Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III BU 1/11
POSTANOWIENIE
Dnia 6 maja 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Halina Kiryło
w sprawie z odwołania S. R.
od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w S.
o przeliczenie świadczenia emerytalnego,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 6 maja 2011 r.,
skargi wnioskodawcy o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego
wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w S.
z dnia 25 listopada 2009 r.,
odrzuca skargę.
UZASADNIENIE
Wykonując prawomocny wyrok Sądu Okręgowego – Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w S. z dnia 27 października 2006 r. Zakład Ubezpieczeń
Społecznych Oddział w S. decyzją z dnia 24 września 2007 r. przeliczył
ubezpieczonemu S. R. emeryturę z uwzględnieniem 43 lat i 3 miesięcy okresów
składkowych oraz podstawy wymiaru świadczenia ustalonej z zastosowaniem
wskaźnika jej wysokości rzędu 42,08% (obliczonego według wynagrodzenia
wnioskodawcy z 10 kolejnych lat kalendarzowych, tj. od 1 stycznia 1996 r. do 31
grudnia 2005 r.) i kwoty bazowej 1.903,03 złotych.
Na skutek odwołania ubezpieczonego Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w S. wyrokiem z dnia 11 września 2008 r. zmienił
zaskarżoną decyzję i przyznał S. R. prawo do przeliczenia świadczenia zgodnie ze
2
wspomnianym orzeczeniem tegoż Sądu z dnia 27 października 2006 r. z
zastosowaniem do całości świadczenia kwoty bazowej obowiązującej w dacie
złożenia wniosku o emeryturę.
Uwzględniając apelację organu rentowego, Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 8 stycznia 2009 r. uchylił zaskarżone
orzeczenie i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej
instancji.
W wyniku ponownego rozpoznania sprawy Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 25 listopada 2009 r. oddalił odwołanie
ubezpieczonego od przedmiotowej decyzji.
Sąd pierwszej instancji ustalił, że ubezpieczony S. R., urodzony 27 sierpnia
1935 r., z mocy decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 24 września 1990
r. nabył prawo do emerytury od daty 27 września 1990 r., której postawę wymiaru
obliczono od wynagrodzenia wnioskodawcy z okresu od grudnia 1988 r. do
czerwca 1990 r., zaś wskaźnik waloryzacyjny określono na 81,17%. Uwzględniając
wniosek ubezpieczonego z dnia 13 stycznia 2006 r., organ rentowy decyzją z dnia
9 lutego 2006 r. przyznał mu prawo do emerytury od dnia 1 stycznia 2006 r.
Podstawę wymiaru świadczenia rzędu 1.133,17 złotych ustalono przez pomnożenie
wskaźnika jej wysokości 169,90% przez kwotę bazową 666,96 złotych, a do
obliczenia emerytury przyjęto 519 miesięcy okresów składkowych. W dniu 3
kwietnia 2006 r. ubezpieczony złożył wniosek o doliczenie do stażu składkowego
okresu pracy w Przedsiębiorstwie Handlu Sprzętem Rolniczym A. S.A. w S., a w
dniu 10 kwietnia 2006 r. wystąpił z wnioskiem o „waloryzację świadczenia oraz o
doliczenie nowej emerytury i wypłatę korzystniejszego świadczenia”. Zakład
Ubezpieczeń Społecznych decyzją z dnia 20 kwietnia 2006 r. przyznał
ubezpieczonemu emeryturę od 1 lutego 2006 r., której wysokość ustalono z
zastosowaniem dotychczasowej podstawy wymiaru (która po waloryzacji wyniosła -
poczynając od dnia 1 marca 2006 r. - 2.429,61 złotych) oraz stażu składowego 522
miesięcy. Na skutek odwołania ubezpieczonego Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w S. wyrokiem z dnia 27 października 2006 r. zmienił
powyższą decyzję i przyjął do obliczenia tak części socjalnej jak i podstawy
wymiaru świadczenia kwotę bazową obowiązującą w dacie złożenia wniosku
3
emerytalnego. Apelacja organu rentowego od tegoż orzeczenia została oddalona
wyrokiem Sądu Apelacyjnego – Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 22
lutego 2007 r. Po uzyskaniu zaświadczenia o zatrudnieniu i wynagrodzeniu
ubezpieczonego z Przedsiębiorstwa Handlu Sprzętem Rolniczym A. S.A. w S., w
którym wnioskodawca pracuje od 1 października 1996 r., Zakład Ubezpieczeń
Społecznych ustalił nową podstawę wymiaru emerytury ubezpieczonego od
zarobków z 10 lat kalendarzowych wybranych z ostatnich 20 lat poprzedzających
wystąpienie z wnioskiem emerytalnym, tj. z lat 1996 – 2005, przez pomnożenie
wskaźnika wysokości tejże podstawy rzędu 42,08% przez kwotę bazową 1.903,03
złotych, co dało kwotę 800,80 złotych. Do obliczenia wysokości świadczenia
przyjęto 519 miesięcy okresów składkowych. Wyliczone w ten sposób świadczenie
okazało się niższe od obliczonego z zastosowaniem wskaźnika wysokości
podstawy wymiaru ustalonego według dochodów ubezpieczonego z lat 1979 –
1981. Z kolei wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury ustalony od
zarobków wnioskodawcy z 20 najkorzystniejszych lat kalendarzowych wybranych z
całego okresu podlegania ubezpieczeniu społecznemu wyniósł 71,33%, a całe
świadczenie również zamknęło się kwotą niższą od dotychczasowej.
Przechodząc do rozważań prawnych Sąd Okręgowy stwierdził, że w świetle
art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze
zm.) ubezpieczony ma prawo do ustalenia na nowo podstawy wymiaru emerytury
zgodnie z zasadami określonymi w art. 15 tego aktu. W niniejszym przypadku
podstawa wymiaru świadczenia obliczona od zarobków wnioskodawcy z 10
kolejnych lat kalendarzowych wybranych z ostatnich 20 lat poprzedzających rok
wystąpienia z wnioskiem emerytalnym jak i z zastosowaniem dochodów z
najkorzystniejszych 20 lat wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu
społecznemu okazała się niższa od dotychczasowej. Ten ostatni wariant obliczeń
nie ma zresztą zastosowania w sprawie, skoro ubezpieczony przedłożył
zaświadczenia zarobkowe tylko z 16 lat i nie złożył stosownego wniosku w trybie
art. 15 ust. 6 ustawy emerytalno – rentowej. Niemożliwe jest zaś uwzględnienie
propozycji odwołującego, aby ustalić podstawę wymiaru emerytury według
wskaźnika wysokości 169,90% obliczonego od dochodów ubezpieczonego z trzech
4
kolejnych lat poprzedzających przejście na emeryturę w 1990 r., tj. z lat 1979 –
1981, gdyż taki sposób obliczeń nie ma oparcia w aktualnym brzmieniu przepisów.
Ubezpieczony złożył skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem
powyższego wyroku. Zaskarżonemu orzeczeniu zarzucił naruszenia prawa
materialnego poprzez niewłaściwe zastosowanie art. 112 ust. 1 pkt 1 w związku z
art. 180 ust. 7 pkt 1 oraz art. 180 ust. 1 w związku z art. 180 ust. 7 pkt 1 ustawy z
dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.). Zdaniem
skarżącego przedmiotowy wyrok jest niezgodny z tymi przepisami, a jego wydanie
wyrządziło ubezpieczonemu szkodę odpowiadającą różnicy pomiędzy należną
wnioskodawcy na dzień 19 stycznia 2006 r. emeryturą w wysokości 2.575,80
złotych, a faktycznie otrzymywanym świadczeniem w kwocie 1.853,90 złotych.
Skarżący przyznał, że przedmiotowy wyrok zapadł w pierwszej instancji i
przysługiwała od niego apelacja. Ubezpieczony nie wniósł jednak apelacji, gdyż –
jak oświadczył swemu pełnomocnikowi – sędzia przewodniczący po ogłoszeniu
orzeczenia pogroził mu palcem i powiedział, żeby się nie odwoływać od wyroku.
Niezależnie od tej okoliczności, argumentem za przyjęciem skargi do rozpoznania
na podstawie art. 424¹ § 1 k.p.c. jest fakt, iż ubezpieczony może czuć się
pokrzywdzony przez państwo polskie, ponieważ oceniając jego oczekiwanie na
możliwość podwyższenia emerytury można mówić o naruszeniu zasad
demokratycznego państwa, zaufania obywateli do państwa i ochrony praw
nabytych.
W uzasadnieniu skargi wskazano, iż zgodnie z art. 180 ust. 1 pkt 7 ustawy o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w razie złożenia
wniosku o ponowne ustalenie wysokości świadczenia przez doliczenie
nieuwzględnionych okresów składkowych lub nieskładkowych stosuje się art. 112 i
113 tego aktu. W niniejszym przypadku należało zatem doliczyć ubezpieczonemu
po 1,3% kwoty bazowej za każdy dodatkowy rok okresów składkowych. Z kolei w
myśl art. 180 ust. 1 ustawy, osoby, którym w dniu wejścia w życie tego aktu
przysługują emerytury, renty z tytułu niezdolności do pracy i renty rodzinne na
podstawie: 1/ przepisów, o których mowa w art. 195, 2/ art. 19a ustawy z dnia 24
maja 1990 r. o zmianie niektórych przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym (Dz.U. Nr
5
36, poz. 206, Nr 66, poz. 390 i Nr 92, poz. 540) oraz 3/ ustawy z dnia 14 grudnia
1990 r. o rewaloryzacji emerytur i rent dla osób, które ukończyły 80 lat oraz o
zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 92, poz. 540) zachowują prawo do tych
świadczeń w wysokości ustalonej przed dniem wejścia w życie ustawy, z
zastrzeżeniem ust. 2 – 5 i uwzględnieniem ust. 6 – 9. W ocenie skarżącego
przepisy te należy stosować tak, aby przy ustalaniu wysokości emerytury
ubezpieczonego na podstawie art. 112 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych zachować prawo wnioskodawcy do tych elementów
świadczenia, które wypracował przed wejściem w życie tego aktu w wysokości
korzystnej dla niego. Zastosowanie art. 112 ustawy powinno zatem polegać na
doliczeniu po 1,3% kwoty bazowej za każdy dodatkowy rok okresów składkowych
do świadczenia o dotychczasowym wskaźniku podstawy wymiaru, czyli 169,90%.
Tylko takie rozumienie cytowanych przepisów jest zgodne z wynikającymi z art. 2
Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej zasadami demokratycznego państwa
prawnego, zaufania obywateli do państwa i ochrony praw nabytych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia
została wprowadzona do Kodeksu postępowania cywilnego ustawą z dnia 22
grudnia 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy –
Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. z 2005 r. Nr 13, poz.98).
Uzasadnienia dla ustanowienia tej instytucji należy poszukiwać na gruncie
unormowań art. 77 ust.1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz art. 417-4172
i
art. 421 k.c. W art. 417¹ § 2 k.c. przyjęto bowiem, że jeżeli szkoda została
wyrządzona przez wydanie prawomocnego orzeczenia, można żądać jej
naprawienia po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu jego niezgodności z
prawem. Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia
jest jednym z takich „właściwych postępowań”, o jakim stanowi art. 4171
§ 2 k.c.
Jest to specjalny środek prawny, umiejscowiony w Kodeksie postępowania
cywilnego wśród nadzwyczajnych środków zaskarżenia. Skarga kwalifikowana jest
jako samodzielny, autonomiczny sposób badania legalności działalności
6
jurysdykcyjnej sądów powszechnych, służący osobie zamierzającej dochodzić od
państwa wynagrodzenia szkody wyrządzonej działaniami władzy publicznej, o
której mowa w art.77 ust.1 Konstytucji.
W myśl art. 424¹ § 1 k.p.c., w brzmieniu nadanym przez art. 2 pkt4 ustawy z
dnia 22 lipca 2010 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny, ustawy Kodeks
postępowania cywilnego oraz ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz.U. Nr
155, poz. 1037), obowiązującym od 25 września 2010 r., można żądać stwierdzenia
niezgodności z prawem prawomocnego wyroku sądu drugiej instancji kończącego
postępowanie w sprawie, jeżeli przez jego wydanie stronie została wyrządzona
szkoda, a zmiana lub uchylenie tego wyroku w drodze przysługujących stronie
środków prawnych nie było i nie jest możliwe. W uzasadnieniu projektu ustawy
zmieniającej podkreślono, że skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem
orzeczenia przysługuje tylko od prawomocnych wyroków sądu drugiej instancji
kończących postępowanie w sprawie oraz postanowień co do istoty sprawy
kończących postępowanie, wydanych przez sąd drugiej instancji w postępowaniu
nieprocesowym, w postępowaniu o uznanie i stwierdzenie wykonalności orzeczeń
sądów państw obcych oraz w postępowaniu o uznanie i stwierdzenie wykonalności
wyroku sądu polubownego wydanego za granicą lub ugody zawartej przed sądem
polubownym za granicą (art. 424, art. 519, art. 1148 § 3, art. 1151¹ § 3 i nowy art.
1215 § 3 k.p.c.). Od innych prawomocnych orzeczeń skarga nie przysługuje.
W istocie bowiem powyższa zmiana legislacyjna nie pozbawia strony
możliwości dochodzenia odszkodowania w tytułu szkody wyrządzonej przez
wydanie prawomocnego orzeczenia niezgodnego z prawem, innego niż
wymienione w art. 424¹ § 1 k.p.c., co więcej – upraszcza jego drogę, gdyż
stosownie do art. 4241b
k.p.c. (dodanego na postawie tej samej ustawy) – w
przypadku prawomocnych orzeczeń, od których skarga nie przysługuje,
odszkodowania z tytułu szkody wyrządzonej przez wydanie prawomocnego
orzeczenia niezgodnego z prawem można domagać się bez uprzedniego
stwierdzenia niezgodności orzeczenia z prawem w postępowaniu ze skargi, chyba
że strona nie skorzystała z przysługujących jej środków prawnych.
Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku jest
nadzwyczajnym – a więc ex definitione – wyjątkowym środkiem zaskarżenia,
7
przysługującym tylko wtedy, gdy łącznie spełnione są dwie przesłanki. Po pierwsze,
przez wydanie zaskarżonego wyroku stronie została wyrządzona szkoda. Musi więc
istnieć związek przyczynowy między wydaniem orzeczenia a powstaniem szkody,
co strona wnosząca skargę powinna co najmniej uprawdopodobnić (art. 4245
§ 1
pkt 4 k.p.c.). Drugą przesłanką wniesienia skargi jest brak możliwości zmiany lub
uchylenia zaskarżonego wyroku w drodze przysługujących stronie środków
prawnych (zarówno w chwili orzekania co do tej skargi, jak i w przeszłości). Przepis
art. 4241
§ 1 k.p.c. wprowadza do Kodeksu postępowania cywilnego znane
doktrynie pojęcie środków prawnych. Na ogół przyjmuje się, że pojęcie środków
prawnych jest szersze od pojęcia środków zaskarżenia. Przez środki prawne należy
więc rozumieć nie tylko zwyczajne środki zaskarżenia, czyli środki odwoławcze
(apelację i zażalenie), inne środki zaskarżenia (w rozumieniu art. 363 § 1 k.p.c.,
określane również mianem szczególnych, jak np. sprzeciw od wyroku zaocznego,
zarzuty od nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym, sprzeciw od nakazu
zapłaty w postępowaniu upominawczym) oraz nadzwyczajne środki zaskarżenia
(przede wszystkim skargę kasacyjną i skargę o wznowienie postępowania). Skarga
o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku jest dopuszczalna,
gdy zmiana lub uchylenie orzeczenia w drodze jednego z tak rozumianych środków
prawnych nie była i nie jest możliwa (co strona musi wykazać w treści skargi - art.
4245
§ 1 pkt 5 k.p.c.).
Zgodnie z art. 4248
§ 2 k.p.c., skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego orzeczenia podlega odrzuceniu, jeżeli zmiana zaskarżonego
orzeczenia w drodze innych środków prawnych była lub jest możliwa. Przepis ten
stanowi podstawę odrzucenia skargi wniesionej mimo możliwości (aktualnej lub
istniejącej w przeszłości) wzruszenia orzeczenia w drodze innych środków
prawnych. Skuteczne wniesienie skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego orzeczenia jest zatem niewątpliwie uzależnione od spełnienia
istotnego warunku, polegającego na tym, że zmiana lub uchylenie zaskarżonego
orzeczenia przez wniesienie przewidzianych prawem środków prawnych nie jest
aktualnie możliwa, jak również taka możliwość nie istniała wcześniej od chwili
wydania zaskarżonego orzeczenia.
8
Co do zasady skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego
orzeczenia nie może być kierowana do wyroku sądu pierwszej instancji oraz do
tych wyroków sądu drugiej instancji, których trafność i legalność mogła zostać
zakwestionowana w drodze przysługujących stronie środków prawnych. W
przeciwnym razie skarga straciłaby swoją wyjątkowość i stałaby się zwykłym
środkiem do weryfikacji prawomocnych wyroków i to również
pierwszoinstancyjnych. Rozstrzyganie sporu (sprawy sądowej) odbywa się bowiem
w zwykłym postępowaniu i między jego stronami. Cechą szczególnej skargi
unormowanej w art. 424¹ i nast. k.p.c. jest więc wyczerpanie toku instancji i
możliwości odwoławczych w sprawie pierwotnej. Skarga o stwierdzenie
niezgodności z prawem nie może być zaś traktowana jako alternatywny,
uzupełniający środek zaskarżenia wobec instrumentów procesowych
przysługujących w postępowaniu zasadniczym, a uprawnienia strony do
kwestionowania zgodności prawomocnego wyroku z prawem nie mogą być
oceniane w oderwaniu od staranności zachowania w toku postępowania
instancyjnego. Nie sposób zatem aprobować tezy, że skarga o stwierdzenie
niezgodności z prawem miałaby przysługiwać od wszelkich wyroków, a zwłaszcza
wydanych przez sąd pierwszej instancji, które uprawomocniły się w następstwie
niewniesienia lub nieskutecznego wniesienia przez stronę zwyczajnego środka
zaskarżenia (wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 3 lipca 2007 r., SK 4/07,
OTK – A 2007, nr 7, poz. 83 oraz postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 1
października 2008 r., V CNP 79/08, LEX nr 512973 i z dnia 9 grudnia 2008 r., I BU
4/08, OSNP 2010, nr 13 – 14, poz. 175). Odstępstwo od wskazanej reguły
przewiduje art. 424¹ § 2 k.p.c., który statuuje uprawnienie do wniesienia skargi od
prawomocnego wyroku sądu pierwszej lub drugiej instancji, gdy strona nie
skorzystała z przysługujących jej środków prawnych, a zmiana bądź uchylenie
wyroku w drodze innych środków prawnych nie jest możliwa. Dopuszczalność
skargi w takich przypadkach uzależniona jest jednak od spełnienia dwóch
dodatkowych kryteriów kwalifikacyjnych: istnienia wyjątkowego wypadku oraz
występowania niezgodności orzeczenia z prawem o kwalifikowanym charakterze,
wynikającym z naruszenia podstawowych zasad porządku prawnego lub
konstytucyjnych wolności albo praw człowieka i obywatela. Cytowane unormowanie
9
z racji swego szczególnego charakteru powinno być wykładane ściśle. Możliwość
skorzystania przez stronę ze skargi w omawianej sytuacji zależy więc zarówno od
przyczyn niezgodności z prawem wyroku, ocenianych w kontekście naruszenia
podstawowych zasad porządku prawnego lub konstytucyjnych wolności albo praw
człowieka i obywatela, jak i od powodów, dla których strona postępowania
sądowego nie skorzystała z przysługujących jej środków prawnych do zaskarżenia
orzeczenia.
Odnośnie do pierwszej z przesłanek wymienionych w art. 424¹ § 2 k.p.c., tj.
sfery podstaw niezgodności z prawem prawomocnego wyroku, warto zauważyć, iż
nie chodzi o niezgodność z prawem tylko taką, o jakim mowa w § 1 tegoż artykułu,
lecz o niezgodność kwalifikowaną, polegającą na naruszeniu podstawowych zasad
porządku prawnego lub konstytucyjnych wolności albo praw człowieka i obywatela.
Inaczej rzecz ujmując, podstawa skargi powinna wskazywać i wykazywać
szczególny przypadek naruszenia prawa w wyniku wydania zaskarżonego wyroku
przez skonkretyzowanie norm prawnych wyrażających owe podstawowe zasady,
wolności lub prawa. Spełnienie przez stronę wymagania z art. 4245
§ 1 pkt 5 in fine
k.p.c. sprowadza się zatem do zawarcia w skardze wyodrębnionej, jurydycznej
argumentacji, przestawiającej jakie podstawowe zasady porządku prawnego lub
konstytucyjnych wolności albo prawa człowieka i obywatela narusza zaskarżony
wyrok i wskazania, na czym polegała obraza przepisów mających znaczenie dla ich
obrony (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 stycznia 2006 r., II CNP 2/06,
OSNC 2006, nr 6, poz. 112). W wypadku powołania się na naruszenie
podstawowych zasad porządku prawnego konieczne jest więc wykazanie, że dana
zasada istnieje i ma podstawowe znaczenie dla porządku prawnego oraz dokładne
określenie w jaki sposób doszło do naruszenia tej zasady w wyniku wydania
orzeczenia. Gdy zaś skarżący powołuje się na naruszenie konstytucyjnych wolności
albo praw człowieka i obywatela niezbędne jest oprócz wskazania danej zasady,
przytoczenie przepisu Konstytucji, z którego zasada wynika oraz dokładne
określenie sposobu jej naruszenia (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 2
lutego 2010 r., IV CNP 101/09, LEX nr 590258). Wykazanie obydwu przesłanek
dopuszczalności skargi wymienionych w art. 424¹ § 2 k.p.c. stanowi samoistny
element tegoż nadzwyczajnego środka zaskarżenia i należy do jego wymogów
10
konstrukcyjnych, którego brak nie może być przez stronę naprawiony
(postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 lutego 2008 r., II BU 56/07, LEX nr
452485). Należy pamiętać, iż każde wymaganie przewidziane w art. 4245
§ 1 k.p.c.
ma charakter samoistny, powinno być zatem spełnione samodzielnie, niezależnie
od innych wymagań. Zamieszczenie w skardze poszczególnych jej elementów
konstrukcyjnych powinno nastąpić w sposób jednoznaczny i wyraźny tak, aby Sąd
Najwyższy nie musiał domniemywać ich istnienia i doszukiwać się ich w innych
elementach skargi (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 grudnia 2006 r., III
CNP 62/06, LEX nr 610081).
W niniejszym przypadku nie dopełniono powyższego warunku
konstrukcyjnego skargi. Powołanie się przez stronę skarżącą na naruszenie – w
wyniku wydania prawomocnego wyroku Sądu pierwszej instancji - zasad
demokratycznego państwa prawnego, zaufania obywateli do państwa i ochrony
praw nabytych jest zbyt ogólnikowe i przez to nieskuteczne. Skarżący nie wskazał
w ramach podstawy skargi przepisów Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej lub
innych aktów prawnych, z których wynikają wzmiankowane przez niego zasady,
wolności oraz prawa i nie wnosił o stwierdzenie niezgodności z nimi
przedmiotowego orzeczenia. Dopiero w uzasadnieniu skargi powołał art. 2
Konstytucji, ale nie przedstawił żadnego wywodu jurydycznego, który wyjaśniałby,
na czym polega obraza w zaskarżonym wyroku przepisów prawa materialnego
oceniana w kontekście tegoż unormowania. Argumentacją taką nie jest bowiem
lakoniczne stwierdzenie, że ubezpieczony ”może czuć się pokrzywdzony przez
państwo polskie, ponieważ oceniając jego oczekiwane na możliwość podwyższenia
emerytury można mówić o naruszeniu zasad demokratycznego państwa prawnego,
zaufania obywateli do państwa i ochrony praw nabytych”.
W sprawie nie zostało też spełnione drugie kryterium dopuszczalności skargi
z art. 424¹ § 2 k.p.c., czyli wyjątkowość przyczyn nieskorzystania przez stronę z
przysługujących jej środków zaskarżenia wyroku.
W tej materii godzi się przypomnieć, że w świetle poglądów judykatury
okoliczności, w jakich doszło do niezaskarżenia wadliwego z punktu widzenia
strony orzeczenia, mają zasadnicze znaczenie dla odpowiedzialności subsydiarnej
Skarbu Państwa, to bowiem strona winna wykazać, że za pomocą dostępnych jej
11
środków prawnych uczyniła wszystko, żeby uniknąć szkody lub zapobiec jej
powstaniu (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 lutego 2008 r., II BU 56/07,
LEX nr 452485). Podkreśla się, iż skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego wyroku jest niedopuszczalna, jeżeli była możliwa zmiana lub
uchylenie zaskarżonego wyroku w drodze innych środków prawnych, a skarżący
nie skorzystał z możliwości ich wniesienia (postanowienia Sądu Najwyższego z
dnia 2 marca 2006 r., I BU 2/05, LEX nr 299165 i z dnia 5 lutego 2007 r., I BU
12/06, OSNP 2008, nr 5-6. poz. 82). Sytuacja taka ma zaś miejsce zarówno wtedy,
gdy strona świadomie zrezygnowała z wniesienia przysługującego jej środka
zaskarżenia jak i w przypadku zawinionego przez nią nieskorzystania z dostępnego
środka prawnego (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 2008 r., V
CNP 187/07, OSNC – ZD 2008, nr 4, poz. 107). W orzecznictwie Sądu
Najwyższego zostało wyjaśnione, że przyczyny nieskorzystania przez stronę z
przysługujących jej środków zaskarżenia w rozumieniu art. 4241
§ 2 k.p.c. muszą
mieć charakter wyjątkowy w znaczeniu obiektywnym, co oznacza, że chodzi o
szczególne okoliczności obiektywnie uniemożliwiające stronie wniesienie środka
zaskarżenia, a nie o okoliczności subiektywne, wynikające z woli lub zaniedbań
strony. Wnosząc skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego
orzeczenia, strona musi zatem wykazać, że nieskorzystanie przez nią z
przysługującego środka prawnego nastąpiło z wyjątkowych powodów mających
charakter siły wyższej, takich jak ciężka choroba, katastrofa, klęska żywiołowa, czy
wyjątkowych okoliczności leżących po stronie osób trzecich, np. błędna informacja
udzielona prze pracownika sądu, które to okoliczności obiektywnie rzecz biorąc
uniemożliwiły wniesienie środka zaskarżenia (por. postanowienia Sądu
Najwyższego: z dnia 2 lutego 2006 r., I CNP 4/06, OSNC 2006, nr 6, poz. 113; z
dnia 19 grudnia 2006 r., II CNP 112/06, LEX nr 610073; z dnia 7 lutego 2008 r., IV
CNP 217/07, OSNC-ZD 2008, nr 4, poz. 114 oraz z dnia 10 sierpnia 2010 r., II CNP
38/10, LEX nr 603890 i II CNP 39/10, LEX nr 603891). Nie ma natomiast takiego
charakteru sytuacja, gdy strona zrezygnowała z wniesienia środka zaskarżenia,
bowiem w jej ocenie nie miała do tego podstaw i nie wierzyła w jego skuteczność
(postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 kwietnia 2007 r., IV CNP 37/07, LEX
nr 315545).
12
Wracając do realiów niniejszej sporawy należy stwierdzić, że skarżący nie
wskazał żadnej wyjątkowych powodów obiektywnie uniemożliwiających mu
wniesienie apelacji od wyroku Sądu pierwszej instancji. Taką okolicznością nie jest
rzekome „pogrożenie palcem” przez sędziego prowadzącego rozprawę i
poradzenie stronie, aby się nie odwoływać od wyroku. Warto zauważyć, że sam
autor skargi zdaje się powątpiewać w prawdziwość tego rodzaju twierdzeń
ubezpieczonego, skoro nawet nie podjął próby ich uprawdopodobnienia.
Mając powyższe na względzie, z mocy art. 4248
§ 2 k.p.c. orzeczono jak w
sentencji postanowienia.