III CZP 64/12
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Izby:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:03-04-2013
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:II CSK 203/08 III CZP 101/09 III CZP 119/08 III CZP 17/10 III CZP 38/09 III CZP 7/10 III CZP 74/09 III CZP 75/09 V CSK 548/07 III CZP 14/05 III CZP 66/02 III PZP 4/10
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt III CZP 64/12
POSTANOWIENIE
Dnia 16 listopada 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Dariusz Dończyk (przewodniczący)
SSN Anna Owczarek (sprawozdawca)
SSN Irena Gromska-Szuster
w sprawie z wniosku E. B.
przy uczestnictwie G. R.
o podział majątku,
na posiedzeniu jawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 16 listopada 2012 r.,
na skutek zagadnienia prawnego przedstawionego
przez Sąd Okręgowy
postanowieniem z dnia 23 maja 2012 r.,
"Czy zmiana wartości domu jest właściwym miernikiem
dla ustalenia wysokości podlegających zwróceniu na podstawie art.
45 § 3 k.r.o. środków pochodzących z majątku wspólnego,
a przeznaczonych na spłatę pożyczki stanowiącej dług jednego
z małżonków, zaciągniętej i wykorzystanej przed zawarciem związku
małżeńskiego na budowę domu na gruncie należącym do tego
małżonka, również w sytuacji, gdy siła nabywcza tychże środków
przeznaczonych na spłatę różniła się istotnie od siły nabywczej
środków pochodzących z pożyczki w dacie ich wykorzystania
na budowę domu?"
odmawia podjęcia uchwały.
Uzasadnienie
2
Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 22 grudnia 2011 r. w sprawie z
wniosku E. B. z udziałem uczestnika postępowania G. R. o podział majątku
wspólnego dokonał podziału majątku wspólnego m.in. w ten sposób, że ustalił, iż w
skład majątku wspólnego wchodzą nakłady poczynione z majątku wspólnego na
majątek odrębny uczestnika postępowania w kwocie 217.946,98 zł i zasądził na
rzecz wnioskodawczyni tytułem dopłaty i rozliczenia nakładów kwotę 113.138,49 zł.
Sąd pierwszej instancji ustalił, że małżeństwo stron, rozwiązane przez rozwód,
trwało od dnia 25 października 1980r. do dnia 9 czerwca 2008 r. Przed zawarciem
związku małżeńskiego uczestnik nabył prawo użytkowania wieczystego
nieruchomości położonej w L., na której rozpoczął budowę domu mieszkalnego. W
dacie zawarcia małżeństwa budynek był w stanie surowym. Uczestnik wcześniej
zaciągnął w banku PKO BP pożyczkę w kwocie 150.000 zł, przeznaczoną na
budowę domu. Spłata tej pożyczki nastąpiła w ratach, w całości ze środków
wchodzących w skład majątku wspólnego. W oparciu o opinię biegłego Sąd
Rejonowy ustalił wysokość nakładów poczynionych ze środków uzyskanych z
pożyczki na budowę domu w stanie surowym (57,65%) i z innych środków majątku
wspólnego przeznaczonych na prace wykończeniowe (29,45%), następnie ustalił
wartość budynku na datę orzekania i odpowiednio do wskazanych udziałów
przeliczył obecną wartość nakładów na kwoty 126.410,49 zł i 91.536,49 zł.
Rozpoznając apelację uczestnika postępowania, Sąd Okręgowy powziął
wątpliwości objęte pytaniem prawnym przedstawionym Sądowi Najwyższemu. Sąd
odwoławczy wskazał, że w niewielkiej części spłata pożyczki nastąpiła z majątku
osobistego (odrębnego) uczestnika postępowania, ale większość (kapitał i odsetki
kapitałowe) spłacono ze środków stanowiących majątek wspólny. Stwierdził jednak,
że nastąpiło to w okresie kiedy, m.in. na skutek inflacji, siła nabywcza środków
przeznaczonych na spłaty stawała się coraz niższa, odbiegała od wartości środków
uzyskanych z banku i wykorzystanych na budowę. W dacie zaciągnięcia kwota
pożyczki odpowiadała wartości około 28 przeciętnych miesięcznych wynagrodzeń,
a kwoty spłacone łącznie przez małżonków wyniosły około 6,25 przeciętnych
miesięcznych wynagrodzeń. Sąd Okręgowy, odwołując się do poglądów
orzecznictwa wskazał, że możliwe są trzy sposoby ustalenia wartości kwoty z tytułu
3
nakładu, podlegającego zwrotowi w oparciu o art. 45 § 1 i 2 k.ro. w zw. z art. 45 § 3
k.r.o., tj. (1) zwrot kwoty nominalnej, (2) ustalenie ułamkowego udziału zwrotu
nakładów według wartości z chwili ich dokonania i następnie odniesienie tego
udziału do obecnej wartości oraz (3) zastosowanie reguły wynikającej z art. 363 § 2
k.c. Przytoczył stanowisko Sądu Najwyższego, wynikające z postanowienia z dnia 2
października 2008 r., II CSK 203/08, nie publ., w którym w odniesieniu do kredytu
przeznaczonego na budowę, rozbudowę lub remont domu, postawionego na
gruncie należącym do jednego z małżonków, przyjęto rozliczenie według metody
(2). Sąd odwoławczy stwierdził, że w sytuacji braku bezpośredniego związku
czasowego pomiędzy zaciągnięciem zobowiązania przez jednego z małżonków,
a spłatą długu z majątku wspólnego, przy zastosowaniu tego sposobu może dojść
do nieuprawnionego uprzywilejowania jednego z byłych małżonków, wobec czego
trafniejsze mogłoby być zastosowanie do spłaty długu innego miernika wartości, niż
wartość nieruchomości. Wskazał, że jako takie wskaźniki można by
zaproponować np. przeciętne miesięczne wynagrodzenie albo cenę (wskaźnik
przeliczeniowy 1 m2
powierzchni użytkowej budynku mieszkalnego). Zauważył,
że odpowiedź na pytanie prawne ma znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, do
którego nie wystarczają dotychczas wyrażone poglądy doktryny i orzecznictwa.
Sąd Najwyższy zważył:
Art. 390 k.p.c., dopuszczający rozstrzyganie przez Sąd Najwyższy
zagadnień prawnych, budzących poważne wątpliwości, powstałych w trakcie
rozpoznawania sprawy, ma charakter wyjątkowy, gdyż udzielona uchwała wiąże
niezawisłe sądy orzekające w danej sprawie. Już tylko z tej przyczyny wskazany
przepis nie może być wykładany rozszerzająco. Istotą funkcji zapytań prawnych jest
z jednej strony realizacja nadzoru judykacyjnego Sądu Najwyższego nad sądami
powszechnymi, z drugiej wyjaśnianie poważnych wątpliwości prawnych jeszcze
w toku postępowania, ujednolicające orzecznictwo i zapobiegające wydawaniu
potencjalnie wadliwych orzeczeń. Udzielanie odpowiedzi nie może służyć
rozstrzygnięciu konkretnej sprawy zamiast sądu właściwego ani potwierdzeniu,
że pogląd sądu, przedstawiającego zagadnienie prawne jest trafny (por. m.in.
postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 11 maja 2010 r., III PZP 4/10, z dnia
12 marca 2010 r., III CZP 7/10, z dnia 22 października 2009 r., III CZP 75/09,
4
z dnia 29 października 2009 r., III CZP 74/09, z dnia 4 grudnia 2009 r., III CZP
101/09 - nie publ.).
Przedstawione zagadnienie nie spełnia tych wymogów. Sąd Okręgowy nie
ma bowiem wątpliwości co do wykładni norm prawnych lub konstrukcji stosunku
prawnego, tylko co do rozstrzygnięcia konkretnego problemu dotyczącego jednego
z możliwych rozwiązań określonego problemu orzeczniczego, polegającego na
sposobie przeszacowania oznaczonej wierzytelności należącej do podlegającego
podziałowi majątku wspólnego. Rozwiązanie go musiałoby nastąpić in concreto,
przy uwzględnieniu indywidualnych okoliczności tej sprawy, a nie in abstracto.
Jak jednak zgodnie przyjęto w orzecznictwie, nie jest to możliwe, gdyż udzielona
odpowiedź powinna mieć charakter uniwersalny, a nie zastępować rozstrzygnięcia
(por. m.in. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 9 lipca 2009 r., III CZP 38/09,
z dnia 9 kwietnia 2010 r., III CZP 17/10, z dnia 20 maja 2005 r., III CZP 14/05 –
nie publ.). Sąd Najwyższy wielokrotnie odmawiał udzielenia odpowiedzi na pytania
prawne dotyczące ustalenia wartości konkretnego składnika majątkowego
w sprawach działowych (por. m.in. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia
5 grudnia 2008 r., III CZP 119/08, z dnia 15 października 2002 r., III CZP 66/02).
Przyjmował wówczas, że w braku przepisu, który wskazywałby określony sposób
ustalenia wartości danego prawa podlegającego rozliczeniu (tu: wierzytelności
stanowiącej prawo podmiotowe względne), to sądy rozpoznające merytorycznie
spór powinny, uwzględniając wszystkie okoliczności sprawy i wyważając interes
zainteresowanych, samodzielnie przyjąć adekwatny miernik przeszacowania.
Niemniej orzecznictwo Sądu Najwyższego dotyczące tych kwestii jest obszerne,
podobnie jak wypowiedzi przedstawicieli nauk prawnych. Podkreśla się w nich
specyfikę stosunków cywilno-prawnych, regulowanych przez prawo rodzinne oraz
zasadę preferencji majątku wspólnego i jego ochrony.
Ubocznie jedynie należy wskazać, że w przedmiotowej sprawie art. 45 k.r.o.
nie ma zastosowania wprost, tylko w drodze analogii legis, bowiem spłata
pożyczki stanowiącej dług jednego z małżonków dokonywana z majątku wspólnego
na rzecz podmiotu trzeciego nie stanowi w ścisłym znaczeniu nakładu na majątek
osobisty (odrębny) małżonka, który wcześniej, tj. przed powstaniem ustroju
ustawowej wspólności majątkowej, uzyskane z tytułu pożyczki środki wykorzystał
5
na cele inwestycyjne powiększając majątek osobisty (odrębny) (por. postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 16 kwietnia 2008 r., V CSK 548/07, nie publ.).
Z przytoczonych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 61 § 1 ustawy
z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym (Dz. U. 2002, Nr 240, poz. 2052
ze zm.) odmówił podjęcia uchwały.
POSTANOWIENIE
Dnia 16 listopada 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Dariusz Dończyk (przewodniczący)
SSN Anna Owczarek (sprawozdawca)
SSN Irena Gromska-Szuster
w sprawie z wniosku E. B.
przy uczestnictwie G. R.
o podział majątku,
na posiedzeniu jawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 16 listopada 2012 r.,
na skutek zagadnienia prawnego przedstawionego
przez Sąd Okręgowy
postanowieniem z dnia 23 maja 2012 r.,
"Czy zmiana wartości domu jest właściwym miernikiem
dla ustalenia wysokości podlegających zwróceniu na podstawie art.
45 § 3 k.r.o. środków pochodzących z majątku wspólnego,
a przeznaczonych na spłatę pożyczki stanowiącej dług jednego
z małżonków, zaciągniętej i wykorzystanej przed zawarciem związku
małżeńskiego na budowę domu na gruncie należącym do tego
małżonka, również w sytuacji, gdy siła nabywcza tychże środków
przeznaczonych na spłatę różniła się istotnie od siły nabywczej
środków pochodzących z pożyczki w dacie ich wykorzystania
na budowę domu?"
odmawia podjęcia uchwały.
Uzasadnienie
2
Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 22 grudnia 2011 r. w sprawie z
wniosku E. B. z udziałem uczestnika postępowania G. R. o podział majątku
wspólnego dokonał podziału majątku wspólnego m.in. w ten sposób, że ustalił, iż w
skład majątku wspólnego wchodzą nakłady poczynione z majątku wspólnego na
majątek odrębny uczestnika postępowania w kwocie 217.946,98 zł i zasądził na
rzecz wnioskodawczyni tytułem dopłaty i rozliczenia nakładów kwotę 113.138,49 zł.
Sąd pierwszej instancji ustalił, że małżeństwo stron, rozwiązane przez rozwód,
trwało od dnia 25 października 1980r. do dnia 9 czerwca 2008 r. Przed zawarciem
związku małżeńskiego uczestnik nabył prawo użytkowania wieczystego
nieruchomości położonej w L., na której rozpoczął budowę domu mieszkalnego. W
dacie zawarcia małżeństwa budynek był w stanie surowym. Uczestnik wcześniej
zaciągnął w banku PKO BP pożyczkę w kwocie 150.000 zł, przeznaczoną na
budowę domu. Spłata tej pożyczki nastąpiła w ratach, w całości ze środków
wchodzących w skład majątku wspólnego. W oparciu o opinię biegłego Sąd
Rejonowy ustalił wysokość nakładów poczynionych ze środków uzyskanych z
pożyczki na budowę domu w stanie surowym (57,65%) i z innych środków majątku
wspólnego przeznaczonych na prace wykończeniowe (29,45%), następnie ustalił
wartość budynku na datę orzekania i odpowiednio do wskazanych udziałów
przeliczył obecną wartość nakładów na kwoty 126.410,49 zł i 91.536,49 zł.
Rozpoznając apelację uczestnika postępowania, Sąd Okręgowy powziął
wątpliwości objęte pytaniem prawnym przedstawionym Sądowi Najwyższemu. Sąd
odwoławczy wskazał, że w niewielkiej części spłata pożyczki nastąpiła z majątku
osobistego (odrębnego) uczestnika postępowania, ale większość (kapitał i odsetki
kapitałowe) spłacono ze środków stanowiących majątek wspólny. Stwierdził jednak,
że nastąpiło to w okresie kiedy, m.in. na skutek inflacji, siła nabywcza środków
przeznaczonych na spłaty stawała się coraz niższa, odbiegała od wartości środków
uzyskanych z banku i wykorzystanych na budowę. W dacie zaciągnięcia kwota
pożyczki odpowiadała wartości około 28 przeciętnych miesięcznych wynagrodzeń,
a kwoty spłacone łącznie przez małżonków wyniosły około 6,25 przeciętnych
miesięcznych wynagrodzeń. Sąd Okręgowy, odwołując się do poglądów
orzecznictwa wskazał, że możliwe są trzy sposoby ustalenia wartości kwoty z tytułu
3
nakładu, podlegającego zwrotowi w oparciu o art. 45 § 1 i 2 k.ro. w zw. z art. 45 § 3
k.r.o., tj. (1) zwrot kwoty nominalnej, (2) ustalenie ułamkowego udziału zwrotu
nakładów według wartości z chwili ich dokonania i następnie odniesienie tego
udziału do obecnej wartości oraz (3) zastosowanie reguły wynikającej z art. 363 § 2
k.c. Przytoczył stanowisko Sądu Najwyższego, wynikające z postanowienia z dnia 2
października 2008 r., II CSK 203/08, nie publ., w którym w odniesieniu do kredytu
przeznaczonego na budowę, rozbudowę lub remont domu, postawionego na
gruncie należącym do jednego z małżonków, przyjęto rozliczenie według metody
(2). Sąd odwoławczy stwierdził, że w sytuacji braku bezpośredniego związku
czasowego pomiędzy zaciągnięciem zobowiązania przez jednego z małżonków,
a spłatą długu z majątku wspólnego, przy zastosowaniu tego sposobu może dojść
do nieuprawnionego uprzywilejowania jednego z byłych małżonków, wobec czego
trafniejsze mogłoby być zastosowanie do spłaty długu innego miernika wartości, niż
wartość nieruchomości. Wskazał, że jako takie wskaźniki można by
zaproponować np. przeciętne miesięczne wynagrodzenie albo cenę (wskaźnik
przeliczeniowy 1 m2
powierzchni użytkowej budynku mieszkalnego). Zauważył,
że odpowiedź na pytanie prawne ma znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, do
którego nie wystarczają dotychczas wyrażone poglądy doktryny i orzecznictwa.
Sąd Najwyższy zważył:
Art. 390 k.p.c., dopuszczający rozstrzyganie przez Sąd Najwyższy
zagadnień prawnych, budzących poważne wątpliwości, powstałych w trakcie
rozpoznawania sprawy, ma charakter wyjątkowy, gdyż udzielona uchwała wiąże
niezawisłe sądy orzekające w danej sprawie. Już tylko z tej przyczyny wskazany
przepis nie może być wykładany rozszerzająco. Istotą funkcji zapytań prawnych jest
z jednej strony realizacja nadzoru judykacyjnego Sądu Najwyższego nad sądami
powszechnymi, z drugiej wyjaśnianie poważnych wątpliwości prawnych jeszcze
w toku postępowania, ujednolicające orzecznictwo i zapobiegające wydawaniu
potencjalnie wadliwych orzeczeń. Udzielanie odpowiedzi nie może służyć
rozstrzygnięciu konkretnej sprawy zamiast sądu właściwego ani potwierdzeniu,
że pogląd sądu, przedstawiającego zagadnienie prawne jest trafny (por. m.in.
postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 11 maja 2010 r., III PZP 4/10, z dnia
12 marca 2010 r., III CZP 7/10, z dnia 22 października 2009 r., III CZP 75/09,
4
z dnia 29 października 2009 r., III CZP 74/09, z dnia 4 grudnia 2009 r., III CZP
101/09 - nie publ.).
Przedstawione zagadnienie nie spełnia tych wymogów. Sąd Okręgowy nie
ma bowiem wątpliwości co do wykładni norm prawnych lub konstrukcji stosunku
prawnego, tylko co do rozstrzygnięcia konkretnego problemu dotyczącego jednego
z możliwych rozwiązań określonego problemu orzeczniczego, polegającego na
sposobie przeszacowania oznaczonej wierzytelności należącej do podlegającego
podziałowi majątku wspólnego. Rozwiązanie go musiałoby nastąpić in concreto,
przy uwzględnieniu indywidualnych okoliczności tej sprawy, a nie in abstracto.
Jak jednak zgodnie przyjęto w orzecznictwie, nie jest to możliwe, gdyż udzielona
odpowiedź powinna mieć charakter uniwersalny, a nie zastępować rozstrzygnięcia
(por. m.in. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 9 lipca 2009 r., III CZP 38/09,
z dnia 9 kwietnia 2010 r., III CZP 17/10, z dnia 20 maja 2005 r., III CZP 14/05 –
nie publ.). Sąd Najwyższy wielokrotnie odmawiał udzielenia odpowiedzi na pytania
prawne dotyczące ustalenia wartości konkretnego składnika majątkowego
w sprawach działowych (por. m.in. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia
5 grudnia 2008 r., III CZP 119/08, z dnia 15 października 2002 r., III CZP 66/02).
Przyjmował wówczas, że w braku przepisu, który wskazywałby określony sposób
ustalenia wartości danego prawa podlegającego rozliczeniu (tu: wierzytelności
stanowiącej prawo podmiotowe względne), to sądy rozpoznające merytorycznie
spór powinny, uwzględniając wszystkie okoliczności sprawy i wyważając interes
zainteresowanych, samodzielnie przyjąć adekwatny miernik przeszacowania.
Niemniej orzecznictwo Sądu Najwyższego dotyczące tych kwestii jest obszerne,
podobnie jak wypowiedzi przedstawicieli nauk prawnych. Podkreśla się w nich
specyfikę stosunków cywilno-prawnych, regulowanych przez prawo rodzinne oraz
zasadę preferencji majątku wspólnego i jego ochrony.
Ubocznie jedynie należy wskazać, że w przedmiotowej sprawie art. 45 k.r.o.
nie ma zastosowania wprost, tylko w drodze analogii legis, bowiem spłata
pożyczki stanowiącej dług jednego z małżonków dokonywana z majątku wspólnego
na rzecz podmiotu trzeciego nie stanowi w ścisłym znaczeniu nakładu na majątek
osobisty (odrębny) małżonka, który wcześniej, tj. przed powstaniem ustroju
ustawowej wspólności majątkowej, uzyskane z tytułu pożyczki środki wykorzystał
5
na cele inwestycyjne powiększając majątek osobisty (odrębny) (por. postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 16 kwietnia 2008 r., V CSK 548/07, nie publ.).
Z przytoczonych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 61 § 1 ustawy
z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym (Dz. U. 2002, Nr 240, poz. 2052
ze zm.) odmówił podjęcia uchwały.