Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 12 maja 2005 r.
I PK 246/04
1. Sędzia w stanie spoczynku nie sprawuje urzędu sędziego, a więc nie
dotyczy go art. 180 ust. 2 Konstytucji RP.
2. Sąd Dyscyplinarny i Wyższy Sąd Dyscyplinarny powołane na mocy art.
83 § 1 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych
(jednolity tekst: Dz.U. z 1994 r. Nr 7, poz. 25 ze zm.) nie były sądami sprawują-
cymi wymiar sprawiedliwości (art. 175 ust. 1 i art 45 ust. 1). Orzeczenie tych
sądów o pozbawieniu prawa do stanu spoczynku wraz z prawem do uposaże-
nia podlega ocenie sądu powszechnego co do zasadności i współmierności
wymierzonej kary dyscyplinarnej.
3. W sprawie o zapłatę uposażenia w stanie spoczynku legitymowany
jest sąd, w którym sędzia otrzymywał wynagrodzenie, a nie Skarb Państwa.
Przewodniczący SSN Józef Iwulski (sprawozdawca), Sędziowie SN: Beata
Gudowska, Barbara Wagner.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 12 maja 2005 r. sprawy z
powództwa Wacława K. przeciwko Skarbowi Państwa - Sądowi Okręgowemu w S. o
zapłatę uposażenia, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego w Bia-
łymstoku z dnia 20 lipca 2004 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok oraz wyrok Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Suwałkach z dnia 16 kwietnia 2004 r. [...] i przekazał
sprawę temu Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania.
U z a s a d n i e n i e
Powód Wacław K. domagał się zasądzenia od Sądu Okręgowego w S. kwot
po 3.630 zł miesięcznie, poczynając od września 2001 r., tytułem uposażenia sę-
dziego w stanie spoczynku.
2
Sąd Okręgowy w Suwałkach wyrokiem z dnia 16 kwietnia 2004 r. [...] oddalił
powództwo. Sąd ustalił, że powód do 30 kwietnia 1991 r. był sędzią Sądu Wojewódz-
kiego w S. Od 1 maja 1991 r. przeszedł na emeryturę i 20 września 1991 r. został
wpisany na listę adwokatów, a od 4 września 1992 r. wykonywał ten zawód w K.
Minister Sprawiedliwości w dniu 25 lutego 1993 r. zgodził się na prowadzenie przez
niego indywidualnej kancelarii. W okresie od 1 października 1992 r. do 31 grudnia
1997 r. świadczenie emerytalne powoda było zawieszone. Od 1 stycznia 1998 r. po-
wód przeszedł w stan spoczynku. Decyzją z dnia 27 stycznia 1999 r. Prezes Sądu
Okręgowego w S. odmówił powodowi zgody na dalsze wykonywanie zawodu adwo-
kata. Pomimo braku zgody, powód nadal pracował w tym charakterze. Sąd Dyscypli-
narny w W. wyrokiem z dnia 26 kwietnia 2001 r. uznał go winnym tego, że od 1 stycz-
nia 1998 r., będąc sędzią w stanie spoczynku, bez uprzedniej zgody prezesa
właściwego sądu, wykonywał zawód adwokata, pobierając jednocześnie uposażenie
i za to wymierzył mu karę dyscyplinarną pozbawienia prawa do stanu spoczynku
wraz z prawem do uposażenia. Wyższy Sąd Dyscyplinarny w dniu 11 września 2001
r. utrzymał w mocy ten wyrok.
Sąd Okręgowy stwierdził, że zgodnie z art. 100 § 2 ustawy z dnia 27 lipca
2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. Nr 98, poz. 1070 ze zm.), sę-
dziemu przeniesionemu w stan spoczynku przysługuje uposażenie w wysokości 75%
wynagrodzenia zasadniczego i dodatku za wysługę lat pobieranych na ostatnio zaj-
mowanym stanowisku. Prawo do uposażenia jest nierozerwalnie związane z pozo-
stawaniem sędziego w stanie spoczynku. Może on zostać jednak pozbawiony tego
stanu i uposażenia na mocy orzeczenia sądu dyscyplinarnego. Tego rodzaju sądow-
nictwo dyscyplinarne istnieje od dawna w polskim systemie prawnym. Podlegają mu
przedstawiciele korporacji zawodowych - sędziowie, adwokaci, lekarze. Sąd Okrę-
gowy uznał, że nie był uprawniony do podważenia wyroku Sądu Dyscyplinarnego, a
pozbawienie powoda prawa do uposażenia musiało powodować oddalenie powódz-
twa.
Wyrokiem z dnia 20 lipca 2004 r. [...] Sąd Apelacyjny w Białymstoku oddalił
apelację powoda. Powód został pozbawiony prawa do uposażenia na mocy wyroku
Sądu Dyscyplinarnego z dnia 26 kwietnia 2001 r., który się uprawomocnił w dniu 11
września 2001 r. Prawo do uposażenia nie jest odpowiednikiem prawa do emerytury,
lecz swego rodzaju przywilejem. Pogląd powoda, że Sąd Dyscyplinarny został zlikwi-
dowany z dniem 30 września 2001 r. jest błędny, gdyż zgodnie z art. 204 Prawa o
3
u.s.p. Sąd Dyscyplinarny i Wyższy Sąd Dyscyplinarny działały także po dniu 1 paź-
dziernika 2001 r. do zakończenia postępowań w sprawach wszczętych do dnia wej-
ścia w życie ustawy w pierwszej instancji oraz w sprawach, w których zostały wnie-
sione środki odwoławcze. Postępowanie w sprawie powoda musiało więc zakończyć
się przed Wyższym Sądem Dyscyplinarnym, bez względu na datę, w której zostało
wydane orzeczenie w drugiej instancji. Zastosowane przez ustawodawcę rozwiąza-
nie przeczy poglądowi powoda o niekonstytucyjności sądów dyscyplinarnych. Za
przewinienia służbowe, w tym za oczywistą i rażącą obrazę przepisów prawa i uchy-
bienia godności urzędu (przewinienie dyscyplinarne), sędzia odpowiada dyscyplinar-
nie. Wymierzenie powodowi przez odpowiedni sąd kary pozbawienia prawa do upo-
sażenia czyni jego powództwo pozbawionym podstaw.
Wyrok ten kasacją zaskarżył powód, który zarzucił naruszenie: 1) art. 175
Konstytucji RP, według którego wymiar sprawiedliwości w Polsce sprawują Sąd Naj-
wyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne oraz sądy wojskowe, a sąd wyjąt-
kowy, taki jak Sąd Dyscyplinarny może być ustanowiony tylko na czas wojny, a więc
dalsze funkcjonowanie Sądu Dyscyplinarnego było zakazane (art. 8 Konstytucji); 2)
pominięcie, że skoro funkcjonowanie byłego Sądu Dyscyplinarnego po przyjęciu
Konstytucji było zakazane, to jego wyroki z mocy prawa nie mogą być uznane za
ważne. W uzasadnieniu kasacji powód wywiódł w szczególności, że Sąd Dyscypli-
narny nie mógł pozbawić go prawa do stanu spoczynku wraz z uposażeniem „emery-
talnym", ponieważ jego działanie było zakazane przez art. 175 ust. 2 Konstytucji.
Jako okoliczność uzasadniającą rozpoznanie kasacji powód wskazał potrzebę wy-
kładni art. 45 ust. 1 i art. 180 ust. 2 Konstytucji, gdyż jego zdaniem, Sąd Dyscypli-
narny nie jest sądem w rozumieniu art. 175 ust. 2 Konstytucji, a więc nie jest też
sądem właściwym w rozumieniu art. 45 ust. 1 Konstytucji ani sądem, który może
orzec złożenie sędziego z urzędu zgodnie z art. 180 ust. 2 Konstytucji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W sprawie podnoszone były wątpliwości co do zgodności z Konstytucją prze-
pisów dotyczących funkcjonowania sędziowskich sądów dyscyplinarnych orzekają-
cych na mocy ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. - Prawo o ustroju sądów powszech-
nych (jednolity tekst: Dz.U. z 1994 r. Nr 7, poz. 25 ze zm.). Sąd Okręgowy postano-
wieniem z dnia 16 grudnia 2002 r. wystąpił do Trybunału Konstytucyjnego z pytaniem
4
prawnym, czy przepisy art. 783
§ 2, 3, 4 oraz art. 83 § 1 ustawy z dnia 20 czerwca
1985 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych, uchylonej ustawą z dnia 27 lipca
2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych, są zgodne z art. 45 ust. 1, art. 175
ust. 1 i art. 180 Konstytucji. Jednakże, Trybunał Konstytucyjny postanowieniem z
dnia 24 lutego 2004 r., P 5/03 (OTK-A 2004 nr 2, poz. 13) na podstawie art. 39 ust. 1
pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U. Nr 102,
poz. 643 ze zm.) umorzył postępowanie z powodu niedopuszczalności wydania wy-
roku. W uzasadnieniu tego postanowienia Trybunał Konstytucyjny stwierdził w szcze-
gólności, że zakwestionowane przepisy przewidują, iż za uchybienie godności
urzędu sędziego, po przejściu w stan spoczynku oraz godności urzędu w okresie peł-
nienia służby, sędzia w stanie spoczynku odpowiada dyscyplinarnie (art. 783
§ 2
Prawa o u.s.p. z 1985 r.). Do odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów w stanie spo-
czynku stosuje się odpowiednio przepisy o odpowiedzialności dyscyplinarnej sę-
dziów, z tym że zamiast kar przewidzianych dla sędziów sąd dyscyplinarny orzeka
kary: 1) upomnienia, 2) nagany, 3) zawieszenia waloryzacji uposażenia na okres od 1
roku do 3 lat, 4) pozbawienia prawa do stanu spoczynku wraz z prawem do uposaże-
nia. Na mocy art. 83 § 1 Prawa o u.s.p. z 1985 r., do orzekania w sprawach dyscypli-
narnych sędziów były powołane sądy dyscyplinarne: w pierwszej instancji - Sąd Dys-
cyplinarny, w drugiej - Wyższy Sąd Dyscyplinarny. Pytanie prawne dotyczy w istocie
przepisów, które znalazły zastosowanie w postępowaniu dyscyplinarnym prowadzo-
nym w 2001 r. przed Sądem Dyscyplinarnym i Wyższym Sądem Dyscyplinarnym w
W. Przesłanką przedstawienia Trybunałowi Konstytucyjnemu pytania prawnego jest
zależność pomiędzy odpowiedzią na pytanie prawne a rozstrzygnięciem sprawy
rozpatrywanej przez sąd. Zależność taką powinien wykazać sąd zadający pytanie
prawne. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, Sąd Okręgowy nie wykazał tej zależ-
ności, skupiając się na uzasadnieniu niezgodności zakwestionowanych przepisów z
powołanymi wzorcami konstytucyjnymi. Sąd Okręgowy nie wyjaśnił, jaki związek - z
prowadzonym postępowaniem o zapłatę uposażenia - ma ocena przepisów, na pod-
stawie których zapadło prawomocne orzeczenie o wymierzeniu kary dyscyplinarnej
pozbawienia prawa do stanu spoczynku wraz z prawem do uposażenia, a także nie
wykazał, że kwestionowane przepisy znajdą zastosowanie w prowadzonym postępo-
waniu sądowym. W ocenie Trybunału Konstytucyjnego, wątpliwość konstytucyjna
podniesiona w pytaniu prawnym Sądu Okręgowego dotyczy przepisów zastosowa-
nych w postępowaniu dyscyplinarnym, które zostało zakończone prawomocnym
5
orzeczeniem Wyższego Sądu Dyscyplinarnego w W. Tymczasem postępowanie
toczące się przed Sądem Okręgowym związane jest z wniesieniem pozwu o zapłatę
uposażenia należnego sędziom przeniesionym w stan spoczynku. Sąd Okręgowy,
oceniając zasadność roszczenia pozwu o zapłatę uposażenia, nie ma uprawnień do
zmiany czy unieważnienia prawomocnego orzeczenia Sądu Dyscyplinarnego wyda-
nego w sprawie powoda w 2001 r. Obwiniony w postępowaniu dyscyplinarnym mógł
wykorzystać dostępne środki odwoławcze i wykorzystał je. Natomiast uprawnione
organy nie skorzystały z prawa wniesienia rewizji nadzwyczajnej ani też nie występo-
wały o wznowienie postępowania. Zakwestionowanie przepisów zastosowanych w
postępowaniu dyscyplinarnym było uzasadnione ewentualnie w pytaniu prawnym
sądu dyscyplinarnego lub w skardze konstytucyjnej wniesionej w ustawowym termi-
nie do Trybunału Konstytucyjnego po zakończeniu postępowania dyscyplinarnego.
Nadto, zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, Sąd Okręgowy pominął, że art. 783
§ 2,
3 i 4 oraz art. 83 § 1 Prawa o u.s.p. z 1985 r. utraciły moc prawną wraz z uchyleniem
tej ustawy na podstawie art. 211 Prawa o u.s.p. z 2001 r. Przepis, który utracił moc
obowiązującą może podlegać ocenie Trybunału Konstytucyjnego, jeżeli znajduje za-
stosowanie do sytuacji z przeszłości, teraźniejszości lub przyszłości. Z treści przepi-
sów przejściowych zamieszczonych w Prawie o u.s.p. z 2001 r. wynika, że zakwe-
stionowane w pytaniu prawnym przepisy nie znajdują już zastosowania w postępo-
waniu dyscyplinarnym (ustawa weszła w życie 1 października 2001 r.), chyba że są
jeszcze sprawy, o których mowa w art. 204 § 3 i 4 nowej ustawy. Pytający Sąd nie
próbował wykazać, że takie postępowania toczą się nadal.
Wobec nieudzielenia przez Trybunał Konstytucyjny odpowiedzi na pytanie
prawne, Sądy orzekające powinny we własnym zakresie rozważyć podnoszone
przez powoda zarzuty, co do zgodności z Konstytucją orzeczenia wobec niego przez
sędziowskie sądy dyscyplinarne powołane na podstawie Prawa o u.s.p. z 1985 r.
kary dyscyplinarnej pozbawienia prawa do stanu spoczynku wraz z prawem do
uposażenia. Niezbędność rozstrzygnięcia tej kwestii dla rozpoznania powództwa o
zapłatę uposażenia w stanie spoczynku była dosyć oczywista. Jeżeli sądy dyscypli-
narne funkcjonujące na podstawie Prawa o u.s.p. z 1985 r., także w okresie przej-
ściowym po wejściu w życie Prawa o u.s.p. z 2001 r. (art. 204 § 2 tego Prawa; tak
było w przypadku sprawy powoda) były sądami sprawującymi wymiar sprawiedliwo-
ści (art. 175 ust. 1 Konstytucji) oraz sądami właściwymi do rozpatrzenia sprawy (art.
45 ust. 1 Konstytucji), a także były uprawnione do orzeczenia kary dyscyplinarnej
6
pozbawienia prawa do stanu spoczynku, to w postępowaniu cywilnym sądy byłyby
związane orzeczeniami tych sądów dyscyplinarnych (art. 365 § 1 k.p.c.), a nawet
można by rozważać związanie sądu w sprawie cywilnej prawomocnym wyrokiem
karnym na podstawie art. 11 k.p.c. Sądy obu instancji przyjęły takie związanie orze-
czeniami sądów dyscyplinarnych, choć nie wskazały żadnego przepisu, z którego
takie związanie wynika. Przede wszystkim nie rozważyły (Sąd Okręgowy) lub rozwa-
żyły bardzo powierzchownie (Sąd Apelacyjny), czy sędziowskie sądy dyscyplinarne
powołane na podstawie Prawa o u.s.p. z 1985 r. były sądami, których rozstrzygnięcia
są wiążące w postępowaniu cywilnym jako orzeczenia sądów funkcjonujących w zgo-
dzie z przepisami Konstytucji.
Według art. 180 ust. 2 Konstytucji, złożenie sędziego z urzędu (zawieszenie w
urzędowaniu, przeniesienie do innej siedziby lub na inne stanowisko wbrew jego
woli) może nastąpić jedynie na mocy orzeczenia sądu i tylko w przypadkach określo-
nych w ustawie. Przepis ten dotyczy złożenia sędziego z urzędu, a więc tylko sę-
dziego w stanie czynnym, a nie sędziego w stanie spoczynku. Sędzia w stanie spo-
czynku nie sprawuje bowiem urzędu sędziego. Urząd sędziego sprawuje tylko sędzia
w stanie czynnym, o czym świadczą liczne przepisy Prawa o u.s.p. Można w tym za-
kresie wskazać przykładowo art. 67 § 1 (prowadzenie wykazu służbowego dla sę-
dziego sprawującego urząd w danym okręgu sądowym), art. 85 § 1 (obowiązek za-
chowania w tajemnicy okoliczności sprawy, o których sędzia powziął wiadomość ze
względu na swój urząd, poza jawną rozprawą sądową), art. 98 § 3 i 4 (możliwość
powrotu na urząd po jego zrzeczeniu się). Zgodnie z art. 68 § 2 Prawa o u.s.p., pra-
womocne orzeczenie sądu dyscyplinarnego o złożeniu sędziego z urzędu oraz pra-
womocne orzeczenie sądu skazujące na środek karny pozbawienia praw publicznych
lub zakazu zajmowania stanowiska sędziego, pociąga za sobą, z mocy prawa, utratę
urzędu i stanowiska sędziego; stosunek służbowy sędziego wygasa z chwilą uprawo-
mocnienia się orzeczenia. Przepis ten dotyczy tylko sędziów w stanie czynnym, gdyż
w stosunku do sędziego w stanie spoczynku można orzec tylko karę dyscyplinarną
pozbawienia prawa do stanu spoczynku wraz z prawem do uposażenia (art. 104 § 3
pkt 4 Prawa o u.s.p.). Charakterystyczne jest przy tym sformułowanie art. 104 § 2
Prawa o u.s.p., według którego za uchybienie godności sędziego po przejściu w stan
spoczynku oraz uchybienie godności urzędu sędziego w okresie pełnienia służby
sędzia w stanie spoczynku odpowiada dyscyplinarnie. Z przepisu tego wyraźnie wy-
nika więc, że po przejściu w stan spoczynku odpowiedzialność dyscyplinarna dotyczy
7
uchybienia godności sędziego, a uchybienie godności urzędu sędziego może mieć
miejsce tylko w okresie pełnienia służby (czynnej). Oznacza to, że sędzia w stanie
spoczynku nie sprawuje urzędu sędziego, nie dotyczy go więc art. 180 ust. 2 Konsty-
tucji w zakresie możliwości złożenia z urzędu, a pozbawienie prawa do stanu spo-
czynku nie jest równoznaczne ze złożeniem z urzędu, o jakim stanowi ten przepis.
Orzeczenie wobec powoda kary dyscyplinarnej pozbawienia stanu spoczynku nie
mogło więc być niezgodne z art. 180 ust. 2 Konstytucji, bez względu na to, czy sądy
dyscyplinarne funkcjonujące na podstawie Prawa o u.s.p. z 1985 r. były sądami w
rozumieniu art. 45 ust. 1 i art. 175 ust. 1 Konstytucji.
Ten ostatnio wskazany problem prawny jest bardzo kontrowersyjny. Świadczą
o tym poglądy prezentowane przez uczestników postępowania przed Trybunałem
Konstytucyjnym, w którym zapadł wyrok z dnia 24 czerwca 1998 r., K 3/98 (OTK
1998 nr 4, poz. 52; Przegląd Sejmowy 1998 nr 6, s. 163 z glosą B. Banaszaka i K.
Wygody). Sąd Najwyższy uważa, że sędziowskie sądy dyscyplinarne funkcjonujące
na podstawie Prawa o u.s.p. z 1985 r., choć miały wszystkie atrybuty sądów po-
wszechnych, w tym w szczególność przymiot niezawisłości (byłyby więc uznane za
sądy w rozumieniu art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych
wolności sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz.
284 ze zm.; por. orzeczenia Europejskiego Trybunału Praw Człowieka powołane w
artykule A. Wasilewskiego: Pojęcie sądu w prawie polskim w świetle standardów eu-
ropejskich, Przegląd Sądowy 2002 nr 11-12, s. 3), nie były sądami sprawującymi wy-
miar sprawiedliwości (art. 175 ust. 1 Konstytucji), a tym samym sądami właściwymi
do rozpatrzenia sprawy (art. 45 ust. 1 Konstytucji). Zgodnie bowiem z art. 175 ust. 1 i
2 Konstytucji, wymiar sprawiedliwości w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują Sąd Naj-
wyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne oraz sądy wojskowe, a sąd wyjąt-
kowy lub tryb doraźny może być ustanowiony tylko na czas wojny. Sędziowskie sądy
dyscyplinarne nie były sądami powszechnymi ani administracyjnymi, a Wyższy Sąd
Dyscyplinarny nie był Sądem Najwyższym. Dlatego też nastąpiła zmiana w nowym
Prawie o u.s.p., według której sądami dyscyplinarnymi są sądy apelacyjne (sądy po-
wszechne) i Sąd Najwyższy, a więc niewątpliwie sądy w rozumieniu art. 175 ust. 1
Konstytucji.
To, że sędziowskie sądy dyscyplinarne powołane na podstawie Prawa o u.s.p.
z 1985 r. nie były sądami w rozumieniu art. 175 ust. 1 Konstytucji nie oznacza jed-
nak, że ich funkcjonowanie było sprzeczne z Konstytucją. Funkcjonowanie organów
8
dyscyplinarnych (sądów, komisji) nie narusza bowiem samo w sobie żadnego prze-
pisu Konstytucji (por. np. orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z dnia 8 grudnia
1998 r., K 41/97, OTK 1998 nr 7, poz. 117; Przegląd Sejmowy 1999 nr 1, s. 184 z
glosą B. Wierzbowskiego; Przegląd Sejmowy 2000 nr 1, s. 205 z glosą A. Wróbla; z
dnia 16 marca 1999 r., SK 19/98, OTK 1999 nr 3, poz. 36; Przegląd Sejmowy 2000
nr 1, s. 205 z glosą A. Wróbla; z dnia 27 lutego 2001 r., K 22/00, OTK 2001 nr 3, poz.
48; z dnia 11 września 2001 r., SK 17/00, OTK 2001 nr 6, poz. 165; z dnia 8 paź-
dziernika 2002 r., K 36/00, OTK 2002-A nr 5, poz. 63). Konieczne jest jednak, żeby
orzeczenia takich organów dyscyplinarnych zostały następnie poddane kontroli sądu
uprawnionego do sprawowania wymiaru sprawiedliwości (art. 175 ust. 1 Konstytucji),
a więc właściwego do rozpatrzenia sprawy (art. 45 ust. 1 Konstytucji). Dlatego w
utrwalonej już linii orzecznictwa, Sąd Najwyższy z bezpośredniego działania art. 45
ust. 1 Konstytucji wyprowadza wniosek o konieczności sądowej kontroli legalności, a
także zasadności i współmierności kar dyscyplinarnych wymierzonych przez różnego
rodzaju organy (por. np. wyrok z dnia 7 kwietnia 1999 r., I PKN 648/98, OSNAPiUS
2000 nr 11, poz. 423; postanowienie z dnia 22 października 1999 r., I PKN 216/99,
OSNAPiUS 2001 nr 5, poz. 165; uchwała składu siedmiu sędziów z dnia 18 stycznia
2001 r., III ZP 28/00, OSNAPiUS 2001 nr 7, poz. 210; wyrok z dnia 20 kwietnia 2001
r., I PKN 379/00, OSNP 2003 nr 5, poz. 116). W rozpoznawanej sprawie doszło więc
do naruszenia art. 45 ust. 1 Konstytucji, ale nie przez to, że powód został pozba-
wiony prawa do stanu spoczynku przez sądy dyscyplinarne powołane na podstawie
Prawa o u.s.p. z 1985 r., ale przez to, że Sądy obu instancji w rozpoznawanej spra-
wie przyjęły związanie orzeczeniami tych sądów dyscyplinarnych, a powinny je pod-
dać ocenie co do legalności oraz zasadności i współmierności wymierzonej kary dys-
cyplinarnej.
Sąd Najwyższy z urzędu stwierdza, że w sprawie doszło do nieważności po-
stępowania (art. 39311
§ 1 k.p.c.). Powód dochodził zapłaty uposażenia należnego w
stanie spoczynku. Jako pozwanego prawidłowo wskazał Sąd Okręgowy w S. Zgodnie
bowiem z § 6 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 16 października
1997 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu ustalania i wypłacania uposażeń oraz
uposażeń rodzinnych sędziom i prokuratorom w stanie spoczynku oraz członkom ich
rodzin (Dz.U. Nr 130, poz. 869, które zachowało moc na podstawie art. 211 § 2
Prawa o u.s.p. z 2001 r.) uposażenie sędziego w stanie spoczynku wypłaca właściwa
jednostka organizacyjna, czyli jednostka organizacyjna, w której sędzia otrzymywał
9
ostatnio wynagrodzenie lub uposażenie, bądź jednostka organizacyjna, która przejęła
zlikwidowany sąd, wypłacający to wynagrodzenie lub uposażenie (§ 1 pkt 3). Uposa-
żenie sędziego w stanie spoczynku przysługuje z tytułu pozostawania w zmodyfiko-
wanym stosunku służbowym i dlatego należy je traktować tak, jak wynagrodzenie za
pracę, a sprawę o jego zapłatę jako sprawę z zakresu prawa pracy w rozumieniu art.
476 § 1 k.p.c. W sprawie takiej zdolność sądową i procesową ma pracodawca (były
pracodawca), chociażby nie posiadał osobowości prawnej (art. 460 § 1 k.p.c.). W
sprawie o zapłatę uposażenia sędziego w stanie spoczynku biernie legitymowany
jest więc sąd, w którym sędzia otrzymywał wynagrodzenie, a nie Skarb Państwa.
Właściwy sąd ma w tym zakresie odrębną od Skarbu Państwa podmiotowość (legity-
mację, zdolność sądową i procesową). Tymczasem, Sąd pierwszej instancji, który
jeszcze w postanowieniu przedstawiającym pytanie prawne Trybunałowi Konstytucyj-
nemu określał stronę pozwaną jako Sąd Okręgowy w S., następnie zmienił to ozna-
czenie i wydał wyrok przeciwko Skarbowi Państwa- Sądowi Okręgowemu w S. Tak
określił stronę pozwaną także Sąd drugiej instancji. Oznacza to, że bez dokonania
przekształceń podmiotowych i bez inicjatywy powoda, doszło do zastąpienia strony
pozwanej wskazanej w pozwie, innym podmiotem. Powoduje to pozbawienie prawa
do obrony dotychczasowego pozwanego, a więc nieważność postępowania z mocy
art. 379 pkt 5 k.p.c. Nadto, w sprawie w charakterze pełnomocnika pozwanego Sądu
Okręgowego występował sędzia legitymujący się upoważnieniem prezesa tego
Sądu. To zaś oznacza, że pełnomocnikiem była osoba, która nie mogła nim być usta-
nowiona (uchwała z dnia 28 października 1998 r., III ZP 28/98, OSNAPiUS 1999 nr 5,
poz. 158; postanowienie z dnia 14 stycznia 2002 r., I PKN 607/01, OSNP 2004 nr 3,
poz. 48), co również prowadzi do nieważności postępowania (art. 379 pkt 2 k.p.c.,
por. wyrok z dnia 20 sierpnia 2001 r., I PKN 586/00, OSNP 2003 nr 14, poz. 335;
uchwała z dnia 28 lipca 2004 r., III CZP 32/04, Wokanda 2005 nr 2, poz. 2).
Na podstawie art. 39313
§ 1 zdanie drugie k.p.c. prowadziło to do rozstrzygnię-
cia jak w sentencji.
========================================