do sądu albo ujawnione na podstawie badań lekarskich w trakcie postępowania sądowego i których nie oceniał ani lekarz orzecznik, ani komisja lekarska organu rentowego. Jeśli ujawnią się one w postępowaniu przed sądem I instancji, sprawa „wraca” na etap postępowania przed organem rentowym po to zasadniczo, aby organy orzecznicze ZUS mogły dokonać ponownej oceny stanu zdrowia z ich uwzględnieniem. W przypadku zaś, gdy z przeprowadzonych w postępowaniu sądowym dowodów (opinii biegłych) wynika, iż niezdolność do pracy powstała dopiero po wniesieniu odwołania do sądu, należy uznać, że zaskarżona decyzja, a wcześniej - orzeczenie komisji lekarskiej, nie były wadliwe, a zatem nie ma racjonalnego powodu, aby niewadliwa decyzja miała podlegać uchyleniu na podstawie art. 477 ¹⁴ § 4 k.p.c. W ocenie Sądu Najwyższego stan zdrowia jest wartością zmienną. Przyjęcie koncepcji, że „nowe okoliczności”, które zobowiązują Sąd do uchylenia zaskarżonej decyzji, przekazania sprawy do rozpoznania organowi rentowemu i umorzenie postępowania (a więc zakończenia sprawy przed sądem), to także okoliczności dotyczące pogorszenia stanu zdrowia po wniesieniu odwołania, spowodowałoby brak możliwości zakończenia sprawy o rentę. Pojawienie się po każdorazowej negatywnej decyzji organu rentowego tak rozumianych „nowych okoliczności” prowadziłoby do konieczności jej uchylenia i w efekcie do trwającego w nieskończoność stanu „niezałatwienia wniosku o rentę” (por. uzasadnienie wyroku SN z dnia 12 stycznia 2012 roku, II UK 79/11, opubl. MoPr 2012 nr 5, str. 261).

Zasadność powyższego stanowiska może budzić wątpliwości z dwojakiego rodzaju przyczyn. Po pierwsze Sąd Najwyższy podejmując rozstrzygnięcie w sprawie II UK 79/11 nie był jednomyślny, czego wyrazem jest złożenie zdania odrębnego przez sędziego Sądu Najwyższego – Z. M.. Po wtóre wykładania art. 477/14 § 4 k.p.c. zaprezentowania w przytoczonym wyroku odbiega od wykładni gramatycznej niniejszego przepisu, co powinno mieć miejsce jedynie wyjątkowo i znajdować uzasadnienie w wynikach wykładni celowościowej, funkcjonalnej, systemowej albo w świetle innych ważnych okoliczności.

Analiza treści złożonego w sprawie II UK 79/11 zdania odrębnego prowadzi do wniosku, iż brak jest podstaw do odstąpienia od zasad wykładni językowej w przypadku art. 477 ¹⁴ § 4 k.p.c. Prawidłowe zastosowanie przedmiotowego przepisu powoduje, że nie dochodzi do wydania orzeczenia, co do istoty sprawy, zaś Sąd ma obowiązek uchylenia zaskarżonej decyzji, przekazania sprawy do rozpoznania organowi rentowemu i umorzenia dotychczasowego postępowania sądowego. W wyniku wydania takiego orzeczenia o naturze „kasacyjnej”, które nie jest orzeczeniem co do istoty sprawy, nie dochodzi do prawomocnego osądu odwołania od decyzji, która została uchylona, i dopiero nowa decyzja może być kwestionowana także w zakresie jej aspektów wynikających z decyzji poprzednio uchylonej w trybie art. 477 ¹⁴ § 4 k.p.c., np. dotyczącym dat przyznania świadczeń rentowych kolejną (nową) deklaratoryjną i zaskarżalną decyzją organu rentowego.

Autor zdania odrębnego podniósł, że od dnia 1 stycznia 2005 roku obowiązuje art. 477 ⁹ § 2 ¹ k.p.c. i art. 477 ¹⁴ k.p.c. Pierwszy z tych przepisów stanowi, że jeżeli w odwołaniu od decyzji organu rentowego wskazano nowe okoliczności dotyczące niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji, które powstały po dniu wydania przez lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, od którego nie wniesiono sprzeciwu lub orzeczenia komisji lekarskiej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, organ rentowy nie przekazuje odwołania do sądu, lecz kieruje do lekarza orzecznika do ponownego rozpatrzenia. Organ rentowy (następnie) uchyla poprzednią decyzję, rozpatruje nowe okoliczności i wydaje nową decyzję, od której przysługuje odwołanie do sądu. Przepis ten stosuje się także wówczas, gdy nie można ustalić daty powstania wskazanych w odwołaniu nowych okoliczności. Nowe okoliczności dotyczące stwierdzenia niezdolności do pracy ( tu do samodzielnej egzystencji) to ujawnione „nowości” dotyczące potencjalnej niezdolności do pracy (do samodzielnej egzystencji) ubezpieczonego, które powstały w terminie późniejszym, bo po dniu wydania orzeczeń przez lekarza orzecznika lub komisję lekarską Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, których te organy nie znały ani nie mogły ocenić i których nie znał organ rentowy w chwili wydawania decyzji, a które nadal „utrzymują” warunek niezdolności ubezpieczonego do pracy w okresie wymaganym do nabycia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy. Z kolei regulacja art. 477 ¹⁴ § 4 k.p.c. nie tylko zakazuje wyrokowania co do istoty sprawy w razie ujawnienia nowych okoliczności dotyczących stwierdzenia niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji, które powstały po dniu złożenia odwołania od tej decyzji, tj. tych, które jeszcze nie istniały przed zaskarżeniem negatywnej decyzji rentowej, ale w celu ich weryfikacji w postępowaniu rentowym zobowiązuje Sąd do uchylenia zaskarżonej decyzji, przekazania sprawy do rozpoznania organowi rentowemu i umorzenia dotychczasowego postępowania odwoławczego. Obowiązek takiego orzekania należy do sądu pierwszej instancji, zważywszy, że wedle dotychczasowej wykładni art. 477 ¹⁴ § 4 k.p.c. dokonanej przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 5 kwietnia 2007 roku, I UK 316/06 (OSNP 2008 nr 13-14, poz. 199), przepis ten nie ma zastosowania w postępowaniu apelacyjnym, jeżeli nowe okoliczności dotyczące stwierdzenia niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji powstały po wyroku sądu pierwszej instancji (por. zdanie odrębne do wyroku SN z dnia 12 stycznia 2012 roku, II UK 79/11, opubl. MoPr 2012 nr 5, str. 261).

Stanowisko wyrażone w zdaniu odrębnym do wyroku Sądu Najwyższego w sprawie II UK 79/11 znalazło odzwierciedlenie w późniejszym orzecznictwie. W wyroku z dnia 17 stycznia 2012 roku Sąd Najwyższy uznał, że art. 477 ¹⁴ § 4 k.p.c. znajduje zastosowanie nie tylko wtedy, gdy nowa okoliczność istniała (dotyczyła stanu zdrowia) już w dacie wydania zaskarżonej decyzji rentowej (por. wyrok SN z dnia 16 maja 2008 r., I UK 385/07, OSNP 2009 nr 17-18, poz. 240), ale także wtedy, gdy powstała - w kontekście wymagającym zbadania jej jako „nowości” dotyczącej stwierdzenia „potencjalnej” niezdolności do pracy/do samodzielnej egzystencji - po dniu złożenia odwołania od zaskarżonej decyzji, ale przed wydaniem wyroku przez Sąd pierwszej instancji (por. wyrok SN z dnia 17 stycznia 2012 r., I UK 190/11, L.).

Tożsamy pogląd wyrażony został w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 11 maja 2012 r., zgodnie z którym art. 477 ¹⁴ § 4 k.p.c. jest wyjątkiem od zasady, według której Sąd pierwszej instancji kontroluje tylko stan rzeczy - faktyczny i prawny - istniejący w chwili wydania decyzji przez organ rentowy. Wyjątek ten przewiduje możliwość uchylenia przez Sąd decyzji organu rentowego, przekazania sprawy do rozpoznania (i ewentualnego wydania nowej decyzji) organowi rentowemu, z jednoczesnym umorzeniem postępowania sądowego. Jest to możliwe wówczas, gdy w toku postępowania przed sądem pierwszej instancji doszło do ujawnienia się nowych okoliczności dotyczących stwierdzenia niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji, które powstały po dniu złożenia odwołania od tej decyzji. Ujawnienie się tego rodzaju nowych okoliczności może wpłynąć na sposób rozstrzygnięcia sprawy przez Sąd pierwszej instancji. Muszą one jednak ujawnić się przed zamknięciem rozprawy w tym sądzie. Inaczej mówiąc, w sprawie o stwierdzenie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy możliwe jest uchylenie decyzji organu rentowego i przekazanie sprawy temu organowi do ponownego rozpoznania, jednak tylko wtedy, gdy zmiana w stanie zdrowia wnioskodawcy wpływająca na stwierdzenie jego niezdolności do pracy nastąpiła do chwili zamknięcia rozprawy przed sądem pierwszej instancji (por. wyrok SN z dnia 11 maja 2012 r., I UK 411/11, L.).

W ocenie Sądu Okręgowego argumentacja zaprezentowana w powyższych orzeczeniach prowadzi do wniosku, iż brak jest podstaw do odstąpienia od zasad wykładni gramatycznej przepisu art. 477 ¹⁴ § 4 k.p.c. i ograniczenia możliwości zastosowania tej regulacji jedynie do przypadków, w których okoliczność wpływająca na stan zdrowia ubezpieczonego istniała już w chwili wydawania decyzji przez organ rentowy, jednakże została ujawniona dopiero na etapie postępowania sądowego. Wprowadzona regulacja winna obejmować również te sytuacje, w których zmiana stanu zdrowia uprawnionego pojawiła się po wydaniu zaskarżonej decyzji, jednakże przed zamknięciem rozprawy przed sądem I instancji. Stanowisko to znajduje odzwierciedlenie nie tylko w przedstawionych poglądach Sądu Najwyższego w sprawach I UK 190/11, I UK 411/11 oraz zdaniu odrębnym w sprawie II UK 79/11, ale również w innych judykatach.

W postanowieniu z dnia 20.05.2013 r., sygn. I UK 616/12 Sąd Najwyższy uznał, że ujawnienie się w toku postępowania przed sądem pierwszej instancji nowych okoliczności dotyczących stwierdzenia niezdolności do pracy, które nie istniały przed zaskarżeniem odmownej decyzji rentowej, zobowiązuje sąd do uchylenia tej decyzji, przekazania sprawy do rozpoznania organowi rentowemu i umorzenia postępowania sądowego. Mające walor nowości okoliczności dotyczące stwierdzenia niezdolności do pracy, które powstały po dniu złożenia odwołania od negatywnej decyzji organu rentowego i nadal utrzymują się w okresie wymaganym do nabycia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, nie mogą być samodzielnie ocenione przez sąd z zastosowaniem dyspozycji art. 316 § 1 k.p.c. przede wszystkim ze względu na kodeksowy zakaz orzekania co do istoty sprawy zawarty w art. 477 14 § 4 k.p.c., który w takich przypadkach bezwzględnie zobowiązuje sąd do uchylenia zaskarżonej decyzji, przekazania sprawy ze względu na ujawnione nowości do rozpoznania organowi rentowemu i umorzenia postępowania sądowego.

W myśl wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie: jeżeli przyczyną stwierdzonej niezdolności do pracy jest nowa okoliczność w sprawie, a zdarzenie jakie ją spowodowało zaistniało po złożeniu odwołania do sądu, to wobec tego w sprawie ma zastosowanie art. 477 ¹⁴ § 4 k.p.c. (por. wyrok SA w Warszawie z dnia 2 grudnia 2008 r., III AUa 860/2008, LexPolonica 1820147).

Na koniec przywołać można stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w postanowieniu z dnia 20.11.2013 r. (II UK 333/13), iż regulacja z art. 477 ¹⁴ § 4 k.p.c. wynika z tego, że "to przed organem rentowym koncentruje się badanie i ocena niezdolności do pracy, co nie zawsze zapewnia i gwarantuje aktualność tej oceny w przypadku późniejszych zmian i pogorszenia stanu zdrowia, nie tylko w ramach tych samych dolegliwości i schorzeń, lecz także również w razie stwierdzenia niezdolności do pracy z przyczyny niebranej pod uwagę na pierwotnym etapie decydowania o prawie do renty. Nowe okoliczności mogą nałożyć się na gorszy stan zdrowia i spowodować zwiększenie stopnia niezdolności do pracy. Przesłanka niezdolności do pracy, o ile nie była spełniona na etapie wydania decyzji, może wystąpić po jej wydaniu, jednak wówczas według regulacji przepisu, to organ rentowy powinien mieć pierwszeństwo i prowadzić ustalenia dotyczące niezdolności do pracy. Innymi słowy, w toku sprawy odwoławczej sytuacja może ulegać zmianie z powodu „nowych okoliczności” wynikłych po wydaniu decyzji".

Odnosząc treść powyższych rozważań na grunt przedmiotowej sprawy należało uznać, że przeprowadzone u wnioskodawczyni w dniu 1 lutego 2022 r. badane tomografii komputerowej, w toku postępowania sądowego, które wykazało przerzuty nowotworowe do węzłów chłonnych jamy brzusznej i miednicy, wpływają na ocenę zdolności do samodzielnej egzystencji, co stanowi nową okoliczność w rozumieniu art. 477 ¹⁴ § 4 k.p.c.

Z tych wszystkich względów Sąd Okręgowy, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 4 k.p.c., w związku z nową okolicznością, uchylił zaskarżoną decyzję, umorzył postępowanie i przekazał sprawę do rozpoznania Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych I Oddziałowi w Ł..

ZARZĄDZENIE

odpis postanowienia wraz z uzasadnieniem doręczyć pełn. organu rentowego, wypożyczając akta rentowe, wraz z pouczeniem, iż w terminie 7 dni od dnia otrzymania postanowienia z uzasadnieniem przysługuje mu prawo złożenia zażalenia do tutejszego Sądu Okręgowego w Łodzi, które rozpoznaje Sąd Apelacyjny w Łodzi

K.B.