V CZ 3/16
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Izby:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:27-04-2016
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:I CZ 136/12 I CZ 139/12 I CZ 143/12 I CZ 168/12 I CZ 30/15 I CZ 92/15 I PKN 642/00 I PKN 845/00 I UK 15/11 I UK 15/11 II CSK 274/11 III CSK 330/10 III CZ 77/12 IV CSK 299/10 IV CZ 147/12 IV CZ 156/12 IV CZ 53/14 V CZ 7/15 I CK 505/03 I CKN 486/00 I PK 140/07 II CK 293/02
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt V CZ 3/16
POSTANOWIENIE
Dnia 2 marca 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz (przewodniczący)
SSN Anna Owczarek (sprawozdawca)
SSN Krzysztof Strzelczyk
w sprawie z powództwa P. W. i T. W.
przeciwko Kompanii Węglowej S.A. w K.
o naprawienie szkody,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 2 marca 2016 r.,
zażalenia strony pozwanej na wyrok Sądu Apelacyjnego
z dnia 13 listopada 2015 r.,
oddala zażalenie, pozostawia rozstrzygnięcie o kosztach
postępowania zażaleniowego Sądowi, który wyda orzeczenie
kończące postępowanie w sprawie.
2
UZASADNIENIE
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 13 listopada 2015 r. uchylił wyrok Sądu
Okręgowego w G. z dnia 21 stycznia 2014 r. oddalający powództwo P. W. i T. W.
przeciwko Kompanii Węglowej o naprawienie szkody i przekazał sprawę temu
sądowi do ponownego rozpoznania.
Rozstrzygnięcie to pozwana na podstawie art. 3941
§ 11
k.p.c. zaskarżyła
zażaleniem, zarzucając naruszenie przepisów postępowania: art. 321 oraz art.
227 k.p.c. poprzez błędne przyjęcie, że Sąd Okręgowy naruszył te przepisy
nie rozpoznając roszczenia o naprawę innych szkód niż wynikające z zawalenia się
budynku, podczas gdy prawidłowa była ocena, że inne roszczenia nie zostały
zgłoszone; art. 5, art. 321 oraz art. 227 k.p.c. poprzez błędne przyjęcie, że Sąd
Okręgowy powinien zobowiązać strony reprezentowane przez zawodowego
pełnomocnika do doprecyzowania powództwa, art. 321 k.p.c. poprzez błędne
przyjęcie, że Sąd I instancji orzekł co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem
pozwu, art. 378 § 1 k.p.c. poprzez rozpoznanie obu apelacji z przekroczeniem
ich granic zaskarżenia, gdyż powodowie nie zgłaszali zarzutu naruszenia art. 5
k.c. W ramach podstawy naruszenia prawa materialnego zarzuciła uchybienie art.
4421
k.c. i 5 k.c. poprzez błędne przyjęcie, że Sąd Okręgowy powinien ustalić czy,
w związku ze zgłoszonym zarzutem przedawnienia, nie zachodzą przesłanki
określone w art. 5 k.c., podczas gdy przepis ten ma charakter wyjątkowy,
nie powołały się na niego strony, a sąd nie może go stosować z urzędu.
Sąd Najwyższy zważył:
Zgodnie z art. 3941
§ 11
k.p.c., zażalenie do Sądu Najwyższego
przysługuje w razie uchylenia przez sąd drugiej instancji wyroku sądu
pierwszej instancji i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.
Przewidziany w tym przepisie szczególny środek odwoławczy nie ma na celu
kontroli materialnoprawnej podstawy orzeczenia, gdyż ta może być
przeprowadzona wyłącznie w postępowaniu kasacyjnym. Kognicja Sądu
Najwyższego we wskazanym postępowaniu zażaleniowym obejmuje
jedynie przesłanki uzasadniające orzeczenie kasatoryjne (por. postanowienia Sądu
3
Najwyższego z dnia 25 października 2012 r., I CZ 136/12, nie publ., z dnia
25 października 2012 r., I CZ 139/12, nie publ., z dnia 25 października 2012 r.,
I CZ 143/12, nie publ., z dnia 7 listopada 2012 r., IV CZ 147/12, OSNC 2013, nr 3,
poz. 41, z dnia 9 listopada 2012 r., IV CZ 156/12, nie publ., z dnia 28 listopada
2012 r., III CZ 77/12, OSNC 2013, nr 4, poz. 54 i z dnia 5 grudnia 2012 r.,
I CZ 168/12, nie publ.). Jeżeli podstawą orzeczenia kasatoryjnego był art. 386 § 4
k.p.c., Sąd Najwyższy bada, czy zachodziła przesłanka nie rozpoznania
istoty sprawy albo czy wydanie wyroku wymagało przeprowadzenia postępowania
dowodowego w całości. Ocena ta nie może wkraczać w merytoryczne
kompetencje sądu drugiej instancji rozpoznającego apelację (por. postanowienia
Sądu Najwyższego z dnia 26 września 2014 r., IV CZ 53/14, z dnia 18 marca 2015,
I CZ 30/15, z dnia 29 października 2015 r., I CZ 92/15 - nie publ.). W szczególności
poza zakresem badania Sądu Najwyższego pozostają kwestie prawidłowości
czynności procesowych poprzedzających wydanie zaskarżonego rozstrzygnięcia
oraz trafności wykładni zastosowanego prawa materialnego.
Konsekwentnie Sąd Najwyższy w postępowaniu, wszczętym zażaleniem
opartym na art. 3941
§ 11
k.p.c., dokonuje oceny, czy sąd drugiej instancji
prawidłowo zakwalifikował określoną sytuację procesową w aspekcie przyjętej
podstawy orzeczenia kasatoryjnego i w zależności od jej wyniku oddala zażalenie,
albo uchyla zaskarżone postanowienie. Pojęcie „nierozpoznania istoty sprawy”
budzi wątpliwości interpretacyjne. Przeważa stanowisko, że nie można go wiązać
z pominięciem rozpoznania części roszczeń lub wydaniem orzeczenia tylko
co do części zgłoszonego żądania. Obejmuje ono zatem sytuacje, gdy sąd nie
orzekł o istocie sprawy z tej przyczyny, że nietrafnie przyjął brak legitymacji czynnej
lub biernej, zarzuty przedwczesności powództwa, przedawnienia lub prekluzji
dochodzonego roszczenia. Sąd Najwyższy w wyrokach z dnia 9 stycznia 2001 r.,
I PKN 642/00 (OSNAPiUS 2002, nr 17, poz. 409), z dnia 5 lutego 2002 r.,
I PKN 845/00 (OSNP 2004, nr 3, poz. 46), z dnia 12 lutego 2002 r., I CKN 486/00
(OSP 2003, nr 3, poz. 36), z dnia 25 listopada 2003 r., II CK 293/02,
z dnia 24 marca 2004 r., I CK 505/03 (Monitor Spółdzielczy 2006, nr 6, s. 45)
oraz z dnia 16 czerwca 2011 r., I UK 15/11 (OSNP 2012, nr 15-16, poz. 199)
stwierdził, że do nierozpoznania istoty sprawy dochodzi wówczas,
4
gdy rozstrzygnięcie sądu pierwszej instancji nie odnosi się do tego, co było
przedmiotem sprawy, gdy sąd zaniechał zbadania materialnej podstawy żądania
albo merytorycznych zarzutów strony, bezpodstawnie przyjmując, że istnieje
przesłanka materialnoprawna lub procesowa unicestwiająca roszczenie. W wyroku
z dnia 26 stycznia 2011 r., IV CSK 299/10 Sąd Najwyższy przyjął, że pojęcie
„istoty sprawy”, o którym mowa w art. 386 § 4 k.p.c., dotyczy jej aspektu
materialnoprawnego, ma zatem miejsce, gdy sąd nie zbadał materialnoprawnej
podstawy dochodzonych roszczeń, jak też skierowanych przeciwko nim zarzutów
merytorycznych, tj. nie odniósł się do tego co jest przedmiotem sprawy uznając,
że nie jest to konieczne. W wyroku z dnia 12 stycznia 2012 r., II CSK 274/11
przyjęto, że nierozpoznanie istoty sprawy dotyczy niezbadania roszczenia
będącego podstawą powództwa, czy zarzutu przedawnienia, potrącenia,
a w postanowieniu z dnia 3 czerwca 2011 r., III CSK 330/10, że nie chodzi
o niedokładności postępowania, polegające na tym, że sąd pierwszej instancji nie
wziął pod rozwagę wszystkich dowodów, które mogły służyć do należytego
rozpoznania sprawy lub nie rozważył wszystkich okoliczności. W uzasadnieniu
wyroku z dnia 12 listopada 2007 r., I PK 140/07 (OSNP 2009, nr 1-2, poz. 2)
Sąd Najwyższy wyjaśnił, że do nierozpoznania istoty sprawy nie dochodzi wówczas,
gdy rozstrzygnięcie sądu pierwszej instancji nie opiera się na przesłance
procesowej lub materialnoprawnej unicestwiającej, lecz wynika z merytorycznej
oceny zasadności powództwa w świetle przepisów prawa materialnego.
Podzielając powyższą wykładnię Sąd Najwyższy stwierdza, że Sąd
drugiej instancji dokonał prawidłowej oceny podstawy uzasadniającej wydanie
wyroku kasatoryjnego. W przedmiotowym wypadku doszło bowiem do
nierozpoznania istoty sprawy w rozumieniu przyjętym wyżej na skutek
wadliwej oceny przez Sąd Rejonowy podstawy faktycznej i prawnej
dochodzonego roszczenia. Sąd bezpodstawnie przyjął bowiem, że doszło
do ograniczenia przedmiotowego zakresu powództwa i zbadał zasadność
żądania jedynie w aspekcie bezpośredniej przyczyny zawalenia się
budynku mieszkalnego. Poza zakresem jego rozpoznania pozostały
roszczenia odszkodowawcze wywodzone przez powodów z faktu uszkodzeń
budynku mieszkalnego, budynku gospodarczego, garażu, nawierzchni,
5
ogrodzenia, szamba na skutek prowadzenia przez poprzednika prawnego
pozwanej eksploatacji górniczej. Konsekwentnie w zakresie przesłanek tak
zakreślonej odpowiedzialności strony pozwanej zachodzi konieczność
przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości.
W rozpoznawanej sprawie, mimo możliwości uzupełnienia czy ponowienia
postępowania dowodowego w zakresie niezbędnym do prawidłowego ustalenia
podstawy faktycznej rozstrzygnięcia nie było uzasadnione przejęcie przez sąd
drugiej instancji tego obowiązku z uwagi na powstanie niebezpieczeństwa
jednoinstancyjnego rozpoznania sprawy (por. postanowienie Sądu Najwyższego
z dnia 26 marca 2015 r., V CZ 7/15 - nie publ.).
Podkreślić należy, że zażalenie w zasadniczej części zostało
sformułowane jak skarga kasacyjna i oparte na zarzutach odpowiadających
podstawom kasacyjnym. Tymczasem, jak wskazano wyżej, zagadnienia
prawidłowości wykładni i zastosowania przepisów prawa procesowego i prawa
materialnego przez sąd drugiej instancji pozostają poza zakresem kognicji Sądu
Najwyższego. W obecnym postępowaniu zażaleniowym zarzuty uchylają się zatem
spod kontroli i nie mogą być poddane ocenie w aspekcie merytorycznej zasadności.
Z tych względów Sąd Najwyższy oddalił zażalenie (art. 39814
w zw.
z art. 3941
§ 3 k.p.c.) i pozostawił rozstrzygnięcie o kosztach postępowania
zażaleniowego Sądowi, który wyda orzeczenie kończące postępowanie w sprawie
(art. 108 § 2 w związku z art. 391 § 1, art. 39821
i art. 3941
§ 3 k.p.c.).
kc
POSTANOWIENIE
Dnia 2 marca 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz (przewodniczący)
SSN Anna Owczarek (sprawozdawca)
SSN Krzysztof Strzelczyk
w sprawie z powództwa P. W. i T. W.
przeciwko Kompanii Węglowej S.A. w K.
o naprawienie szkody,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 2 marca 2016 r.,
zażalenia strony pozwanej na wyrok Sądu Apelacyjnego
z dnia 13 listopada 2015 r.,
oddala zażalenie, pozostawia rozstrzygnięcie o kosztach
postępowania zażaleniowego Sądowi, który wyda orzeczenie
kończące postępowanie w sprawie.
2
UZASADNIENIE
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 13 listopada 2015 r. uchylił wyrok Sądu
Okręgowego w G. z dnia 21 stycznia 2014 r. oddalający powództwo P. W. i T. W.
przeciwko Kompanii Węglowej o naprawienie szkody i przekazał sprawę temu
sądowi do ponownego rozpoznania.
Rozstrzygnięcie to pozwana na podstawie art. 3941
§ 11
k.p.c. zaskarżyła
zażaleniem, zarzucając naruszenie przepisów postępowania: art. 321 oraz art.
227 k.p.c. poprzez błędne przyjęcie, że Sąd Okręgowy naruszył te przepisy
nie rozpoznając roszczenia o naprawę innych szkód niż wynikające z zawalenia się
budynku, podczas gdy prawidłowa była ocena, że inne roszczenia nie zostały
zgłoszone; art. 5, art. 321 oraz art. 227 k.p.c. poprzez błędne przyjęcie, że Sąd
Okręgowy powinien zobowiązać strony reprezentowane przez zawodowego
pełnomocnika do doprecyzowania powództwa, art. 321 k.p.c. poprzez błędne
przyjęcie, że Sąd I instancji orzekł co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem
pozwu, art. 378 § 1 k.p.c. poprzez rozpoznanie obu apelacji z przekroczeniem
ich granic zaskarżenia, gdyż powodowie nie zgłaszali zarzutu naruszenia art. 5
k.c. W ramach podstawy naruszenia prawa materialnego zarzuciła uchybienie art.
4421
k.c. i 5 k.c. poprzez błędne przyjęcie, że Sąd Okręgowy powinien ustalić czy,
w związku ze zgłoszonym zarzutem przedawnienia, nie zachodzą przesłanki
określone w art. 5 k.c., podczas gdy przepis ten ma charakter wyjątkowy,
nie powołały się na niego strony, a sąd nie może go stosować z urzędu.
Sąd Najwyższy zważył:
Zgodnie z art. 3941
§ 11
k.p.c., zażalenie do Sądu Najwyższego
przysługuje w razie uchylenia przez sąd drugiej instancji wyroku sądu
pierwszej instancji i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.
Przewidziany w tym przepisie szczególny środek odwoławczy nie ma na celu
kontroli materialnoprawnej podstawy orzeczenia, gdyż ta może być
przeprowadzona wyłącznie w postępowaniu kasacyjnym. Kognicja Sądu
Najwyższego we wskazanym postępowaniu zażaleniowym obejmuje
jedynie przesłanki uzasadniające orzeczenie kasatoryjne (por. postanowienia Sądu
3
Najwyższego z dnia 25 października 2012 r., I CZ 136/12, nie publ., z dnia
25 października 2012 r., I CZ 139/12, nie publ., z dnia 25 października 2012 r.,
I CZ 143/12, nie publ., z dnia 7 listopada 2012 r., IV CZ 147/12, OSNC 2013, nr 3,
poz. 41, z dnia 9 listopada 2012 r., IV CZ 156/12, nie publ., z dnia 28 listopada
2012 r., III CZ 77/12, OSNC 2013, nr 4, poz. 54 i z dnia 5 grudnia 2012 r.,
I CZ 168/12, nie publ.). Jeżeli podstawą orzeczenia kasatoryjnego był art. 386 § 4
k.p.c., Sąd Najwyższy bada, czy zachodziła przesłanka nie rozpoznania
istoty sprawy albo czy wydanie wyroku wymagało przeprowadzenia postępowania
dowodowego w całości. Ocena ta nie może wkraczać w merytoryczne
kompetencje sądu drugiej instancji rozpoznającego apelację (por. postanowienia
Sądu Najwyższego z dnia 26 września 2014 r., IV CZ 53/14, z dnia 18 marca 2015,
I CZ 30/15, z dnia 29 października 2015 r., I CZ 92/15 - nie publ.). W szczególności
poza zakresem badania Sądu Najwyższego pozostają kwestie prawidłowości
czynności procesowych poprzedzających wydanie zaskarżonego rozstrzygnięcia
oraz trafności wykładni zastosowanego prawa materialnego.
Konsekwentnie Sąd Najwyższy w postępowaniu, wszczętym zażaleniem
opartym na art. 3941
§ 11
k.p.c., dokonuje oceny, czy sąd drugiej instancji
prawidłowo zakwalifikował określoną sytuację procesową w aspekcie przyjętej
podstawy orzeczenia kasatoryjnego i w zależności od jej wyniku oddala zażalenie,
albo uchyla zaskarżone postanowienie. Pojęcie „nierozpoznania istoty sprawy”
budzi wątpliwości interpretacyjne. Przeważa stanowisko, że nie można go wiązać
z pominięciem rozpoznania części roszczeń lub wydaniem orzeczenia tylko
co do części zgłoszonego żądania. Obejmuje ono zatem sytuacje, gdy sąd nie
orzekł o istocie sprawy z tej przyczyny, że nietrafnie przyjął brak legitymacji czynnej
lub biernej, zarzuty przedwczesności powództwa, przedawnienia lub prekluzji
dochodzonego roszczenia. Sąd Najwyższy w wyrokach z dnia 9 stycznia 2001 r.,
I PKN 642/00 (OSNAPiUS 2002, nr 17, poz. 409), z dnia 5 lutego 2002 r.,
I PKN 845/00 (OSNP 2004, nr 3, poz. 46), z dnia 12 lutego 2002 r., I CKN 486/00
(OSP 2003, nr 3, poz. 36), z dnia 25 listopada 2003 r., II CK 293/02,
z dnia 24 marca 2004 r., I CK 505/03 (Monitor Spółdzielczy 2006, nr 6, s. 45)
oraz z dnia 16 czerwca 2011 r., I UK 15/11 (OSNP 2012, nr 15-16, poz. 199)
stwierdził, że do nierozpoznania istoty sprawy dochodzi wówczas,
4
gdy rozstrzygnięcie sądu pierwszej instancji nie odnosi się do tego, co było
przedmiotem sprawy, gdy sąd zaniechał zbadania materialnej podstawy żądania
albo merytorycznych zarzutów strony, bezpodstawnie przyjmując, że istnieje
przesłanka materialnoprawna lub procesowa unicestwiająca roszczenie. W wyroku
z dnia 26 stycznia 2011 r., IV CSK 299/10 Sąd Najwyższy przyjął, że pojęcie
„istoty sprawy”, o którym mowa w art. 386 § 4 k.p.c., dotyczy jej aspektu
materialnoprawnego, ma zatem miejsce, gdy sąd nie zbadał materialnoprawnej
podstawy dochodzonych roszczeń, jak też skierowanych przeciwko nim zarzutów
merytorycznych, tj. nie odniósł się do tego co jest przedmiotem sprawy uznając,
że nie jest to konieczne. W wyroku z dnia 12 stycznia 2012 r., II CSK 274/11
przyjęto, że nierozpoznanie istoty sprawy dotyczy niezbadania roszczenia
będącego podstawą powództwa, czy zarzutu przedawnienia, potrącenia,
a w postanowieniu z dnia 3 czerwca 2011 r., III CSK 330/10, że nie chodzi
o niedokładności postępowania, polegające na tym, że sąd pierwszej instancji nie
wziął pod rozwagę wszystkich dowodów, które mogły służyć do należytego
rozpoznania sprawy lub nie rozważył wszystkich okoliczności. W uzasadnieniu
wyroku z dnia 12 listopada 2007 r., I PK 140/07 (OSNP 2009, nr 1-2, poz. 2)
Sąd Najwyższy wyjaśnił, że do nierozpoznania istoty sprawy nie dochodzi wówczas,
gdy rozstrzygnięcie sądu pierwszej instancji nie opiera się na przesłance
procesowej lub materialnoprawnej unicestwiającej, lecz wynika z merytorycznej
oceny zasadności powództwa w świetle przepisów prawa materialnego.
Podzielając powyższą wykładnię Sąd Najwyższy stwierdza, że Sąd
drugiej instancji dokonał prawidłowej oceny podstawy uzasadniającej wydanie
wyroku kasatoryjnego. W przedmiotowym wypadku doszło bowiem do
nierozpoznania istoty sprawy w rozumieniu przyjętym wyżej na skutek
wadliwej oceny przez Sąd Rejonowy podstawy faktycznej i prawnej
dochodzonego roszczenia. Sąd bezpodstawnie przyjął bowiem, że doszło
do ograniczenia przedmiotowego zakresu powództwa i zbadał zasadność
żądania jedynie w aspekcie bezpośredniej przyczyny zawalenia się
budynku mieszkalnego. Poza zakresem jego rozpoznania pozostały
roszczenia odszkodowawcze wywodzone przez powodów z faktu uszkodzeń
budynku mieszkalnego, budynku gospodarczego, garażu, nawierzchni,
5
ogrodzenia, szamba na skutek prowadzenia przez poprzednika prawnego
pozwanej eksploatacji górniczej. Konsekwentnie w zakresie przesłanek tak
zakreślonej odpowiedzialności strony pozwanej zachodzi konieczność
przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości.
W rozpoznawanej sprawie, mimo możliwości uzupełnienia czy ponowienia
postępowania dowodowego w zakresie niezbędnym do prawidłowego ustalenia
podstawy faktycznej rozstrzygnięcia nie było uzasadnione przejęcie przez sąd
drugiej instancji tego obowiązku z uwagi na powstanie niebezpieczeństwa
jednoinstancyjnego rozpoznania sprawy (por. postanowienie Sądu Najwyższego
z dnia 26 marca 2015 r., V CZ 7/15 - nie publ.).
Podkreślić należy, że zażalenie w zasadniczej części zostało
sformułowane jak skarga kasacyjna i oparte na zarzutach odpowiadających
podstawom kasacyjnym. Tymczasem, jak wskazano wyżej, zagadnienia
prawidłowości wykładni i zastosowania przepisów prawa procesowego i prawa
materialnego przez sąd drugiej instancji pozostają poza zakresem kognicji Sądu
Najwyższego. W obecnym postępowaniu zażaleniowym zarzuty uchylają się zatem
spod kontroli i nie mogą być poddane ocenie w aspekcie merytorycznej zasadności.
Z tych względów Sąd Najwyższy oddalił zażalenie (art. 39814
w zw.
z art. 3941
§ 3 k.p.c.) i pozostawił rozstrzygnięcie o kosztach postępowania
zażaleniowego Sądowi, który wyda orzeczenie kończące postępowanie w sprawie
(art. 108 § 2 w związku z art. 391 § 1, art. 39821
i art. 3941
§ 3 k.p.c.).
kc