Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

W dniu 7 czerwca 2019r. M. G. wniósł odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. z dnia 22 maja 2019r., znak: (...), odmawiającej prawa do renty socjalnej. Zarzucił, że decyzja została oparta na błędnym stwierdzeniu, że nie jest całkowicie niezdolny do pracy oraz wniósł o zmianę decyzji i przyznanie renty socjalnej.

Uzasadniając odwołanie, ubezpieczony wskazał, że od urodzenia cierpi na wrodzoną wadę wodogłowia, która skutkuje dolegliwościami neurologicznymi i psychiatrycznymi. Wada ta powoduje stałe pogarszanie się jego stanu zdrowia, który nie rokuje poprawy i skutkuje niemożnością podjęcia prac zarobkowych, nawet tych, które zdaniem komisji lekarskiej ZUS, ubezpieczony mógłby wykonywać, tj. lekkich prac fizycznych. Dodatkowo M. G. podkreślił, że odczuwa bóle i zawroty głowy, które uniemożliwiają mu codzienne funkcjonowanie. Wrodzone wodogłowie spowodowało trwałą wadę postawy i wykrzywienie palców dłoni. Nadmienił także, że próbował podjąć pracę, jednak po rozmowie kwalifikacyjnej jego wniosek o zatrudnienie został odrzucony (odwołanie z dnia 5 czerwca 2019r. – k. 3-5 a.s.).

W odpowiedzi na odwołanie z 27 czerwca 2019r. organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c., uzasadniając swe stanowisko tym, że Komisja Lekarska ZUS w orzeczeniu z 21 maja 2019r. uznała, że M. G. nie jest całkowicie niezdolny do pracy. Organ rentowy w oparciu o to orzeczenie wydał w dniu 22 maja 2019r. decyzję odmawiającą prawa do renty socjalnej (odpowiedź na odwołanie z 27 czerwca 2019r., k. 10 a.s.).

W dniu 14 kwietnia 2020r. M. G. wniósł odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. z dnia 19 marca 2020r., znak: (...), odmawiającej prawa do świadczenia uzupełniającego dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji, zarzucając błędne stwierdzenie, że nie jest niezdolny do samodzielnej egzystencji, w sytuacji, gdy stan jego zdrowia nakazuje przyjąć przeciwnie. Wniósł o zmianę zaskarżonej decyzji i przyznanie prawa do wnioskowanego świadczenia, a uzasadniając swe stanowisko wskazał na pogarszający się stan zdrowia w związku z występującą od dzieciństwa wadą wodogłowia, której towarzyszą dolegliwości neurologiczne i psychiatryczne oraz m.in. błędne postrzeganie rzeczywistości, ciągłe alergie, cukrzyca i dysfunkcje seksualne. Podkreślił, że pomimo wieku wymaga stałej pomocy i opieki, co spoczywa na jego rodzicach. To z ich pomocą skończył szkołę, jednak nie zdał matury, nie zdobył zawodu i nie ma żadnych uprawnień. Występuje u niego wysokie ryzyko pogorszenia choroby wodogłowia, z uwagi na podatność na stres, skutkujące bólami i zawrotami głowy. Poza tym wodogłowie spowodowało trwałą wadę postawy i wykrzywienie palców dłoni. Ze względu na stan zdrowia ubezpieczony przebywa cały czas w domu, nigdzie nie wychodzi i funkcjonuje tylko dzięki rodzicom, będąc na ich utrzymaniu wobec braku widoków na znalezienie pracy (odwołanie z dnia 9 kwietnia 2020r. – k. 2-3 akt o sygn. VII U 532/20).

W odpowiedzi na odwołanie z 29 kwietnia 2020r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. wniósł o oddalenie odwołania na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c., ponieważ Komisja Lekarska ZUS w orzeczeniu z 12 marca 2020r. uznała, że M. G. nie jest niezdolny do samodzielnej egzystencji. Organ rentowy w oparciu o to orzeczenie wydał decyzję odmawiającą prawa do świadczenia uzupełniającego (odpowiedź na odwołanie z 29 kwietnia 2020r. - k. 28 akt o sygn. VII U 532/20).

Zarządzeniem z 30 września 2020r. sprawa wszczęta w wyniku odwołania od decyzji odmawiającej świadczenia uzupełniającego dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji została połączona ze sprawą dotyczącą odwołania od decyzji odmawiającej renty socjalnej, celem wspólnego rozpoznania i rozstrzygnięcia (zarządzenie – k. 29 verte akt o sygn. VII U 532/20).

Wyrokiem częściowym z dnia 9 lipca 2021r. Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zmienił decyzję z 22 maja 2019r. w ten sposób, że przyznał M. G. prawo do renty socjalnej od 1 marca 2019r. do 31 marca 2021r. (wyrok Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie z dnia 9 lipca 2021r. – k. 134 a.s.).

Na skutek apelacji M. G. od wyroku częściowego, Sąd Apelacyjny w Warszawie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 31 marca 2023r. uchylił zaskarżony wyrok w części dotyczącej prawa M. G. do renty socjalnej po 31 marca 2021r. i w tym zakresie przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu Warszawa-Praga w Warszawie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych. W ocenie Sądu Apelacyjnego przebieg postępowania w przedmiotowej sprawie, na etapie postępowania przed Sądem pierwszej instancji, dał podstawy do stwierdzenia, że doszło do nieważności postępowania. Sąd Apelacyjny wskazał, że M. G. w piśmie z 11 grudnia 2019r. ustanowił swoim pełnomocnikiem ojca K. G.. Pełnomocnictwo to potwierdził także w piśmie z 6 grudnia 2021r., a mimo tego w toku postępowania przed sądem pierwszej instancji pisma sądowe doręczane były bezpośrednio odwołującemu się. Taki sposób procedowania doprowadził do pominięcia osoby K. G. jako pełnomocnika odwołującego się. Oceny tej nie zmienia twierdzenie zawarte w uzasadnieniu postanowienia Sądu Okręgowego z 1 sierpnia 2022r. o oddaleniu zażalenia na postanowienie z 13 maja 2022r. o odrzuceniu wniosku odwołującego się o uzupełnienie wyroku, że skoro M. G. i jego pełnomocnik K. G. zamieszkują pod tym samym adresem to „z całą pewnością K. G. miał możliwość zapoznania się z doręczonym mu wyrokiem z 9 lipca 2021r., a także z jego uzasadnieniem i złożenia w terminie 14 dni wniosku o jego uzupełnienie”. Z tak sformułowaną przez Sąd Okręgowy tezą Sąd Apelacyjny nie zgodził się o tyle, że doręczanie pism sądowych oraz odpisu wyroku samej stronie z pominięciem ustanowionego przez nią pełnomocnika, stanowi oczywiste naruszenie podstawowych zasad dotyczących doręczeń uregulowanych w ww. przepisach, zaś w rozpoznawanej sprawie nabiera tym bardziej istotnego znaczenia, jeżeli weźmie się pod uwagę rodzaj schorzenia, na które cierpi odwołujący się i konieczność przyjęcia założenia, że nie jest on zdolny do pełnego rozumienia swojej sytuacji procesowej i samodzielnej obrony swych praw. Tej oceny nie zmienia także fakt zamieszkiwania strony i jej pełnomocnika pod tym samym adresem.

Sąd Apelacyjny miał również na uwadze, że sentencja zaskarżonego wyroku pozostawała w bezpośrednim związku z wnioskami sformułowanymi przez biegłą psychiatrę M. P., która w opinii z 30 lipca 2020r. stwierdziła u odwołującego się całkowitą niezdolność do pracy od daty złożenia wniosku o rentę do 31 marca 2021r. Biegła potwierdziła to stanowisko w opinii uzupełniającej z 10 grudnia 2020r., co wydaje się zrozumiałe z uwagi na niemożność przewidzenia przez biegłą, czy stan zdrowia odwołującego się nie ulegnie poprawie, wykluczającej możliwość uznania go za całkowicie niezdolnego do pracy w przyszłości. Z uwagi jednak na kontynuowanie postępowania dowodowego, wyrok w sprawie został wydany w dniu 9 lipca 2021r., a więc kilka miesięcy po upływie wskazanej przez biegłą końcowej daty granicznej, zaś jego prawidłowe doręczenie pełnomocnikowi odwołującego się nastąpiło dopiero 1 kwietnia 2022r. Mając także i tę okoliczność na uwadze, Sąd Apelacyjny orzekł o uchyleniu zaskarżonego wyroku jedynie w części dotyczącej prawa M. G. do renty socjalnej po dniu 31 marca 2021r. i w tym zakresie przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania na podstawie art. 386 § 2 k.p.c. (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie – k. 366 a.s.; uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie – k. 374 – 392 a.s. ).

Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

M. G. urodził się (...) z wadą wrodzoną wodogłowia. W dorosłym życiu był diagnozowany neurologicznie. Stwierdzono u niego wadę rozwojową OUN pod postacią wysoko ustawionego zbiornika wielkiego móżdżku z poszerzeniem komór. W okresie od 18 września 2019r. do 11 października 2019r. był hospitalizowany psychiatrycznie w Instytucie (...) w W.. Stwierdzono wówczas drażliwość, dysforię, incydenty czynnej agresji, wypowiadanie treści rezygnacyjnych i samobójczych. Rozpoznano również inne określone zaburzenia psychiczne spowodowane uszkodzeniem i dysfunkcją mózgu lub chorobą somatyczną. M. G. kontynuował psychiatryczne leczenie ambulatoryjne od 12 września 2019r. do 24 stycznia 2020r., ale nie współpracował. Opisywano wówczas jego wycofanie społeczne, bezczynność, skłonność do podejmowania nieprzemyślanych decyzji, nieporadność i lęk. Rozpoznano u niego zespół dysforyczny, wspominając o wodogłowiu, a także niepełnosprawność intelektualną na łagodnym poziomie.

W badaniu neuropsychologicznym przeprowadzonym 29 stycznia 2022r. stwierdzono u M. G. deficyty rozwojowe funkcji poznawczych i wykonawczych o cechach niepełnosprawności intelektualnej w granicach jednego odchylenia standardowego poniżej średniej i afektu, uwarunkowane organicznym uszkodzeniem OUN. Od kwietnia 2022r. do lutego 2024r. M. G. leczył się w (...) w D.. Rozpoznano wówczas inne zaburzenia psychiczne spowodowane uszkodzeniem ośrodkowego układu nerwowego, zaburzenia psychiczne przejawiające się występowaniem zaburzeń krytycznej oceny swojego zachowania, stanami dysforii, agresywnością i brakiem kontroli nad emocjami. M. G. jest kawalerem, mieszka z rodzicami. Jest samotnikiem, z domu wychodzi jedynie do lekarza i to w obecności ojca. Nie nawiązał żadnych relacji koleżeńskich, nie przejawia żadnych zainteresowań, nie czyta książek, nie ogląda telewizji, sporadycznie słucha muzyki. Nocami nie może spać, często się rozdrażnia, nie kontroluje emocji (opinia biegłej sadowej psychiatry M. P. – k. 470 – 474 a.s.). W kwietniu 2017r. ukończył Technikum w W. o profilu technik agrobiznesu, jednak nie uzyskał tytułu technika. Przystąpił do egzaminu maturalnego, lecz uzyskał wynik negatywny (zaświadczenie - k. 6 a.s.).

Powiatowy Zespół do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w W. w dniu 9 kwietnia 2019r. zaliczył M. G. do znacznego stopnia niepełnosprawności do 30 kwietnia 2020r., stwierdzając, że niepełnosprawność istnieje od wczesnego dzieciństwa. Orzeczenie to zostało przedłużone na okres do 31 sierpnia 2021r., a potem do 30 czerwca 2024r. (orzeczenie o stopniu niepełnosprawności z 9 kwietnia 2019r. – k. 7 a.s.; orzeczenie o stopniu niepełnosprawności z 6 sierpnia 2020r. – k. 65 a.s.; orzeczenie o stopniu niepełnosprawności z 24 czerwca 2020r. – k. 443 a.s.). Następnie orzeczeniem Powiatowego Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w W. z dnia 26 lipca 2024r. M. G. został zaliczony do znacznego stopnia niepełnosprawności na stałe (orzeczenie o stopniu niepełnosprawności z 26 lipca 2024r. – k. 537 a.s.).

Postanowieniem z dnia 25 października 2022r. Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie orzekł o ubezwłasnowolnieniu częściowym M. G. z powodu zaburzeń psychicznych (postanowienie z dnia 25 października 2022r. – k. 463 a.s).

M. G. w dniu 20 marca 2019r. wniósł o przyznanie prawa do renty socjalnej (wniosek – k. 1 akt rentowych). W przebiegu postępowania przed organem rentowym lekarz orzecznik ZUS w orzeczeniu z 11 kwietnia 2019r., a następnie Komisja Lekarska ZUS w orzeczeniu z 21 maja 2019r. orzekli, że ubezpieczony nie jest całkowicie niezdolny do pracy (orzeczenie Lekarza Orzecznika ZUS z 11 kwietnia 2019r. – k. 9 akt rentowych; orzeczenie Komisji Lekarskiej ZUS z 21 maja 2019r. – k. 13 akt rentowych). W związku z tym w dniu 22 maja 2019r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. wydał decyzję znak: (...), którą odmówił M. G. prawa do renty socjalnej (decyzja z dnia 22 maja 2019r. – k. 14 akt rentowych).

M. G. w dniu 7 czerwca 2019r. odwołał się w ww. decyzji organu rentowego, co zainicjowało postępowanie sądowe o sygn. VII U 3377/19 (odwołanie od decyzji z dnia 22 maja 2019r. – k. 3-5 a.s.). Następnie, w dniu 28 października 2019r. złożył w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych wniosek o świadczenie uzupełniające dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji (wniosek – nienumerowana karta akt rentowych). W przebiegu postępowania przed organem rentowym lekarz orzecznik ZUS w orzeczeniu z 4 lutego 2020r. stwierdził, że ubezpieczony nie jest niezdolny do samodzielnej egzystencji. Ocena ta została podtrzymana przez Komisję Lekarską ZUS w orzeczeniu z 12 marca 2020r., w którym stwierdzono, że ubezpieczony jest samodzielny w stopniu umożliwiającym samoobsługę. Orzeczenie Komisji Lekarskiej stało się podstawą do wydania przez organ rentowy w dniu 19 marca 2020r. decyzji znak: (...), odmawiającej M. G. prawa do wnioskowanego świadczenia (orzeczenie Lekarza Orzecznika ZUS z 4 lutego 2020r., orzeczenie Komisji Lekarskiej ZUS z 12 marca 2020r., decyzja z 19 marca 2020r., znak: (...) – nienumerowane karty akt rentowych).

M. G. w dniu 9 kwietnia 2020r. odwołał się w ww. decyzji organu rentowego, co zainicjowało postępowanie sądowe w sprawie o sygn. akt VII U 532/20 ( odwołanie od decyzji z dnia 19 marca 2020r. – k. 2-3 verte akt o sygn. VII U 532/20).

Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie w dniu 9 lipca 2021r. wydał wyrok częściowy, w którym zmienił zaskarżoną decyzję z 22 maja 2019r. i przyznał M. G. prawo do renty socjalnej od 1 marca 2019r. do 31 marca 2021r. ( wyrok Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie z dnia 9 lipca 2021r. – k. 134 a.s.).

Na skutek apelacji M. G. od wyroku częściowego Sąd Apelacyjny w Warszawie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 31 marca 2023r. uchylił zaskarżony wyrok w części dotyczącej prawa M. G. do renty socjalnej po 31 marca 2021r. i w tym zakresie przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu Warszawa-Praga w Warszawie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie – k. 366 a.s.).

Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. w dniu 1 czerwca 2023r., wykonując wyrok z 31 marca 2023r., przyznał M. G. rentę socjalną od 1 marca 2019r. do dnia 31 marca 2021r. (decyzja z dnia 1 z czerwca 2023r. – nienumerowana karta akt rentowych).

Sąd Okręgowy, rozpoznając sprawę ponownie, w dniu 24 listopada 2023r. dopuścił dowód z opinii biegłego sądowego psychiatry na okoliczność, czy M. G. jest całkowicie niezdolny do pracy po 31 marca 2021r. oraz niezdolny do samodzielnej egzystencji, a jeśli tak, to od kiedy oraz stale, czy okresowo ( postanowienie z 24 listopada 2023r. – k. 428 a.s.).

Biegła sądowa psychiatra M. P. w opinii z 13 marca 2024r. opisała schorzenia M. G. i dotychczasowy przebieg leczenia, wskazując na zespół dysforyczny, wadę rozwoju OUN pod postacią wysoko ustawionego zbiornika wielkiego móżdżku z poszerzeniem układu komorowego i deficyty rozwojowe funkcji poznawczych i wykonawczych o cechach lekkiej niepełnosprawności intelektualnej. Biegła stwierdziła, że M. G. jest spowolniały ruchowo, ma niepełną orientację w czasie, w kontakcie słownym jest niechętny, kontakt wzrokowy utrzymuje krótko, a jego wypowiedzi są zbywające, chociaż rzeczowe. Prezentuje nastrój obojętny, wypowiada treści rezygnacyjne. Ma niski intelekt, jest wycofany społecznie, bez wglądu chorobowego, relacjonuje bóle i zawroty głowy, drażliwość i brak kontroli nad emocjami, znikomą aktywność. Biegła wspomniała, że badała już M. G. i wówczas opowiedziała się za całkowitą niezdolnością do pracy na okres do 31 marca 2021r. Mając to na uwadze stwierdziła, że obecne badanie psychiatryczne wskazuje na pogorszenie stanu psychicznego badanego, zwłaszcza w zakresie aktywności, zainteresowań i funkcjonowania poznawczego, zaś na podobnym poziomie utrzymują się zaburzenia emocji i zachowania, niezaradność, brak wglądu i wycofanie społeczne. Biegła oceniła, że M. G. się jest nadal całkowicie niezdolny do pracy po 31 marca 2021r. na okres do 28 lutego 2026r. oraz jest niezdolny do samodzielnej egzystencji od daty złożenia wniosku do organu rentowego, tj. od 22 października 2019r., do 28 lutego 2026r. (opinia biegłej sądowej M. P. – k. 470-474 a.s).

Postanowieniem z 25 kwietnia 2024r. sąd dopuścił dowód z uzupełniającej opinii biegłej sądowej psychiatry M. P. celem przedstawienia uzasadnienia stanowiska wskazującego na występującą u M. G. niezdolność do samodzielnej egzystencji od daty złożenia wniosku do 28 lutego 2026r. (postanowienie z dnia 25 kwietnia 2024r. – k. 500 a.s.).

W opinii uzupełniającej z 31 maja 2024r. biegła sądowa M. P. podtrzymała stanowisko, że występująca u M. G. niezdolność do samodzielnej egzystencji trwa od daty złożenia wniosku w 2019r. do 28 lutego 2026 roku. Biegła uzasadniła taką ocenę, wskazując że M. G. przebył w dzieciństwie uraz głowy z wstrząśnieniem mózgu, a w życiu dorosłym zdiagnozowano wadę rozwojową OUN pod postacią wysoko ustawionego zbiornika wielkiego móżdżku z poszerzeniem komór. W stanie psychicznym opisywano zaburzenia emocjonalne z drażliwością, zaburzenia zachowania z agresją, zaburzenia nastroju z myślami samobójczymi, lęk, a także wycofanie społeczne oraz brak krytycyzmu, apatię, bezczynność i nieporadność. Badaniem neuropsychologicznym stwierdzono nasilenie deficytów poznawczych, wykonawczych i afektu (dominacja objawów czołowych) w porównaniu z badaniem z 2019r. Przejawiają się one znacznymi trudnościami w życiu codziennym w zakresie: komunikacji i rozumienia otoczenia, dbania o swoje potrzeby, zdrowie i higienę przy jednoczesnym braku krytycyzmu wobec swojej nieporadności i podejmowaniu nieprzemyślanych decyzji. Biegła nadmieniła, że od 18 marca 2019r. M. G. jest zaliczony do znacznego stopnia niepełnosprawności, a w 2022r. został częściowo ubezwłasnowolniony. Wskazała, że nieporadność w zakresie codziennej aktywności stwierdzano u niego już w dokumentacji z leczenia w 2019r., również w 2019r. orzeczono niepełnosprawność w stopniu znacznym, co w ocenie biegłej uzasadnia przyjęcie niezdolności do samodzielnej egzystencji od daty złożenia wniosku w 2019r. na okres 2 lat od daty badania (opinia uzupełniająca biegłej sądowej M. P. – k. 507 a.s).

Sąd Okręgowy ustalił powyższy stan faktyczny w oparciu o zebrane w sprawie dokumenty, w tym dokumentację medyczną M. G. konieczną w procesie opiniowania przez biegłego sądowego oraz dokumenty obrazujące przebieg postępowania przed organem rentowym. Zostały one ocenione jako wiarygodne, ponieważ ich treść oraz forma nie budziła zastrzeżeń.

Ustalając stan faktyczny Sąd oparł się również na opiniach głównej i uzupełniającej wydanych przez biegłą sądową psychiatrę M. P.. Wskazane opinie zostały sporządzone w sposób rzetelny i fachowy, z uwzględnieniem dostępnej w sprawie dokumentacji medycznej ubezpieczonego, a opinia główna także po przeprowadzeniu badania. Ponadto prezentowane przez biegłą wnioski, dotyczące istnienia u ubezpieczonego całkowitej niezdolności do pracy i niezdolności do samodzielnej egzystencji oraz czasu ich powstania i trwania, mają charakter stanowczy i jednoznaczny, a poza tym zostały wyczerpująco uzasadnione oraz są spójne.

Organ rentowy zgłosił zastrzeżenia do opinii biegłej psychiatry M. P. i kwestionował zasadność przyjęcia, że M. G. jest niezdolny do samodzielnej egzystencji. Poza tym za nadużycie uznał przyjęcie, że niezdolność ta istniała już w dacie złożenia wniosku do organu rentowego, zaś w zakresie niezdolności do pracy ubezpieczonego wskazywał, że ewentualne jej ustalenie może nastąpić dopiero po dacie wydania orzeczenia przez Komisję Lekarską ZUS, tj. po 21 maja 2019r. (pismo organu rentowego z 22 lipca 2024r. - k. 496-497 a.s).

Sąd wobec zgłaszanych przez organ rentowy wątpliwości dopuścił dowód z opinii uzupełniającej biegłej M. P.. Mimo tego stanowisko Zakładu nie uległo zmianie. Nadal Zakład kwestionował datą powstania u M. G. niezdolności do samodzielnej egzystencji i wnioskował o dopuszczenie dowodu z opinii innego psychiatry. Jedynym argumentem, jaki przedstawił organ rentowy, uzasadniając ten wniosek, była ocena, że niemożliwe jest, by lekarz orzecznik ZUS – neurolog, podczas badania M. G. przeprowadzonego 11 kwietnia 2019r., a następnie Komisja Lekarska ZUS z neurologiem w składzie, nie zauważyli u M. G. złego stanu psychicznego lub niezdolności do samodzielnej egzystencji (pismo organu rentowego z 21 kwietnia 2024r. – k. 526-527 a.s.). Organ rentowy jednocześnie nie przedstawił żadnych argumentów i merytorycznych zarzutów co do opinii uzupełniającej, które mogłyby podważyć ustalenia biegłej sądowej. W tym stanie rzeczy Sąd ocenił wniosek organu rentowego o dopuszczenie dowodu z opinii innego biegłego za zmierzający jedynie do przedłużenia postępowania i pominął go na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 5 k.p.c. Argumentacja organu rentowego wskazuje, że organ wyklucza możliwość pomyłki lekarza orzecznika ZUS i Komisji Lekarskiej ZUS. Tego rodzaju polemika Zakładu z opinią biegłej, wydaną na podstawie badania ubezpieczonego i mającej oparcie w faktach płynących z dokumentacji medycznej, jest dla Sądu nieprzekonująca. Sąd rozpoznając sprawę - wobec zakwestionowania przez ubezpieczonego decyzji ZUS, a tym samym orzeczeń organów orzeczniczych ZUS, jakie legły u podstaw wydania decyzji - nie może się opierać na tych orzeczeniach przy wydawaniu rozstrzygnięcia. Przeciwstawia się temu obowiązująca w postępowaniu sądowym zasada bezpośredniości przeprowadzania dowodów. Oznacza ona, że po pierwsze sąd musi w takiej sprawie jak rozpatrywana przeprowadzić dowód z opinii biegłych sądowych, a po drugie, w procesie sądowym orzeczenie lekarskie ZUS nie może podważyć wiarygodności opinii, którą sporządził biegły sądowy. To opinia biegłego sądowego, a nie orzeczenie Komisji Lekarskiej ZUS, jest dla Sądu podstawą do stwierdzenia bądź nie niezdolności do pracy czy niezdolności do samodzielnej egzystencji. Wspomniana opinia biegłego potwierdziła natomiast, że już w dacie orzekania przez lekarza orzecznika ZUS i Komisję Lekarską ZUS istniały podstawy do orzeczenia niezdolności do samodzielnej egzystencji, zważywszy na dane wynikające z dokumentacji medycznej. Sam więc tylko argument odwołujący się do tego, jak prawidłowo i nieomylnie – zdaniem organu rentowego – orzekały organy orzecznicze ZUS, nie jest wystarczający, aby skutecznie zakwestionować opinię i przeprowadzić dowód z opinii kolejnego biegłego sądowego tej samej specjalności.

Jeśli chodzi zaś o całkowitą niezdolność do pracy M. G., to Sąd przyjął, że zarzut organu rentowego opierający się na tym tylko, że w dacie wydania orzeczenia przez Komisję Lekarską ZUS nie było podstaw do oceny o istnieniu całkowitej niezdolności do pracy, jest w aktualnym stanie sprawy zupełnie nietrafiony. Przypomnieć należy, że w sprawie odwołania od decyzji z 22 maja 2019r. zapadł wyrok częściowy, przyznający ubezpieczonemu rentę socjalną na okres od 1 marca 2019r. do 31 marca 2021r. W części, zawierającej takie rozstrzygnięcie, stał się on prawomocny i organ rentowy wydał decyzję przyznającą świadczenie na wskazany okres. Wobec tego obecnie nie podstaw, aby kwestionować opinię biegłej, wydaną po ponownym rozpoznaniu sprawy i dotyczącą całkowitej niezdolności do pracy po 31 marca 2021r., odwołując się argumentu, który nie jest aktualny. Kwestia istnienia u M. G. całkowitej niezdolności do pracy w dacie orzekania przez Komisję Lekarską ZUS została już prawomocnie przesądzona. W toczącym się postępowaniu, w związku z uchyleniem w części wyroku z 9 lipca 2021r., Sąd badał już tylko to, czy M. G. nadal, tj. po 31 marca 2021r., jest całkowicie niezdolny do pracy. Biegła sądowa ocenę potwierdzającą taki stan uzasadniła szeroko, odwołując się do pogorszenia stanu zdrowia ubezpieczonego w niektórych aspektach, w innych zaś wskazała na brak zmiany tego stanu, który istniał poprzednio, co uzasadniało przejęcie istnienia w dalszym ciągu całkowitej niezdolności do pracy. Organ rentowy z takimi wnioskami biegłej sądowej w ogóle nie podjął polemiki, koncentrując się na tym tylko, co zostało wskazane, dlatego Sąd ocenił, iż nie ma podstaw do tego, by kwestionować w ww. zakresie opinię M. P. oraz by przeprowadzić dowód z kolejnej opinii biegłego sądowego psychiatry.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Regulacje prawne dotyczące świadczenia uzupełniającego zostały zamieszczone w ustawie z 31 lipca 2019r. o świadczeniu uzupełniającym dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji (tekst jedn. Dz. U. z 2024r., poz. 256). Art. 2 ust. 1 ww. ustawy wskazuje, że świadczenie to przysługuje osobom, które ukończyły 18 lat i których niezdolność do samodzielnej egzystencji została stwierdzona orzeczeniem o całkowitej niezdolności do pracy i niezdolności do samodzielnej egzystencji albo orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji, albo orzeczeniem o całkowitej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym i niezdolności do samodzielnej egzystencji, albo orzeczeniem o całkowitej niezdolności do służby i niezdolności do samodzielnej egzystencji. W myśl art. 7 ust. 1 pkt 1 ustawy o świadczeniu uzupełniającym, w sprawach nieuregulowanych w niniejszej ustawie, dotyczących postępowania w sprawie świadczenia uzupełniającego, wypłaty tego świadczenia oraz wydawania orzeczeń, o których mowa w art. 2 ust. 1, stosuje się odpowiednio m.in. przepisy ustawy z 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, z wyjątkiem art. 136 tej ustawy.

Pojęcie niezdolności do samodzielnej egzystencji definiuje art. 13 ust. 5 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Wynika z niego, że niezdolność do samodzielnej egzystencji to spowodowana naruszeniem sprawności organizmu konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy drugiej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych. Z kolei, zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem pojęcie to ma szeroki zakres przedmiotowy, obejmuje bowiem opiekę oznaczającą pielęgnację, a więc zapewnienie ubezpieczonemu możliwości poruszania się, odżywiania, zaspokajania potrzeb fizjologicznych, utrzymywania higieny osobistej, a także pomoc w załatwianiu elementarnych spraw życia codziennego, takich jak robienie zakupów, uiszczanie opłat czy składanie wizyt u lekarza. Niezdolność do samodzielnej egzystencji ma więc wymiar podwójny, dotyczący zarówno podstawowych czynności własnej osoby, jak i czynności życia codziennego. Orzeczenie niezdolności do samodzielnej egzystencji wymaga niemożności samodzielnego wykonywania tych czynności łącznie na obu wskazanych płaszczyznach. W ramach zakresu pojęcia „niezdolności do samodzielnej egzystencji” należy odróżnić opiekę oznaczającą pielęgnację od pomocy w załatwianiu elementarnych spraw życia codziennego, takich jak robienie zakupów, uiszczanie opłat czy składanie wizyt u lekarza (wyrok Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z 6 marca 2013r., III AUa 1235/12). Pojęcie niezdolności do samodzielnej egzystencji obejmuje z jednej strony opiekę, oznaczającą pielęgnację, czyli zapewnienie ubezpieczonemu możliwości poruszania się, odżywiania, zaspokojenia potrzeb fizjologicznych, czy utrzymania higieny osobistej, a z drugiej strony dotyczy też pomocy w załatwianiu elementarnych spraw życia codziennego, takich jak: robienie zakupów, uiszczanie opłat, składanie wizyt u lekarza, czy załatwianie spraw urzędowych. Dopiero te dwa aspekty ujmowane łącznie wyczerpują zakres znaczeniowy ustawowego pojęcia „niezdolności do samodzielnej egzystencji”. Pojęcie to w zaprezentowanym rozumieniu jest w orzecznictwie utrwalone (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 27 kwietnia 2000r., III AUa 190/00 – Prawo Pracy 2001/3/45; wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 21 lutego 2002r., III AUa 1331/01, OSA 2003/7/28; wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 6 marca 2003r., I AUa 651/02, Prawo Pracy 2004/7-8/65; wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 20 czerwca 1995r., AUr 531/95, OSA 1995/7-8/56). Istotne jest przy tym, iż sam fakt, że osoba doznaje pewnych utrudnień w realizacji potrzeb życia codziennego nie może przesądzać o uznaniu jej za niezdolną do samodzielnej egzystencji (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 3 września 2015r., III AUa 910/14).

Jeśli chodzi zaś o drugie z wnioskowanych przez ubezpieczonego świadczeń, czyli rentę socjalną, to warunki jego przyznania określa ustawa z dnia 27 czerwca 2003r. o rencie socjalnej (tekst. jedn. Dz. U. z 2023r., poz. 2194). Zgodnie z art. 4 ust. 1 tej ustawy, renta socjalna przysługuje osobie pełnoletniej całkowicie niezdolnej do pracy z powodu naruszenia sprawności organizmu, które powstało:

1. przed ukończeniem 18 roku życia,

2. w trakcie nauki w szkole lub szkole wyższej – przed ukończeniem 25 roku życia,

3. w trakcie studiów doktoranckich lub aspirantury naukowej.

Osobie, która spełnia warunki określone w ust. 1 przysługuje renta socjalna stała, jeżeli całkowita niezdolność do pracy ma charakter trwały lub renta socjalna okresowa, jeżeli niezdolność do pracy ma charakter okresowy. Z kolei z dyspozycji art. 15 ustawy o rencie socjalnej wynika, że ustawodawca w ramach oceny, czy spełnione zostały przesłanki do przyznania opisanego powyżej świadczenia, nakazał odpowiednio stosować art. 12 – 14 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, które zawierają legalne definicje całkowitej i częściowej niezdolności do pracy. Przepis art. 12 ust. 1 ustawy emerytalnej wskazuje, że za całkowicie niezdolną do pracy należy uznać osobę, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu. Z kolei przepis art. 12 ust. 3 ustawy za częściowo niezdolną do pracy uznaje osobę, która w znacznym stopniu utraciła zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji.

Ocena co do spełnienia przez ubezpieczonego warunków do przyznania prawa do świadczeń, o które wnioskował, jako że wymaga wiadomości specjalnych, musi znaleźć oparcie w dowodzie z opinii biegłych posiadających wiedzę medyczną adekwatną do rodzaju schorzeń wnioskodawcy (por. np. wyroki Sądu Najwyższego: z 12 kwietnia 2000r., II UKN 498/99, OSNAPiUS 2001 nr 19, poz. 597; z 7 lipca 2005r., II UK 277/04, OSNP 2006 nr 56, poz. 97; z 14 marca 2007r., III UK 130/06, OSNP 2008 nr 7-8, poz. 113; z 12 stycznia 2010r., I UK 204/09, LEX nr 577813 oraz powołane w nich orzecznictwo). Z tego względu Sąd w przedmiotowej sprawie dopuścił dowód z opinii biegłego psychiatry celem ustalenia, czy M. G. jest niezdolny do samodzielnej egzystencji oraz czy jest całkowicie niezdolny do pracy po 31 marca 2021r.

Ocena opinii została już zaprezentowana w części obejmującej ocenę dowodów, jednakże w tym miejscu, odwołując się do niej, należy jeszcze raz wskazać, że obie opinie M. P. – główna i uzupełniająca - są rzetelne, spójne, korespondują ze sobą oraz są jasno i przekonująco uzasadnione. Z tego względu Sąd na ich podstawie przyjął, że niezdolność do samodzielnej egzystencji M. G. istnieje od 22 października 2019r. okresowo do 26 lutego 2026r., a jak chodzi o niezdolność do pracy, to jest ona całkowita i istnieje nadal po 31 marca 2021r. – okresowo do 26 lutego 2026r.

Sąd nie podzielił zastrzeżeń organu rentowego i przyjął, opierając się na opiniach biegłej sądowej, że stan zdrowia ubezpieczonego już w dacie badania go przez Komisję Lekarską ZUS w 2019r. był podstawą orzeczenia całkowitej niezdolności do pracy, a nadto także już w 2019r. (w dacie złożenia wniosku w dniu 22 października 2019r.) przemawiał za uznaniem go za niezdolnego do samodzielnej egzystencji. Mając na uwadze opinie biegłej, która scharakteryzowała schorzenia ubezpieczonego, zarówno te wrodzone, jak i zdiagnozowane u niego w wieku dorosłym oraz bacząc na stan zdrowia psychicznego M. G., który uzasadniał pobyt w 2019r. w Instytucie (...) w W. (od 18 września 2019r. do 11 października 2019r.) i był podstawą dalszego psychiatrycznego leczenia ambulatoryjnego – nie można było przyjąć, że w dacie złożenia wniosku ubezpieczony był zdolny do samodzielnej egzystencji. Jego stan psychiczny i wiążąca się z tym konieczność stałego nadzoru i opieki osób trzecich temu przeczy. Stan ten nie uległ poprawie, a nawet uległ pogorszeniu w niektórych aspektach, co przemawiało za przyjęciem, że niezdolność do samodzielnej egzystencji powinna być orzeczona od 22 października 2019r. do 28 lutego 2026r. Natomiast zważywszy na okoliczność, że obecny stan zdrowia psychicznego ubezpieczonego w porównaniu do daty poprzedniego badania przez M. P. uległ częściowemu pogorszeniu, w części zaś nie zmienił się, należało przyjąć, że okoliczności, które były podstawą przyznania renty socjalnej do 31 marca 2021r. trwały nadal po tej dacie i stały się podstawą przyjęcia, że ubezpieczony wciąż, do 28 lutego 2026r., jest całkowicie niezdolny do pracy.

Odnosząc się do wniosku kuratora ubezpieczonego o przyznanie prawa do świadczeń na stałe, wskazać należy, że Sąd nie miał podstaw do orzeczenia zgodnie z takim wnioskiem. Jak już wcześniej zostało wskazane, w sprawach tego typu, jak rozpatrywana, do dokonywania ustaleń w zakresie oceny stopnia zaawansowania chorób oraz ich wpływu na stan czynnościowy organizmu, w tym w zakresie określenia czasu trwania niezdolności do pracy oraz niezdolności do samodzielnej egzystencji, uprawnione są osoby posiadające fachową wiedzę medyczną, a zatem okoliczności tych można dowodzić tylko przez dowód
z opinii biegłych sądowych, zgodnie z treścią art. 278 k.p.c. Opinie biegłych podlegają ocenie sądu rozpoznającego sprawę, zgodnie z zasadą swobodnej oceny dowodów. Sąd ma zatem prawo ocenić, czy zebrane w toku sprawy opinie biegłych wystarczająco wyjaśniają wymagające wiadomości specjalnych kwestie istotne przy rozstrzyganiu sprawy, czy też konieczne jest zasięgnięcie opinii innych biegłych. (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 maja 2021r., I USK 60/21 , niepublikowane). Sąd ma obowiązek oceniać wartość dowodu
z opinii biegłego badając czy opinia zawiera luki, jest nieprzekonująca, niekompletna, pomija lub wadliwie przedstawia istotne okoliczności, jest niejasna, nienależycie uzasadniona czy nieweryfikowalna (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 sierpnia 2013r., I CSK 20/13, niepublikowane). Z drugiej zaś strony, właśnie z uwagi na doznającą oczywistych ograniczeń samodzielność sądu w zakresie dokonywania ustaleń wymagających wiadomości specjalnych, sąd po dokonaniu oceny, że dana opinia biegłego wyjaśnia istotne przy rozstrzyganiu sprawy kwestie wymagające wiadomości specjalnych w sposób rzetelny, jasny i logiczny – jest związany jej treścią. W takiej sytuacji nie może czynić ustaleń sprzecznych z opiniami, jeśli uznał, że są one prawidłowe i jeżeli odmienne ustalenia nie miały oparcia w pozostałym materiale dowodowym (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 30 czerwca 2016r., III AUa 284/16; wyrok Sądu Najwyższego z 24 lutego 2010r., II UK 191/09, wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 14 czerwca 2017r., III AUa 1143/16).

W przedmiotowej sprawie oznacza to, że Sąd nie mógł – wbrew opiniom biegłej M. P., których strona odwołująca się nie kwestionowała – oprzeć na własnym przekonaniu ustaleń o trwałości całkowitej niezdolności do pracy i niezdolności do samodzielnej egzystencji. Jeżeli opinie biegłej nie dają ku temu podstaw, to nie ma takiej możliwości.

W toku postepowania kurator ubezpieczonego powołał się na okoliczność, że ubezpieczony posiada wydane na stałe orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności, jednak niepełnosprawność nie jest odpowiednikiem niezdolności do pracy rozumianej jako utrata zdolności do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i brak rokowań co do odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu (art. 12 ust. 1 ustawy z 1998r. o emeryturach i rentach z FUS), gdyż zdefiniowana została jako spowodowana naruszeniem sprawności organizmu niezdolność do wypełniania ról społecznych. Skutkiem niezdolności do wypełniania ról społecznych może być, ale nie musi, niezdolność do pracy. Niepełnosprawność, jako niemożność wypełniania ról społecznych, może bowiem również powodować obniżenie zdolności do wykonywania pracy, ograniczenia w pełnieniu ról społecznych, dające się kompensować przy pomocy wyposażenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze lub środki techniczne (art. 4 ust. 3), zdolność do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej lub konieczność korzystania z czasowej lub częściowej pomocy innych osób, w celu pełnienia ról społecznych (art. 4 ust. 2), bądź zdolność do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej i konieczność, w celu pełnienia ról społecznych, stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych osób w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji (art. 4 ust. 1). Z tych wszystkich względów pojęcie niepełnosprawności jest szersze od pojęcia niezdolności do pracy, co oznacza, że każda osoba niezdolna do pracy w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach jest osobą niepełnosprawną, ale nie każda osoba niepełnosprawna jest osobą niezdolną do pracy. Takie też stanowisko prezentowane jest w orzecznictwie Sądu Najwyższego, który wielokrotnie podkreślał, że mimo podobieństwa definicji, stwierdzenie stopnia niepełnosprawności nie jest tożsame ze stwierdzeniem niezdolności do pracy. Dotyczy to też niezdolności do samodzielnej egzystencji ( wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 17 lutego 2009r., I UK 203/09; z dnia 11 marca 2008r., I UK 286/07 oraz z dnia 4 marca 2008r., sygn. akt II UK 130/07; z dnia 20 sierpnia 2003r., II UK 386/03, OSNP 2004 nr 12, poz. 213; z dnia 28 stycznia 2004r., II UK 222/03, OSNP 2004 nr 19, poz. 340 oraz postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 2005r., II UK 77/05, OSNP 2006 nr 23-24, poz. 372).

Konkludując, sąd mając na względzie zebrany w sprawie materiał dowodowy, przyjęte na jego podstawie ustalenia i całokształt zaprezentowanych wyżej rozważań, uznał, że organ rentowy nieprawidłowo ocenił stan zdrowia odwołującego się, a w konsekwencji niesłusznie odmówił mu prawa do wnioskowanych świadczeń. W związku z powyższym zaskarżone decyzje organu rentowego podlegały zmianie na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. Decyzja z dnia 22 maja 2019 roku, znak: (...), została zmieniona w ten sposób, że przyznano M. G. rentę socjalną od 1 kwietnia 2021r. do 28 lutego 2026r. Natomiast decyzja z 19 marca 2020 roku, znak: (...), została zmieniona poprzez przyznanie M. G. świadczenia uzupełniającego dla osoby niezdolnej do samodzielnej egzystencji od 22 października 2019r., czyli od daty wskazanej w opinii biegłej sądowej, do 28 lutego 2026r.

Mając na uwadze to, że z opinii biegłej sądowej wynika, brak podstaw, aby stwierdzone u M. G. niezdolności orzec trwale, Sąd przyjął, że uzasadnione jest, by świadczenia, o jakie wnosił ubezpieczony zostały przyznane mu okresowo, nie zaś na stałe, jak się tego domagał. Zatem, w tym zakresie oba odwołania podlegały oddaleniu na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c.

Zgłoszony przez ubezpieczonego wniosek o odsetki, Sąd na podstawie art. 477 ^{( 10 )}§ 2 k.p.c. przekazał do rozpoznania organowi rentowemu. W myśl przepisu art. 477 ^{( 10)} § 2 k.p.c., jeżeli ubezpieczony zgłosił nowe żądanie, dotychczas nie rozpoznane przez organ rentowy, sąd przyjmuje to żądanie do protokołu i przekazuje go do rozpoznania organowi rentowemu. Przepis ten akcentuje wyłącznie kontrolną funkcję postępowania sądowego w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych i zasadę, że jego przedmiotem może być tylko żądanie (stan faktyczny i wniosek), które zostało już wcześniej merytorycznie rozpoznane rzez organ rentowy. W postępowaniu sądowym w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych niedopuszczalne jest więc merytoryczne rozpoznanie żądań, które wykraczają poza podstawę faktyczną decyzji zaskarżonej odwołaniem. Dotyczy to również odsetek (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 stycznia 1980r., III URN 52/79 i z dnia 29 września 2000r., II UKN 759/99; wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 22 maja 2013r., III AUa 346/13, Lex nr 1315695).

W rozpatrywanej sprawie w decyzjach, które są przedmiotem zaskarżenia, organ rentowy ani pozytywnie, ani negatywnie nie rozstrzygnął o odsetkach, a zatem Sąd nie miał możliwości dokonania kontroli w tym zakresie. Taka kontrola może być przeprowadzona w stosunku do tego, co było przedmiotem zaskarżonej decyzji. Skoro w przedmiotowej sprawie odsetki nie zostały objęte zakresem rozstrzygnięcia Zakładu, wniosek ubezpieczonego o odsetki od renty socjalnej i od świadczenia uzupełniającego dla osoby niezdolnej do samodzielnej egzystencji należało przekazać Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W..