Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CZ 6/16
POSTANOWIENIE
Dnia 11 marca 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jan Górowski (przewodniczący)
SSN Józef Frąckowiak
SSN Monika Koba (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku U. H.
przy uczestnictwie W. H.
o podział majątku wspólnego,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 11 marca 2016 r.,
zażalenia uczestnika na postanowienie Sądu Okręgowego w W.
z dnia 12 października 2015 r.,
1) oddala zażalenie,
2) zasądza od uczestnika na rzecz wnioskodawczyni kwotę
1.800 (jeden tysiąc osiemset) złotych tytułem zwrotu
kosztów postępowania zażaleniowego.
2
UZASADNIENIE
Zaskarżonym postanowieniem Sąd Okręgowy w W. odrzucił skargę
kasacyjną uczestnika W. H. od postanowienia tego Sądu z dnia 27 lutego 2015 r.
zmieniającego postanowienie sądu pierwszej instancji wydane w sprawie o podział
majątku wspólnego. Przyczyną odrzucenia skargi było stwierdzenie, iż wskazana
przez skarżącego wartość przedmiotu zaskarżenia jest zawyżona i nie sięga
rzeczywiście granicy 150.000 zł, od której zgodnie z art. 5191
§ 2 k.p.c.
dopuszczalna jest skarga kasacyjna w sprawach o podział majątku wspólnego po
ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami.
W zażaleniu na to postanowienie uczestnik domagając się jego uchylenia,
zarzucił naruszenie art. 3986
§ 2 w związku z art. 13 § 2 i art. 5191
§ 2 k.p.c. oraz
art. 25 § 1 w związku z art. 368 § 2, art. 39821
i art. 5191
§ 2 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem Sądu Najwyższego, w sprawach
działowych, do których należą sprawy o podział majątku wspólnego po ustaniu
wspólności majątkowej między małżonkami, wartością przedmiotu zaskarżenia nie
jest wartość całego dzielonego majątku, ale wartość interesu majątkowego, którego
dotyczy zaskarżenie. Z reguły nie może ona przekraczać wartości udziału
w majątku wspólnym uczestnika wnoszącego skargę kasacyjną nawet, gdy
orzeczenie zaskarżono w całości (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
13 marca 2015 r., III CZ 13/15, nie publ.). Wyjątek od tej zasady zachodzi,
gdy skarżący podważa zasadę podziału, objęcie lub nieobjęcie orzeczeniem
poszczególnych rzeczy lub praw albo rozliczenie nakładów (por. postanowienia
Sądu Najwyższego z dnia 21 stycznia 2003 r., III CZ 153/02, OSNC 2004, nr 4,
poz. 60; z dnia 15 grudnia 2006 r., III CZ 88/06, nie publ., z dnia 24 lipca 2008 r.,
IV CZ 53/08, nie publ.; z dnia 6 maja 2010 r., II CZ 38/10, nie publ., z dnia
1 czerwca 2011 r. II CZ 27/11, nie publ., i z dnia 18 marca 2015r., I CZ 22/15,
nie publ.). Wskazana przez skarżącego w skardze kasacyjnej wartość przedmiotu
zaskarżenia nie jest wiążąca dla sądu drugiej instancji, ani dla Sądu Najwyższego
3
i podlega weryfikacji na podstawie akt sprawy, z pominięciem zasad określonych
w art. 25 i 26 k.p.c. (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 24 lipca 2008 r.,
IV CZ 53/08, nie publ.; z dnia 19 czerwca 2015 r., IV CZ 16/15, nie publ., z dnia
18 marca 2015 r., III CSK 419/14, nie publ., z dnia 13 marca 2015 r., III CZ 13/15,
nie publ., i z dnia 20 lutego 2015 r., V CSK 239/14, nie publ.).
W odniesieniu do postanowienia sądu drugiej instancji, którym oddalona
została częściowo apelacja skarżącego wartość przedmiotu zaskarżenia skargą
kasacyjną może być jedynie niższa niż w apelacji; nie jest natomiast możliwe
określenie jej na kwotę wyższą. Założenie to może podlegać wyjątkom w sytuacji,
gdy apelacja została złożona nie tylko przez uczestnika, ale także przez
wnioskodawcę lub wartość przedmiotu zaskarżenia została określona w apelacji
wadliwie (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 24 kwietnia 2014 r., III CZ
11/14, nie publ., i z dnia 6 maja 2010 r., II CZ 38/10, nie publ.). W rozpoznawanej
sprawie uczestnik wartość przedmiotu zaskarżenia określił w apelacji na kwotę
62.975 zł (k. 506). Apelacja skarżącego została częściowo uwzględniona poprzez
obniżenie zasądzonej na rzecz wnioskodawczyni spłaty z kwoty 158.140,87 zł do
kwoty 154.936,87 zł, natomiast apelacja wnioskodawczyni została oddalona
w całości. Mimo treści zapadłego rozstrzygnięcia i zakresu zaskarżenia orzeczenia
sądu pierwszej instancji, wartość przedmiotu zaskarżenia w skardze kasacyjnej
została określona na kwotę 175.481 zł.
Uczestnik nie podważa przy tym trafności orzeczenia w zakresie przyznania
mu nieruchomości objętej działem, a jedynie wysokość spłaty pieniężnej i nie
dokonania jej rozłożenia na raty w postulowanym zakresie. Jego interes majątkowy
w zaskarżeniu nie może, zatem przewyższać kwoty 154.936,87 zł, do której
Sąd Okręgowy obniżył należną wnioskodawczyni spłatę (por. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 5 kwietnia 2002 r., II CZ 25/02, nie publ.). Tymczasem wartość
przedmiotu zaskarżenia wskazana została na kwotę przekraczającą o 20.544,13 zł
wysokość zasądzonej spłaty, co świadczy o wadliwości przyjętego sposobu jej
wyliczenia, oderwanego od wyników postępowania oraz rzeczywistego interesu
skarżącego w kwestionowaniu rozstrzygnięcia w postępowaniu kasacyjnym.
4
W okolicznościach niniejszej sprawy sąd drugiej instancji przyjął, czego
nie neguje skarżący, iż na wartość przedmiotu zaskarżenia składają się
następujące kwoty: 29 391,46 zł, (którą uczestnik uznaje za wchodzącą w skład
majątku osobistego); 18 000 zł (tytułem otrzymanych przez wnioskodawczynię
wynagrodzeń, których nie uwzględniono w majątku wspólnym) oraz 11 886, 41 zł
(wydatki poczynione przez skarżącego z majątku osobistego na majątek wspólny).
Pozycje te po zsumowaniu stanowią kwotę 59.277,87 zł, która jednak może być
wliczona do wartości przedmiotu zaskarżenia jedynie w połowie (29.638,93 zł),
skoro interes skarżącego sprowadza się do obniżenia spłaty, w zakresie
posiadanego przez niego udziału w majątku wspólnym. W wyliczeniu wartości
przedmiotu zaskarżenia zawartym w skardze kasacyjnej pominięto różnicę między
wartością nieruchomości ustaloną przez sąd drugiej instancji w oparciu o opinię
biegłego (474.000 zł), a wartością nieruchomości wskazywaną przez uczestnika
(400.000 zł). Mając jednak na uwadze, iż skarżący w skardze kasacyjnej
kwestionuje ustaloną przez sąd wartość nieruchomości, zgodzić należy się
z argumentacją zażalenia, iż kwota 74.000 zł powinna być uwzględniona w wartości
przedmiotu zaskarżenia. Ponownie jednak ująć w tej wartości należy
jedynie połowę kwestionowanej wartości nieruchomości (37.000 zł), skoro interes
skarżącego sprowadza się do obniżenia zasądzonej od niego spłaty.
Łącznie, zatem zliczenie wyszczególnionych wyżej pozycji daje kwotę 66.638,93 zł.
Uczestnik w zażaleniu podnosił, iż sąd nie ustalił pełnego składu majątku
wspólnego, gdyż nie uwzględnił wśród jego składników środków zgromadzonych na
rachunku otwartym lub pracowniczym funduszu emerytalnym wnioskodawczyni. Nie
podał jednak wartości tego składnika majątku lecz uznawał, iż jego ustalenie
powinno być obowiązkiem sądu drugiej instancji, mimo nie objęcia tej problematyki
apelacją i wskazaną w niej wartością przedmiotu zaskarżenia. Wbrew stanowisku
skarżącego podważanie objęcia lub nieobjęcia określonych składników
majątkowych podziałem wymaga podania ich - choćby przybliżonej wartości -
ponieważ w tym zakresie o wartości przedmiotu zaskarżenia decyduje wartość tych
składników. Tymczasem ani skarga kasacyjna ani zażalenie wymogu tego nie
realizuje (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 12 lipca 2007 r., III CSK
5
177/07, nie publ., z dnia 6 listopada 2002 r., III CZ 98/02, OSNC 2004, nr 1,
poz. 11, i z dnia 13 marca 2015 r., IV CZ 16/15, nie publ.).
Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego, w odniesieniu do
nierozłożenia zasądzonego świadczenia na raty, skarga kasacyjna uczestnika,
niekwestionująca podstawy zasądzenia świadczenia i jego wysokości, skierowana
jest w istocie do orzeczenia uwzględniającego roszczenie wnioskodawcy.
W takiej sytuacji, wartość przedmiotu zaskarżenia stanowi wskazana przez
skarżącego w skardze kasacyjnej kwota (por. uchwały Sądu Najwyższego z dnia
29 grudnia 1966 r., III CZP 69/66, nie publ., i z dnia 28 stycznia 1971 r., III CZP
95/70, OSNC 1971, nr 6, poz. 96). Powinna ona odpowiadać wartości prawa
majątkowego naruszonego kwestionowanym orzeczeniem oraz określać interes
uczestnika w zaskarżeniu konkretnego rozstrzygnięcia, przy użyciu obiektywnych
kryteriów (art. 19 § 2 k.p.c.). W sytuacji, gdy przedmiotem zaskarżenia jest jedynie
rozłożenie lub brak rozłożenia zasądzonego świadczenia na raty, w judykaturze
wskazywano, iż wartość przedmiotu zaskarżenia może obejmować, przykładowo
liczbę i wysokość rat, na które została rozłożona lub powinna być rozłożona spłata
zasądzonego świadczenia, kwotę odsetek, które zobowiązany musiałby zapłacić
bez zastosowania rozłożenia na raty albo, które uprawniony utraciłby wskutek
rozłożenia na raty czy też inne kryteria związane z okolicznościami konkretnej
sprawy (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 lutego 2015 r., V CZ
117/14, nie publ.; uchwały Sądu Najwyższego z dnia 21 czerwca 2012 r., III CZP
35/12, Biul. SN 2012, nr 6, poz. 10, i z dnia 28 stycznia 1971 r., III CZP 95/70,
OSNC 1971, nr 6, poz. 96).
Ocena prawidłowości oznaczenia przez skarżącego interesu prawnego
podlega badaniu przez sąd w okolicznościach konkretnej sprawy, w odniesieniu do
adekwatności wskazywanej kwoty do przedmiotu zaskarżenia i charakteru
naruszonego prawa majątkowego. Wartość przedmiotu zaskarżenia nie może być
podana dowolnie, a interes majątkowy wyrażony w tej wartości musi odnosić
się do bezpośredniego skutku w sferze majątkowej strony, a nie dalszych
hipotetycznych konsekwencji. Dążenie w zażaleniu do objęcia wartością
przedmiotu zaskarżenia hipotetycznych uszczerbków mających wyrażać interes
prawny uczestnika, związany z ewentualnym wszczęciem na podstawie
6
zaskarżonego postanowienia postępowania egzekucyjnego, nie znajduje
uzasadnienia.
Skarżący wliczając do wartości przedmiotu zaskarżenia kwotę 116.202,66 zł
odpowiadającą wysokości spłaty zasądzonej na rzecz wnioskodawczyni co, do
której jego wniosek o rozłożenie na raty nie został zaaprobowany nie uwzględnia,
iż skarga kasacyjna nie odnosi się jedynie do braku rozłożenia na raty, kwoty
zasądzonej na rzecz wnioskodawczyni, a w części - co do kwoty 66.638,93 zł -
neguje zasadę zasądzonego świadczenia. Nie może, zatem ponownie kwoty tej
wliczać do wartości przedmiotu zaskarżenia, tym razem z tej przyczyny, że nie
została rozłożona na raty, została ona, bowiem objęta zaskarżeniem z innych
przyczyn. Skoro skarżący uznaje, iż spłata powinna być obniżona o 66.638,93 zł
i wlicza tą kwotę do wartości przedmiotu zaskarżenia, to do spłaty z kwoty
zasądzonej przez Sąd Okręgowy pozostaje 88.297,94 zł (154.936,87 zł - 66.638,93
zł). W tym zakresie skarga kasacyjna dotyczyła rozłożenia spłaty jedynie na okres
roku od uprawomocnienia się orzeczenia, a nie na cztery roczne raty jak tego
oczekiwał skarżący. Nawet, zatem przy uwzględnieniu stanowiska uczestnika,
iż wartość przedmiotu zaskarżenia sprowadza się w tym zakresie do zasądzonej
spłaty, której nie rozłożono na raty, to może ona wynosić jedynie 66. 223,45 zł
(¾ z 88.297,94 zł), a nie 116.202,66 zł (¾ z 154.936,87 zł). W tej sytuacji wartość
przedmiotu zaskarżenia wynosi 132.862,38 zł, nie przekracza, zatem kwoty
150.000 zł, od której zgodnie z art. 5191
§ 2 k.p.c. dopuszczalna jest skarga
kasacyjna w niniejszej sprawie.
Nie jest jednak przekonujące, w realiach rozpoznawanej sprawy, wliczanie
do wartości przedmiotu zaskarżenia całej kwoty zasądzonej należności
nierozłożonej na raty. Nie sposób nie dostrzec, iż jest to kryterium zawodne, nie
oddające rzeczywistej wartości naruszonego interesu prawnego skarżącego,
skoro odpowiada, co do wysokości kwocie zasądzonej spłaty, która ani co do
zasady, ani co do wysokości nie jest kwestionowana. Kryterium najlepiej oddającym
uszczerbek majątkowy doznawany przez skarżącego, na skutek nie zastosowania
przez sąd art. 320 k.p.c. jest kwota odsetek, które zobowiązany musiałby zapłacić
wobec konieczności dokonania jednorazowej spłaty w ciągu roku, a nie czterech
lat, jak to postulował. Takie rozwiązanie w sposób optymalny koreluje z potrzebą
7
poszukiwania najbardziej obiektywnego kryterium wskazania interesu
skarżącego, poddaje się prostej weryfikacji i nie budzi kontrowersji,
w kategoriach ekonomicznych, skoro interes skarżącego wyrażający się
wyłącznie w odroczeniu w czasie wykonania orzeczenia, nie jest w tej sytuacji
utożsamiany - w płaszczyźnie wartości przedmiotu zaskarżenia - z interesem
polegającym na kwestionowaniu podstawy zasądzenia świadczenia i jego
wysokości. Ocena ta uwzględnia także, materialnoprawne konsekwencje
prawnokształtującego orzeczenia sądu zapadłego w oparciu o regulację art. 320
k.p.c. w części, w jakiej odnosi się do sposobu i terminu spełnienia świadczenia
(por. uchwały Sądu Najwyższego z dnia 22 września 1970 r., III PZP 11/70,
OSNC 1971, nr 4, poz. 61 oraz z dnia 15 grudnia 2006 r., III CZP 126/06,
OSNC 007, nr 10, poz. 147).
Jak ustalił Sąd Okręgowy odsetki naliczone od kwoty 116.202,66 zł
wynoszą 18.567 zł, natomiast analogicznie naliczone odsetki od prawidłowo
ustalonej kwoty 66.223,45 zł są jeszcze niższe, co wyklucza uzyskanie w skardze
wartości przedmiotu zaskarżenia pozwalającej poddać zaskarżone orzeczenie
kontroli kasacyjnej.
Z przytoczonych względów, wobec nie osiągnięcia przez wartość
zaskarżenia kasacyjnego progu określonego w art. 5191
§ 2 k.p.c., zażalenie
podlegało oddaleniu na podstawie art. 39814
w związku z art. 3941
§ 3 k.p.c.
O kosztach postępowania zażaleniowego orzeczono na podstawie art. 98
§ 1 i 3 w związku z art. 108 § 1, art. 391 § 1, 39821
i 3941
§ 3 k.p.c. oraz § 7 pkt 10,
§ 6 pkt 6 w związku z §13 ust. 2 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości
z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz
ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej
z urzędu (tekst jedn.; Dz.U z 2013r., poz. 461 z późn. zm.) i § 21 rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za
czynności adwokackie (Dz.U. z 2015 r., poz. 1800).
jw
kc