Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 9 kwietnia 2009 r.
I PK 212/08
Roszczenie o powierzenie stanowiska dyrektora szkoły kandydata wyło-
nionego w konkursie (art. 36a ust. 2 i 3 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o sys-
temie oświaty, jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 ze zm.) należy
do drogi sądowej przed sądem pracy, który ocenia merytorycznie zasadność
zastrzeżeń zgłoszonych przez organ nadzoru pedagogicznego.
Przewodniczący SSN Katarzyna Gonera, Sędziowie SN: Roman Kuczyński,
Józef Iwulski (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 9 kwietnia
2009 r. sprawy z powództwa Krzysztofa H. przeciwko Gimnazjum Publicznemu [...] w
B.-B. o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli i zapłatę, na skutek skargi kasa-
cyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Bielsku-Białej z dnia 26 czerwca 2008 r. [...]
1. u c h y l i ł zaskarżony wyrok w punkcie 1. i zmienił wyrok Sądu Rejonowe-
go-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Bielsku-Białej w punkcie 1. w ten tylko
sposób, że datę „1 września 2007 r.” zastąpioł datą „13 stycznia 2008 r.” oraz oddalił
apelację strony pozwanej w pozostałym zakresie;
2. o d d a l i ł skargę kasacyjną w pozostałej części i zniósł między stronami
koszty postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 29 kwietnia 2008 r. [...] Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Bielsku-Białej: zobowiązał pozwane Gimnazjum Publiczne [...] w
B.-B. do złożenia powodowi Krzysztofowi H. w terminie dziesięciu dni od uprawomoc-
nienia się orzeczenia oświadczenia woli o powierzeniu stanowiska dyrektora na
okres pięciu lat szkolnych począwszy od dnia 1 września 2007 r. (punkt 1); oddalił
powództwo w pozostałym zakresie, tj. o zapłatę dodatku funkcyjnego przewidzianego
2
dla dyrektora gimnazjum (punkt 2) oraz zniósł wzajemnie koszty procesu pomiędzy
stronami (punkt 3).
Sąd Rejonowy ustalił, że powód wygrał konkurs na stanowisko dyrektora Gim-
nazjum Publicznego [...] w B.-B. przeprowadzony w dniu 13 czerwca 2007 r. Pismem
z dnia 27 lipca 2007 r. Kurator Oświaty w K. wniósł na piśmie zastrzeżenia co do po-
wierzenia powodowi tego stanowiska. Kurator uzasadnił zastrzeżenia tym, że otrzy-
mał informacje (głównie od rodziców dzieci uczęszczających do Gimnazjum), z któ-
rych wynika, że powód nie dysponuje wystarczającymi umiejętnościami wymaganymi
na stanowisku dyrektora. Prezydent Miasta B.-B. pismem z dnia 22 sierpnia 2007 r.
powiadomił powoda, że ze względu na zgłoszone przez kuratora zastrzeżenia nie
może powierzyć mu funkcji dyrektora Gimnazjum. W dniu 5 września 2007 r. powód
wniósł pozew przeciwko Gminie B.-B., domagając się zobowiązania jej jako organu
prowadzącego szkołę do złożenia oświadczenia woli o powierzeniu stanowiska dy-
rektora Gimnazjum. To postępowanie zakończyło się prawomocnym oddaleniem po-
wództwa przez Sąd drugiej instancji na mocy wyroku z dnia 10 stycznia 2008 r. [...].
Przyczyną oddalenia powództwa był brak legitymacji biernej Gminy B.-B. Wobec tego
powód w dniu 17 marca 2008 r. wniósł kolejny pozew przeciwko Gimnazjum Publicz-
nemu [...] w B.-B .
Sąd pierwszej instancji uznał powództwo za uzasadnione w zakresie dotyczą-
cym zobowiązania strony pozwanej do złożenia oświadczenia woli o powierzeniu
powodowi stanowiska dyrektora Gimnazjum. Sąd Rejonowy przyjął, że roszczenie
powoda nie uległo przedawnieniu, a nie należy do żadnej z kategorii wymienionych w
art. 264 k.p. Skoro konkurs na dyrektora szkoły przeprowadzono 13 czerwca 2007 r.,
to roszczenie zostało zgłoszone z zachowaniem trzyletniego terminu określonego w
art. 291 k.p. Sąd Rejonowy powołał się na treść art. 36a ust. 1 i 2 ustawy z dnia 7
września 1991 r. o systemie oświaty (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 256, poz.
2572 ze zm.) i przyjął, że roszczeń związanych z powierzeniem stanowiska dyrektora
szkoły można dochodzić w postępowaniu cywilnym przed sądami pracy, gdyż doty-
czą one czynności z zakresu prawa pracy. W takim postępowaniu sąd bada zasad-
ność odmowy powierzenia stanowiska. Zdaniem Sądu Rejonowego, obowiązkiem
organu prowadzącego Gimnazjum było powierzenie powodowi stanowiska dyrektora
szkoły, bowiem kurator oświaty nie złożył umotywowanych zastrzeżeń wobec wyło-
nienia kandydatury powoda, lecz jedynie „same zastrzeżenia”. Przyjęcie odmiennego
poglądu doprowadziłoby do sytuacji, w której organ nadzoru mógłby w sposób do-
3
wolny „blokować” objęcie stanowisk dyrektora placówki oświatowej przez osoby wyło-
nione w konkursach. W ocenie Sądu, pisma kuratora oświaty z 27 lipca 2007 r. nie
można uznać za zgłoszenie uzasadnionych zastrzeżeń, gdyż kurator ograniczył się
do lakonicznego i niepotwierdzonego żadnymi dowodami stwierdzenia, że zastrzeże-
nia są „konsekwencją otrzymania przez tutejszy urząd informacji, głównie od rodzi-
ców, dotyczących niewłaściwego zachowania się oraz braku umiejętności do zajmo-
wania wyżej wymienionego stanowiska”. Sąd pierwszej instancji nie dopatrzył się
żadnych przesłanek uprawniających do odmowy powierzenia powodowi stanowiska
dyrektora szkoły. W części dotyczącej roszczenia o zasądzenie dodatku funkcyjnego
Sąd Rejonowy oddalił powództwo, powołując się na to, że powód nie wykazał, w ja-
kiej wysokości otrzymywałby dodatek, gdyby zajmował stanowisko dyrektora.
Wyrokiem z dnia 26 czerwca 2008 r. [...] Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Bielsku-Białej oddalił apelację strony pozwanej i zasądził od
pozwanego Gimnazjum na rzecz powoda kwotę 60 zł tytułem zwrotu kosztów zastęp-
stwa procesowego za postępowanie odwoławcze. Sąd odwoławczy w pełni podzielił
ustalenia faktyczne i rozważania prawne Sądu pierwszej instancji, przyjmując je za
własne. W szczególności Sąd Okręgowy wywiódł, że sprawa o powierzenie nauczy-
cielowi funkcji dyrektora szkoły przez organ prowadzący dotyczy roszczenia ze sto-
sunku pracy, do rozpoznania którego właściwy jest sąd pracy, bowiem żadne prze-
pisy szczególne nie zastrzegają jej do właściwości innych organów w rozumieniu art.
2 § 3 k.p.c. Sąd Okręgowy zajął stanowisko, zgodnie z którym zastrzeżenia zgłasza-
ne przez kuratora oświaty w trybie art. 36a ust. 2 ustawy o systemie oświaty wiążą
się ściśle z procedurą powierzenia stanowiska dyrektora szkoły i oddzielne traktowa-
nie tych czynności byłoby wręcz nielogiczne. Gdyby ustawodawca uznał, że w tym
zakresie obowiązuje droga postępowania administracyjnego (i ewentualnie sądowo-
administracyjnego), to zgłoszenie przez kuratora zastrzeżeń musiałoby następować
w formie decyzji administracyjnej. Ponadto, zastrzeżenia kuratora oświaty są kiero-
wane do organu prowadzącego szkołę, a nie do kandydata ubiegającego się o stano-
wisko dyrektora. Dlatego ani wykładnia językowa, ani celowościowa nie dają podstaw
do twierdzenia, że art. 36a ustawy o systemie oświaty uprawnia organ prowadzący
szkołę do odmowy powierzenia stanowiska dyrektora przy każdego rodzaju zastrze-
żeniach organu sprawującego nadzór pedagogiczny. Zdaniem Sądu Okręgowego,
właściwa wykładnia tego przepisu prowadzi do wniosku, że nie w każdej sytuacji
zgłoszenia przez organ nadzoru pedagogicznego zastrzeżeń, organ prowadzący
4
szkołę musi odmówić powierzenia stanowiska dyrektora. Dlatego sąd pracy może
oceniać zasadność zgłoszenia przez kuratora oświaty umotywowanych zastrzeżeń
co do osoby kandydata na stanowisko dyrektorskie. Zdaniem Sądu odwoławczego,
„umotywowane” zastrzeżenia muszą być uzasadnione, co nakłada na organ sprawu-
jący nadzór pedagogiczny obowiązek wskazania w sposób wyczerpujący i zrozumia-
ły, z jakich przyczyn je wnosi. Zastrzeżenia nie mogą być arbitralne, a muszą być
obiektywne i powinny odnosić się do kwalifikacji kandydata niezbędnych do objęcia
stanowiska dyrektora. Tych warunków nie spełniało pismo Kuratora Oświaty w K. z
dnia 27 lipca 2007 r.
Od wyroku Sądu Okręgowego skargę kasacyjną wniosła strona pozwana, za-
rzucając: 1) niewłaściwe zastosowanie art. 36a ust. 1 ustawy o systemie oświaty w
związku z art. 64 k.c. oraz błędną wykładnię art. 31
k.p. polegające na przyjęciu, że w
sprawie, której przedmiotem jest żądanie powierzenia stanowiska dyrektora szkoły
kandydatowi wyłonionemu w drodze konkursu, legitymowana biernie jest szkoła jako
pracodawca, mimo że art. 36a ust. 1 ustawy o systemie oświaty „jednoznacznie roz-
strzyga, że stanowisko dyrektora szkoły powierza organ prowadzący szkołę”, 2)
błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 64 k.c. w związku z art. 1047 § 1
k.p.c. i w związku z art. 36a ust. 1 ustawy o systemie oświaty, polegające na „wstecz-
nym ukształtowaniu działania z mocą od dnia 01.09.2007 r. konstytutywnego wyroku
Sądu I instancji, który uprawomocnił się z dniem 26.06.2008 r.”, 3) błędną wykładnię
art. 36a ust. 2 i ust. 3 ustawy o systemie oświaty polegającą na przyjęciu, że strona
pozwana miała obowiązek powierzyć powodowi stanowisko dyrektora szkoły pomimo
zgłoszonych przez kuratora oświaty umotywowanych zastrzeżeń i że nie była tymi
zastrzeżeniami związana z uwagi na ich ogólnikowy charakter.
W uzasadnieniu skarżąca wywiodła w szczególności, że nakaz złożenia
oświadczenia woli z mocą wsteczną nie jest do pogodzenia z „konstytutywnym cha-
rakterem orzeczenia wydawanego na podstawie art. 64 k.c. w związku z art. 1047 § 1
k.p.c.”. Skoro orzeczenie nakładające ten obowiązek ma charakter konstytutywny i
uprawomocniło się z dniem 26 czerwca 2008 r., to wsteczne działanie konstytutyw-
nego wyroku (z dniem 1 września 2007 r.) ewidentnie narusza powołane przepisy i
„stwarza poważne komplikacje w funkcjonowaniu pozwanej szkoły, dla której organ
prowadzący powołał inną osobę do pełnienia funkcji dyrektora na okres od
01.09.2007 r. do 31.08.2008 r.”. Zdaniem skarżącej, „z istoty oświadczenia woli” wy-
nika, że jest to zdarzenie prawne wywołujące skutki na przyszłość i dlatego dopusz-
5
czenie skutku retroaktywnego - każdorazowo traktowane jako wyjątek od zasady -
musi mieć oparcie w obowiązujących przepisach. W ocenie skarżącej, błędne było
też uznanie legitymacji biernej pozwanego Gimnazjum, podczas gdy w myśl przepi-
sów ustawy o systemie oświaty organem prowadzącym szkołę, który powierza stano-
wisko dyrektora szkoły publicznej jest gmina, będąca jednostką samorządu terytorial-
nego. Dlatego nie ma w tym wypadku zastosowania art. 31
k.p. Zdaniem strony po-
zwanej, z art. 36a ust. 2 ustawy o systemie oświaty wynika, że organ prowadzący
szkołę jest związany umotywowanymi zastrzeżeniami organu nadzoru pedagogicz-
nego „w taki kategoryczny sposób”, iż ich zgłoszenie w ustawowym terminie czterna-
stu dni od przedstawienia kandydata na stanowisko, uniemożliwia powierzenie stano-
wiska. Ustawa nie daje organowi prowadzącemu szkołę uprawnień do kwestionowa-
nia zasadności motywów podanych w zastrzeżeniach przez organ sprawujący nad-
zór pedagogiczny. Nieuprawniona jest ocena Sądu odwoławczego uznająca zastrze-
żenia kuratora oświaty wobec osoby powoda za zbyt ogólnikowe. Według strony po-
zwanej, przedmiotowe zastrzeżenia były dostatecznie skonkretyzowane i wystarcza-
jąco umotywowane.
Sąd Najwyższy wziął pod uwagę, co następuje:
Zarzut dotyczący niewłaściwego zastosowania art. 36a ust. 1 ustawy o syste-
mie oświaty i błędnej wykładni art. 31
k.p. jest nietrafny. Zgodnie z art. 3 k.p., praco-
dawcą jest jednostka organizacyjna, choćby nie posiadała osobowości prawnej, a
także osoba fizyczna, jeżeli zatrudniają one pracowników. Za pracodawcę będącego
jednostką organizacyjną czynności w sprawach z zakresu prawa pracy dokonuje
osoba lub organ zarządzający tą jednostką albo inna wyznaczona do tego osoba (art.
31
k.p.). W utrwalonym orzecznictwie przyjmuje się, że osoba wykonująca czynności
z zakresu prawa pracy za pracodawcę, który jest jednostką organizacyjną, nie musi
być objęta strukturą organizacyjną tej jednostki. Nie zmienia to jednak tego, że w
sprawach z zakresu prawa pracy z powództwa pracownika biernie legitymowany jest
wyłącznie pracodawca, a nie osoba (organ) wykonująca za pracodawcę czynności z
zakresu prawa pracy. Dlatego w postanowieniu z dnia 12 marca 1976 r., I PZ 1/76
(OSNCP 1976 nr 10, poz. 229; OSPiKA 1977 nr 6, poz. 100 z glosą J. Mokrego;
OSPiKA 1977 nr 4, poz. 69 z glosą J. Krajewskiego) Sąd Najwyższy przyjął, że w
sprawach o roszczenia pracowników ze stosunku pracy stroną procesową nie jest
6
Skarb Państwa, lecz państwowa jednostka organizacyjna, będąca pracodawcą w
rozumieniu art. 3 k.p., reprezentowana przez jej kierownika lub innego pracownika
upoważnionego do działania w określonym zakresie w imieniu pracodawcy. Podobnie
w wyroku z dnia 9 września 1977 r., I PRN 115/77 (OSNCP 1978 nr 10, poz. 177)
Sąd Najwyższy wskazał, że jednostka organizacyjna będąca pracodawcą w rozumie-
niu art. 3 k.p. jest biernie legitymowana w sporach o roszczenia ze stosunku pracy jej
pracowników, nie wyłączając pracowników zatrudnionych w niej na podstawie powo-
łania przez właściwy organ nadrzędny. Z kolei w wyroku z dnia 3 czerwca 1988 r., II
URN 102/88 (OSNCP 1991 nr 1, poz. 7) stwierdzono, że nieprawidłowa jest interpre-
tacja przepisów Karty Nauczyciela zmierzająca do traktowania wszystkich nauczycieli
zatrudnionych w szkołach jako pracowników kuratorium oświaty. W orzecznictwie
Sądu Najwyższego konsekwentnie prezentowany jest pogląd, zgodnie z którym pra-
codawcą dla pracowników zatrudnionych w jednostce organizacyjnej gminy (powiatu,
samorządu województwa) jest ta jednostka, a nie gmina (powiat, samorząd woje-
wództwa). Podobnie, pracodawcą dla pracowników samorządowych zatrudnionych w
urzędzie gminy jest ten urząd, a nie burmistrz czy wójt będący kierownikiem tego
urzędu (wyrok z dnia 21 grudnia 1992 r., I PRN 52/92, PiZS 1993 nr 5-6, s. 96).
Gminny ośrodek pomocy społecznej jako jednostka organizacyjna zatrudniająca pra-
cowników jest pracodawcą w rozumieniu art. 3 k.p. również dla kierownika tego
ośrodka, choćby jego zatrudnienie i zwolnienie oraz prawo wydawania poleceń służ-
bowych należało do wójta gminy (wyrok z dnia 20 października 1998 r., I PKN
390/98, (OSNAPiUS 1999 nr 23, poz. 744; OSP 2000 nr 7-8, poz. 105 z glosą R.
Szarka). To, że szkoły podstawowe i gimnazjalne są prowadzone przez gminy, nie
oznacza, że szkoły przestały być pracodawcami dla zatrudnionych w nich nauczycieli
i innych pracowników (wyrok z dnia 11 września 1998 r., II UKN 196/98, OSNAPiUS
1999 nr 18, poz. 589). Zespół szkół składający się ze szkoły podstawowej i gimna-
zjum, utworzony na podstawie art. 62 ust. 1 ustawy o systemie oświaty jest praco-
dawcą dla nauczycieli wykonujących pracę w obu tych placówkach (wyrok z dnia 4
lipca 2001 r., I PKN 523/00, OSNP 2003 nr 10, poz. 246). Dlatego dyrektor szkoły
jest pracownikiem szkoły, a nie pracownikiem gminy (wyrok z dnia 10 stycznia 2003
r., I PK 74/02, OSNP 2004 nr 13, poz. 221). Zatem w sprawach z zakresu prawa
pracy z powództwa dyrektora szkoły status strony pozwanej przysługuje zawsze
szkole jako pracodawcy, a nie gminie lub reprezentującemu ją organowi (wójtowi,
burmistrzowi, prezydentowi miasta). W analogiczny sposób należy traktować sprawę
7
dotyczącą roszczenia nauczyciela o powierzenie funkcji dyrektora szkoły przez organ
prowadzący szkołę. Skoro jest to roszczenie ze stosunku pracy (w przypadku nau-
czyciela zatrudnionego w szkole dotyczy ono w istocie zmiany dotychczasowych wa-
runków zatrudnienia), do którego rozpoznania właściwy jest sąd pracy (por. wyrok z
dnia 30 października 1996 r., I PRN 98/96, OSNAPiUS 1997 nr 9, poz. 150), to w
charakterze strony pozwanej w takim procesie może wystąpić wyłącznie szkoła, a nie
organ powierzający stanowisko dyrektora.
Nietrafny jest zarzut błędnej wykładni art. 36a ust. 2 i 3 ustawy o systemie
oświaty, opierającej się na wadliwym - według strony skarżącej - założeniu Sądu od-
woławczego jakoby strona pozwana miała obowiązek powierzyć powodowi stanowi-
sko dyrektora szkoły pomimo zgłoszonych przez kuratora oświaty umotywowanych
zastrzeżeń. W myśl art. 36a ust. 2 ustawy o systemie oświaty, powierzenie przez or-
gan prowadzący szkołę stanowiska dyrektora szkoły może nastąpić, jeżeli organ
sprawujący nadzór pedagogiczny nie zgłosi, w terminie 14 dni od daty przedstawie-
nia mu kandydata na to stanowisko, umotywowanego zastrzeżenia. Z drugiej strony,
kandydatowi na dyrektora szkoły wyłonionemu w drodze konkursu nie można odmó-
wić powierzenia stanowiska dyrektora, chyba że organ sprawujący nadzór pedago-
giczny zgłosił zastrzeżenie (art. 36a ust. 3). Zasadniczy problem prawny związany z
analizą powołanych przepisów sprowadza się do ustalenia charakteru prawnego
czynności polegającej na powierzeniu stanowiska dyrektora szkoły osobie wyłonionej
w konkursie na to stanowisko oraz charakteru zastrzeżeń zgłaszanych przez organ
sprawujący nadzór pedagogiczny. Od oceny, czy to „powierzenie” ma charakter czyn-
ności z zakresu prawa publicznego, czy też jest zdarzeniem o innym charakterze,
zależy rozstrzygnięcie, czy organ prowadzący szkołę - w razie zgłoszenia zastrzeżeń
przez kuratora oświaty - jest nim bezwzględnie związany i ma obowiązek odmówić
kandydatowi wyłonionemu w konkursie powierzenia stanowiska dyrektora szkoły.
W orzecznictwie przyjmuje się, że sądy są związane ostateczną decyzją admi-
nistracyjną o charakterze konstytutywnym oraz decyzją deklaratoryjną, wydaną w
sprawie administracyjnej w znaczeniu materialnym, czyli sprawie wynikającej ze sto-
sunków z zakresu prawa administracyjnego. Nie istnieje natomiast związanie sądów
cywilnych ostatecznymi decyzjami administracyjnymi o charakterze deklaratoryjnym,
wydanymi w sprawie - w ujęciu materialnym - cywilnej, lecz z mocy przepisów szcze-
gólnych przekazanej do właściwości organów administracyjnych. Ocenie sądów nie
ulegają rozporządzenia i decyzje władz administracyjnych, wydane przez władzę do
8
tego uprawnioną, z zachowaniem zasadniczych przepisów postępowania administra-
cyjnego (orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 28 września 1938 r., C.I. 1432/37,
Przegląd Notarialny 1939 nr 2, s. 19), jak również konstytutywne decyzje organów
administracyjnych wydane w granicach ich ustawowej kompetencji, choćby nawet
merytorycznie niesłuszne z punktu widzenia sądu (orzeczenie z dnia 27 czerwca
1957 r., 3 CR 702/56, OSN 1958 nr III, poz. 79; OSPiKA 1958, poz. 79 oraz wyrok z
dnia 12 maja 1964 r., II CR 185/64, OSNCP 1965 nr 3, poz. 41; Funkcjonowanie ad-
ministracji w świetle orzecznictwa, 1971, t. 3, s. 156 z komentarzem E. Łętowskiej).
Jednakże zastrzeżenia składane przez organ nadzoru pedagogicznego nie są decy-
zją administracyjną. Ich charakter jest jednolicie oceniany w orzecznictwie sądowo-
administracyjnym. W uzasadnieniu wyroku z dnia 7 listopada 2006 r., I OSK 187/06
(ONSAiWSA 2007 nr 4, poz. 98) Naczelny Sąd Administracyjny określił je jako „kla-
syczny środek nadzorczy”, a w uzasadnieniu wyroku z dnia 3 lipca 2007 r., I OSK
590/07 (LEX nr 384679) jako „środek nadzoru merytorycznego nad działalnością or-
ganów prowadzących szkoły”. Z orzecznictwa tego wynika także, że taka czynność
nie podlega odrębnemu zaskarżeniu w postępowaniu administracyjnym i sądowo-
administracyjnym. Może być poddana takiej kontroli pośrednio, gdyż organ sprawu-
jący nadzór pedagogiczny dysponuje określonym w art. 34 ust. 1 ustawy o systemie
oświaty uprawnieniem do żądania usunięcia uchybień, jeśli stwierdzi, że szkoła albo
organ prowadzący szkołę działają z naruszeniem przepisów ustawy. Oznacza to rów-
nież, że organ prowadzący szkołę nie jest bezwzględnie związany zastrzeżeniami
zgłoszonymi przez organ nadzoru pedagogicznego i ocenia, czy zostały one zgło-
szone w terminie oraz czy są „umotywowane”. Chodzi przy tym o ich merytoryczne
uzasadnienie, a nie uzasadnienie w znaczeniu formalnym (wskazanie jakichkolwiek
motywów). Jeżeli organ prowadzący szkołę dojdzie do wniosku, że zastrzeżenia zo-
stały złożone po terminie albo nie są uzasadnione, to może powierzyć stanowisko
dyrektora szkoły wyłonionemu kandydatowi, a wówczas organ nadzoru pedagogicz-
nego może wydać decyzję na podstawie art. 34 ust. 1 ustawy o systemie oświaty,
którą można zaskarżyć do sądu administracyjnego (por. wskazane wyroki NSA oraz
wyrok NSA z dnia 7 grudnia 2000 r., I SA 1572/00, LEX nr 55287 i wyroki WSA w
Warszawie z dnia 23 września 2005 r., I SA/Wa 1826/04, LEX nr 192948 i z dnia 10
czerwca 2005 r., I SA/Wa 1707/04, niepublikowany)
Przepisy ustawy o systemie oświaty (ani żadne inne przepisy) nie przewidują
natomiast możliwości zakwestionowania przez kandydata wyłonionego w drodze
9
konkursu „umotywowanych zastrzeżeń” zgłoszonych przez kuratora oświaty oraz
odmowy powierzenia mu stanowiska na drodze administracyjnej (sądowoadministra-
cyjnej). Z tego względu przyjęcie, że generalnie byłaby wyłączona jakakolwiek możli-
wość kontroli tych czynności jest wykluczone. W przeciwnym razie obowiązek prze-
prowadzenia konkursu na stanowisko dyrektora placówki oświatowej traciłby rację
bytu, skoro kurator oświaty swoją decyzją, niepodlegającą kontroli, mógłby zawsze
zanegować każdą kandydaturę wyłonioną w konkursie. Skoro osobie wyłonionej w
konkursie na stanowisko dyrektora szkoły przysługuje roszczenie o powierzenie tego
stanowiska (art. 36a ust. 3 ustawy o systemie oświaty), to kwestia dotycząca zgło-
szonych przez kuratora oświaty umotywowanych zastrzeżeń stanowi zagadnienie
wstępne oceny zasadności powództwa o powierzenie stanowiska (złożenie oświad-
czenia woli). Z tego względu dopuszczalne jest rozstrzygnięcie tego problemu samo-
dzielnie przez sąd cywilny. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 lipca 2005 r., IV CK
12/05 (LEX nr 180909), trafnie przyjął, że od funkcji organów administracji i sądu ad-
ministracyjnego należy odróżnić kompetencję sądu cywilnego do samodzielnego roz-
strzygania w konkretnej sprawie i dla jej potrzeb, o skuteczności określonego aktu
administracyjnego w sferze stosunków cywilnoprawnych.
W systemie prawa nie istnieje ogólna regulacja dotycząca przebiegu postępo-
wania konkursowego w celu obsadzenia różnych stanowisk i charakteru poszczegól-
nych czynności w jego toku. W różnych postępowaniach występuje przemieszanie
czynności o charakterze publicznoprawnym (administracyjnym) i cywilnoprawnym
(prawnopracowniczym). Rodzi to trudności w rozgraniczeniu drogi postępowania, na
której może nastąpić zaskarżenie takich czynności oraz ewentualnego związania
sądu cywilnego czynnościami o charakterze administracyjnym. Należy uznać, że
ocena w tym zakresie musi być odniesiona do poszczególnych regulacji prawnych,
poszczególnych czynności podejmowanych w toku postępowania konkursowego
oraz rodzaju zgłaszanych roszczeń (por. np. co do konkursów na stanowiska w za-
kładach opieki zdrowotnej, uchwała Sądu Najwyższego z dnia 23 listopada 2001 r., III
ZP 16/01, OSNAPiUS 2002 nr 12, poz. 283 oraz wyroki z dnia 9 maja 2000 r., I PKN
618/99, OSNAPiUS 2001 nr 21, poz. 640; z dnia 9 grudnia 2004 r., II PK 79/04,
OSNP 2005 nr 13, poz. 194; Gdańskie Studia Prawnicze-Przegląd Orzecznictwa
2006 nr 1, poz. 17, z glosą H. Szewczyk i z dnia 22 listopada 2007 r., II PK 88/07,
OSNP 2009 nr 1-2, poz. 7; a co do obsady wyższych stanowisk w służbie cywilnej,
uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 29 czerwca 2006 r., III
10
PZP 1/06, OSNP 2007 nr 3-4, poz. 37; OSP 2007 nr 12, poz. 145, z glosą H. Szew-
czyk oraz uchwała składu siedmiu sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego z
dnia 10 lipca 2006 r., I OPS 7/05, ONSAiWSA 2007 nr 1, poz. 2). Co do zasady
trzeba jednak przyjąć, że postępowanie konkursowe na określone stanowisko prze-
biega w ramach stosunków prawnych pomiędzy równorzędnymi podmiotami, a więc
stosunków o charakterze zobowiązaniowym, ze wszystkimi wynikającymi z tego kon-
sekwencjami. Czynności służące wyłonieniu właściwej osoby do obsadzenia wakują-
cego stanowiska, które mają na celu doprowadzenie do nawiązania (zmiany treści)
stosunku pracy, należy więc traktować jako czynności z zakresu prawa pracy (zobo-
wiązaniowe), a nie jako akty z zakresu administracji publicznej (por. uzasadnienie
postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 13 października 2005 r., II PK 337/04,
OSNP 2006 nr 17-18, poz. 271; OSP 2007 nr 7-8, poz. 93, z glosą H. Szewczyk).
Konkurs (podobnie jak rokowania, postępowanie ofertowe, czy przedwstępna umowa
o pracę) jest bowiem sposobem nawiązania stosunku pracy lub sposobem zmiany
treści takiego stosunku w przypadku osób, które startują w konkursie, będąc już za-
trudnione przez podmiot ogłaszający konkurs. Jeżeli więc z przepisu szczególnego
ani z charakteru określonej czynności w toku postępowania konkursowego nie wyni-
ka możliwość (powinność) poddania jej kontroli w toku postępowania administracyj-
nego (sądowoadministracyjnego), to właściwą do tego drogą jest postępowanie
przed sądem pracy oraz możliwość merytorycznej oceny przez ten sąd takiej czynno-
ści.
Wskazany problem występuje w szczególności w odniesieniu do czynności
konkursowych w postępowaniu zmierzającym do powierzenia stanowiska dyrektora
szkoły publicznej, wywołując także rozbieżności w orzecznictwie (por. np. wyroki
Sądu Najwyższego z dnia 15 kwietnia 1999 r., I PKN 11/99, OSNAPiUS 2000 nr 12,
poz. 466; OSP 2000 nr 10, poz. 154, z glosą A. Dubowik i z dnia 6 grudnia 2005 r., III
PK 96/05, OSNP 2006 nr 21-22, poz. 318 oraz postanowienia z dnia 13 stycznia
2000 r., III RN 123/99, OSNAPiUS 2000 nr 21, poz. 779 i z dnia 29 sierpnia 2001 r.,
III RN 123/01, OSNAPiUS 2002 nr 12, poz. 282; a także postanowienie Naczelnego
Sądu Administracyjnego z dnia 14 kwietnia 2005 r., OSK 916/04, LEX nr 169412 i
wyrok z dnia 22 czerwca 2005 r., I OSK 296/05, LEX nr 186659). Co do zasady na-
leży jednak podzielić stanowisko przyjęte w wyroku Naczelnego Sądu Administracyj-
nego z dnia 15 lutego 2006 r., I OSK 1373/05 (LEX nr 194878), że „po zakończeniu
konkursu na stanowisko dyrektora szkoły, który kończy się z chwilą wyłonienia kan-
11
dydata, nie ma podstaw do podjęcia czynności z zakresu administracji publicznej,
lecz z zakresu prawa pracy”. Oznacza to, że po zakończeniu postępowania konkur-
sowego powierzenie stanowiska dyrektora szkoły ma wyłącznie charakter czynności
z zakresu prawa pracy i nie odbywa się w sferze czynności z zakresu administracji
publicznej.
Odnosząc powyższe uwagi do okoliczności niniejszej sprawy podnieść trzeba,
że wraz z zakończeniem procedury konkursowej na stanowisko dyrektora pozwane-
go Gimnazjum, w wyniku której został wyłoniony powód, zakończyła się publiczno-
prawna faza czynności zmierzających do powierzenia stanowiska dyrektora pozwa-
nej szkoły. Od tego momentu organ prowadzący szkołę powinien zrealizować obo-
wiązek powierzenia powodowi stanowiska dyrektora szkoły. Chociaż zgłoszenie
przez kuratora oświaty „umotywowanych zastrzeżeń” stanowiło środek nadzorczy o
charakterze merytorycznym nad działalnością gminy w zakresie oświaty, to nie mogło
ono wiążąco oddziaływać na sferę czynności z zakresu prawa pracy dotyczących
powierzenia stanowiska dyrektora szkoły. Jeśliby organ nadzoru pedagogicznego
uznał, że Gmina naruszyła prawo przez powierzenie powodowi stanowiska dyrektora
wbrew uprzednio wniesionym zastrzeżeniom, to kurator był władny skorzystać z
uprawnień przewidzianych w art. 34 ust. 1 ustawy o systemie oświaty. Roszczenie
powoda o powierzenie stanowiska, a więc o zobowiązanie do złożenia oświadczenia
woli (w tym przypadku zmiany treści stosunku pracy), w sposób oczywisty należało
do drogi sądowej przed sądem pracy, a sąd ten był władny dokonać merytorycznej
oceny zastrzeżeń złożonych przez kuratora oświaty. W świetle ustaleń faktycznych
stanowiących podstawę zaskarżonego wyroku, zastrzeżenia zgłoszone przez kura-
tora oświaty były merytorycznie nieuzasadnione, a więc żądanie pozwu było uspra-
wiedliwione z mocy art. 36a ustawy o systemie oświaty.
Częściowo zasadny okazał się zarzut obrazy art. 64 k.c. w związku z art. 1047
§ 1 k.p.c. i w związku z art. 36a ust. 1 ustawy o systemie oświaty, jednak z innych
względów niż przedstawione w skardze. Zgodnie z tymi przepisami, prawomocne
orzeczenie sądu stwierdzające obowiązek danej osoby do złożenia oznaczonego
oświadczenia woli, zastępuje to oświadczenie (por. uchwałę składu siedmiu sędziów
Sądu Najwyższego z dnia 7 stycznia 1967 r., zasadę prawną, III CZP 32/66 (OSNCP
1968 nr 12, poz. 199; OSPiKA 1969 nr 5, poz. 97, z glosą W. Czachórskiego i glosą
B. Dobrzańskiego; NP 1970 nr 1, s. 107, z glosą M. Kępińskiego). Co do zasady po-
winno więc wywrzeć skutek na przyszłość. Jednak o tym, czy żądanie powoda jest
12
uzasadnione - a zatem, czy sąd powinien zobowiązać stronę pozwaną do złożenia
oświadczenia woli o treści odpowiadającej temu żądaniu - decyduje prawo material-
ne, a nie przepisy art. 64 k.c. i art. 1047 § 1 k.p.c. To zatem przepisy prawa material-
nego określają, jakiej treści oświadczenie powinna złożyć strona pozwana i jakie
skutki powinno ono wywołać (z jaką datą). W literaturze (por. M. Pilich: Ustawa o sys-
temie oświaty. Komentarz, Warszawa 2006, tezy do art. 36 i 36a) przedstawiono po-
gląd, że w następstwie odmowy powierzenia stanowiska dyrektora szkoły osobie,
która wygrała stosowny konkurs, kandydatowi służy bezwzględne roszczenie do or-
ganu prowadzącego szkołę o powierzenie stanowiska z najwcześniejszą datą (ex
tunc), od której powierzenie stanowiska mogło najwcześniej - w normalnym toku
czynności - nastąpić. Zdaniem Sądu Najwyższego, pogląd ten co do zasady jest
trafny. Jednakże, zgodnie z art. 36a ust. 4a ustawy o systemie oświaty, do czasu po-
wierzenia stanowiska dyrektora organ prowadzący ma możliwość powierzenia pełnie-
nia obowiązków dyrektora szkoły wicedyrektorowi (a w szkołach, w których nie ma
wicedyrektora - jej nauczycielowi), lecz nie dłużej niż na okres 6 miesięcy. Z przepisu
tego wynika więc termin, w którym organ prowadzący ma obowiązek powierzyć wyło-
nionemu kandydatowi stanowisko dyrektora (lub inaczej rzecz ujmując, termin, do
upływu którego może mu stanowiska nie powierzać). W myśl tego przepisu, obowią-
zek powierzenia powodowi stanowiska dyrektora szkoły powstał po upływie 6 miesię-
cy od zakończenia konkursu, czyli od dnia 13 czerwca 2007 r. Dlatego zaskarżony
wyrok i poprzedzający go wyrok Sądu Rejonowego w części określającej na dzień 1
września 2007 r. (czyli - jak się należy domyślać - na początek roku szkolnego
2007/08) datę powierzenia powodowi stanowiska dyrektora Gimnazjum, podlegały
stosownej zmianie.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy uwzględnił skargę kasacyjną w czę-
ści odnoszącej się do daty wskazanej w punkcie pierwszym wyroku Sądu pierwszej
instancji, o czym orzekł na podstawie art. 39816
k.p.c. W pozostałym zakresie Sąd
Najwyższy oddalił skargę kasacyjną w oparciu o art. 39814
k.p.c. i w konsekwencji
zniósł wzajemnie między stronami koszty postępowania kasacyjnego na podstawie
art. 100 k.p.c.
========================================