Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 252/13
POSTANOWIENIE
Dnia 30 stycznia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Kwaśniewski (przewodniczący)
SSN Jan Górowski
SSN Anna Owczarek (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku P. Dystrybucja Spółki Akcyjnej w L.
przy uczestnictwie Kopalni Surowców Mineralnych Spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością w S.
o wpis ograniczonego prawa rzeczowego,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 30 stycznia 2014 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy
od postanowienia Sądu Okręgowego w S.
z dnia 28 grudnia 2012 r.
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę
do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w S.,
pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach
postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Sąd Rejonowy w S. postanowieniem z dnia 20 sierpnia 2012 r. utrzymał w
mocy wpis służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu,
dokonany w dniu 28 czerwca 2012 r. na wniosek P. Dystrybucja Spółki Akcyjnej z
siedzibą w L. przez referendarza sądowego w dziale III księgi wieczystej
nr …55985/1, co do działek nr 37, 38, 41, 42, 44, 74/2, o zakresie przedmiotowym
wynikającym z postanowienia Sądu Rejonowego w S. z dnia 29 lutego 2012 r.
sygn. akt … 174/10.
Sąd Okręgowy w S. postanowieniem z dnia 28 grudnia 2012 r.,
uwzględniając apelację właściciela nieruchomości - Kopalni Surowców Mineralnych
Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w S., zmienił wskazane
postanowienie Sądu Rejonowego w S. w ten sposób, że uchylił wpis dokonany
przez referendarza sądowego i oddalił wniosek.
Podstawą wpisu służebności na rzecz P. Dystrybucja S.A. z siedzibą w L. w
księdze wieczystej było wskazane postanowienie Sądu Rejonowego w S.,
stwierdzające zasiedzenie służebności gruntowej o treści odpowiadającej
służebności przesyłu przez Skarb Państwa - z dniem 1 stycznia 1985 r. oraz
ustalenie następstwa prawnego wnioskodawcy po tym podmiocie. Stwierdzono, że
infrastruktura przesyłowa posadowiona na powołanych działkach w dacie
wybudowania stanowiła własność Skarbu Państwa i pozostawała w zarządzie
Przedsiębiorstwa Państwowego Zakład Energetyczny B. Przedsiębiorstwo to, na
podstawie zarządzenia Ministra Przemysłu i Handlu z dnia 9 lipca 1993 r.
nr …/Org/93 oraz aktu notarialnego z dnia 12 lipca 1993 r., zostało przekształcone
w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa pod nazwą Zakład Energetyczny B. SA w
B., której przekazano urządzenia energetyczne, dotąd pozostające w zarządzie
przedsiębiorstwa. Zakład Energetyczny B. S.A. umową z dnia 30 czerwca 2007 r.,
sporządzoną w formie aktu notarialnego, przeniósł wydzielony ze swej struktury
Zakład Energetyczny B. S.A. Operator Systemu Dystrybucyjnego - Oddział
Samobilansujący w B. jako aport do Spółki Z. Dystrybucja Sp. z o.o. Na podstawie
uchwały Nadzwyczajnego Walnego Zgromadzenia Wspólników Z. Dystrybucja Sp.
z o.o. z dnia 5 września 2008 r. zmieniła firmę na P. Dystrybucja B. Sp. z o.o., a w
3
dniu 1 września 2010 r., w związku z połączeniem dokonanym w trybie art. 492 § 1
pkt 1 k.s.h., cały jej majątek został przeniesiony do P. Dystrybucja S.A. z siedzibą
w L.
Zdaniem Sądu Rejonowego dokumenty załączone do wniosku wykazały
następstwo prawne wnioskodawcy po Skarbie Państwa.
Sąd drugiej instancji nie podzielił tego stanowiska. W początkowej części
motywów stwierdził, odwołując się do art. 6268
§ 2 k.p.c., przyznającego sądom w
postępowaniu wieczysto-księgowym kognicję do badania czynności prawnej
stanowiącej podstawę wpisu pod względem formalnoprawnym i skuteczności
materialnej, że bezspornie, skoro Skarb Państwa nabył służebność gruntową
odpowiadającą treści służebności przesyłu, a Zakład Energetyczny B. S.A. w B.
wstąpił we wszystkie prawa i obowiązki przekształconego przedsiębiorstwa
państwowego, to wpis powinien być dokonany na rzecz wskazanej spółki.
Następnie wskazał, że ponieważ wnioskodawca w dniu 30 czerwca 2007 r. zawarł
z Zakładem Energetycznym B. S.A. w B. umowę aportowego zbycia
przedsiębiorstwa, której przedmiotem były składniki materialne i niematerialne,
w tym przysługujące zbywcy służebności gruntowe, polegające na zapewnieniu
dostępu do urządzeń służących do doprowadzania prądu elektrycznego,
to „zasiedzenie stwierdzone postanowieniem Sądu Rejonowego w S. z dnia 29
lutego 2012 r. nie wchodziło w skład przedsiębiorstwa". Sąd Okręgowy podkreślił,
odwołując się do art. 551
k.c., że przedsiębiorstwo może stanowić samodzielny
przedmiot obrotu cywilnoprawnego, ale poza zakresem pojęcia przedsiębiorstwa
pozostają zobowiązania i obciążenia związane z jego prowadzeniem. Przeniesienie
przedsiębiorstwa obejmuje jedynie przejście aktywów, a przejęcie zobowiązań
i innych obciążeń związanych z jego prowadzeniem wymaga zachowania rygorów
przewidzianych ustawą dla zmiany stron stosunku zobowiązaniowego, tj. art. 519
i nast. k.c. Opowiadając się za poglądem Sądu Najwyższego, że zbycie
przedsiębiorstwa należy ujmować w kategoriach sukcesji syngularnej a nie
uniwersalnej, wyrażonym w uchwale z dnia 25 czerwca 2008 r., III CZP 45/08
(OSNC 2009 nr 7-8, poz. 97) przyjął, że „aby zespół składników niematerialnych
i materialnych przeznaczonych do prowadzenia działalności gospodarczej mógł
być uznany za przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 551
k.c., nie jest konieczne
4
wystąpienie wśród tych składników tytułów prawnych do praw”. Możliwe jest
nabycie przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części w następstwie nabycia
samych praw, jednak zawsze wystąpić musi element organizacji oraz
funkcjonalnego powiązania składników, umożliwiający traktowanie
przedsiębiorstwa jako pewnej całości. O tym, jakie składniki muszą być
przeniesione na nabywcę, aby można było uznać, że nastąpiło zbycie
przedsiębiorstwa, decydują indywidualne okoliczności. Sąd odwołał się również do
zasady wpisu ciągłości wpisów (art. 34 u.k.w.h.) stwierdzając, że osoba ubiegająca
się o wpis musi albo wykazać wprost, iż jest następcą prawnym osoby aktualnie
wpisanej albo przedstawić i wykazać ciąg następstw prawnych po niej, dowodami
w postaci dokumentu. W konkluzji Sąd Okręgowy stwierdził - odmiennie jak
w początkowej części motywów - że wnioskodawca nie przedstawił dokumentu,
z którego wynikałoby, iż służebność, wskazana w postanowieniu stwierdzającym
zasiedzenie, w ogóle była składnikiem przedsiębiorstwa państwowego, a następnie
powstałego w wyniku podziału i przekształcenia Zakładu Energetycznego B. S.A. w
B., zatem skoro spółka nie mogła przenieść na wnioskodawcę więcej praw jak
posiadała nie można go uznać za następcę prawnego Skarbu Państwa w zakresie
tej służebności.
Wnioskodawca w skardze kasacyjnej od postanowienia Sądu Okręgowego
w S. wniósł o uchylenie postanowienia i orzeczenie co do istoty sprawy przez
oddalenie apelacji uczestnika postępowania, ewentualnie o uchylenie
postanowienia i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania.
Skarżący, w ramach podstawy kasacyjnej naruszenia przepisów postępowania,
mających istotny wpływ na wynik sprawy (art. 398 § 1 pkt 2 k.p.c.), powołał art. 386
§ 1 k.p.c., art. 385 k.p.c., art. 6268
§ 2 k.p.c., art. 232 k.p.c. w zw. z art. 65 § 2 k.p.c.
W ramach podstawy kasacyjnej naruszenia przepisów prawa materialnego (art.
398 § 1 pkt 1 k.p.c.) wskazał art. 292 k.c. w zw. z art. 172 k.c., art. 552
k.c., art. 65
§ 2 k.p.c. w zw. z art. 9d ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne.
Uczestnik postępowania wniósł o oddalenie skargi kasacyjnej i zasądzenie
zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył:
5
Nie można odmówić zasadności skardze kasacyjnej, powołującej podstawy
naruszenia prawa procesowego i prawa materialnego, w części omówionej poniżej.
Orzeczenie sądu odwoławczego zapadło w postępowaniu nieprocesowym
o wpis w księdze wieczystej, którego istotą jest ograniczony zakres kognicji sądu
obejmującej, przy rozpoznawaniu wniosku, jedynie badanie jego treści i formy,
dołączonych dokumentów oraz treści księgi wieczystej (art. 6268
§ 2 k.p.c.).
Dokument stanowiący postawę wpisu musi być nie tylko formalnie prawidłowy ale
i zawierać treść uzasadniającą przyjęcie, że powstało, uległo modyfikacji lub ustało
prawo podlegające ujawnieniu w księdze wieczystej. Sąd nie ustala stanu
faktycznego, nie rozstrzyga sporu o prawo i nie bada, czy stan prawny po
dokonaniu wpisu będzie zgodny ze stanem rzeczywistym jednak, zgodnie z zasadą
legalizmu obowiązującą także w tym postępowaniu, ocenia czy wpis będzie
dokonany zgodnie z prawem. Za przyjęciem, że kwestie sporne nie powinny być
przedmiotem badania w charakterze przesłanki ani objęte treścią rozstrzygnięcia
opowiedział się Sąd Najwyższy m.in. w uchwałach z dnia 20 lipca 1995 r., III CZP
88/95, OSNC 1995 nr 11, poz. 163; z dnia 22 maja 1996 r., III CZP 50/96, OSNC
1996 nr 11, poz. 141; z dnia 17 stycznia 2003 r., III CZP 79/02, OSNC 2003 nr 11,
poz. 142; postanowieniach z dnia 19 marca 2003 r., I CKN 152/01, OSNC 2004
nr 6, poz. 94; z dnia 30 czerwca 2011 r., III CSK 272/10, OSN-ZD 2012 nr 2,
poz. 44; z dnia 25 kwietnia 2012 r., II CSK 461/11, OSNC 2013 nr 1, poz. 8;
niepublikowanych orzeczeniach z dnia 6 grudnia 1999 r., III CKN 892/99; z dnia
22 maja 2003 r., II CKN 109/01; z dnia 29 listopada 2005 r., III CK 285/05; z dnia
4 września 2008 r., IV CSK 200/08; z dnia 18 czerwca 2009 r., II CSK 4/09; z dnia
19 lutego 2010 r., II CSK 4/09; z dnia 23 lutego 2011 r., V CSK 235/10; z dnia
20 października 2011 r., II CSK 322/10. Konsekwentnie podstawą wpisu mogą być
jedynie dokumenty złożone przy wniosku o wpis i niedopuszczalne jest
uwzględnianie okoliczności znanych sądowi z urzędu (por. uchwała Sądu
Najwyższego (7) z dnia 16 grudnia 2009 r., III CZP 80/09, OSNC 2010 nr 6,
poz. 84; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 października 2011 r., III CSK
322/10, nie publ.; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 kwietnia 2011 r.,
I CSK 367/10, nie publ.; postanowienie Sądu Najwyższego (7) z dnia 16 listopada
2011 r., II CSK 538/10 nie publ. Kognicja sądów obu instancji w postępowaniu
6
wieczysto-księgowym kształtuje się tak samo obejmując, obok badania
bezpośrednich skutków materialno- prawnych czynności i zdarzeń prawnych, także
ich dalsze następstwa (por. postanowienia z dnia 27 kwietnia 2001 r., III CKN
354/00, OSNC 2001, nr 12, poz.183, z dnia 6 października 2006 r., V CSK 214/06,
nie publ.).
Sąd zobowiązany jest jednak przyjąć wprost fakty notoryjnie znane, takie jak
szczególny status Skarbu Państwa, będącego podmiotem abstrakcyjnym o statusie
państwowej osoby prawnej (art. 33 k.c.), prowadzącego przed transformacją
działalność gospodarczą (dominium) za pośrednictwem przedsiębiorstw
państwowych, którym przekazywał majątek państwowy w zarząd i użytkowanie,
ówczesną wyłączność prowadzenia działalności w dziedzinie energetyki przez
przedsiębiorstwa państwowe, których struktury organizacyjne dostosowane były do
podziału administracyjnego. Sąd wieczysto-księgowy powinien uwzględniać
ponadto następstwa wynikające z aktów prawnych, stanowiących źródła prawa
w rozumieniu art. 87 Konstytucji RP, które kształtują treść oraz ich skutków oraz
skutki zdarzeń prawnych, aktów administracyjnych lub czynności prawnych.
Oznacza to, że należało uznać za wykazane, bez konieczności udowadniania,
zakres, sposób dokonywania i następstwa zmian strukturalnych przedsiębiorstw
energetycznych wynikających z ustawy z dnia 5 lutego 1993 r. o przekształceniach
własnościowych niektórych przedsiębiorstw państwowych o szczególnym
znaczeniu dla gospodarki państwa (Dz. U. Nr 16, poz. 69 ze zm.), ustawy z dnia
10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (jedn. tekst: Dz. U. 2012 r. poz. 1059
ze zm.). Pierwszy z tych aktów prawnych określał zakres następstwa prawnego
spółek akcyjnych powstałych w wyniku przekształcenia przedsiębiorstw
państwowych, wyznaczając w ten sposób także treść i skutki aktów
administracyjnych w postaci zarządzeń Ministra Przemysłu i Handlu, wydawanych
na podstawie art. 2 ust. 1, art. 4 ust. 1 pkt 2 oraz art. 5 ust. 3. Przekształcenia na
jego podstawie dokonywane były, z wyjątkami wskazanymi w ustawie, na
zasadach i w trybie określonym w ustawie z dnia 13 lipca 1990 r. prywatyzacji
przedsiębiorstw państwowych (Dz. U. Nr 51, poz. 498 ze zm.) Nie ulega
wątpliwości, że następstwem prywatyzacji państwowych przedsiębiorstw
energetycznych, dokonanej w oparciu o wskazane akty prawne, a polegającej na
7
powstaniu w miejsce przedsiębiorstw państwowych jednoosobowych spółek
akcyjnych Skarbu Państwa, które wstępowały w ich prawa i obowiązki, wszelkie
prawa majątkowe i niemajątkowe była sukcesja uniwersalna częściowa (por.
uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19 maja 1992 r., III CZP 49/92, OSNC 1992 nr
11, poz. 200, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 grudnia 2000 r., I CKN 324/00,
OSNC 2001 nr 6, poz. 96). W orzecznictwie i doktrynie przyjmuje się, że skutek ten
dotyczył wszystkich praw składających się na przedsiębiorstwo, choćby nie były
wskazane w czynności (akcie administracyjnym) jako jego składniki, także jeżeli
strony nie uświadamiały sobie ich istnienia czy przynależności do przedsiębiorstwa.
Wyłączenie części z nich wymagało wyraźnego wskazania w akcie
przekształcenia (podziału) przedsiębiorstwa państwowego. Konsekwentnie
oznacza to konieczność przyjęcia, że co do służebności gruntowych zbliżonych do
służebności przesyłu, których powstanie potwierdziło późniejsze deklaratywne
orzeczenie sądowe stwierdzające ich nabycie przez Skarb Państwa poprzez
zasiedzenie, następstwo prawne po nim na rzecz powstałej spółki Skarbu Państwa
dokonane w oparciu o wskazane podstawy będzie wykazane w wypadku
przedstawienia zarządzenia ministra potwierdzającego zakres następstw
podmiotowych i przedmiotowych. Z kolei ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo
energetyczne (Dz. U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1504, z późn. zm.), tj. w brzmieniu
obowiązującym w dacie zawierania umowy aportowego zbycia zorganizowanej
części przedsiębiorstwa Zakład Energetyczny B. Spółka Akcyjna, wyznaczała
sposób, zakres i następstwa realizacji prawnego obowiązku pełnego rozdziału
działalności przesyłowej oraz dystrybucyjnej od działalności wytwórczej oraz
działalności obrotowej w sektorze energetycznym, wynikającego z przepisów
prawa krajowego i unijnego. Podział (ang. unbundling) w tym wypadku polegał na
prawnym wydzieleniu działalności przesyłowej oraz dystrybucyjnej poprzez
pozostawienie działalności w zakresie obrotu energią elektryczną
w dotychczasowym przedsiębiorstwie oraz na przekazaniu zorganizowanej części
przedsiębiorstwa zajmującej się dystrybucją tej energii na rzecz innego
przedsiębiorstwa, prowadzonego w formie spółki prawa handlowego jako wkładu
niepieniężnego. Wskazane przepisy przewidywały nie tylko zmiany formy
organizacyjnej i prawnej, ale także przekazanie całego majątku związanego
8
z przenoszoną częścią działalności, zatem powinny być uwzględniane przy
ustalaniu treści umowy i wykładni jej postanowień.
Szczególne znaczenie orzeczenia sądowego, będącego jednym
z dokumentów stanowiących podstawę wpisu do księgi wieczystej, jest
konsekwencją regulacji art. 365 § 1 k.p.c.. Zakres związania dotyczący sądu także
w postępowaniu wieczysto-księgowym wyznacza nie tylko przedmiot
rozstrzygnięcia, ale także oznaczenie stron postępowania, w którym ono zapadło.
Wydanie pozytywnego orzeczenia w uwzględnieniu żądania pozwu (wniosku
w postępowaniu nieprocesowym) wskazuje bowiem, że przedmiotem badania
i pośrednio potwierdzenia sądu była legitymacja czynna wnioskodawcy. W sprawie
o stwierdzenie zasiedzenia przysługuje ona „każdemu zainteresowanemu", zatem
w szczególności osobie, która sama nabyła prawo rzeczowe, lub jest jej następcą
prawnym (art. 609 § 1 k.p.c.). Co do zasady zatem sąd wieczysto-księgowy tylko
wyjątkowo mógłby żądać wykazania legitymacji podmiotu, który był wnioskodawcą
w sprawie o stwierdzenie zasiedzenia, innymi dowodami jak te, na których oparto
wskazane orzeczenie, bądź jej potwierdzenia wyrokiem ustalającym lub
usuwającym niezgodność między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym
w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym. Zauważyć należy,
że w większości wypadków postępowanie takie nie mogłoby się toczyć, gdyż
poprzednicy prawni utracili osobowość prawną. Jeżeli nie ma podstaw
świadczących o wskazanej niezgodności, to w postępowaniu wieczysto-
księgowym o dokonanie wpisu służebności dopuszczalne jest wykazywanie
następstw prawnych uprawnionych ze służebności (władających) mimo braku
wpisu osoby, która jako pierwsza takie ograniczone prawo nabyła. Wprawdzie
okoliczności wynikające z treści postanowienia o stwierdzeniu zasiedzenia same
przez się nie zwalniają wnioskodawcy w postępowaniu wieczysto-księgowym od
wykazania ciągu następstw prawnych po osobie na rzecz której ono nastąpiło, ale
stanowią potwierdzenie, że już raz kwestia ta była przedmiotem ustaleń i ocen
z pozytywnym dla wnioskodawcy skutkiem.
Służebność gruntowa oraz służebność zbliżona do służebności przesyłu,
jako prawa związane z własnością nieruchomości władnącej lub przedsiębiorstwa
przesyłowego, nie mogą być przedmiotem samodzielnego obrotu, podobnie jak
9
hipoteka jako prawo akcesoryjne nie może być zbyta bez wierzytelności, którą
zabezpiecza. Wskazane służebności przechodzą na następcę albo nabywcę
przedsiębiorstwa lub nabywcę urządzeń, o których mowa w art. 49 § 1 k.c. (art.
3053
§ 1 k.c.). Zważyć przy tym należy, że o ile dla ustanowienia ograniczonego
prawa rzeczowego nabytego na podstawie czynności prawnej niezbędna jest forma
aktu notarialnego i wpis o charakterze konstytutywnym (art. 245 § 1 k.c. w zw. z art.
158 k.c.), o tyle dla przeniesienia brak wprost wymogu formy, a wpis do księgi
wieczystej dotyczy tylko prawa już ujawnionego w księdze wieczystej (art. 2451
k.c.). Jeżeli podstawą ustanowienia była czynność prawna to kognicja sądu
w postępowaniu o wpis obejmuje badanie czy prawo zostało ważnie ustanowione
(por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 30 czerwca 2011 r., III CSK 272/11,
nie publ.), ale niedopuszczalne badanie umowy w zakresie obejmującym zgodność
z celem, o którym mowa w art. 285 § 2 k.c. (zwiększenie użyteczności) i odmowa
dokonania z tej przyczyny wpisu w księdze (por. uchwała Sądu Najwyższego
z dnia 17 stycznia 2003 r., III CZP 79/02, OSNC 2003, nr 11, poz. 142). Jeżeli
prawo nie jest wpisane do księgi dla przeniesienia wystarczy umowa między
uprawnionym a nabywcą. Jego podstawą może być także ustawa, akt
administracyjny (z wyłączeniem aktu własności ziemi - por. postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 3 lutego 1999 r., III CKN 169/98, nie publ., z dnia
13 października 2011 r., V CSK 436/10, nie publ.) bądź inne zdarzenie prawne.
Orzeczenie sądowe stwierdzające nabycie służebności zbliżonych do
służebności przesyłu przez Skarb Państwa potwierdza nabycie pierwotne i ma
charakter deklaratywny, zatem, dopóki nie zostaną ujawnione w księdze wieczystej,
obrót nimi nie wymaga wpisu o charakterze konstytutywnym. Każdy następca
prawny tego podmiotu, który zasiedział służebność, nabywa ją już w sposób
pochodny (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 października 2012 r.,
III CSK 316/11, nie publ.). Względy związane z charakterem tego rodzaju
służebności, ich funkcjonalnym powiązaniem z działalnością przesyłową oznacza,
że dla ich przeniesienia wystarczające jest wykazanie przez nabywcę przymiotu
przedsiębiorstwa przesyłowego i przejęcia całego lub zorganizowanej części
dotychczasowego przedsiębiorstwa, przy czym czynności takie nie muszą
10
indywidualnie oznaczać przenoszonych służebności względem których
przedsiębiorstwo jest podmiotem władnącym.
Szczególną formą obrotu przedsiębiorstwem przesyłowym (jego
zorganizowaną częścią) jest wnoszenie go jako wkład niepieniężny (aport) do
spółek z ograniczoną odpowiedzialnością w umowie spółki w celu pokrycia
udziałów (art. 158 § 1 k.s.h.) lub dla podwyższenia kapitału zakładowego
dokonywanego po wpisie spółki do rejestru w celu pokrycia obejmowanych
udziałów (art. 158 § 12
k.s.h.). Podkreślić należy, że podwyższenie kapitału
zakładowego następuje z chwilą wpisania do rejestru (art. 262 § 4 k.s.h.).
Postanowienie sądu rejestrowego także ma charakter orzeczenia sądowego, zatem
wiąże sądy w innym postępowaniu (art. 365 k.p.c.). Brak normatywnej definicji
pojęcia zorganizowanej części przedsiębiorstwa powoduje trudności co do jego
wykładni. Wskazać zatem trzeba, że judykatura i przedstawiciele doktryny za wkład
przedsiębiorstwa do spółki (aport) najczęściej uznają wniesienie do spółki
bezwzględnego i nieograniczonego prawa na przedsiębiorstwie, zwanego
własnością, przy czym czynność wniesienia przedsiębiorstwa do spółki jako wkładu
jest zbyciem przedsiębiorstwa. Mają do niej zastosowanie przepisy dotyczące
zbycia przedsiębiorstwa, w tym przede wszystkim art. 552
i art. 751 k.c.,
z uwzględnieniem przepisów kodeksu spółek handlowych co do formy zawarcia
umowy spółki. Przedmiotem czynności jest przedsiębiorstwo tylko w ujęciu
przedmiotowym (przedmiotowo-funkcjonalnym), a nie cały majątek przedsiębiorcy,
w związku z tym nie dochodzi do wstąpienia w ogół praw poprzednika, lecz nabycia
pewnego kompleksu praw, powstałych w trakcie prowadzenia działalności
gospodarczej, wyznaczanych jej zakresem.
Sąd Najwyższy opowiada się za poglądem, że dopuszczalne jest stosowanie
per analogiam w odniesieniu do aportu obejmującego zorganizowaną część
przedsiębiorstwa przepisów wyznaczających treść czynności prawnych
obejmujących przedsiębiorstwo (art. 552
k.c.). Oznacza to, że czynność prawna
mająca za przedmiot zorganizowaną część przedsiębiorstwa obejmuje wszystko,
co wchodzi w skład tej części przedsiębiorstwa, chyba że co innego wynika z treści
czynności prawnej, bądź też z przepisów szczególnych (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 12 lutego 2004 r., V CK 212/03, nie publ.). Wyłączenia
11
powinny być dokonywane wprost przez ujawnienie konkretnych składników, które
nie są objęte umową, lub pośrednio poprzez wskazanie, że umowa zbycia nie
dotyczy rzeczy (praw) nie wymienionych w załącznikach do umowy (por. uchwała
Sądu Najwyższego z dnia 25 czerwca 2008 r., III CZP 45/08, OSNC 2009, nr 7-8,
poz. 97). Podstawą tej uchwały był stan faktyczny sprawy, w której spór
koncentrował się na przejęciu praw i obowiązków wynikających z umowy leasingu,
zawartej z osobą trzecią przez zbywcę, co skutkowało koniecznością odniesienia
się do konstrukcji prawa cywilnego i ich rygorów związanych ze zmianą stron
stosunku zobowiązaniowego. W rozpoznawanej sprawie, jak wskazano wyżej, treść
i skutki umowy należy oceniać również zgodnie z przepisami prawa
energetycznego.
Stanowisko sądu drugiej instancji co do wskazanych kwestii nie tylko było
sprzeczne wewnętrznie (co do przeniesienia służebności przez Skarb Państwa na
rzecz przedsiębiorstwa państwowego i prywatyzacji tego przedsiębiorstwa,
a następnie nabycia przez powstałą w wyniku jego podziału i przekształcenia
spółkę akcyjną) ale i częściowo niezrozumiałe. Wywody dotyczące charakteru
sukcesji mają głównie walor teoretyczny, oparte są na argumentacji dotyczącej
zobowiązań (długów) i ograniczeń ustawowych w tym zakresie wynikających z art.
519 k.c. przy pominięciu szczególnych regulacji wynikających z art. 5 ust. 2 i 3 oraz
art. 7 ustawy z dnia 5 lutego ustawy z dnia 5 lutego 1993 r. o przekształceniach
własnościowych niektórych przedsiębiorstw państwowych o szczególnym
znaczeniu dla gospodarki państwa. Pominięto również rozważając zakres i skutki
aportowego zbycia przedsiębiorstwa, realizującego ustawowy obowiązek
wydzielenia systemu dystrybucyjnego ze struktury przedsiębiorstw energetycznych
przepisy ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (jedn. tekst: Dz. U.
2006, Nr 89, poz. 625 ze zm.), treść i zakres skutków wskazanej czynności.
Z tych względów uzasadniona jest skarga kasacyjna w zakresie
powołującym się na naruszenie art. 6268
§ 2 k.p.c. poprzez błędne zastosowanie
w następstwie niepełnego bądź nieprawidłowego zbadania dokumentów
powołanych jako podstawa żądanego wpisu, art. 232 k.p.c. w związku z art. 65 § 2
k.p.c. poprzez wadliwą interpretację i ocenę skutków prawnych umowy aportowego
zbycia zorganizowanej części przedsiębiorstwa. Uchybienia powyższe miały
12
bezpośredni wpływ na wynik sprawy. Podzielić ponadto należy zarzuty odnoszące
się do błędnej wykładni art. 292 k.c. w zw. z art. 172 k.c., art. 552
k.c. oraz
niezastosowania art. 9d ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne
w związku z art. 65 § 2 k.c. przy ocenie skutków prawnych wskazanej umowy.
Trafnie w tej części wywiedzione podstawy skargi kasacyjnej skutkują
koniecznością wydania orzeczenia kasatoryjnego, stąd Sąd Najwyższy na
podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. orzekł jak w sentencji,
pozostawiając Sądowi ponownie rozpoznającemu sprawę rozstrzygnięcie
o kosztach postępowania kasacyjnego (art. 108 § 2 k.p.c. w zw. z art. 39821
k.p.c.
i art. 13 § 2 k.p.c.).