Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 20 października 2009 r.
I PK 96/09
1. Ocena, że doszło do przejścia części zakładu pracy na nowego praco-
dawcę (art. 231
k.p.), zależy od ustalenia, czy przejął on w faktyczne władanie
zadania lub część zadań, stanowiących placówkę zatrudnienia, a więc w zakre-
sie pozwalającym na wykonywanie obowiązków pracowniczych. Nie musi to
polegać na formalnym nabyciu przedsiębiorstwa (art. 551
k.c.) lub jego części
oraz nie zależy od rodzaju czynności prawnej, na podstawie której następuje
przejęcie części zakładu pracy w faktyczne władanie.
2. Solidarna odpowiedzialność nowego pracodawcy przejmującego pra-
cowników (art. 231
§ 2 k.p.) może dotyczyć także zobowiązań powstałych w cza-
sie ich zatrudnienia u poprzedniego pracodawcy.
Przewodniczący SSN Katarzyna Gonera (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Bogusław Cudowski, Roman Kuczyński.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 20 paź-
dziernika 2009 r. sprawy z powództwa Ruty B., Stanisława K., Henryka Ł., Andrzeja
M., Tadeusza S., Tomasza W., Mariana W. przeciwko 1) „M.” Spółce z o.o. w B.-B.j,
2) DWZ B. J. Z. i E. P. W. Spółce Jawnej w S., 3) Miejskiemu Zakładowi Komunika-
cyjnemu w B.-B. o zapłatę, na skutek skargi kasacyjnej strony pozwanej DWZ B. J.
Z. i E. P. W. Spółki Jawnej w S. od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Bielsku-Białej z dnia 29 stycznia 2009 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Bielsku-Białej wyro-
kiem z 25 lipca 2008 r. [...] zasądził od pozwanych: 1) „M.” Spółki z o.o. w B.-B., 2)
„DWZ” B.J. Z. i E.P. W. Spółki jawnej w S. oraz 3) Miejskiego Zakładu Komunikacyj-
nego w B.-B. jako dłużników solidarnych na rzecz, między innymi, powodów: Ruty B.,
2
Stanisława K., Henryki Ł., Tadeusza S., Tomasza W., Mariana W. i Andrzeja M.
szczegółowo wymienione w tym wyroku kwoty tytułem niewypłaconych części wyna-
grodzenia za pracę, nagród jubileuszowych oraz dodatkowych wynagrodzeń rocz-
nych.
Swoje rozstrzygnięcie Sąd Rejonowy oparł na następujących ustaleniach fak-
tycznych. W dniu 12 października 1999 r. Miejski Zakład Komunikacyjny w B.-B.
(MZK) zawarł z „M.” Spółką z o.o. w B.-B. (Spółką „M.”) umowę dzierżawy, dotyczącą
nieruchomości zabudowanej budynkiem technicznym, położonej w B.-B. przy ul. D.
wraz z maszynami, urządzeniami i wyposażeniem warsztatów. Według § 7 tej umowy
Spółka „M.” zobowiązała się przejąć na zasadzie art. 231
k.p. i zatrudniać przez okres
co najmniej jednego roku dotychczasowych pracowników MZK, których miejscem
pracy był dzierżawiony zakład. Zobowiązała się również do zachowania, w stosunku
do przejętych pracowników, warunków pracy i płacy wynikających z Układu Zbioro-
wego Pracy Pracowników MZK przez okres co najmniej jednego roku od daty zawar-
cia tej umowy. W dniu 1 kwietnia 2002 r. pomiędzy tymi samymi stronami została
zawarta kolejna umowa dzierżawy tej samej nieruchomości, tym razem na okres od 1
kwietnia 2002 r. do 25 marca 2005 r. W dniu 21 marca 2005 r. pozwany MZK zawarł
z pozwaną „DWZ” B.J. Z. i E.P. W. Spółką jawną w S. (Spółką „DWZ”) umowę dzier-
żawy, w której § 6 postanowiono, że dzierżawca - na zasadzie art. 231
k.p. - zobo-
wiązuje się zatrudnić czternastu pracowników, których miejscem pracy jest dzierża-
wiony budynek techniczny (warsztaty), przy czym za ewentualne zobowiązania wyni-
kające ze stosunku pracy czternastu przejmowanych pracowników, powstałe przed
przejęciem obiektów przez dzierżawcę, mieli odpowiadać solidarnie dotychczasowy
pracodawca (tj. Spółka „M.”) i nowy pracodawca (tj. Spółka „DWZ”). Przedmiotowa
umowa, zgodnie z jej § 11, została zawarta na czas określony od 25 marca 2005 r.
do 24 marca 2008 r. Na okoliczność zdania pomieszczeń będących dotychczas w
dzierżawie Spółki „M.” i ich odbioru (przejęcia w posiadanie) przez Spółkę „DWZ”, jak
również na okoliczność odczytu liczników, sporządzone zostały 25 marca 2005 r.
protokoły zdawczo-odbiorcze, w których jako stronę zdającą wymieniono pozwaną
Spółkę „M.”, jako stronę odbierającą - nowego dzierżawcę, pozwaną Spółkę „DWZ”,
zaś jako stronę wydzierżawiającą - pozwany MZK. W pismach z 22 lutego 2005 r.
pracownicy Spółki „M.” zostali poinformowani o przejściu zakładu pracy na nowego
pracodawcę w związku z wygaśnięciem dotychczasowej umowy dzierżawy.
3
Sąd Rejonowy ustalił, że powodowie świadczyli pracę na rzecz pozwanej
Spółki „DWZ” od 25 marca 2005 r., kiedy to stawili się na swoje stanowiska pracy i
podpisali się na liście obecności tej pozwanej jako pracodawcy. Tego samego dnia
pracownicy udali się do lekarza na kontrolne badania lekarskie, przy czym badania
zorganizowała pracownica Spółki „DWZ”. Również 25 marca 2005 r. została przywie-
ziona dla wszystkich pracowników warsztatów odzież robocza i środki czystości, a
także przekazano każdemu z nich pismo potwierdzające warunki zatrudnienia i in-
formujące, że w związku z przejściem zakładu pracy na innego pracodawcę na zasa-
dzie art. 231
k.p. dotychczasowe warunki pracy zostaną zachowane. Tego samego
dnia odbyło się przejęcie akt osobowych pracowników przez Spółkę „DWZ” oraz spi-
sanie protokołów zdawczo-odbiorczych w obecności przedstawicieli MZK. W dniu 25
marca 2005 r. nie odbywała się jednak produkcja, a pracownicy zajmowali się
sprzątaniem terenu. Wykonywali oni czynności na polecenie kierownika oddziału B.-
B. w pozwanej Spółce „DWZ”. Pracownicy otrzymali od Spółki „DWZ” wynagrodzenie
za dzień 25 marca 2005 r.
Sąd Rejonowy ustalił również, że Zakładowy Układ Zbiorowy Pracy Pracowni-
ków MZK w B.-B. przewidywał jako składnik wynagrodzenia premię regulaminową
dla pracowników. Szczegółowe zasady udzielania premii określał regulamin stano-
wiący załącznik nr 5 do układu. Zakładowy Układ Zbiorowy Pracy Pracowników MZK
w B.-B. przewidywał również gratyfikację jubileuszową, wypłacaną zgodnie z zasa-
dami zawartymi w załączniku do układu. Ponadto układ przyznawał pracownikom i
członkom ich rodzin oraz emerytom i rencistom MZK, a także członkom ich rodzin,
uprawnienie do bezpłatnych przejazdów środkami komunikacji miejskiej oraz do bez-
płatnej odzieży roboczej i ochronnej oraz sprzętu ochrony indywidualnej.
Regulamin wynagradzania obowiązujący w Spółce „M.” nie przewidywał na-
grody jubileuszowej, prawa do bezpłatnych przejazdów środkami komunikacji miej-
skiej ani ekwiwalentów za odzież roboczą i środki czystości. Zasady premiowania
pracowników oraz wysokość premii określał regulamin premiowania, stanowiący za-
łącznik do regulaminu wynagradzania. Regulamin wynagradzania wraz z regulami-
nem premiowania Spółki „M.” został podany do wiadomości pracownikom przejętym
z MZK w dniu 1 września 2001 r. W tym dniu Spółka „M.” nie dokonała wypowiedzeń
zmieniających treść umów o pracę w trybie art. 42 k.p. Porozumienie zmieniające,
uchylające stosowanie Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy dla Pracowników
MZK w B.-B. i wprowadzające w jego miejsce Regulaminu wynagradzania Spółki
4
„M.” wraz z wszystkimi załącznikami, zostało zawarte z powodami w dniu 10 marca
2005 r.
Sąd Rejonowy ustalił, że Spółka „M.” nie wypłaciła powodom części zaległych
wynagrodzeń, nagród jubileuszowych oraz dodatkowych wynagrodzeń rocznych.
Spółka „M.” nie wypłaciła powodom również premii regulaminowej za okres od paź-
dziernika 2004 r. do marca 2005 r., rekompensaty za bilety rodzinne wolnej jazdy
oraz ekwiwalentu za odzież ochronną i środki czystości.
Biorąc pod uwagę powyższe ustalenia oraz oceniając je w świetle treści art.
231
k.p., Sąd pierwszej instancji uznał, że roszczenia powodów zasługują na
uwzględnienie w stosunku do wszystkich trzech pozwanych jako solidarnie zobowią-
zanych do spełnienia tych świadczeń. Powodowie, w związku z wygaśnięciem
umowy dzierżawy łączącej MZK i Spółkę „M.”, z dniem 25 marca 2005 r. ponownie
zostali przekazani, na zasadzie art. 231
k.p., do MZK, a następnie, na tej samej za-
sadzie, z MZK do Spółki „DWZ”. W ocenie Sądu pierwszej instancji, źródłem odpo-
wiedzialności wszystkich pozwanych: MZK oraz Spółek „M.” i „DWZ” był fakt przeję-
cia pracowników związanych z dzierżawionym mieniem MZK, w trybie art. 231
k.p., w
związku z przejęciem części zakładu pracy, co w odniesieniu do MZK zdarzyło się
dwukrotnie. Pozwana Spółka „DWZ” przejmująca ex lege pracowników w związku z
zawarciem umowy dzierżawy z MZK, wskutek wygrania przetargu na obsługę MZK,
automatycznie także przejęła powodów jako pracowników wydzierżawiającego, czyli
MZK (a nie Spółki „M.”), wraz z wydzierżawieniem od MZK niezbędnej do wykony-
wania umowy nieruchomości, będącej miejscem faktycznego świadczenia pracy
przez powodów, co jednoznacznie ujęto w umowie dzierżawy.
Sąd Rejonowy nie podzielił stanowiska pozwanego MZK, że MZK nie przejęło
części zakładu pracy od pozwanej Spółki „M.” w dniu 25 marca 2005 r., kiedy pra-
cownicy MZK uczestniczyli w sprawdzaniu stanu dzierżawionego mienia MZK zwra-
canego wydzierżawiającemu w związku z ustaniem umowy dzierżawy. Nie uznał
również za uzasadnione stanowiska pozwanej Spółki „DWZ”, że nie doszło do sku-
tecznego przejścia na tego pozwanego części zakładu pracy, o którym mowa w art.
231
k.p., i do przejęcia pracowników w tym trybie, ponieważ zawarcie przez nią nowej
umowy o pracę z powodami nastąpiło per facta concludentia, tj. przez przystąpienie
powodów do pracy w dniu 25 marca 2005 r. i zaakceptowanie przez nich nowych
warunków pracy. W związku z tym Sąd nie podzielił stanowiska tej pozwanej, że nie
odpowiada ona - solidarnie z pozostałymi pozwanymi - za niewypłacone powodom
5
przez Spółkę „M.” świadczenia z tytułu pracy, należne im w związku z zatrudnieniem
u tego pracodawcy
Sąd Rejonowy stwierdził, że Spółka „M.” w dniu 25 marca 2005 r. zdała mają-
tek pozwanemu MZK, który faktycznie i prawnie objął władztwo nad swoim mieniem,
a dopiero w sposób następczy przekazał mienie Spółce „DWZ”. Pozwany MZK miał
25 marca 2005 r. faktyczną i prawną możliwość wykorzystania przedmiotów (praw)
składających się na odzyskany dział techniczny (warsztaty) i z tej możliwości skorzy-
stał, zawierając ze skutkiem od tego dnia kolejną umowę dzierżawy ze Spółką
„DWZ”. Zorganizowana część mienia, stanowiąca zorganizowaną całość nastawioną
na osiągnięcie określonego celu technicznego, oddana została MZK do dyspozycji,
który uzyskał realną możliwość zarządzania tym mieniem, to jest korzystania z tego
majątku, kierowania zespołem pracowniczym i rozporządzania mieniem, wreszcie
przekazania następnemu posiadaczowi zależnemu. Pozwany MZK jako wydzierża-
wiający zdecydował o zawarciu następnej umowy dzierżawy majątku z pozwaną
Spółką „DWZ”. Skutkiem rozwiązania umowy dzierżawy ze Spółką „M.” było przejście
zakładu pracy na dotychczasowego wydzierżawiającego, a następnie na nowego
dzierżawcę.
W ocenie Sądu pierwszej instancji, w dniu 25 marca 2005 r. Spółka „M.” fak-
tycznie już nie sprawowała władztwa nad dzierżawionym mieniem, jak również nie
sprawowała kierownictwa nad zespołem pracowników świadczących tam pracę.
Czynności osób pełniących funkcje kierownicze w Spółce „M.” sprowadzały się tego
dnia do zdania przedmiotu dzierżawy nowemu dzierżawcy za pośrednictwem wy-
dzierżawiającego MZK. Spółka „DWZ” rzeczywiście już 25 marca 2005 r. objęła w
faktyczne władanie dzierżawione mienie, osoby uprawnione w Spółce „DWZ” do wy-
dawania poleceń pracownikom zarządziły sprzątanie terenu, przywieziono odzież
ochronną i środki czystości dla przejętych pracowników, którzy tego dnia wykonywali
już polecenia Spółki „DWZ” jako swojego pracodawcy. Zdaniem Sądu Rejonowego,
nie było żadnych przeszkód, aby tego samego dnia nastąpiło wygaśnięcie poprzed-
niej umowy dzierżawy i nawiązanie drugiej, zwłaszcza że tego właśnie dnia nastąpiło
faktyczne przekazanie mienia nowemu dzierżawcy. Tym samym pozwana Spółka
„DWZ” nie może powoływać się na to, że nie nastąpiło skuteczne przejęcie przez nią
powodów na zasadzie art. 231
k.p. Uwzględnienie takiego twierdzenia stanowiłoby
obejście prawa i naruszenie ochrony prawnej pracowników przewidzianej w art. 231
k.p. Skutkiem umowy dzierżawy zawartej między MZK a Spółką „DWZ” było przejęcie
6
przez tę Spółkę z mocy prawa pracowników przejętych przez MZK od Spółki „M.” na
skutek wygaśnięcia poprzedniej umowy dzierżawy, niezależnie od tego, w jaki spo-
sób uregulowano kwestię przejęcia pracowników między stronami umowy cywilno-
prawnej, stanowiącej podstawę przejęcia pracowników przez Spółkę „DWZ”, skoro
władztwo nad przedmiotem dzierżawy odzyskiwał wydzierżawiający MZK.
Sąd pierwszej instancji stwierdził, że żądanie zasądzenia na rzecz powodów
solidarnie od pozwanych zaległego wynagrodzenia za pracę znajdowało oparcie w
art. 22 § 1 k.p. w związku z art. 231
§ 2 k.p. Sąd zasądził na rzecz powodów kwoty
wyliczone w opinii biegłego jako niewypłacone im przez Spółkę „M.” wynagrodzenie
za pracę za miesiące: październik 2004 r., grudzień 2004 r., styczeń 2005 r., luty
2005 r. i za okres od 1 do 24 marca 2005 r.
Sąd pierwszej instancji ocenił, że powództwo w zakresie żądania zasądzenia
na rzecz powodów premii regulaminowej podlegało oddaleniu, ponieważ konstrukcja
premii wskazywała na jej uznaniowy, a nie roszczeniowy, charakter, co czyniło ją de
facto nagrodą. Premia przyznawana w sposób uznaniowy stanowiła jedynie nagrodę,
której wypłacanie było uzależnione od decyzji pracodawcy. Sąd uznał za uzasadnio-
ne żądanie powodów wypłaty należnych im nagród jubileuszowych oraz dodatkowe-
go wynagrodzenia rocznego. Sąd stwierdził, że do 10 marca 2005 r. miał zastosowa-
nie do powodów Zakładowy Układ Zbiorowy Pracy Pracowników MZK w B.-B., który
przewidywał gratyfikację jubileuszową, wypłacaną zgodnie z zasadami zawartymi w
załączniku do układu. Powództwo zasługiwało na uwzględnienie również w zakresie
roszczenia o zapłatę dodatkowego wynagrodzenia rocznego za lata 2002-2004.
Zdaniem Sądu, oddaleniu podlegały natomiast roszczenia powodów o zapłatę re-
kompensaty za bilety wolnej jazdy, jak również ekwiwalentu za odzież ochronną i
środki czystości.
Apelację od wyroku Sądu Rejonowego wniósł pozwany Miejski Zakład Komu-
nikacyjny w B.-B., zaskarżając wyrok w części zasądzającej od tego pozwanego jako
dłużnika solidarnego na rzecz powodów wymienione w apelacji kwoty. Wyrokowi za-
rzucił: 1) naruszenie art. 233 § 1 k.p.c., poprzez przyjęcie, że 25 marca 2005 r. do-
szło do przejścia części zakładu pracy (art. 231
§ 1 k.p.) na pozwany MZK, a w kon-
sekwencji obciążenie tego pozwanego odpowiedzialnością solidarną za zobowiąza-
nia wynikające ze stosunku pracy powodów, powstałe przed 25 marca 2005 r.; 2)
naruszenie art. 231
§ 1 i 2 k.p., poprzez przyjęcie, że doszło do przejścia części za-
7
kładu pracy na pozwany MZK, pomimo tego, że podmiotem faktycznie przejmującym
pracowników była wyłącznie pozwana Spółka „DWZ”.
Apelację od wyroku Sądu Rejonowego wniosła także pozwana „DWZ” B.J. Z. i
E.P. W. Spółka jawna, zaskarżając wyrok w części zasądzającej od tej pozwanej
jako dłużnika solidarnego na rzecz powodów wymienione w apelacji kwoty. Wyrokowi
zarzuciła, między innymi: 1) sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego
w sprawie materiału dowodowego oraz przekroczenie granic swobodnej oceny dowo-
dów w wyniku przyjęcia, że 25 marca 2005 r. doszło do przejścia części zakładu
pracy (art. 231
§ 1 i 2 k.p.) na pozwaną Spółkę „DWZ”, a w konsekwencji obciążenie
pozwanej odpowiedzialnością solidarną, wynikającą ze stosunku pracy, za zobowią-
zania powstałe przed 25 marca 2005 r.; 2) naruszenie art. 328 § 2 k.p.c., ponieważ
Sąd nie podał w uzasadnieniu przyczyn odmowy dania wiary i przypisania mocy do-
wodowej dowodom, z których wynikało, że została zawarta pomiędzy Spółką „DWZ”
a powodami jako pracownikami odrębna umowa o pracę per facta concludentia,
jeszcze zanim skutecznie przekazano majątek Spółce „DWZ”, 3) naruszenie prawa
materialnego - art. 231
§ 1 i 2 k.p. w związku z art. 336 k.c., art. 22 § 1 k.p., art. 481
k.c., art. 85 § 2 k.p., art. 4772
k.p.c. oraz art. 65 k.c. - przez przyjęcie, że doszło do
przejścia części zakładu pracy na pozwaną Spółkę „DWZ”, pomimo dowodów, że
przejście takie nie miało miejsca.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Bielsku-Białej wyro-
kiem z 29 stycznia 2009 r. [...] zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że oddalił
powództwo w stosunku do Miejskiego Zakładu Komunikacyjnego w B.-B., oraz odda-
lił apelację pozwanej „DWZ” B.J. Z. i E.P. W. Spółki jawnej w S. Sąd Okręgowy w
pełni podzielił poczynione przez Sąd pierwszej instancji ustalenia stanu faktycznego.
Uznał, że nie doszło do naruszenia art. 233 § 1 k.p.c., zarzucanego w apelacji za-
równo pozwanej Spółki „DWZ” jak i pozwanego MZK.
Sąd Okręgowy uznał za nieuzasadniony zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c.
ponieważ Sąd Rejonowy ustalił stan faktyczny przedmiotowej sprawy szczegółowo
opisując dowody, na których oparł swoje ustalenia. Co prawda, Sąd pierwszej instan-
cji pominął w swojej ocenie niektóre dowody wymienione przez pozwaną Spółkę
„DWZ” w jej apelacji, jednak uchybienie to nie miało wpływu na wynik sprawy ani nie
spowodowało braku możliwości skontrolowania toku rozumowania Sądu Rejonowego
w ramach postępowania apelacyjnego. Poza opisanym uchybieniem uzasadnienie
wyroku Sądu Rejonowego odpowiadało ustawowym wymaganiom konstrukcyjnym i
8
zawierało wszystkie pozostałe elementy decydujące o poprawności sporządzenia
uzasadnienia orzeczenia sądu.
Sąd drugiej instancji uznał za bezzasadne stanowisko pozwanej Spółki
„DWZ”, że Sąd Rejonowy dokonał błędnej wykładni art. 231
§ 1 i 2 k.p. w związku z
art. 336 k.c., art. 22 § 1 k.p., art. 481 k.c. w związku z art. 300 k.p. i w związku z art.
85 § 2 k.p., art. 4772
k.p.c. oraz art. 65 k.c., poprzez przyjęcie, że doszło do przejścia
części zakładu pracy na pozwaną Spółkę „DWZ”, a wobec tego powodom przysługi-
wała od pozwanej wypłata różnych elementów wynagrodzenia wraz z ustawowymi
odsetkami, do których wypłaty zobowiązany był poprzedni pracodawca czyli Spółka
„M”.
Sąd Okręgowy stwierdził, iż z materiału dowodowego zgromadzonego w
sprawie wynika, że pozwany MZK zawarł 12 października 1999 r. ze Spółką „M.”
umowę dzierżawy nieruchomości zabudowanej budynkiem technicznym wraz z ma-
szynami, urządzeniami i wyposażeniem. W § 7 tej umowy Spółka „M.” zobowiązała
się przejąć - na zasadzie art. 231
k.p. - pracowników MZK. W dniu 1 kwietnia 2002 r.
strony zawarły kolejną umowę dzierżawy na okres do 25 marca 2005 roku. W dniu
12 marca 2005 r. pozwany MZK zawarł z pozwaną Spółką „DWZ” umowę dzierżawy,
w której (§ 6) strony ustaliły, że dzierżawca - w oparciu o art. 231
k.p. - zobowiązuje
się zatrudnić 14 pracowników wykonujących pracę w dzierżawionym budynku tech-
nicznym, a zatrudnionych u dotychczasowego dzierżawcy, czyli Spółki „M.”. Zobo-
wiązanie to objęło powodów. Zgodnie z treścią § 11 umowy, została ona zawarta na
czas określony od 25 marca 2005 r. do 24 marca 2008 r. W ocenie Sądu drugiej in-
stancji, z powyższych ustaleń wynika, że 25 marca 2005 r. wygasała umowa dzier-
żawy części zakładu pracy zawarta ze Spółką „M.” i w tym samym dniu ta sama
dzierżawiona część zakładu pracy przechodziła w trybie art. 231
k.p. na Spółkę
„DWZ”. Przejście to oznaczało przejęcie pracowników. Na tle ustalonego stanu fak-
tycznego pojawiły się wątpliwości związane bezpośrednio z kwestią ustalenia odpo-
wiedzialności względem powodów za zobowiązania wynikającego ze stosunku pracy,
powstałe w czasie zatrudnienia w Spółce „M.”.
Sąd drugiej instancji nie zgodził się z zarzutem pozwanej Spółki „DWZ”, że
umowa dzierżawy zawarta przez MZK ze Spółką „M.” obowiązywała jeszcze w dniu
25 marca 2005 r. i to właśnie u tego pracodawcy byli zatrudnieni w tym dniu powo-
dowie, a zatem to wyłącznie ten podmiot powinien być obciążony wszelkimi zobowią-
zaniami wynikającymi ze stosunków pracy z powodami. Sąd zwrócił uwagę, że art.
9
231
k.p. ma charakter ochronny i określa zakres odpowiedzialności każdego ze
zmieniających się pracodawców wobec przejmowanych pracowników. Reguluje kwe-
stię przekształcenia zarówno prawnego jak i organizacyjnego, polegającego na
przejściu części zakładu pracy na innego pracodawcę. Ma charakter ochronny, po-
nieważ koncentruje się przede wszystkim na trosce o interesy pracowników. W sytu-
acjach budzących wątpliwości - co miało miejsce również w przedmiotowej sprawie -
dla oceny, kto jest pracodawcą w stosunku do pracowników, decydujące jest faktycz-
ne przejęcie zakładu pracy, powodujące, że pracownicy świadczą pracę na rzecz
kogoś innego niż dotychczas. Zmiany prawne dotyczące praw do zakładu pracy nie
są przy tym przesądzające (por. wyrok Sądu Najwyższego z 2 sierpnia 2007 r., V
CSK 156/07, LEX nr 442755). Sąd Okręgowy stwierdził, że sama pozwana Spółka
„DWZ” przyznawała w toku całego postępowania oraz w swojej apelacji, co znalazło
potwierdzenie w materiale dowodowym zgromadzonym w sprawie, że w dniu 25
marca 2005 r. powodowie wykonywali pracę na jej rzecz, a nie na rzecz innego pod-
miotu. Rzeczywiście, pozwany MZK zawarł umowę dzierżawy ze Spółką ,,M.” na
okres do 25 marca 2005 r. oraz jednocześnie umowę dzierżawy z pozwaną na okres
od 25 marca 2005 r., doprowadzając w ten sposób do niejednoznaczności w ustale-
niu statusu prawnego powodów w tym dniu, jednak ostatecznie, w przypadku wątpli-
wości, decydować powinien fakt świadczenia pracy na rzecz określonego podmiotu i
to ten podmiot jest pracodawcą, a zatem to on przejmuje prawa i obowiązki ze sto-
sunku pracy zgodnie z art. 231
k.p. Powodowie niewątpliwie świadczyli 25 marca
2005 r. pracę na rzecz Spółki „DWZ”, co stanowi podstawę do przyjęcia, że z tym
dniem zostali przejęci przez tę Spółkę jako pracodawcę, ze wszystkimi konsekwen-
cjami takiego przejęcia.
Sąd drugiej instancji stwierdził, iż pozwana Spółka „DWZ” sama w apelacji
przyznała, że Sąd pierwszej instancji prawidłowo ustalił stan faktyczny i że 25 marca
2005 r. powodowie byli już pracownikami Spółki „DWZ” - podpisali w tym dniu listę
obecności w tej Spółce, przyjęli wynagrodzenia za pracę od tej Spółki i wykonywali
pracę pod kierownictwem pracownika Spółki. Sąd Okręgowy nie zgodził się z kon-
cepcją prezentowaną przez pozwaną, że sam fakt świadczenia pracy na jej rzecz i
pozostawania powodów do jej dyspozycji jest kwestią drugorzędną wobec okoliczno-
ści, że umowa pomiędzy MZK a Spółką „M.” obowiązywała do 25 marca 2005 r. W
ocenie Sądu Okręgowego, bez znaczenia pozostają argumenty podnoszone przez
pozwaną dotyczące poinformowania powodów przez Spółkę „M.” o zatrudnieniu
10
przez nowego pracodawcę dopiero od 26 marca 2005 r., skoro faktycznie świadczyli
oni pracę na rzecz pozwanej już 25 marca 2005 r. a ponadto już w tym dniu rozpo-
częto czynności przekazywania majątku pozwanej przez Spółkę „M.”.
Odnosząc się do zarzutu naruszenia art. 336 k.c., Sąd Okręgowy stwierdził, że
choć za trafny należy uznać pogląd, zgodnie z którym 25 marca 2005 r. Spółka „M.”
miała jeszcze władztwo nad rzeczą (zakładem pracy), to bez wątpienia także pozwa-
na Spółką „DWZ” tego dnia takie faktyczne władztwo nad rzeczą objęła jako dzier-
żawca przejmujący rzecz oddawaną mu w dzierżawę, co zresztą sama przyznała w
apelacji, podnosząc, że przejmowała w tym dniu zakład pracy, a powodowie wyko-
nywali tego dnia pracę na jej rzecz (przy pracach porządkowych). W tych okoliczno-
ściach niezrozumiałe pozostaje rozumowanie pozwanej, że choć 25 marca 2005 r.
przejmowała majątek i zarządzała majątkiem dzierżawionej części zakładu pracy, a
także wydawała polecenia powodom jako swoim pracownikom, czyli korzystała z
uprawnień, jakie niesie z sobą stosunek dzierżawy oraz rola pracodawcy, to jednak
nie miała z tego tytułu żadnych obowiązków względem pracowników. Dlatego też
Sąd Okręgowy uznał za całkowicie nietrafne apelacyjne zarzuty naruszenia art. 22 §
1 k.p., art. 481 k.c. w związku z art. 300 k.p. i w związku z art. 85 § 2 k.p., art. 4772
k.p.c. oraz art. 65 k.c. i zaakceptował rozstrzygnięcie Sądu pierwszej instancji, obcią-
żające pozwaną odpowiedzialnością w stosunku do powodów za zaległe wynagro-
dzenia.
Sąd Okręgowy dokonał oceny, że pozwana Spółka „DWZ” przejęła część za-
kładu pracy w trybie art. 231
k.p. i z tego tytułu stała się podmiotem praw i obowiąz-
ków wynikających ze stosunków pracy łączących ją z powodami, w tym ponosiła od-
powiedzialność za niewypłacenie należnych pracownikom nagród jubileuszowych, co
gwarantowały postanowienia Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy. Sąd Okręgo-
wy podzielił pogląd wyrażony w wyroku Sądu Najwyższego z 21 września 1995 r., I
PRN 60/95 (OSNAPiUS 1996 nr 7, poz. 100), w którym przyjęto, że w razie przejęcia
zakładu pracy (art. 231
k.p.), dotychczasowa treść stosunku pracy nie ulega zmianie,
również w zakresie nabycia prawa do nagrody jubileuszowej i odprawy rentowej;
uprawnienia te, wynikające dotychczas z układu zbiorowego lub zakładowego poro-
zumienia płacowego, po przejęciu pracowników przez nowego pracodawcę stają się
treścią umowy o pracę. Skoro zatem warunki te nie zostały zmienione (przez wypo-
wiedzenie zmieniające - art. 42 k.p.), to obowiązywały także i nowego pracodawcę (w
tym przypadku Spółkę „DWZ”).
11
Sąd drugiej instancji podzielił natomiast wyrażony w apelacji pozwanego Miej-
skiego Zakładu Komunikacyjnego pogląd, że w stosunku do tego pozwanego doszło
do błędnej wykładni art. 231
k.p. Sąd Rejonowy w Bielsku-Białej przyjął, że w dniu 25
marca 2005 r. Spółka „M.” zdała majątek pozwanemu MZK, który w tym momencie,
zarówno pod względem faktycznym jak i prawnym, objął władztwo nad swoim mie-
niem, a dopiero w sposób następczy przekazał mienie Spółce „DWZ”. Sąd Rejonowy
przyjął, że pozwany MZK miał w tym dniu faktyczną i prawną możliwość wykorzysty-
wania przedmiotów i praw składających się na odzyskany dział techniczny i z tej
możliwości skorzystał, zawierając również ze skutkiem od tego dnia następną
umowę dzierżawy z kolejnym dzierżawcą. Sąd Okręgowy podzielił w tym zakresie
stanowisko prezentowane przez pozwany MZK, który zwrócił uwagę na koncepcję
przyjmowaną w doktrynie oraz orzecznictwie, dotyczącą relacji pomiędzy zobowią-
zaniami stron powstałymi na gruncie umowy dzierżawy (jej zawarcia a następnie jej
wygaśnięcia) i konstrukcją prawną przewidzianą w art. 231
k.p. W wyroku z 26 lutego
2003 r., I PK 67/02 (OSNP 2004 nr 14, poz. 24), Sąd Najwyższy stwierdził jedno-
znacznie, że wygaśnięcie umowy dzierżawy zakładu pracy powoduje jego przejście
na wydzierżawiającego (art. 231
k.p.) tylko wtedy, gdy wydzierżawiający odzyskuje
faktyczne władztwo nad zakładem pracy. Pogląd ten znalazł potwierdzenie w innych
orzeczeniach, na przykład w wyroku z 2 sierpnia 2007 r., V CSK 156/07 (LEX nr
442755), w którym przyjęto, że art. 231
k.p. odnosi się do sytuacji prawnej pracowni-
ków w wypadku zmiany pracodawcy spowodowanej przejęciem ich zakładu pracy
przez inny podmiot. Dla oceny, kto jest pracodawcą w stosunku do pracownika, de-
cydujące jest faktyczne przejęcie zakładu pracy, powodujące, że pracownicy świad-
czą pracę na rzecz kogoś innego niż dotychczas. Zmiany prawne dotyczące praw do
zakładu pracy nie są przy tym przesądzające. Przeprowadzenie oceny, czy doszło do
przejścia części zakładu pracy na nowego pracodawcę w trybie art. 231
k.p., czy też
nie, zależy od ustalenia, że przejął on w faktyczne władanie część zadania lub za-
dań, stanowiących placówkę zatrudnienia, a więc w zakresie pozwalającym na wy-
konywanie obowiązków pracowniczych, przy czym nie zależy to od rodzaju czynno-
ści prawnej, na podstawie której przejęcie następuje (por. wyrok Sądu Najwyższego
z 15 września 2006 r., I PK 75/06, OSNP 2007 nr 17-18, poz. 250).
W ocenie Sądu drugiej instancji pozwany MZK nie odzyskał 25 marca 2005 r.
faktycznego władztwa nad zakładem pracy. Przejście zakładu pracy nastąpiło bezpo-
średnio między Spółką „M.” a Spółką „DWZ”. Poza sporem pozostawał fakt zawarcia
12
przez MZK oraz Spółkę „M.” umowy dzierżawy na okres do 25 marca 2005 r., a także
fakt zawarcia przez MZK 21 marca 2005 r. kolejnej umowy dzierżawy z innym przed-
siębiorcą - Spółką „DWZ”, która miała przejąć cześć zakładu pracy w dniu 25 marca
2005 roku. W związku z tym nie budziło wątpliwości wejście przez te podmioty w
prawa i obowiązki wydzierżawiającego (MZK) oraz dzierżawcy (Spółka „DWZ”) od 25
marca 2005 r. Sporna natomiast była kwestia, czy we wskazanym dniu, kiedy wyga-
sała umowa dzierżawy części zakładu pracy zawarta ze Spółką „M.” i władztwo nad
tą częścią zakładu pracy przejmował inny dzierżawca Spółka „DWZ”, pozwany MZK
faktycznie i prawnie, choćby nawet na krótki okres czasu, objął władztwo nad swoim
mieniem, a w konsekwencji, czy jest podmiotem odpowiedzialnym za zobowiązania
wynikające ze stosunków pracy powodów, które stały się wymagalne w czasie, gdy
byli oni zatrudnieni przez Spółkę „M.”, która nie wypłaciła im wszystkich należnych
świadczeń z tytułu umowy o pracę.
Sąd drugiej instancji stwierdził, że wygaśnięcie w dniu 25 marca 2005 r.
umowy dzierżawy pomiędzy MZK a Spółką „M.” nie wiązało się z ponownym przej-
ściem wydzierżawionej części zakładu pracy - w trybie art. 231
k.p. - z dotychczaso-
wego pracodawcy (dzierżawcy) na wydzierżawiającego (czyli MZK), nie doszło bo-
wiem do objęcia przez wydzierżawiającego w posiadanie wydzierżawianej części
zakładu pracy. Wygaśnięcie w dniu 25 marca 2005 r. umowy dzierżawy pomiędzy
MZK a Spółką „M.” nie doprowadziło do zwrotu części zakładu pracy i zastosowania
art. 231
k.p. względem MZK. Sytuacja taka nie miała miejsca, ponieważ pozwany
MZK nie odzyskał faktycznego władztwa nad zakładem pracy. Władztwo to, czyli po-
siadanie, zostało przejęte bezpośrednio od Spółki „M.” przez Spółkę „DWZ”. Wobec
tego nie można było przyjąć, że wygaśnięcie umowy dzierżawy doprowadziło do po-
wrotu zakładu pracy do wydzierżawiającego. Nie wystąpiła bowiem niezbędna prze-
słanka, jaką jest element faktycznego przejęcia zakładu pracy. W dniu 25 marca
2005 r. pracownicy świadczyli pracę na rzecz Spółki „DWZ”. W tym dniu pozwany
MZK nie miał realnej możliwości wykorzystywania przedmiotów i praw tworzących
dany zakład pracy w ramach działalności związanej z zatrudnianiem pracowników,
nie miał też swobody zarządzania zakładem lub jego częścią, korzystania z jego
majątku i kierowania zespołem pracowniczym, tym bardziej, że do podpisania umowy
dzierżawy ze Spółką „DWZ” doszło 4 dni wcześniej, tj. 21 marca 2005 r., czyli w dniu
25 marca 2005 r. nie miał on możliwości rozporządzania tym mieniem swobodnie w
inny sposób.
13
Skargę kasacyjną od wyroku Sądu Okręgowego w imieniu pozwanej „DWZ”
B.J. Z. Spółki jawnej w S. wniósł jej pełnomocnik, zaskarżając wyrok ten w części
dotyczącej oddalenia apelacji pozwanej (punkt II wyroku Sądu Okręgowego).
Skarga kasacyjna została oparta na podstawach: I) naruszenia przepisów
prawa materialnego, a mianowicie: 1) art. 231
k.p., poprzez jego błędną wykładnię i
nieprawidłowe zastosowanie polegające na przyjęciu, że: (a) dla zaistnienia solidar-
nej odpowiedzialności pracodawcy decydujące i wyłączne znaczenie ma zaistnienie
faktycznego władztwa nad mieniem i pracownikami, rozumianego jako faktyczne ko-
rzystanie z przedmiotowego majątku w związku z zatrudnianiem przekazanych pra-
cowników oraz wydawanie tym pracownikom bezpośrednich poleceń, z wyłączeniem
innych działań (prawnych i faktycznych) świadczących o istnieniu faktycznego
władztwa w obu znaczeniach, a polegających na przekazaniu majątku na podstawie
umowy dzierżawy i przeprowadzonego przetargu publicznego w rozumieniu prawa
zamówień publicznych i pracowników w ramach tego przetargu publicznego, na pod-
stawie działań faktycznych w postaci odbioru dokumentacji pracowniczej od jednego
podmiotu zatrudniającego (Spółki „M.”), a następnie po jej odbiorze, na przekazaniu
tej dokumentacji pracowniczej do kolejnego pracodawcy (wygrywającego kolejny
przetarg - Spółki „DWZ”), co potwierdza faktyczne władztwo tego pracodawcy (MZK)
nad zakładem pracy i pracownikami w sposób jednoznaczny, (b) w rozumieniu tego
przepisu nie jest nowym pracodawcą podmiot, który przyjął po upływie trwania
umowy dzierżawy pracowników z powrotem wraz z majątkiem dzierżawionym, a na-
stępnie ponownie, w dniu wygaśnięcia pierwszej umowy dzierżawy z dotychczaso-
wym pracodawcą, wydzierżawił przejmowany majątek i przekazał pracowników no-
wemu dzierżawcy, gdyż z powodu wyżej wskazanych okoliczności nie miał faktycz-
nego władztwa nad pracownikami i majątkiem przekazywanym, w wyżej określonym
rozumieniu, (c) faktyczne władztwo nad majątkiem i pracownikami nie przejawia się
w zachowaniach polegających na wydzierżawieniu majątku oraz dysponowaniu pra-
cownikami w ramach przetargu publicznego oraz treści postanowień zawartych w
umowach dzierżawy i że może ono zaistnieć w oderwaniu od stosunku prawnego
kreującego uprawnienia do dysponowania majątkiem i pracownikami starego praco-
dawcy i podmiotu trzeciego (własność majątku, przetarg, umowy dzierżawy), co spo-
wodowało w konsekwencji przyjęcie odpowiedzialności solidarnej za zobowiązania
przez podmiot trzeci (Spółkę „DWZ”), albowiem Sąd uznał, że MZK nie miał faktycz-
nego władztwa nad zakładem pracy i dlatego tylko Spółki „M.”, i „DWZ” odpowiadają
14
solidarnie, (d) brak jest solidarności zobowiązań nowego pracodawcy (MZK) ze sta-
rym pracodawcą i przerzuceniu jej na podmiot trzeci (Spółkę „DWZ”) w zaistniałym
stanie faktycznym, co prowadzi do naruszenia zasady równości wszystkich wobec
prawa, gwarantowanej przez art. 32 ust. 1 Konstytucji oraz zasady równej dla
wszystkich ochrony praw majątkowych, zawartej w jej art. 64 ust. 2 i przerzuceniu jej
na kolejny podmiot, i przyjęciu fikcji prawnej, że do przejścia na kolejnego pracodaw-
cę może dojść de facto bez udziału podmiotu będącego właścicielem majątku dzier-
żawionego i że przepis ten daje taką możliwość, aby za zobowiązania starego praco-
dawcy nie odpowiadał nowy pracodawca, lecz podmiot trzeci; naruszenie to sprowa-
dza się do uwolnienia pracodawcy (MZK) od solidarnej odpowiedzialności (finanso-
wej) za zobowiązania z tytułu wynagrodzeń i innych zobowiązań wynikających ze
stosunku pracy w okresie przed przekazaniem majątku i pracowników na podstawie
opisanych wyżej działań; naruszenie zasady równości i równego traktowania polega
na tym, że taka wykładnia art. 231
k.p. pozwala na przerzucenie na skarżącego de
facto całości zobowiązań wynikających ze stosunku pracy, w sytuacji gdy podmiot
ten nadal istnieje, a poprzedni dzierżawca Spółka „M.” nie ma żadnego majątku a
doprowadziła do powstania całego zadłużenia; taka interpretacja art. 231
k.p. wypa-
cza istotę solidarnej odpowiedzialności wydzierżawiającego i przejmującego zakład
pracy dzierżawcy, ponadto prowadzi do naruszenia zasady równego traktowania
oraz równej ochrony praw majątkowych, tj. do naruszenia - odpowiednio - art. 32 ust.
1 oraz art. 64 ust. 2 Konstytucji, powoduje też bezprawną ingerencję w prawo wła-
sności skarżącego, gdyż zmuszany jest on do ponoszenia konsekwencji finansowych
zaniedbań starego pracodawcy i nowego pracodawcy, chociaż do ich powstania się
nie przyczynił, a w rozumieniu 231
§ 2 k.p. nie ponosi odpowiedzialności solidarnej;
(e) za zobowiązania starego pracodawcy (Spółki „M.”) odpowiada nie nowy praco-
dawca (MZK), lecz podmiot trzeci (Spółka „DWZ”) solidarnie ze starym pracodawcą
(Spółką „M.”); pomimo braku powstania jakichkolwiek zobowiązań w trakcie bycia
pracodawcą przez nowego pracodawcę (MZK), Sąd przyjął istnienie odpowiedzialno-
ści podmiotu trzeciego (Spółki „DWZ”) za zobowiązania starego pracodawcy i soli-
darność jego z tym pracodawcą, dokonując nadinterpretacji art. 231
k.p., który nie
kreuje odpowiedzialności kolejnego pracodawcy za te zobowiązania; 2) art. 693 k.c. i
698 k.c. oraz art. 140 k.c. i art. 336 k.c., art. 337 k.c. i 348 k.c. w związku z art. 300
k.p., poprzez ich błędną wykładnię i nieprawidłowe zastosowanie polegające na
przyjęciu, że w zakresie rozumienia władztwa nad rzeczą przepisy te nie mają zasto-
15
sowania bądź interpretuje się je zawężająco lub stosuje nieprawidłowo, a mianowicie
Sąd Okręgowy odmiennie pojmuje terminy własność i posiadanie, gdyż stanął na
stanowisku, że wydzierżawiający (MZK) w dacie zawierania umowy dzierżawy (ze
Spółką „DWZ”), jak również w momencie wygaśnięcia poprzedniej umowy dzierżawy
(pierwsza umowa ze Spółką „M.”) utracił całkowicie faktyczne władztwo nad rzeczą,
co stoi w sprzeczności z konstrukcją umowy dzierżawy, gdyż w momencie wydania
rzeczy przez wydzierżawiającego (posiadacza samoistnego) następuje przekazanie
faktycznego władztwa nad rzeczą dzierżawcy; zdaniem skarżącego, po wygaśnięciu
poprzedniej umowy dzierżawy MZK musiał je odzyskać choćby na moment (w rozu-
mieniu 231
k.p.), aby zadysponować nią poprzez przekazanie majątku następnemu
dzierżawcy; Sąd drugiej instancji definiując „faktyczne władztwo” użył terminu posia-
danie w znaczeniu odbiegającym od stosowanego w przepisach, zapominając o ist-
nieniu dwóch form posiadania (art. 336 k.c.), a także o braku utraty posiadania przez
posiadacza samoistnego w przypadku oddania rzeczy w posiadanie zależne (337
k.c.), co miało miejsce w niniejszej sprawie, oraz uznał także wbrew treści art. 348
k.c., że w rozumieniu tego przepisu nie doszło do wydania rzeczy pozwanemu MZK,
lecz bezpośrednio Spółce „DWZ”; Sąd Okręgowy pominął treść art. 698 k.c., a mia-
nowicie, że bez zgody wydzierżawiającego dzierżawca nie może oddawać przed-
miotu dzierżawy osobie trzeciej - takiej zgody po stronie MZK nie było, zatem jego
zachowanie polegało na odebraniu rzeczy, a potem na jej wydaniu osobie trzeciej, tj.
Spółce „DWZ”; 3) art. 22 i art. 100 k.p. oraz art. 2981
k.p. w związku z § 9 rozporzą-
dzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie zakresu
prowadzenia przez pracodawców dokumentacji w sprawach związanych ze stosun-
kiem pracy oraz sposobu prowadzenia akt osobowych pracownika, poprzez ich
błędną wykładnię i nieprawidłowe zastosowanie w wyniku przyjęcia, że: w pojęciu
wykonywania pracy pod kierownictwem, w stosowaniu się do poleceń przełożonych,
zakresie prowadzenia przez pracodawców dokumentacji w sprawach związanych ze
stosunkiem pracy oraz sposobie prowadzenia akt osobowych pracownika - co zo-
stało określone w wyroku przez Sąd Okręgowy jako „kierowanie zespołem pracowni-
ków” - nie mieści się przekazanie ich w trybie 231
k.p., polegające na przejęciu ma-
jątku i pracowników po wygaśnięciu umowy dzierżawy ze Spółką „M.” (dotychczaso-
wy pracodawca) przez MZK (nowy pracodawca) oraz przeprowadzeniu kolejnego
przetargu w trybie zamówień publicznych i wydzierżawieniu kolejnemu pracodawcy
Spółce „DWZ” majątku, który przekazano mu wraz z pracownikami; strona skarżąca
16
podniosła, że Sąd Okręgowy błędnie uznał, iż: przygotowanie przetargu z postano-
wieniami o charakterze ochronnym w umowach dzierżawy i Specyfikacji Istotnych
Warunków Zamówienia, informowanie przez MZK obu podmiotów (pozwanych), jak
będą przejmowani pracownicy, odbieranie od Spółki „M.” akt osobowych pracowni-
ków i przekazywanie ich przez MZK do Spółki „DWZ”, nie świadczyły o „kierowaniu
zespołem pracowników” i nie mieszczą się one w ustawowych uprawnieniach praco-
dawcy w rozumieniu wyżej powołanych przepisów ustawowych i rozporządzenia;
II) naruszenia przepisów postępowania, a mianowicie: art. 233 § 1 k.p.c.,
przez sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego materiału dowodo-
wego oraz przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów w wyniku przyjęcia, że:
(a) z ustalonego przez Sąd stanu faktycznego wynika, iż w dniu 25 marca 2005 r. nie
doszło do przejścia części zakładu pracy (art. 231
k.p.) na pozwany MZK, a w konse-
kwencji nie doszło również do obciążenia pozwanego MZK odpowiedzialnością soli-
darną za zobowiązania ze stosunku pracy, powstałe przed dniem 25 marca 2005 r.,
a na skutek tego powstała solidarna odpowiedzialność Spółki „DWZ” ze Spółką „M.” i
przerzucenie na nią tej odpowiedzialności jako na podmiot trzeci, w oderwaniu od
źródła powstania tej solidarności, którym jest własność majątku będącego przed-
miotem dzierżawy oraz dysponowanie pracownikami w ramach kolejnych przetargów
przez MZK, co przy przyjęciu takiej oceny dowodów prowadzi do usankcjonowania
obejścia prawa w postaci uznania możliwości modyfikacji odpowiedzialności za po-
wstałe wcześniej zobowiązania za pomocą umów cywilnoprawnych i zapisów prze-
targowych; (b) z ustalonego stanu faktycznego wynika, że Spółka „DWZ” przejmo-
wała majątek i pracowników bez jakiegokolwiek uczestnictwa i udziału w tych czyn-
nościach MZK, to jest bezpośrednio od Spółki „M.”, a w konsekwencji stwierdzenia,
że do takiego przejścia majątku i pracowników mogło dojść bez wykorzystania fak-
tycznego władztwa na zakładem pracy i korzystania z kierownictwa nad zespołem
pracowników przez MZK, co przeczy zasadom logiki i doświadczenia życiowego, któ-
rymi również kieruje się Sąd orzekający przy wyrokowaniu; (c) Spółka „M.” była
uprawniona samodzielnie przekazać przedmiotowy majątek i pracowników do Spółki
„DWZ”, a Spółka „DWZ” przyjąć ten majątek i pracowników wbrew woli MZK, albo-
wiem w dniu wygaśnięcia umowy dzierżawy MZK utraciło faktyczne władztwo nad
zakładem pracy i pracownikami, co z mocy samego prawa powodowało przejście za-
kładu pracy i pracowników na Spółkę „DWZ”; (d) zobowiązania powstałe do dnia wy-
gaśnięcia umowy dzierżawy zawartej pomiędzy Spółką „M.” i MZK stały się zobowią-
17
zaniami, które powstały w dacie przejęcia zakładu pracy od MZK przez Spółkę
„DWZ” i za które odpowiada także podmiot trzeci, czyli Spółka „DWZ”; (e) czynności
MZK polegające na odbiorze majątku od poprzedniego dzierżawcy na podstawie
czynności odbiorczych potwierdzonych protokołami trójstronnymi nie stanowią prze-
jawu faktycznego władztwa nad zakładem pracy oraz że czynności MZK polegające
na decydowaniu, którzy pracownicy gdzie zostaną zatrudnieni na podstawie organi-
zowanego przetargu publicznego oraz postanowień umów dzierżawy określających
ich sytuację jako pracowników, a także protokoły trójstronne dotyczące przekazywa-
nia dokumentacji pracowniczej, nie stanowią wyrazu sprawowania kierownictwa nad
zespołem pracowników. Ponadto w ramach procesowej podstawy skargi kasacyjnej
skarżąca zarzuciła sprzeczność ustaleń Sądu i przekroczenie swobodnej oceny do-
wodów w treści uzasadnienia wyroku Sąd Okręgowego. Pełnomocnik strony skarżą-
cej podniósł, że w przypadku niepodzielenia przedstawionych zarzutów, pozwana
podnosi jak w apelacji, że jak wynika z umowy dzierżawy zawartej pomiędzy Spółką
„M.” i MZK, do 25 marca 2005 r. włącznie trwała umowa dzierżawy pomiędzy wyżej
wymienionymi podmiotami. Zdaniem strony skarżącej, Sąd Okręgowy ustalił, że pra-
cownicy „przekazywani” w dniu 25 marca 2005 r. byli jednocześnie nadal zatrudnieni
w Spółce „M.” (skoro majątek w tym dniu był przekazywany do MZK, a następnie do
Spółki „DWZ” w tym dniu).
Skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku w części dotyczącej
punktu II oddalającego jej apelację i zmianę treści wyroku Sądu Rejonowego w
punktach 1, 8, 11, 14, 17, 20, 23, poprzez oddalenie powództwa w stosunku do
„DWZ” B.J. Z. Spółki jawnej w S., ewentualnie uchylenie wyżej wymienionego wyroku
i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie ma uzasadnionych podstaw i z tej przyczyny podlegała
oddaleniu.
1. W ramach procesowej podstawy skargi kasacyjnej (art. 3983 § 1 pkt 2
k.p.c.) skarżąca zarzuciła naruszenie jednego tylko przepisu postępowania, a mia-
nowicie art. 233 § 1 k.p.c., zarzucając sprzeczność istotnych ustaleń Sądu Okręgo-
wego z treścią zebranego materiału dowodowego oraz przekroczenie granic swo-
18
bodnej oceny dowodów. W taki sposób skonstruowany zarzut naruszenia przepisów
postępowania uchyla się spod rozważań Sądu Najwyższego w postępowaniu kasa-
cyjnym. Zgodnie z art. 3983
§ 3 k.p.c., podstawą skargi kasacyjnej nie mogą być za-
rzuty dotyczące ustalenia faktów lub oceny dowodów. Wprawdzie art. 3983 § 3 k.p.c.
nie wskazuje expressis verbis konkretnych przepisów postępowania, których naru-
szenie, w związku z ustalaniem faktów i przeprowadzaniem oceny dowodów, nie
może być przedmiotem zarzutów wypełniających procesową podstawę kasacyjną,
nie ulega jednak wątpliwości, że obejmuje on art. 233 § 1 k.p.c. To przecież ten wła-
śnie przepis określa kryteria oceny wiarygodności i mocy dowodów (por. wyrok Sądu
Najwyższego z 26 kwietnia 2006 r., V CSK 11/06, LEX nr 230204). Z tej przyczyny
podniesiony przez skarżącą zarzut jego naruszenia usuwa się spod kontroli kasacyj-
nej. Powołując się na naruszenie przez Sąd Okręgowy art. 233 § 1 k.p.c., skarżąca
podjęła próbę zakwestionowania dokonanej przez Sąd drugiej instancji oceny zebra-
nego materiału dowodowego, a w konsekwencji podważenia dokonanych przez ten
Sąd ustaleń faktycznych dotyczących przesłanek odpowiedzialności pozwanej Spółki
„DWZ” jako nowego pracodawcy (solidarnej z dotychczasowym pracodawcą) za zo-
bowiązania wynikające ze stosunku pracy, powstałe przed przejściem części zakładu
pracy na nią jako nowego pracodawcę (art. 231
§ 2 k.p.). Tak skonstruowany zarzut
naruszenia przepisów postępowania nie może odnieść zamierzonego skutku, a to ze
względu na treść art. 3983 § 3 k.p.c. Przyjęcie przez ustawodawcę takiego rozwiąza-
nia podyktowane było potrzebą zharmonizowania podstaw kasacyjnych z charakte-
rem postępowania kasacyjnego i zakresem rozpoznania skargi, wyznaczonym w art.
39813 § 2 k.p.c., a także jednoznacznego określenia funkcji Sądu Najwyższego jako
sądu prawa, sprawującego nadzór nad działalnością sądów powszechnych w zakre-
sie orzekania (por. uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z 23 września
2005 r., III CSK 13/05, OSNC 2006 nr 4, poz. 76). Ustrojową funkcją Sądu Najwyż-
szego jest sprawowanie nadzoru judykacyjnego, w tym zapewnianie jednolitości
orzecznictwa sądów powszechnych. Z tego punktu widzenia każdy zarzut skargi ka-
sacyjnej, który ma na celu polemikę z ustaleniami faktycznymi sądu drugiej instancji,
chociażby pod pozorem błędnej wykładni lub niewłaściwego zastosowania określo-
nych przepisów prawa materialnego, z uwagi na jego sprzeczność z art. 3983 § 3
k.p.c. jest a limine niedopuszczalny, a jeżeli skarga oparta byłaby tylko na takich za-
rzutach, podlegałaby odrzuceniu (por. wyrok Sądu Najwyższego z 4 stycznia 2007 r.,
19
V CSK 364/06, LEX nr 238975). W obowiązującym stanie prawnym Sąd Najwyższy
nie jest uprawniony do badania prawidłowości zarówno ustaleń faktycznych, jak i
oceny dowodów, dokonanych przez sąd drugiej instancji. O ile bowiem ten ostatni
jest również „sądem faktu” i w myśl ogólnie niekwestionowanych zapatrywań orzecz-
nictwa oraz doktryny kontynuuje postępowanie merytoryczne (por. wyrok Sądu Naj-
wyższego z 13 kwietnia 2000 r., III CKN 812/98, OSNC 2000, nr 10, poz. 193; posta-
nowienie Sądu Najwyższego z 4 października 2002 r., III CZP 62/02, BSN 2003, nr 3,
s. 14,uchwała Sądu Najwyższego z 31 stycznia 2008 r., III CZP 49/07, OSNC 2008
nr 6, poz. 55), o tyle Sąd Najwyższy jako „sąd prawa”; rozpoznając nadzwyczajny
środek zaskarżenia w postaci skargi kasacyjnej, jest związany ustalonym stanem
faktycznym sprawy. Związanie to wyklucza nie tylko przeprowadzenie w jakimkolwiek
zakresie dowodów, lecz także badanie, czy sąd drugiej instancji nie przekroczył gra-
nic swobodnej ich oceny.
W tej sytuacji - skoro kasacyjny zarzut naruszenia prawa procesowego okazał
się nieskuteczny - w postępowaniu kasacyjnym wiążący był ustalony przez Sąd
Okręgowy jako Sąd drugiej instancji stan faktyczny stanowiący podstawę faktyczną
zaskarżonego orzeczenia (art. 39813
§ 2 k.p.c.). Te ustalenia zostały szczegółowo
przedstawione powyżej, w ramach relacji z ustaleń Sądów obu instancji. Z ustaleń
tych wynika w sposób niebudzący wątpliwości, że skarżąca - pozwana Spółka „DWZ”
- przejęła powodów jako pracowników w trybie art. 231
§ 1 k.p. od pozwanej Spółki
„M.”. Nastąpiło to w dniu 25 marca 2005 r. W związku z tym przejęciem odpowiada
na podstawie art. 231
§ 2 k.p., solidarnie z dotychczasowym pracodawcą (ze Spółką
„M.”), za zobowiązania wynikające ze stosunku pracy, powstałe przed przejściem
części zakładu pracy na nią jako nowego pracodawcę.
2. Z bezspornych ustaleń Sądu Okręgowego wynika - przytacza te ustalenia
sama skarżąca w swojej skardze kasacyjnej - że w 1999 r. pozwany MZK zawarł ze
Spółką „M.” umowę dzierżawy zabudowanej budynkiem technicznym nieruchomości
wraz z maszynami, urządzeniami i wyposażeniem (warsztaty). W § 7 tej umowy
Spółka „M.” zobowiązała się przejąć na zasadzie art. 231
k.p. i zatrudniać przez okres
co najmniej jednego roku dotychczasowych pracowników MZK, których miejscem
pracy był dzierżawiony zakład. W dniu 1 kwietnia 2002 r. pomiędzy tymi samymi
stronami (MZK i Spółką „M.”) została zawarta kolejna umowa dzierżawy tej samej
nieruchomości, tym razem na okres od 1 kwietnia 2002 r. do 25 marca 2005 r. W
dniu 21 marca 2005 r. pozwany MZK zawarł ze skarżącą Spółką „DWZ” umowę
20
dzierżawy, w której w § 6 postanowiono, że dzierżawca - na zasadzie art. 231
k.p. -
zobowiązuje się zatrudnić czternastu pracowników, których miejscem pracy jest
dzierżawiony budynek techniczny (warsztaty), przy czym za ewentualne zobowiąza-
nia wynikające ze stosunku pracy czternastu przejmowanych pracowników, powstałe
przed przejęciem obiektów przez dzierżawcę, odpowiadają solidarnie dotychczasowy
pracodawca (tj. Spółka „M.”) i nowy pracodawca (tj. Spółka „DWZ”). Przedmiotowa
umowa, zgodnie z jej § 11, została zawarta na czas określony od 25 marca 2005 r.
do 24 marca 2008 r. W dniu 25 marca sporządzone zostały protokoły zdawczo-od-
biorcze odbioru pomieszczeń oraz odczytu liczników, w których wymieniono: jako
stronę zdającą przedmiot dzierżawy - Spółkę „M.”, jako stronę odbierającą przedmiot
dzierżawy - Spółkę „DWZ”, a jako stronę wydzierżawiającą - MZK. Protokoły te - oraz
ustalone przez Sąd Okręgowy czynności faktyczne podjęte przez wszystkich zainte-
resowanych w dniu 25 marca 2005 r. dowodzą przejścia części zakładu pracy z do-
tychczasowego pracodawcy (Spółki „M.”) na nowego pracodawcę (Spółkę „DWZ”).
Pismami z 22 lutego 2005 r. pracownicy Spółki „M.” (w tym powodowie) zostali poin-
formowani o przejściu zakładu pracy na nowego pracodawcę w związku z wygaśnię-
ciem dotychczasowej umowy dzierżawy. To samo uczyniła Spółka „DWZ” informując
pracowników o ich przejęciu. W dniu 25 marca 2005 r. doszło także do przekazania
stronie skarżącej akt osobowych pracowników. Sąd Okręgowy ustalił, że powodowie
świadczyli pracę na rzecz pozwanej Spółki „DWZ” od 25 marca 2005 r. Tego samego
dnia pracownicy otrzymali pismo potwierdzające warunki zatrudnienia i informujące,
że w związku z przejściem zakładu pracy na innego pracodawcę na zasadzie art. 231
k.p. dotychczasowe warunki pracy zostaną zachowane.
Wszystkie powołane okoliczności zostały prawidłowo ocenione przez Sąd
Okręgowy jako stwarzające podstawę faktyczną do przyjęcia, że skarżąca przejęła
powodów jako pracowników bezpośrednio od pozwanej Spółki „M.” oraz że powodo-
wie nie zostali przejęci w trybie art. 231
k.p. najpierw przez pozwany MZK, a dopiero
przez niego przekazani - również w trybie art. 231
k.p. - do skarżącej. Pozwany MZK
nie przejął 25 marca 2005 r. w takie faktyczne władanie części zakładu pracy jako
pracodawca, czyli władanie związane z prowadzeniem przedsiębiorstw jako placówki
zatrudnienia i zatrudnianiem pracowników wydzierżawianej najpierw Spółce „M.”, a
bezpośrednio po niej Spółce „DWZ”, które pozwalałoby na ustalenie i ocenę, że choć
na krótki czas (krótszy nawet od dnia pracy, na kilka godzin) odzyskał władanie nad
częścią zakładu pracy jako pracodawca, czyli władanie związane z prowadzeniem
21
przedsiębiorstwa jako placówki zatrudnienia i zatrudnianiem pracowników. Prawidło-
wa jest ocena Sądu Okręgowego, że pozwany MZK po wygaśnięciu umowy dzierża-
wy ze Spółką „M.” ani przez chwilę nie zatrudniał 25 marca 2005 r. powodów jako
swoich pracowników - nie przyjął ich tego dnia do pracy, nie wydawał im żadnych
poleceń, nie odbierał od nich świadczenia pracy, nie zapłacił im za ten dzień wyna-
grodzenia, nie realizował w jakikolwiek sposób w stosunku do powodów umowy o
pracę w roli pracodawcy (art. 22 § 1 k.p.). Pozwany MZK w wydzierżawianych
warsztatach (stanowiących część zakładu pracy) nie prowadził 25 marca 2005 r.
żadnej działalności (np. gospodarczej - produkcyjnej, usługowej, handlowej), do któ-
rej prowadzenia powodowie byliby potrzebni jako pracownicy, choćby przez niepełny
dzień pracy. Zakład pracy to nie tylko majątek (nieruchomość, budynki, ich wyposa-
żenie, maszyny, urządzenia, linie technologiczne, sprzęt biurowy), to przede wszyst-
kim prowadzona w tym zakładzie przez pracodawcę działalność, wykonywane zada-
nia, określona struktura organizacyjna, celowa organizacja pracy, wreszcie kadry.
Pozwany MZK nie spełniał w dniu 25 marca 2005 r. żadnych przymiotów pracodawcy
w stosunku do przejmowanych od Spółki „M.” przez Spółkę „DWZ” pracowników (w
tym powodów), które pozwalałyby na ocenę, że przejął - choćby na krótką chwilę -
tych pracowników w rozumieniu art. 231
§ 1 k.p.
Nie można zaprzeczyć, że skarżąca ma rację, podnosząc, iż pozwany MZK
przejął 25 marca 2005 r. władztwo nad wydzierżawianą nieruchomością w znaczeniu
prawnorzeczowym. Nie ma to jednak znaczenia dla oceny dokonywanej z punktu
widzenia art. 231
§ 1 k.p. - ewentualne przejęcie przez MZK na pewien czas prawne-
go władztwa nad rzeczą stanowiącą przedmiot umowy dzierżawy w rozumieniu
prawa rzeczowego nie podważa oceny Sądu Okręgowego, że nie miało ono charak-
teru przejęcia zakładu pracy i przejęcia pracowników, ponieważ w żadnym razie nie
doszło do przejścia części zakładu pracy (wydzierżawianej wcześniej Spółce „M.”) na
MZK jako innego pracodawcę w rozumieniu art. 231
§ 1 k.p. Podkreślenia wymaga,
że wyrok Sądu Okręgowego w części zmieniającej wyrok Sądu Rejonowego i odda-
lającej powództwo w stosunku do pozwanego MZK (punkt I) - w następstwie ustaleń
faktycznych i oceny prawnej, że ten pozwany nie przejął 25 marca 2005 r. powodów
jako pracowników w trybie art. 231
§ 1 k.p., ponieważ nie doszło do przejścia części
zakładu pracy na tego pozwanego jako na innego pracodawcę w znaczeniu, jakie
pojęciu „przejście zakładu pracy na innego pracodawcę” nadaje art. 231
§ 1 k.p. - nie
został zaskarżony przez żadną ze stron procesu i jest nie tylko prawomocny w zna-
22
czeniu procesowym, ale także wiążący w znaczeniu materialnoprawnym (art. 365
k.p.c.). Skarżąca nie mogła w swojej skardze kasacyjnej podważać materialnej pra-
womocności i mocy wiążącej wyroku oddalającego powództwo w stosunku do po-
zwanego MZK, a w istocie do tego zmierzała jej argumentacja - do wykazania, że
doszło do przejścia zakładu pracy ze Spółki „M.” na MZK, a dopiero potem z MZK na
Spółkę „DWZ”, a zatem skarżąca nie odpowiada solidarnie za zobowiązania wynika-
jące ze stosunku pracy powodów powstałe w czasie, gdy powodowie byli pracowni-
kami Spółki „M.”. Pozwana Spółka „DWZ” nie mogła zaskarżyć oddalenia powództwa
w stosunku do innego pozwanego - mogli to uczynić tylko powodowie.
Pozwana Spółka „DWZ” niewątpliwie przejęła powodów jako pracowników od
dotychczasowego pracodawcy w związku z przejściem na nią części zakładu pracy i
faktycznym objęciem we władanie tego zakładu pracy - na podstawie umowy dzier-
żawy zawartej z MZK - ale przejęła ich od Spółki „M.” jako poprzedniego wydzierża-
wiającego i poprzedniego (dotychczasowego) pracodawcy, a nie od MZK.
Ocena, że doszło do przejścia części zakładu pracy na nowego pracodawcę
(art. 231
k.p.) zależy od ustalenia, czy przejął on w faktyczne władanie część zadania
lub zadań, stanowiących placówkę zatrudnienia, a więc w zakresie pozwalającym na
wykonywanie obowiązków pracowniczych. Nie musi to polegać na formalnym naby-
ciu przedsiębiorstwa lub jego części oraz nie zależy od rodzaju czynności prawnej,
na podstawie której następuje przejęcie części zakładu pracy w faktyczne władanie
(por. wyrok Sądu Najwyższego z 15 września 2006 r., I PK 75/06, OSNP 2007 nr 17-
18, poz. 250). Do wywołania skutku uregulowanego w art. 231
k.p. nie jest konieczne
dokonanie ściśle określonej czynności prawnej, która podlega rygorystycznej ocenie
co do jej skutków cywilnoprawnych z punktu widzenia prawa cywilnego (np. prawa
rzeczowego, prawa zobowiązań). Skutek taki wywołuje także kilka czynności fak-
tycznych i prawnych zdziałanych między tymi samymi podmiotami, których ocena z
punktu widzenia prawa cywilnego jest obojętna (prawnie irrelewantna) w sprawie z
zakresu prawa pracy. Podstawowe znaczenie ma przekazanie (przejęcie) zadań do-
tychczasowego pracodawcy przez innego pracodawcę. To przede wszystkim przeję-
cie zadań (kompetencji) pracodawcy jest traktowane, w utrwalonym orzecznictwie
Sądu Najwyższego, jako przejęcie części zakładu pracy, zwłaszcza gdy jest połączo-
ne z przejęciem w faktyczne władanie części mienia dotychczasowego pracodawcy
(por. wyroki Sądu Najwyższego: z 18 lutego 1994 r., I PRN 2/94, OSNAPiUS 1994 nr
1, poz. 6; z 10 maja 1994 r., I PRN 19/94, OSNAPiUS 1994 nr 4, poz. 64; z 26 stycz-
23
nia 2000 r., I PKN 489/99, OSNAPiUS 2001 nr 11, poz. 381; z 10 października 2003
r., I PK 456/02, OSNP 2004 nr 19, poz. 335; z 16 maja 2001 r., I PKN 573/00, OSNP
2003 nr 5, poz. 124; z 22 stycznia 2004 r., I PK 288/03, OSNP 2004 nr 22, poz. 388
oraz z 9 grudnia 2004 r., II PK 80/04, OSNP 2005 nr 14, poz. 211). Taka wykładnia
jest również ugruntowana w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości
(ETS). W szczególności w wyroku z 19 maja 1992 r., C-29/91, w sprawie Sophie
Redmond Stichting przeciwko Henricus Bartol and others (ECR 1992, s. I-3189 -
patrz: L. Mitrus: Przejęcie zakładu pracy przez nowego pracodawcę w prawie Wspól-
noty Europejskiej, PiZS 1998 nr 2, s. 14) Trybunał uznał, że działalność o szczegól-
nym charakterze, stanowiąca samodzielne zadanie, może, stosownie do okoliczno-
ści, być zrównana z zakładem lub częścią zakładu, a w wyroku z 14 kwietnia 1994 r.,
C-392/92, w sprawie Christel Schmidt przeciwko Spar und Leihkasse Der Früheren
Aemter Bordeesholm, Kiel und Cronshagen (ECR 1994, s. I-1311 - patrz: A. Toma-
nek: Przejście zakładu pracy na innego pracodawcę, Wrocław 2002, s. 27 i 38) przy-
jął, że przejście części zakładu pracy następuje w sytuacji, w której przedsiębiorca
powierza innemu przedsiębiorcy, w drodze umowy, odpowiedzialność za wykonywa-
nie prac realizowanych wcześniej bezpośrednio, nawet jeśli prace te były wykonywa-
ne przed przeniesieniem przez jednego pracownika. Ocena, że doszło do przejścia
części zakładu pracy na nowego pracodawcę, zależy od ustalenia, iż przejął on w
faktyczne władanie część mienia lub zadań, stanowiących placówkę zatrudnienia, a
więc w zakresie pozwalającym na wykonywanie obowiązków pracowniczych. To
przejęcie w faktyczne władanie nie musi polegać na nabyciu przedsiębiorstwa lub
jego części oraz nie zależy od rodzaju czynności prawnej, na podstawie której nastę-
puje (umowa o charakterze rzeczowym lub obligacyjnym; bezterminowa lub termino-
wa, itp.; por. wyrok Sądu Najwyższego z 29 sierpnia 1995 r., I PRN 38/95,
OSNAPiUS 1996 nr 6, poz. 83). Taka wykładnia zapewnia gwarancyjną funkcję
trwałości stosunków pracy przejmowanych pracowników (ochronę pracy w rozumie-
niu art. 24 Konstytucji RP), gdyż ich treść pozostaje niezmieniona u nowego praco-
dawcy. Jeżeli przekazanie zadań ma charakter okresowy, to z jego upływem pra-
cownik zostanie ponownie przejęty przez podmiot wykonujący te zadania, nie wyklu-
czając przejęcia przez pierwszego z pracodawców (por. np. uchwałę Sądu Najwyż-
szego z 7 czerwca 1994 r., I PZP 20/94, OSNAPiUS 1994 nr 9, poz. 141, według
której jeżeli w wyniku zawarcia umowy dzierżawy nastąpiło przejęcie zakładu pracy
przez dzierżawcę, to rozwiązanie tej umowy prowadzi do ponownego przejęcia za-
24
kładu pracy przez wydzierżawiającego, pod warunkiem jednak, że do wydzierżawia-
jącego wracają także zadania wykonywane dotychczas przez dzierżawcę oraz na-
stępuje nie tylko formalne cywilistyczne przejęcie władztwa nad rzeczą, ale także
faktyczne przejęcie wcześniej wydzierżawianej części zakładu pracy, oraz wyrok
Sądu Najwyższego z 26 lutego 2003 r., I PK 67/02, OSNP 2004 nr 14, poz. 240, a
także wyrok ETS z dnia 15 czerwca 1988 r., C-101/87, w sprawie P. Bork Internatio-
nal A/S and others przeciwko Forenigen af Arbejdsledere, ECR 1988, s. 3057 - patrz:
L. Florek: Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości w sprawach doty-
czących stosunku pracy [w:] Europejskie prawo pracy i prawo socjalne a prawo pol-
skie, pod red. H. Szurgacza, Wrocław 1998, s. 42 i 145). Dla oceny przejścia zakładu
pracy na innego pracodawcę istotne jest, aby przeszły na nowego pracodawcę zada-
nia, dla których realizacji konieczne jest przejęcie pracowników.
We wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania pełnomocnik strony
skarżącej podniósł, że istnieją rozbieżności w orzecznictwie Sądu Najwyższego doty-
czące rozumienia pojęcia „faktyczne przejęcie zakładu pracy, faktyczne władztwo
nad zakładem” w świetle treści art. 231
§ 1 k.p., a konkretnie w kontekście skutków
wygaśnięcia umowy dzierżawy dla odpowiedzialności solidarnej pracodawców za
zobowiązania z tytułu zatrudniania pracowników obejmującej poszczególnych
uczestników procesu przekazywania majątku i pracowników. Jako przykłady takich
rozbieżnych orzeczeń Sądu Najwyższego pełnomocnik skarżącej powołał: wyrok z 2
sierpnia 2007 r., V CSK 156/07 (LEX 442755), wyrok z 26 lutego 2003 r., I PK 67/02
(OSNP 2004 nr 14, poz. 240) oraz uchwałę z 7 kwietnia 1994 r., I PZP 20/94
(OSNAPiUS 1994 nr 9, poz. 141) i wyrok z dnia 17 maja 1995 r., I PRN 9/95
(OSNAPiUS 1995 nr 20, poz. 248). Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym niniej-
szą skargę kasacyjną nie stwierdza w powołanych orzeczeniach zasadniczej roz-
bieżności poglądów, a różnice w formułowaniu sądowej wykładnii pojęcia „przejście
zakładu pracy lub jego części na innego pracodawcę” wynikają wyłącznie z różnic w
stanach faktycznych tych spraw, które podlegały rozstrzygnięciu przytoczonymi wy-
rokami.
3. Powyższe rozważania prowadzą do wniosku, że zarzuty naruszenia przepi-
sów prawa cywilnego - a mianowicie art. 693 k.c. i 698 k.c. oraz art. 140 k.c. i art.
336 k.c., art. 337 k.c. i 348 k.c. w związku z art. 300 k.p. - są nieskuteczne o tyle, o
ile w ogóle nie było potrzeby ich stosowania. Przepisy te stanowią, że: 1) przez
umowę dzierżawy wydzierżawiający zobowiązuje się oddać dzierżawcy rzecz do
25
używania i pobierania pożytków przez czas oznaczony lub nie oznaczony, a dzier-
żawca zobowiązuje się płacić wydzierżawiającemu umówiony czynsz; czynsz może
być zastrzeżony w pieniądzach lub świadczeniach innego rodzaju. Może być również
oznaczony w ułamkowej części pożytków (art. 693 k.c.); 2) bez zgody wydzierżawia-
jącego dzierżawca nie może oddawać przedmiotu dzierżawy osobie trzeciej do bez-
płatnego używania ani go poddzierżawiać; w razie naruszenia powyższego obowiąz-
ku wydzierżawiający może dzierżawę wypowiedzieć bez zachowania terminów wy-
powiedzenia (art. 698 k.c.); 3) w granicach określonych przez ustawy i zasady współ-
życia społecznego właściciel może, z wyłączeniem innych osób, korzystać z rzeczy
zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem swego prawa, w szczególno-
ści może pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy. W tych samych granicach może
rozporządzać rzeczą (art. 140 k.c.); 4) posiadaczem rzeczy jest zarówno ten, kto nią
faktycznie włada jak właściciel (posiadacz samoistny), jak i ten, kto nią faktycznie
włada jak użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub mający inne prawo, z któ-
rym łączy się określone władztwo nad cudzą rzeczą (posiadacz zależny) (art. 336
k.c.); 5) posiadacz samoistny nie traci posiadania przez to, że oddaje drugiemu rzecz
w posiadanie zależne (art. 337 k.c.); 6) przeniesienie posiadania następuje przez
wydanie rzeczy. Wydanie dokumentów, które umożliwiają rozporządzanie rzeczą, jak
również wydanie środków, które dają faktyczną władzę nad rzeczą, jest jednoznacz-
ne z wydaniem samej rzeczy (art. 348 k.c.).
Przyjęcie przez Sąd Okręgowy, że doszło do przejścia części zakładu pracy -
w rozumieniu art. 231
§ 1 k.p. - z dotychczasowego pracodawcy (Spółki „M.”) na in-
nego pracodawcę (skarżącą Spółkę „DWZ”), co sprawiło, że skarżąca jako nowy
pracodawca nie tylko stałą się z mocy prawa stroną w dotychczasowych stosunkach
pracy powodów, łączących ich ze Spółką „M.”, ale także odpowiada jako nowy pra-
codawca solidarnie z dotychczasowym pracodawcą za zobowiązania wynikające ze
stosunku pracy, powstałe przed przejściem części zakładu pracy na innego praco-
dawcę (art. 23 1 § 2 k.p.), nie narusza w żadnym stopniu przytoczonych przepisów
Kodeksu cywilnego.
Rozpoznawana sprawa nie dotyczy wzajemnych rozliczeń stron stosunków
cywilnoprawnych związanych z zawieraniem przez przedsiębiorców kolejnych umów
dzierżawy, dotyczących wyodrębnionych części przedsiębiorstwa. Jest to sprawa z
zakresu prawa pracy, w której pojęcie „przejścia zakładu pracy na innego (nowego)
pracodawcę” podlega autonomicznej wykładni dokonywanej na gruncie prawa pracy
26
z uwzględnieniem ochronnej funkcji prawa pracy i wybitnie ochronnej funkcji art. 231
k.p. Przekazanie pracowników między Spółką „M.” a Spółką „DWZ” było zgodne z
prawem, spełniało wymagania „legal transfer” (takim pojęciem posługuje się dyrekty-
wa Rady z dnia 12 marca 2001 r. nr 2001/23/WE w sprawie zbliżania ustawodawstw
państw członkowskich dotyczących ochrony praw pracowników w razie przejścia
przedsiębiorstw, zakładów lub ich części, Dz.Urz. WE nr L 82 z 22 marca 2001 r., s.
16). Odbyło się bowiem na podstawie formalnych umów dzierżawy i protokół zdaw-
czo-odbiorczych.
W tej sytuacji rozważanie wszystkich aspektów prawnorzeczowych (art. 140
k.c., a także art. 336, 337 i 348 k.c.) lub zobowiązaniowych (art. 693 i 698 k.c.) prze-
jęcia władztwa nad rzeczą (zbiorem rzeczy) przez wydzierżawiającego przed odda-
niem rzeczy (zbioru rzeczy) w kolejną dzierżawę jest całkowicie zbędne. Można,
oczywiście, podzielić rozważania pełnomocnika skarżącej dotyczące tego, w jaki
sposób dochodziło - przy zastosowaniu konstrukcji prawnych prawa rzeczowego i
prawa zobowiązaniowego - do przejmowania przez wydzierżawiającego władztwa
nad rzeczą od dotychczasowego dzierżawcy i przekazywania tego władztwa nowe-
mu dzierżawcy. Nie ma to jednak znaczenia dla przyjęcia, że do przejęcia zakładu
pracy w rozumieniu art. 231
§ 1 k.p. doszło pomiędzy dotychczasowym pracodawcą
powodów (Spółką „M.”) i nowym pracodawcą powodów (Spółką „DWZ”).
4. Nie jest również uzasadniony zarzut naruszenia art. 22 i art. 100 k.p. oraz art. 2981
k.p. w związku z § 9 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja
1996 r. w sprawie zakresu prowadzenia przez pracodawców dokumentacji w spra-
wach związanych ze stosunkiem pracy oraz sposobu prowadzenia akt osobowych
pracownika. Pozwany MZK nie spełniał w dniu 25 marca 2005 r. żadnych przymiotów
pracodawcy w stosunku do przejmowanych od Spółki „M.” przez Spółkę „DWZ” pra-
cowników (w tym powodów), które pozwalałyby na przyjęcie, że przejął - choćby na
krótką chwilę - tych pracowników w rozumieniu art. 231
§ 1 k.p.
5. Nawet gdyby uznać za prawidłową argumentację skarżącej, że powodowie
jako pracownicy zostali 25 marca 2005 r. najpierw przejęci od dotychczasowego
dzierżawcy Spółki „M.” przez wydzierżawiającego MZK, a dopiero następnie przeka-
zani przez wydzierżawiającego MZK Spółce „DWZ” jako nowemu dzierżawcy, to nie
miałoby to znaczenia dla sposobu rozstrzygnięcia sprawy. Skarżąca przyjmuje
błędne założenie, że solidarna odpowiedzialność nowego pracodawcy z dotychcza-
sowym pracodawcą za zobowiązania wynikające ze stosunku pracy, powstałe przed
27
przejściem części zakładu pracy na nowego pracodawcę (art. 231
§ 2 k.p.), obejmuje
tylko zobowiązania powstałe w czasie zatrudnienia pracowników u pracodawcy, który
ich zatrudniał bezpośrednio przed przejściem zakładu pracy na nowego pracodawcę.
Przyjmując takie założenie skarżąca twierdzi, że może odpowiadać za zobowiązania
wynikające ze stosunku pracy, powstałe bezpośrednio przed przejściem części za-
kładu pracy na nią jako na nowego pracodawcę. Jest to stanowisko błędne. Nawet
gdyby doszło 25 marca 2005 r. do dwóch bezpośrednio po sobie następujących
transferów powodów jako pracowników - najpierw ze Spółki „M.” do MZK i potem z
MZK do Spółki „DWZ” - skarżąca odpowiadałaby solidarnie z MZK za zobowiązania
wynikające ze stosunku pracy powodów, powstałe przed przejściem części zakładu
pracy na MZK. Solidarna odpowiedzialność Spółki „M.” i MZK za zobowiązania po-
wstałe w czasie zatrudnienia powodów w Spółce „M.” oznaczałaby w takiej sytuacji,
że MZK stałby się odpowiedzialny za te zobowiązania w stosunku do powodów jak
za swoje własne (prawomocnym i prawnie wiążącym wyrokiem Sądu Okręgowego
oddalającym powództwo w stosunku do pozwanego MZK zostało to wykluczone), a
w chwili przejścia zakładu pracy na skarżącą, doszłaby jeszcze solidarna z MZK od-
powiedzialność skarżącej za te same zobowiązania, powstałe przed przejściem czę-
ści zakładu pracy na nią jako nowego pracodawcę. Wbrew zarzutom skarżącej, ani z
dosłownej treści art. 231
§ 2 k.p., ani z ratio legis tego uregulowania, nie wynika, aby
solidarna odpowiedzialność nowego pracodawcy przejmującego pracowników miała
dotyczyć tylko zobowiązań powstałych bezpośrednio przed przejściem części zakła-
du pracy na nowego pracodawcę, czyli zobowiązań powstałych w czasie zatrudnie-
nia u dotychczasowego pracodawcy. Mogą to być również zobowiązania powstałe w
czasie zatrudnienia pracowników u pracodawcy poprzedniego w stosunku do praco-
dawcy dokonującego transferu pracowników do nowego pracodawcy.
Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na pod-
stawie art. 39814
k.p.c.
========================================