Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 305/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 12 lipca 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący)
SSN Małgorzata Gersdorf
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa P. P.
przeciwko Urzędowi Skarbowemu
o przywrócenie dotychczasowych warunków pracy i płacy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 12 lipca 2012 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego w G.
z dnia 15 lipca 2011 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu w G. do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 11 lutego 2011 r. Sąd Rejonowy oddalił powództwo P. P.
przeciwko Urzędowi Skarbowemu w G. o przywrócenie dotychczasowych
warunków pracy i płacy. Podstawę rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia.
Powód od 1 czerwca 1994 r. zajmował stanowisko kierownika Działu Kontroli
Podatkowej w pozwanym Urzędzie. Na mocy zarządzenia nr … naczelnika Urzędu
z dnia 22 czerwca 2009 r. wprowadzona została Procedura Przeciwdziałania
Mobbingowi, Dyskryminacji i Wykorzystywaniu Seksualnemu, w której uregulowano
procedury wnoszenia zgłoszeń i ich rozpatrywanie. Na mocy powyższego
zarządzenia ustanowiony został mąż zaufania oraz komisja mobbingowa, do
zakresu działań których należy, między innymi, przeciwdziałanie mobbingowi,
podejmowanie działań związanych z zapobieganiem mu, a także sankcjonowanie
stwierdzonych przypadków mobbingu. W dniu 21 maja 2010 r. pracodawca
wypowiedział powodowi warunki pracy i płacy wskazując jako przyczynę nieudolną
organizację pracy działu, brak działań w kwestiach spornych pomiędzy
pracownikami i izolowanie pracowników oraz niepodejmowanie działań mających
na celu zapobieganie poniżaniu i ośmieszaniu pracowników przez współpracownika
w kierowanym dziale. Jednocześnie zaproponowano powodowi po upływie okresu
wypowiedzenia stanowisko starszego komisarza skarbowego w Referacie Podatku
Dochodowego od Osób Prawnych. Wypowiedzenie zmieniające stanowiło
konsekwencję wystąpienia Państwowej Inspekcji Pracy z dnia 29 kwietnia 2010 r.,
w którym - po przeprowadzeniu kontroli w dniach 1, 8, 14, 16 i 22 kwietnia 2010 r. -
wskazano, między innymi, na konieczność podjęcia działań celem wyeliminowania
w stosunku do pracowników zatrudnionych w kierowanym przez powoda dziale
zachowań, które mogłyby być podstawą mobbingu oraz na potrzebę
każdorazowego analizowania przypadków mających cechy mobbingu i podjęcia
niezwłocznie działań ukierunkowanych na wyjaśnienie i przeciwdziałanie
mobbingowi. Zalecenia te wynikały z zawartych w protokołach z przesłuchania
poszczególnych pracowników działu informacji dotyczących panującej w nim
nieprzyjemnej atmosfery, sposobu przeprowadzania kontroli, faktycznego
przydzielania tych kontroli przez A. K. i przestojów w oczekiwaniu na odpowiedni
3
przydział. W przeprowadzonej przez kontrolerów inspekcji pracy w dniu 16 kwietnia
2010 r. rozmowie z powodem odnosił się on do zawartych w skardze S. O.
zarzutów związanych z krytyką jego życia osobistego, jakości wykonywanej przez
niego pracy i umniejszaniem jej efektów. W ocenie powoda, źródłem konfliktu ze S.
O. była wysokość dodatku kontrolerskiego. Powołany przez stronę pozwaną - po
przeprowadzonej przez inspekcję pracy kontroli - dla zbadania skarg pracowników i
organizacji pracy działu zespół stwierdził, że organizacja pracy była zła, a byli
pracownicy – E. K. i J. W. złożyli skargi na panujące w nim stosunki interpersonalne
do dyrektora Izby Skarbowej, zaś S. O. do inspekcji pracy.
W dalszej kolejności Sąd Rejonowy ustalił, że dodatki kontrolerskie
proponowane były przez powoda, jako kierownika działu, zgodnie z wynikiem
przeprowadzonej kontroli skarbowej i zatwierdzane przez naczelnika Urzędu.
Nieoficjalnym zastępcą powoda był pracownik działu A. K., który miał szerszy niż
inni pracownicy zakres czynności, jednakże do zakresu jego obowiązków nie
należało przydzielanie kontroli. Faktycznie to A. K., po konsultacji z powodem,
przydzielał i sprawdzał poszczególne kontrole. Część pracowników była w tym
zakresie faworyzowana poprzez przydzielanie im „lepszych” kontroli. Do grupy
niefaworyzowanej należeli, między innymi, /…/. Pracownicy ci nigdy nie
poinformowali o tym stanie rzeczy męża zaufania przyjmującego zgłoszenia o
ewentualnych przejawach dyskryminacji i mobbingu. Konfliktową kwestią była
wysokość dodatków kontrolerskich, która w dużej mierze zależała od wyników
przeprowadzanych kontroli. Atmosfera w grupie nie była sprzyjająca, ze strony A.
K. zdarzały się przytyki i szyderstwa dotyczące wiedzy zawodowej (w przypadku
I.S., E. K. i S. O.) oraz niestosowne uwagi odnośnie do życia osobistego (w
przypadku S. O.). Część pracowników czuła się pominięta zarówno w sensie grupy
pracowniczej jak i towarzyskim. Ich negatywne odczucia miały także
odzwierciedlenie w niskich dodatkach kontrolerskich.
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał roszczenie powoda
za pozbawione uzasadnionych podstaw, wskazując, że podstawowa zasada
procesu cywilnego z art. 6 k.c. nakłada na pracownika obowiązek wykazania, iż
dokonane mu wypowiedzenie umowy o pracę było niezasadne. Tymczasem
zebrany w sprawie materiał dowodowy wskazuje, że wypowiedzenie powodowi
4
warunków pracy i płacy nie naruszało art. 45 § 1 i art. 42 § 1 i 2 k.p. i zostało
dokonane w wykonaniu wystąpienia Państwowej Inspekcji Pracy wskazującego na
konieczność podjęcia działań celem wyeliminowania w stosunku do pracowników
zatrudnionych w dziale kontroli pozwanego Urzędu zachowań, które mogłyby być
podstawą mobbingu, tj. polegających na zastraszaniu pracowników i ich
ignorowaniu oraz wywołujących u pracowników obniżoną samoocenę przydatności
zawodowej. Sąd pierwszej instancji wskazał, że przeprowadzone w sprawie
postępowanie dowodowe wykazało szereg nieprawidłowości w kierowanym przez
powoda dziale, panującą tam niezdrową atmosferę podziału na pracowników
lepszych i gorszych oraz przekazywanie przez powoda części obowiązków
szeregowemu pracownikowi, który wykorzystywał swoją władzę w sposób
nieprawidłowy i krzywdzący niefaworyzowanych pracowników działu, czemu powód
nie tylko nie zapobiegał, ale zachowania te bagatelizował, a także im przyklaskiwał.
Sąd Rejonowy wskazał, że brak szacunku dla podwładnych i doprowadzenie
niektórych z nich do załamania nerwowego (w przypadku S. O., który w okresie od
lipca do grudnia 2009 r. pozostawał w leczeniu z powodu depresji) oraz spadku ich
samooceny łączy się z podejrzeniem stosowania mobbingu i tolerowania
stosowania mobbingu przez innych.
Wyrokiem z dnia 15 lipca 2011 r. Sąd Okręgowy oddalił apelację powoda od
powyższego wyroku.
Sąd odwoławczy nie podzielił stanowiska Sądu pierwszej instancji co do
rozkładu ciężaru dowodu w sposób obciążający powoda wykazaniem
niezasadności dokonanego mu wypowiedzenia zmieniającego (art. 232 k.p.c. w
związku z art. 6 k.c. w związku z art. 42 § 1 k.p. w związku z art. 45 § 1 k.p.). W
ocenie Sądu drugiej instancji, uchybienie to nie miało jednak wpływu na wynik
sprawy, gdyż zebrany materiał dowodowy pozwolił na uznanie prawdziwości i
zasadności przynajmniej części zarzutów stanowiących podstawę dokonanego
powodowi wypowiedzenia zmieniającego. W ocenie Sądu Okręgowego, zarzut
naruszenia 207 § 3 w związku z art. 217 § 1 k.p.c. nie mógł być uznany za
zasadny, gdyż – zgodnie z art. 232 zdanie drugie k.p.c. - sąd może dopuścić dowód
niewskazany przez stronę, a przepis ten upoważnia go nawet do dopuszczenia z
urzędu dowodu objętego prekluzją dowodową na podstawie art. 47912
§ 1 k.p.c.
5
(tak w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 22 lutego 2006 r., III CK 341/05, OSNC
2006 nr 10, poz. 174, z glosą aprobującą A. Jakubeckiego, OSP 2007 nr 4, s. 48).
W rezultacie dopuszczalne było przeprowadzenie z urzędu przez Sąd pierwszej
instancji dowodów zgłoszonych przez pełnomocnika strony pozwanej na rozprawie
w dniu 22 października 2010 r. Co prawda sąd nie może dopuścić do naruszenia
zasady równego traktowania stron, nie można jednak tracić z pola widzenia
podstawowego efektu postępowania cywilnego, jakim jest wydanie orzeczenia
odpowiadającego rzeczywistemu stanowi faktycznemu, w szczególności jeśli się
zważy na rodzaj stawianych powodowi zarzutów (izolowanie pracowników oraz
niepodejmowanie działań mających na celu zapobieganie ich poniżaniu i
ośmieszaniu przez współpracownika w kierowanym dziale) oraz okoliczność, że
wraz z odpowiedzą na pozew pozwany Urząd złożył jako dowód w sprawie protokół
z kontroli Państwowej Inspekcji Pracy z dnia 22 kwietnia 2010 r., w którym
przywołane zostały, między innymi, zeznania świadków /…/ oraz pismo dyrektora
Izby Skarbowej z dnia 15 kwietnia 2010 r. z zaleceniem przeprowadzenia
postępowania wyjaśniającego, w wyniku którego sporządzone zostały protokoły
złożone na rozprawie w dniu 22 października 2010 r. Protokoły te zostały
przedłożone do akt sprawy co prawda po złożeniu zeznań przez świadków,
jednakże powód nie wnosił o ich uzupełniające przesłuchanie. Zdaniem Sądu
Okręgowego, nie ma również znaczenia dla wyniku sprawy brak odniesienia się
przez Sąd Rejonowy do zeznań świadka A. K., gdyż w sprawie nie zachodzi ani
sytuacja uniemożliwiająca dokonanie oceny toku wywodu, który doprowadził do
wydania orzeczenia, ani zastosowanie prawa materialnego do niedostatecznie
jasno ustalonego stanu faktycznego, a tylko wówczas zarzut obrazy art. 328 § 2
k.p.c. może być uznany za usprawiedliwiony (tak Sąd Najwyższy w wyrokach z dnia
21 listopada 2001 r., I CKN 185/01 i z dnia 9 lipca 2008 r., I PK 2/08). W rezultacie
Sąd drugiej instancji dokonał oceny zeznań tego świadka samodzielnie, uznając je
za niewiarygodne w części odnoszącej się do dobrych stosunków łączących go ze
współpracownikami działu. W ocenie tego Sądu, dla wyniku sprawy nie miała
znaczenia - w rozumieniu art. 227 k.p.c. - okoliczność, iż powód przekazywał
przełożonym wnioski o podwyższenie dodatków kontrolerskich, co miałoby wynikać
z protokołów narad wewnętrznych z dnia 18 stycznia i 13 maja 2008 r. Istotne w
6
sprawie było bowiem to, że wysokość dodatku kontrolerskiego zależała od ilości
kontroli, ich skutku i wysokości przypisów, zaś część pracowników skarżyła się, iż
osobom uprzywilejowanym przydzielano kontrole, których korzystny efekt
(wyrażający się w wysokości przypisu) mógł być z góry przewidziany. Z tej też
przyczyny zasadnie Sąd Rejonowy na rozprawie w dniu 28 stycznia 2011 r. oddalił
wniosek o przeprowadzenie dowodu ze wskazanych dokumentów.
Z powołaniem się na orzecznictwo Sądu Najwyższego (wyroki z dnia 14
maja 1999 r., I PKN 47/99, OSNAPiUS 2000 nr 14, poz. 548; z dnia 2 września
1998 r., I PKN 271/98, OSNAPiUS 1999 nr 18, poz. 577; z dnia 26 marca 1998 r., I
PKN 565/97, OSNAPiUS 1999 nr 5, poz. 165 oraz z dnia 11 stycznia 2011 r., I PK
152/10, Monitor Prawa Pracy 2011 nr 7 s. 363) Sąd Okręgowy wywiódł, że podanie
przyczyny wypowiedzenia umowy o pracę w rozumieniu art. 30 § 4 k.p. oznacza
wskazanie konkretnego zdarzenia lub zdarzeń względnie okoliczności, które,
zdaniem pracodawcy, uzasadniają wypowiedzenie lub rozwiązanie bez
wypowiedzenia. Opis przyczyny musi umożliwiać jej indywidualizację w miejscu i
czasie. Warunek wskazania konkretnej przyczyny wypowiedzenia spełnia
wskazanie faktów i rzeczowych okoliczności dotyczących osoby pracownika bądź
jego zachowania w procesie świadczenia pracy lub zdarzeń, także niezależnych od
niego, mających wpływ na decyzję pracodawcy. Konkretność wskazania przyczyny
wypowiedzenia należy oceniać z uwzględnieniem innych, znanych pracownikowi
okoliczności uściślających tę przyczynę, zaś wymóg wskazania przez pracodawcę
konkretnej przyczyny wypowiedzenia umowy o pracę nie jest równoznaczny z
koniecznością sformułowania jej w sposób szczegółowy, drobiazgowy, z
powołaniem opisów wszystkich faktów i zdarzeń, dokumentów, ich dat oraz
wskazaniem poszczególnych działań czy zaniechań, składających się w ocenie
pracodawcy na przyczynę uzasadniającą wypowiedzenie umowy o pracę.
Wymaganie konkretności może być spełnione poprzez wskazanie kategorii
zdarzeń, jeżeli z okoliczności sprawy wynika, że szczegółowe motywy
wypowiedzenia są pracownikowi znane.
W ocenie Sądu drugiej instancji, strona pozwana nie wykazała, na czym
konkretnie miała polegać nieudolna organizacja pracy działu kierowanego przez
powoda oraz brak działań w kwestiach spornych pomiędzy pracownikami, a nadto
7
aby skarżący wiedział, czego jego zaniechanie miało dotyczyć. Zdaniem tego Sądu,
zostały natomiast dostatecznie sprecyzowane zarzuty izolowania pracowników i
niepodejmowania działań mających na celu zapobieganie poniżaniu i ośmieszaniu
pracowników przez współpracownika w kierowanym dziale, co nastąpiło podczas
wręczania powodowi wypowiedzenia zmieniającego w obecności naczelnika
pozwanego Urzędu, jego zastępcy i kadrowej. W trakcie przeprowadzonej wówczas
rozmowy przedstawiono powodowi zarzuty zawarte w protokole kontroli
Państwowej Inspekcji Pracy oraz poinformowano go o skargach złożonych przez
byłych pracowników. Odnośnie do przedmiotowych zarzutów Sąd Okręgowy uznał
ich zasadność, wskazując, że po pierwsze – A. K. „wyrażał niedopuszczalne, z
punktu widzenia relacji w miejscu pracy, opinie o współpracownikach, ośmieszał ich
i kpił” (w przypadku E. K., J. W. i S. O.), o czym powód wiedział i konsekwentnie nie
zapobiegał takiemu zachowaniu, a po drugie - powód ignorował niektórych
pracowników, omawiając wyniki kontroli tylko z jedną osobą z pary kontrolujących,
co wynika z zeznań świadków S. O., J. W. i E. K. Skoro te prawidłowo
sprecyzowane zarzuty zostały udowodnione, mają charakter prawnie doniosły i
pozwalają na przyjęcie, że powód nie posiada predyspozycji do kierowania
zespołem pracowników, to wypowiedzenie mu warunków pracy i płacy należy
uznać za uzasadnione w rozumieniu art. 45 § 1 w związku z art. 42 § 1 k.p.
W skardze kasacyjnej powód zarzucił: I. naruszenie przepisów
postępowania, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, tj.: 1) art. 385 k.p.c. w
związku z: a) art. 232 k.p.c. zdanie pierwsze w związku z art. 6 k.c. w związku z art.
300 k.p. i art. 45 § 1 k.p. w związku z art. 42 § 1 k.p., polegające na uznaniu, że
przerzucenie przez Sąd pierwszej instancji ciężaru dowodzenia na powoda nie
miało wpływu na wynik sprawy i w wyniku tego uchybienia oddalenie apelacji jako
bezzasadnej, pomimo niebudzącego wątpliwości stwierdzenia przez Sąd drugiej
instancji zaistnienia przedmiotowego naruszenia oraz jego bezpośredniego związku
z wydanym przez Sąd pierwszej instancji rozstrzygnięciem, gdyż Sąd ten - błędnie
przyjmując, że ciężar udowodnienia faktu mającego istotne znaczenie dla
rozstrzygnięcia sprawy (wykazanie niezasadności przyczyn wypowiedzenia
zmieniającego) spoczywał na powodzie - uznał, że powód nie wywiązał się z
obowiązku jego udowodnienia i - w konsekwencji niewykazania tego istotnego dla
8
rozstrzygnięcia sprawy faktu przez powoda - oddalił powództwo; b) art. 232 zdanie
drugie, art. 207 § 3 w związku z art. 217 § 1 w związku z art. 391 k.p.c., poprzez
uznanie, że zaistniały szczególne okoliczności uzasadniające dopuszczanie przez
Sąd pierwszej instancji dowodów z urzędu na korzyść strony pozwanej, przy
jednoczesnym pomijaniu wniosków dowodowych strony powodowej bez
wyjaśnienia przyczyn ich pomięcia (jak to miało miejsce w przypadku protokołów z
narad wewnętrznych, wniosków powoda o zobowiązanie pozwanego do
przedłożenia dokumentów znajdujących się w jego posiadaniu), co w kontekście
niezastosowania względem profesjonalnego pełnomocnika pozwanego rygoru
pominięcia wniosków dowodowych (pomimo ich przedłożenia po dokonanym w
trybie art. 132 k.p.c. zwrocie pisma procesowego pozwanego zawierającego
wnioski dowodowe), który został na niego nałożony, narusza zasadę
kontradyktoryjności i równości stron postępowania i w konsekwencji doprowadziło
do uznania przez Sąd drugiej instancji - na podstawie materiału dowodowego
zebranego z naruszeniem wskazanych w niniejszej podstawie przepisów - że
pozwany udowodnił „izolowanie pracowników i niepodejmowanie działań mających
na celu poniżanie i ośmieszanie pracowników przez współpracownika w
kierowanym dziale" i - w wyniku tego uchybienia - oddalenia apelacji jako
bezzasadnej; c) art. 233 § 1 w związku z art. 391 k.p.c., polegające po pierwsze -
na dokonaniu dowolnej oceny zeznań świadka A.K., opartej na materiale
dowodowym zebranym z naruszeniem art. 217 § 1, art. 207 § 3 oraz art. 232 zdanie
drugie k.p.c., tj. zeznaniach świadków I. S., E. K., M. R., przejawiającej się w
przekroczeniu granic swobodnej oceny dowodów, polegającym na wyciągnięciu
wniosków, które nie wynikały z zeznań świadków i w konsekwencji poczynieniu
ustalenia faktycznego, że A. K. poniżał i ośmieszał pracowników, z którymi
pracował w dziale kontroli podatkowej, co w konsekwencji doprowadziło do uznania
przez Sąd drugiej instancji, że przyczyna wypowiedzenia wskazana w
wypowiedzeniu zmieniającym z dnia 21 maja 2010 r. była prawdziwa i konkretna,
co przesądziło o uznaniu, że pozwany nie naruszył przepisów prawa pracy
odnośnie do wypowiedzenia zmieniającego i w rezultacie doprowadziło do
oddalenia apelacji jako bezzasadnej oraz po drugie - przyjęciu za swoje ustaleń
faktycznych Sądu pierwszej instancji pomimo niedokonania przez ten Sąd oceny
9
zeznań powoda, gdyż uznanie tych zeznań za niewiarygodne w całości i lakoniczne
wskazanie, iż „fakty, na które powołuje się powód nie znajdują odzwierciedlenia w
materiale dowodowym zebranym w toku sprawy” bez jakiegokolwiek odniesienia się
do konkretnych dowodów przyjętych w poczet materiału dowodowego, nie może
zostać uznane za dokonanie oceny, a w rezultacie niedokonaniu przez Sąd
odwoławczy oceny tychże dowodów i poczynienia własnych ustaleń faktycznych,
pominięciu zeznań powoda przy wydawaniu rozstrzygnięcia; 2) art. 382 k.p.c. w
związku z: a) art. 233 § 1 w związku z art. 391 k.p.c., poprzez pominięcie przy
ferowaniu zaskarżonego orzeczenia części materiału dowodowego zgromadzonego
w postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji w postaci protokołów narady
wewnętrznej z dnia 18 stycznia i 3 maja 2008 r., z których jednoznacznie wynika,
że powód podejmował działania mające na celu zwiększenie wysokości dodatków
kontrolerskich, które były przedmiotem niezadowolenia ze strony, między innymi,
świadków /…/, co było poruszane w zeznaniach świadków, z których wynikało, iż to
niska wysokość dodatków stanowi przyczynę ich niezadowolenia; b) art. 236, art.
217 w związku z „art. 328 §” i w związku z art. 391 k.p.c., poprzez pominięcie
złożonego przez powoda wraz z pismem procesowym z dnia 12 lipca 2011 r.
dokumentu w postaci wyroku Sądu Okręgowego w G. z dnia 11 maja 2011 r., VI P
… i brak jakiegokolwiek odniesienia się do złożonego przez powoda dokumentu, z
którego wynikało, że Sąd Rejonowy (orzekający w innym składzie niż to miało
miejsce w niniejszej sprawie) odmówił waloru konkretności przyczynie
sformułowanej przez pozwanego pracodawcę w wypowiedzeniu A. K. warunków
pracy i płacy jako „działania polegające na poniżaniu oraz ośmieszaniu
pracowników", w sytuacji, gdy w niniejszej sprawie ma to o tyle istotne znaczenie,
że to A. K. był pracownikiem, który miał ośmieszać i poniżać pracowników i którym
to działaniom powód miał nie zapobiegać, a Sąd drugiej instancji, pomimo przyjęcia
do akt sprawy przedmiotowego dokumentu, w żaden sposób nie ustosunkował się
do niego, tj. nie wskazał sposobu jego potraktowania; II. naruszenie prawa
materialnego, tj. art. 30 § 4 k.p., poprzez jego pominięcie w ocenie prawnej w
związku z art. 45 § 1 i w związku z art. 42 § 1 k.p., poprzez nieuzasadnioną
odmowę jego zastosowania i błędne uznanie, że przyczyna wypowiedzenia
warunków pracy i płacy sformułowana przez pozwanego jako: „izolowanie
10
pracowników i niepodejmowanie działań mających na celu poniżanie i ośmieszanie
pracowników przez współpracownika w kierowanym dziale" była rzeczywista,
konkretna i uzasadniała wypowiedzenie w sytuacji, kiedy już zasady logiki oraz
doświadczenia życiowego wskazują, że jest ona na tyle ogólna, że nie sposób jej
przypisać cechy konkretności, a także poprzez uznanie, że została wykazana przez
pozwanego jej prawdziwość, co w konsekwencji doprowadziło do uznania, że
wypowiedzenie powodowi warunków pracy i płacy było uzasadnione.
Wskazując na powyższe zarzuty skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego
wyroku i poprzedzającego go wyroku Sądu pierwszej instancji w całości i
przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznani, ewentualnie o
uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi drugiej
instancji do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Skarga kasacyjna okazała się usprawiedliwiona, aczkolwiek nie wszystkie
podniesione w niej zarzuty mogą być uznać za zasadne.
Nietrafne są zarzuty naruszenia, po pierwsze - art. 385 w związku z art. 232
zdanie pierwsze k.p.c. w związku z art. 6 k.c. i art. 45 § 1 w związku z art. 42 § 1
k.p., gdyż Sąd drugiej instancji nie oddalił apelacji powoda z uwagi na przyjęcie, że
przerzucenie przez Sąd pierwszej instancji ciężaru dowodzenia na powoda nie
miało wpływu na wynik sprawy, ale z tej przyczyny, że uznał, iż zebrany w sprawie
materiał dowodowy pozwolił na uznanie zasadności części stawianych mu
zarzutów; po drugie - art. 385 w związku z art. 232 zdanie drugie i art. 207 § 3 w
związku z art. 217 § 1 w związku z art. 391 k.p.c., ponieważ w aktualnym
orzecznictwie Sądu Najwyższego przeważa pogląd, że rola art. 232 zdanie drugie
k.p.c. nie sprowadza się tylko do wypadków wyjątkowych (w takich przypadkach
uprawnienie sądu staje się obowiązkiem) i z tego względu nie można wytykać
sądowi, że - dążąc do wydania wyroku zgodnego z rzeczywistym stanem rzeczy -
jakiś dowód dopuścił z urzędu, czyli że skorzystał z przysługującego mu
uprawnienia; ograniczenia swobody sądu przewidzianej w art. 232 zdanie drugie
k.p.c. nie da się także wywieść z przepisów ustanawiających tzw. prekluzję
11
dowodową (por. np. prawidłowo powołany przez Sąd drugiej instancji wyrok z dnia
22 lutego 2006 r., III CSK 341/05, OSNC 2006 nr 10, poz. 174 i orzeczenia w nim
przywołane oraz wyroki z dnia 7 czerwca 2011 r., II UK 327/10, LEX nr 1068057 i z
dnia 1 grudnia 2011 r., I CSK 120/11, LEX nr 1131109); po trzecie - art. 385 w
związku z art. 233 § 1 w związku z art. 391 k.p.c. już tylko dlatego, że podstawą
skargi kasacyjnej nie mogą być zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub oceny
dowodów (art. 3983
§ 3 k.p.c.), a nie budzi wątpliwości, że do tej sfery art. 233 § 1
k.p.c. odnosi się wprost, natomiast wydanie przez Sąd drugiej instancji
rozstrzygnięcia z pominięciem części materiału dowodowego sprawy nie mieści się
w płaszczyźnie tego przepisu; po czwarte - art. 382 w związku z art. 233 § 1 w
związku z art. 391 k.p.c. z uwagi na to, że Sąd drugiej instancji do wskazanych
przez skarżącego dowodów ustosunkował się, uznając je za nieistotne dla
rozstrzygnięcia sprawy, a czym innym jest zasadność takiej oceny.
Usprawiedliwiony jest natomiast zarzut naruszenia art. 382 w związku z art.
236, art. 217 w związku z art. 328 (przy czym z uzasadnienia tej podstawy
kasacyjnej wynika, że skarżącemu chodzi o § 2 wymienionego przepisu) w związku
z art. 391 k.p.c. (niewątpliwie skarżący ma na myśli jego § 1). W świetle art. 217,
art. 236 i art. 328 § 2 k.p.c. sąd ma obowiązek pozytywnego lub negatywnego
wypowiedzenia się w przedmiocie każdego wniosku dowodowego, a jeżeli zostaje
złożony do akt dokument, na który powołuje się strona - wyraźnego określenia
sposobu jego potraktowania, w szczególności wypowiedzenia się w kwestii
ewentualnego dopuszczenia dowodu z tego dokumentu albo uznania go za
nieistotny w sprawie (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 2008 r., II
PK 125/07, OSNP 2009 nr 5-6, poz. 66). Tymczasem Sąd drugiej instancji,
aczkolwiek wskazał na złożenie przez powoda do akt sprawy odpisu wyroku Sądu
Rejonowego w G. z dnia 11 maja 2011 r., sygn. akt VI P …, którym uwzględnione
zostało powództwo A. K. przeciwko stronie pozwanej o odszkodowanie z tytułu
niezgodnego z prawem wypowiedzenia warunków pracy, nie wypowiedział się w
jakikolwiek sposób co do tego dokumentu w uzasadnieniu swojego orzeczenia. Z
tej przyczyny nie wiadomo, czy Sąd drugiej instancji dowód ten dopuścił i
przeprowadził, jednakże uznał go za nieistotny dla rozstrzygnięcia sprawy, czy też
dowód ten pominął jako dotyczący faktów nieistotnych dla jej rozstrzygnięcia.
12
Tymczasem dowód ten mógł mieć dla wyniku sprawy istotne znaczenie, skoro
bezpośrednio wiązał się ze wskazaną przez pozwany Urząd przyczyną
wypowiedzenia skarżącemu warunków pracy i płacy, na co trafnie wskazuje się w
skardze kasacyjnej.
Zasadny jest również zarzut obrazy prawa materialnego, a to art. 30 § 4 w
związku z art. 45 § 1 i w związku z art. 42 § 1 k.p. W orzecznictwie Sądu
Najwyższego ugruntowany jest pogląd, że przyczyna wypowiedzenia pracownikowi
umowy o pracę (odpowiednio wypowiedzenia warunków pracy i płacy - art. 42 § 1
k.p.) ma dwojakie znaczenie: jedno występuje w aspekcie zgodności z prawem
czynności pracodawcy, a drugie - jej zasadności. W myśl art. 45 § 1 k.p. są to
niezależne od siebie przesłanki oceny określonych w tym przepisie roszczeń.
Wypowiedzenie umowy o pracę bez wskazania przyczyny lub bez jej
skonkretyzowania uważa się za dokonane z naruszeniem prawa, a ściśle - art. 30 §
4 k.p., natomiast wypowiedzenie, które nastąpiło z dostatecznie zrozumiałym dla
adresata i weryfikowalnym podaniem przyczyny, lecz ta została następnie uznana
za niezasadną, kwalifikowane jest jako wypowiedzenie nieuzasadnione w
rozumieniu art. 45 § 1 k.p. Co prawda skarżący odwołuje się do aspektu
zasadności dokonanego wypowiedzenia, ale konstrukcja sformułowanego przez
niego zarzutu i jego uzasadnienie wskazuje, że w istocie chodzi mu o aspekt
zgodności wypowiedzenia z prawem.
W judykaturze Sądu Najwyższego przyjmuje się, że sprostanie przez
pracodawcę wymaganiom określonym w art. 30 § 4 k.p. polega na wskazaniu
przyczyny wypowiedzenia w sposób jasny, zrozumiały i dostatecznie konkretny.
Powołany przepis dopuszcza różne sposoby określenia tej przyczyny, jednakże z
oświadczenia pracodawcy powinno wynikać w sposób niebudzący wątpliwości, co
jest istotą zarzutu stawianego pracownikowi, gdyż to on ma wiedzieć i rozumieć, z
jakiego powodu pracodawca dokonuje wypowiedzenia. Zatem naruszenie art. 30 §
4 k.p. ma miejsce wówczas, gdy pracodawca w ogóle nie wskazuje przyczyny
wypowiedzenia lub gdy jest ona niedostatecznie konkretna, a przez to
niezrozumiała dla pracownika i nieweryfikowalna. Przyjmuje się również, że
nieprecyzyjne wskazanie przez pracodawcę przyczyny wypowiedzenia nie narusza
art. 30 § 4 k.p., jeżeli w okolicznościach danej sprawy, z uwzględnieniem informacji
13
podanych pracownikowi przez pracodawcę w innym sposób, stanowi to
dostateczne sprecyzowanie tej przyczyny. Wymaganie wskazania przez
pracodawcę konkretnej przyczyny wypowiedzenia nie jest równoznaczne z
koniecznością sformułowania jej w sposób szczegółowy, drobiazgowy, z podaniem
opisów wszystkich faktów i zdarzeń oraz wskazaniem poszczególnych działań czy
zaniechań, składających się w ocenie pracodawcy na przyczynę uzasadniającą
wypowiedzenie. Wymaganie konkretności może być spełnione poprzez wskazanie
kategorii zdarzeń, jeżeli z okoliczności wynika, że szczegółowe motywy
wypowiedzenia są pracownikowi znane. W określonych okolicznościach
faktycznych nawet ogólne ujęcie przyczyny może nie doprowadzić do jakiejkolwiek
wątpliwości co do tego, do jakiego konkretnie zachowania pracownika (działania lub
zaniechania) przyczyna ta jest odnoszona. Jeżeli w danych okolicznościach
faktycznych ogólne ujęcie przyczyny wypowiedzenia nie budzi wątpliwości (w
szczególności gdy nie mogło budzić wątpliwości u pracownika) co do tego, z jakim
zachowaniem lub zachowaniami, które miały miejsce w określonym czasie, łączy
się ta przyczyna, to należy uznać, że spełnione jest wymaganie z art. 30 § 4 k.p.
(por. np. wyroki z dnia 13 kwietnia 2005 r., II PK 251/04, LEX nr 483281; z dnia 15
listopada 2006 r., I PK 112/06, Prawo Pracy 2007 nr 5, s. 27; z dnia 24
października 2007 r., I PK 116/07, LEX nr 465925; z dnia 19 lutego 2009 r., II PK
156/08, LEX nr 736723; z dnia 9 marca 2010 r., I PK 175/09, LEX nr 585689; z dnia
19 kwietnia 2010 r., LEX nr 602696; z dnia 11 stycznia 2011 r., I PK 152/10, OSNP
2012 nr 5-6, poz. 62 i szeroko powołane w nich orzeczenia).
W stanie faktycznym sprawy, w której wniesiona została rozpoznawana
skarga kasacyjna, oświadczenie strony pozwanej o wypowiedzeniu powodowi
warunków pracy i płacy nie spełnia wynikającego z art. 30 § 4 k.p. wymagania
konkretności i weryfikowalności.
Sąd drugiej instancji uznał, że wskazane przez pracodawcę przyczyny
sformułowane jako „izolowanie pracowników i niepodejmowanie działań mających
na celu zapobieganie poniżaniu i ośmieszaniu pracowników przez współpracownika
w kierowanym dziale” zostały dostatecznie skonkretyzowane podczas wręczania
powodowi wypowiedzenia. Zdaniem Sądu Okręgowego, konkretyzacja zarzutów
polegała na: 1. odczytaniu powodowi treści wypowiedzenia, 2. poinformowaniu
14
powoda o wydaniu przez „niezależny organ” zaleceń po przeprowadzonej kontroli,
3. „wytłumaczeniu” powodowi, że przyczyna wypowiedzenia wynika z protokołu i
zaleceń Państwowej Inspekcji Pracy, 4. poinformowaniu powoda o wynikających z
protokołu pokontrolnego ustaleniach uniemożliwiających pełnienie przez niego
funkcji kierownika działu, a mianowicie: stwierdzonym podczas kontroli
zastraszaniu pracowników w komórce powoda i prowadzeniu działań zmierzających
do zaniżenia ich samooceny, 5. poinformowaniu powoda o wpłynięciu skarg byłych
pracowników na pracę powoda i A. K. Ponadto Sąd odwoławczy przyjął, że z
zarzutami stawianymi przez S. O. powód zapoznał się w trakcie przesłuchania
podczas kontroli Państwowej Inspekcji Pracy. Tymczasem odwołanie się przez Sąd
Okręgowy do ustaleń i zaleceń zawartych w protokole Państwowej Inspekcji Pracy
jest chybione, gdyż - w świetle ustaleń stanowiących podstawę zaskarżonego
wyroku - nie wynikały z nich jakiekolwiek informacje, które umożliwiałyby
skarżącemu dowiedzenie się o okolicznościach wiążących się w sposób
niebudzący wątpliwości z podaną mu przez pracodawcę przyczyną wypowiedzenia,
a w szczególności - na czym miało polegać zarzucane „izolowanie pracowników”,
których, kiedy i w jakich okolicznościach oraz o jakiego współpracownika, jakie jego
zachowania i w stosunku do kogo chodzi. Okoliczności te nie wynikały również z
poinformowania powoda o skargach złożonych na niego i A. K. przez byłych
pracowników, tym bardziej, że zarzuty S. O. nie dotyczyły „izolowania” go przez
powoda lub zastraszania, ośmieszania i poniżania przez współpracownika w
kierowanym przez powoda dziale.
Z tych względów orzeczono jak w sentencji wyroku na podstawie art. 39815
§
1 zdanie pierwsze k.p.c.