Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 grudnia 2016 roku

Sąd Okręgowy w Białymstoku VII Wydział Gospodarczy

w składzie:

Przewodniczący: SSO Maciej Głos

Sędziowie: SSO Leszek Ciulkin

SSO Alicja Dubij

Protokolant: Piotr Jacek Sochacki

po rozpoznaniu w dniu 9 grudnia 2016 roku w Białymstoku

na rozprawie

sprawy z powództwa M. I.

przeciwko Spółce Akcyjnej (...) - spółce komandytowej w G.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Rejonowego w Białymstoku

z dnia 2 listopada 2015 roku, sygn. akt VIII GC 854/13

I.  Prostuje oznaczenie firmy i siedziby strony pozwanej zawarte w sentencji i komparycji zaskarżonego wyroku na Spółka Akcyjna (...) - spółka komandytowa w G..

II.  Oddala apelację.

III.  Zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 5.417,00 zł. tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za instancję odwoławczą.

Sygn. akt VII Ga 346/16

UZASADNIENIE

Powódka A. I. w pozwie skierowanym w dniu 31 lipca 2013r. przeciwko Spółka Akcyjna (...) – spółce komandytowej w B. domagała się zasądzenia kwoty 52.909,49 PLN wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 25 kwietnia 2013r. do dnia zapłaty.

W uzasadnieniu wskazała, iż wiązała ją z pozwaną Spółką, działającą wówczas jeszcze jako Przedsiębiorstwo (...) spółka z o.o. w B. ustna umowa, na podstawie której zobowiązała się wykonać jako podwykonawca określone prace wykończeniowe przy rozbudowie Wojewódzkiego Szpitala (...) w B. w postaci prac brukarskich dotyczących dróg wewnętrznych (dojazdów i zjazdów), spacerniaka oraz schodów zewnętrznych, prowadzących do budynku szpitala. Podnosiła, iż zrealizowała do grudnia 2012 roku i przekazała zamawiającej zakontraktowane roboty, za które nie otrzymała zapłaty wynagrodzenia w kwocie 99.661,25 PLN (81.025,41 PLN netto). Podkreśliła, iż zafakturowała jedynie część z wykonanych prac budowlanych, czego wyraz stanowi faktura VAT nr (...) z dnia 25 marca 2013r., opiewająca na kwotę 54.979,49 PLN z terminem płatności oznaczonym na dzień 24 kwietnia 2013r., doręczona dłużnikowi w dniu 25 marca 2013r., przy czym zaznaczyła, iż przedmiotowa faktura VAT pozostawała zawyżona o kwotę 1.696,72 PLN. Podniosła nadto, iż zamawiająca, mimo dodatkowego wezwania do zapłaty, nie uregulowała należności, ciążącej na niej z tytułu wynagrodzenia za uzyskane prace drogowe (ziemno – brukarskie).

Pozwana Spółka komandytowa w dacie wniesienia powództwa tj. w dniu 31 lipca 2013r. posiadała zdolność sądową, zdolność procesową, nie posiadała natomiast organu powołanego do jej reprezentowania. Sąd Rejonowy w obszernym wyjaśnieniu zamieszczonym na wstępie rozważań wykazał, że pozwana Spółka Akcyjna (...) – spółka komandytowa w B. złożyła odpowiedź na pozew (skutecznie wdała się w spór) dopiero w dniu 8 grudnia 2014r., uwzględniając terminowe uzupełnienie odpowiedzi (k 118 – 119, 123), wnosząc o odrzucenie pozwu, ewentualnie o oddalenie powództwa.

W uzasadnieniu zaprzeczyła by powódka wykonała jakiekolwiek prace budowlane, w szczególności prace brukarskie, przy rozbudowie Wojewódzkiego Szpitala (...) w B.. Zanegowała by strony zawarły pisemną umowę podwykonawstwa, choć nie odniosła się w jakikolwiek sposób do ewentualnego faktu zawarcia z powódką ustnej umowy podwykonawstwa. Niezależnie od powyższego, działając z ostrożności procesowej, oświadczyła, iż potrąca część dochodzonej przez powódkę należności (46.594,16 PLN) z wierzytelnościami, które, jej zdaniem, służyły jej wobec powódki, a mianowicie z kwotą:

a) 36.260 PLN, wynikającą z wierzytelności, mającej jej służyć wobec powódki z tytułu kary umownej za 49 dni opóźnienia w przekazaniu przedmiotu umowy podwykonawstwa nr 5/P./B – (...) z dnia 2 września 2011r., obejmującej realizację robót drogowych zgodnie z projektem wykonawczym, z wyłączeniem trawników przy budynkach wielorodzinnych nr (...), wznoszonych przy ul. (...) w B. (k 128, 132 – 134),

b) 10.334,16 PLN, wynikającą z wierzytelności, mającej jej służyć wobec powódki z tytułu kary umownej za 56 dni opóźnienia w przekazaniu przedmiotu umowy podwykonawstwa nr 19/P./B – (...) z dnia 27 kwietnia 2012r., obejmującej realizację dodatkowych robót drogowych w postaci: trawników, opaski z płyt betonowych oraz nawierzchni z płyt betonowych przy budynkach wielorodzinnych nr (...), wznoszonych przy ul. (...) w B. (k 129 – 131).

Sąd Rejonowy w Białymstoku VIII Wydział Gospodarczy wyrokiem z dnia 2 listopada 2015 r. wydanym w sprawie sygn. akt VIII 854/13 zasądził od pozwanej Spółka Akcyjna (...) – spółki komandytowej w B. na rzecz powódki A. I. kwotę 52.909,49 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 25 kwietnia 2013r. do dnia zapłaty (w pkt I) oraz zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę 6.263 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, w tym: kwotę 3.617 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego oraz kwotę 2.646 zł tytułem zwrotu opłaty sądowej od pozwu (w pkt II), jak również na podstawie art. 84 ust.1 ustawy z dnia 28 lipca 2005r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. z 2014r., poz.1025 ze zm.) zwrócił powódce A. I., od Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Białymstoku kwotę 1.200 zł tytułem niewykorzystanej zaliczki uiszczonej na poczet wydatków (w pkt III).

Przed dokonaniem ustaleń co do treści ewentualnych zobowiązań wzajemnych, ciążących na stronach procesu i sposobu ich realizacji, Sąd pierwszej instancji odniósł się do zarzutu niedopuszczalności drogi sądowej. Przypominał, że Sąd Rejonowy w Białymstoku zaskarżalnym postanowieniem z dnia 27 stycznia 2015r., działając na podstawie art. 222 k.p.c., uznając zapis na sąd polubowny za nieuzasadniony, odmówił odrzucenia pozwu (k 183). Przedmiotowe orzeczenie uprawomocniło się w dniu 4 lutego 2015r. Na zasadzie art. 365 § 1 k.p.c. orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy (w szczególności Sąd II instancji) oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby. Ponadto Sąd Rejonowy wskazał, że pozwana Spółka nie wykazała okoliczności, o jakich mowa w art. 1161 – 1162 k.p.c.

Sąd pierwszej instancji ustalił, że powódka A. I., prowadząca działalność gospodarczą pod nazwą P.W. (...) A. I. w B. oraz Przedsiębiorstwo (...) spółka z o.o. w B. pozostawali w kontaktach handlowych. Powódka, działając jako podwykonawca, zawarła z pozwaną, działającą jako generalny wykonawca:

• umowę nr (...) z dnia 2 września 2011r., zmienioną w dniu 27 kwietnia 2012r., w ramach której zobowiązała się do wykonania robót drogowych zgodnie z projektem wykonawczym, z wyłączeniem trawników w terminie do dnia 31 lipca 2012r. w ramach budowy dwóch budynków mieszkalnych, wielorodzinnych przy ul. (...) w B., której inwestorem pozostawał Zarząd Mienia (...) w B., za wynagrodzeniem ryczałtowym w wysokości 370.000 PLN netto. Pozwana mogła nabyć prawo do kary umownej w przypadku opóźnienia powódki w przekazaniu przedmiotu umowy w wysokości 0,2% wynagrodzenia umownego za przedmiot odbioru, za każdy dzień opóźnienia, licząc od następnego dnia po upływie terminu umownego (tj. po dniu 31 lipca 2012r.). Pozwana zobowiązała się przekazać powódce plac budowy oraz dokumentację projektową do dnia 1 września 2011r. (k 132 – 134),

• umowę nr (...) z dnia 27 kwietnia 2012r., podpisaną w dacie zmiany poprzedniej umowy, w ramach której zobowiązała się do wykonania dodatkowych robót drogowych w postaci: 4.860 m2 trawników, 390 mb opaski z płyt betonowych wokół budynków nr (...) m2 nawierzchni z płyt betonowych na trasie budynku nr (...) w terminie do dnia 31 lipca 2012r. w ramach budowy dwóch budynków mieszkalnych, wielorodzinnych przy ul. (...) w B., której inwestorem pozostawał Zarząd Mienia (...) w B. za orientacyjnym wynagrodzeniem kosztorysowym w wysokości 83.265 PLN netto. Pozwana mogła nabyć prawo do kary umownej w przypadku opóźnienia powódki w przekazaniu przedmiotu umowy w wysokości 0,2% wynagrodzenia umownego za przedmiot odbioru, za każdy dzień opóźnienia, licząc od następnego dnia po upływie terminu umownego (tj. po dniu 31 lipca 2012r.). Pozwana zobowiązała się przekazać powódce plac budowy oraz dokumentację projektową do dnia 7 maja 2012r. (k 130 – 131).

Powódka ostatecznie wykonała i przekazała zamawiającej w całości przedmiot umowy nr (...) dopiero w dniu 17 września 2012r. (k 128v), a więc 48 dni po przedłużonym umownym terminie, zaś przedmiot umowy nr (...) dopiero w dniu 25 września 2012r. (k 129v), a więc 56 dni po umownym terminie. Sąd orzekający w pierwszej instancji uznał, iż strona powodowa przyznała powyższe okoliczności w trybie art. 230 k.p.c. A. I. nie kwestionowała też faktu, że prace drogowe dotyczące dwóch powyższych umów zostały wykonane z opóźnieniem, podnosząc jednakże, iż nieterminowa realizacja kontraktów była skutkiem zaniechań zamawiającej i powstała niezależnie od woli i możliwości podwykonawcy (k 157 – 159). Na marginesie wskazał Sąd Rejonowy, iż strona pozwana nieprawidłowo policzyła dni opóźnienia w przypadku umowy nr (...), gdyż 31 dni (sierpień) plus 17 dni (wrzesień) daje sumę 48, a nie 49 dni (k 128v). Tym samym wysokość pierwszej kary umownej została przeszacowana o 740 PLN. Spółka (...) równie nieudolnie – zdaniem Sądu I instancji - wyliczyła wysokość drugiej kary umownej, mającej dotyczyć umowy nr (...). Strony przedmiotowego kontraktu ustaliły wynagrodzenie umowne na poziomie 83.265 PLN netto (k 130v). Tym samym wysokość hipotetycznej kary umownej za 56 dni zwłoki powinna wynieść 9.225,68 PLN (56 dni x 2% x 83.265 PLN), a nie 10.334,16 PLN (k 129v). Przeszacowanie to kwota 1.008,48 PLN. Pozwany nie wykazał, w ocenie Sądu Rejonowego, by wysokość wynagrodzenia, określona w umowie nr (...) uległa zmianie.

Sąd pierwszej instancji po przeanalizowaniu okoliczności sprawy stwierdził, że A. I. pozostawała w opóźnieniu w rozumieniu art. 476 zd. 2 k.p.c. w realizacji umowy nr (...) z dnia 2 września 2011r. oraz w realizacji umowy nr (...) z dnia 27 kwietnia 2012r., a nie w zwłoce. Opóźnienie powstało z przyczyn niezależnych od powódki, a jeśli tak, to podwykonawca, zgodnie z art. 471 k.c. w zw. z art. 483 k.c. był zwolniony z odpowiedzialności z tytułu kary umownej. Pozwany przedsiębiorca nie przedstawił, zdaniem Sądu pierwszej instancji, żadnych dowodów na okoliczność tego, iż zapewnił powódce właściwe warunki realizacji zobowiązania wzajemnego. Pozwana zlekceważyła wezwanie na rozprawę, a tym samym możliwość przesłuchania reprezentanta Spółki w charakterze strony (k 482, 483). Reasumując Sąd Rejonowy przyjął, że po stronie pozwanej Spółki komandytowej, abstrahując od wadliwości wyliczenia wysokości rzekomych kar, nie powstały jakiekolwiek wierzytelności odszkodowawcze (kary umowne) wobec powódki, które mogłaby potrącić w trybie art. 498 k.c. z wierzytelnością pieniężną służącą A. I., dochodzoną w niniejszym procesie. W ocenie Sądu Rejonowego Spółka (...) nie wykazała, iż złożyła w rozumieniu art. 61 § 1 k.c. wobec powódki jednostronne oświadczenie woli w przedmiocie potrącenia wzajemnych wierzytelności. Sąd pierwszej instancji stanął na stanowisku, że z całą pewnością doręczenie w dniu 16 stycznia 2015 r. odpisu odpowiedzi na pozew pełnomocnikowi procesowemu powódki (k. 123, 137) nie mogło wywołać spodziewanego przez stronę pozwaną skutku materialnoprawnego. Pełnomocnik procesowy powódki nie był bowiem umocowany przez A. I. do przyjmowania tego typu oświadczeń woli (k. 20). Powódka A. I. wyraźnie podkreślała, że nigdy nie otrzymała oświadczenia woli w przedmiocie potrącenia wzajemnych wierzytelności autorstwa pozwanej Spółki (k. 160).

Przechodząc do roszczenia głównego, Sąd Rejonowy wskazał, że Przedsiębiorstwo (...) spółka z o.o. w B. realizowała w 2012 roku wspólnie z Centrum (...) S.A. w B. rozbudowę SP ZOZ Wojewódzkiego Szpitala (...) w B.. Powódka A. I., prowadząca działalność gospodarczą pod nazwą P.W. (...) A. I. w B., działając jako podwykonawca, zawarła ze Spółką (...), działającą jako zamawiająca, ustną umowę o roboty budowlane, w ramach której zobowiązała się wykonać w oparciu o własne maszyny i materiały budowlane roboty drogowe, obejmujące w szczególności: realizację dojazdów i zjazdów oraz „spacerniak” (chodnik wewnątrz budynku), przy czym chodniki zewnętrzne miały zostać wyłożone kostką brukową o grubości 6 cm, zaś dojazdy, zjazdy i parkingi kostką brukowa o grubości 8 cm. Strony ustaliły, iż powódka otrzyma za zrealizowane prace budowlane następujące wynagrodzenie kosztorysowe:

1) 90 PLN netto za wykonanie 1 m2 nawierzchni, wyłożonej kostką brukową o grubości 8 cm. Położono 498,48 m2 nawierzchni, a więc wynagrodzenie wyniosło 44.863,20 PLN netto,

2) 75 PLN netto za wykonanie 1 m2 nawierzchni wyłożonej kostką brukową o grubości 6 cm. Położono 297,81 m2 nawierzchni, a więc wynagrodzenie wyniosło 22.335,75 PLN netto,

3) 40 PLN netto za ustawienie 1 mb krawężnika o wymiarach 15/30/100 cm. Ustawiono 191 mb krawężnika, a więc wynagrodzenie wyniosło 7.640 PLN netto,

4) 18 PLN netto za wykonanie 1 m2 nawierzchni „spacerniaka”. Wykonano 105,47 m2 nawierzchni, a więc wynagrodzenie wyniosło 1.898,46 PLN netto,

5) 12 PLN netto za wstawienie 1 mb obrzeży betonowych o wymiarach 100/6/20 cm. Wstawiono 103 mb obrzeży, a więc wynagrodzenie wyniosło 1.236 PLN netto (k 193 – 194).

W trakcie realizacji prac pozwana zleciła powódce wykonanie dodatkowych robót w postaci:

6) skonstruowania zewnętrznych schodów betonowych, stworzonych z kostki brukowej i obrzeży betonowych o wymiarach 100/30/8 cm za wynagrodzeniem 100 PLN netto za 1 m2 kostki oraz 24 PLN netto za 1 mb obrzeży. Ułożono 14,28 m2 kostki oraz 10 mb obrzeży, a więc wynagrodzenie wyniosło odpowiednio: 1.428 PLN netto + 240 PLN netto,

7) ułożenia płyt betonowych w świetle bramy wjazdowej nr 2 w związku z koniecznością zabezpieczenia przebiegających pod płytami rur gazowych za wynagrodzeniem w wysokości 1.500 PLN netto (k 193 – 194, 483v – 484v, 485).

Sąd pierwszej instancji podsumowując wskazał, że powódce przysługuje od pozwanej wynagrodzenie za wykonane roboty w łącznej kwocie 99.803,93 PLN (81.141,41 PLN netto). Zeznania przesłuchanych w sprawie świadków znalazły w ocenie Sądu Rejonowego odzwierciedlenie w zgromadzonej dokumentacji. Protokół częściowego odbioru przez inwestora (SP ZOZ) wykonanych w okresie 21 września 2012r. – 19 października 2012r. robót (k 341 – 342) w dziale XVII „roboty drogowe dojazdów i zjazdów” wskazuje na zerowe zaawansowanie tego rodzaju prac (k 342). Firma P.W. (...) zaczęła realizować roboty w okresie od dnia 20 października 2012r. do dnia 30 listopada 2012r., co potwierdza protokół częściowego odbioru wykonanych robót z dnia 30 listopada 2012r. (k 346 – 347). Powódka wykonała pozostałą część prac w okresie 1 – 27 grudnia 2012r., czego wyraz stanowi protokół częściowego odbioru wykonanych robót z dnia 27 grudnia 2012r. (k 349 – 350). Sąd pierwszej instancji zaakcentował, że skoro generalny wykonawca przekazał inwestorowi zrealizowane roboty drogowe, dotyczące dojazdów i zjazdów, których jakość uznano za dobrą (k 346 – 347, 349 – 350), to wcześniej musiał je odebrać od podwykonawcy, tj. od A. I..

Powódka po wywiązaniu się z ciążącego na niej zobowiązania wzajemnego wystawiła w dniu 25 marca 2013r. fakturę VAT nr (...), opiewającą na kwotę 54.979,49 PLN z terminem płatności oznaczonym nadzień 24 kwietnia 2013r., którą doręczyła pozwanej Spółce jeszcze w dniu 25 marca 2013r. (k 54). Przedmiotowy dokument stanowi zdaniem Sądu Rejonowego wezwanie do zapłaty określonej części należnego wynagrodzenia.

Kończąc część ustalającą wyjaśnił Sąd pierwszej instancji, że Spółka Akcyjna (...) – spółka komandytowa w B. zmieniła w dniu 4 listopada 2015r. firmę na Spółka Akcyjna (...) – spółka komandytowa. Uzasadniany wyrok zapadł 2 dni wcześniej, a tym samym nie mógł uwzględniać przedmiotowego faktu.

W świetle ww. okoliczności Sąd Rejonowy przyjął, że pozwana powinna była uregulować część wynagrodzenia za wykonane prace w wysokości 54.979,49 PLN, stosownie do doręczonego jej wezwania do zapłaty, do dnia 24 kwietnia 2013r. W pozostałym zakresie (powyżej kwoty 54.979,49 PLN) wierzyciel nie wykazał upływu terminu płatności świadczenia, ani nie przedstawił wezwania do zapłaty. Powyższy wniosek pozostawał o tyle teoretyczny, o ile dochodzona w niniejszym procesie należność obejmowała jedynie kwotę 52.909,49 PLN. Zamawiająca do chwili obecnej pozostaje w zwłoce z zapłatą części wynagrodzenia w łącznej kwocie 54.979,49 PLN, przewyższającej dochodzone roszczenie. Dlatego też, Sąd pierwszej instancji uwzględnił powództwo na mocy art. 647 k.c.

O kosztach procesu orzeczono w myśl zasady odpowiedzialności za wynik sprawy i kosztów celowych (art.98 § 1 k.p.c. w zw. z art.13 ust.1 ustawy z dnia 28 lipca 2005r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych – Dz.U. z 2014r., poz.1025 ze zm.). O zwrocie niewykorzystanej zaliczki uiszczonej na poczet wydatków orzeczono na zasadzie art.84 ust.1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

Z rozstrzygnięciem Sądu Rejonowego nie zgodził się pozwany. Zaskarżając ww. wyrok w zakresie pkt I i II, zarzucił:

1) naruszenie przepisów postępowania:

a) art. 199 § 1 ust. 1 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie i nieodrzucenie przez Sąd I instancji pozwu w sytuacji, gdy droga sądowa była niedopuszczalna z uwagi na zapis na sąd polubowny,

b) art. 647 ¹ § 2 w zw. z § 4 k.c. poprzez jego niezastosowanie, co skutkowało pominięciem przez Sąd, iż umowa podwykonawcza niezawarta w formie pisemnej, a zawarta w formie ustnej, jest umową bezwzględnie nieważną;

c) art. 328 § 2 k.p.c. poprzez zaniechanie wskazania przez Sąd I instancji w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku dowodów, na podstawie których sąd ustalił:

- że opóźnienie w wykonaniu umów numer (...) powstało z przyczyn niezależnych od powódki, a przez to iż powódka uwolniła się od odpowiedzialności za zapłatę kar umownych;

- treść rzekomej ustnej umowy zawartej pomiędzy powódką, a pozwaną, a dotyczącą prac, za które powódka dochodzi zapłaty, w tym w szczególności zakresu prac i wysokości umówionego wynagrodzenia;

- że powódka wykonała w całości rzekomo umówione z pozwaną prace;

d) art. 233 § 1 k.p.c. poprzez uznanie za udowodnione: faktu zawarcia ustnej umowy na wykonanie prac, za które powódka żąda wynagrodzenia, w tym zakresu prac, umówionego wynagrodzenia, wykonania prac przez powódkę, a także że opóźnienie w wykonaniu umów numer (...) powstało z przyczyn niezależnych od powódki;

e) art. 498 § 1 k.c. poprzez uznanie, iż opóźnienie w wykonaniu przez powoda umów numer (...) spowodowane było okolicznościami, za które powód nie ponosi odpowiedzialności, a przez to nieuwzględnienie zarzutu potrącenia roszczenia powoda dochodzonego niniejszym pozwem z roszczeniem pozwanego o zapłatę należnych mu kar umownych z tytułu opóźnienia w wykonaniu umowy nr (...).

Mając na uwadze powyższe, wnosił o:

1) odrzucenie pozwu, ewentualnie zmianę zaskarżonego orzeczenia i oddalenie powództwa w całości;

2) zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej spółki kosztów postępowania odwoławczego według norm przepisanych.

Powódka w odpowiedzi na apelację pozwanego domagała się jej oddalenia w całości oraz zasądzenia od pozwanego na jej rzecz kosztów postępowania według norm przepisanych. Ponadto, powódka wskazała na oznaczenie strony pozwanej jako Spółka Akcyjna (...) – spółka komandytowa w G.. Z ostrożności powódka wniosła o sprostowanie oznaczenia pozwanego, z uwagi na treść przepisu art. 350 § 1 w zw. z 350 § 3 k.p.c. w miejsce „ Spółka Akcyjna (...) – spółka komandytowa w B.” na „ Spółka Akcyjna (...) – spółka komandytowa w G.”.

Sąd Okręgowy w Białymstoku zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego nie zasługiwała na uwzględnienie.

Na wstępie wskazania wymaga, że Sąd Rejonowy w sposób wszechstronny rozważył zgromadzony w sprawie materiał dowodowy i poczynił prawidłowe, znajdujące należyte odzwierciedlenie w tym materiale ustalenia faktyczne, które Sąd Odwoławczy w całości podziela i przyjmuje za własne. Na aprobatę zasługują także wyprowadzone na podstawie tych ustaleń wnioski i ocena prawna z wyłączeniem zakresu, o którym będzie mowa poniżej. Niemniej jednak, brak pełnej akceptacji stanowiska wyrażonego przez Sąd pierwszej instancji nie mógł skutkować zmianą przedmiotowego orzeczenia w żądanym przez stronę skarżącą kierunku. Sprawia to, że nie zachodzi potrzeba powtarzania szczegółowych ustaleń faktycznych oraz dokonanej w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku interpretacji przepisów prawa mających zastosowanie w sprawie niniejszej (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 17 lipca 2009 r., IV CSK 110/09 - LEX nr 518138; z dnia 27 kwietnia 2010 r., II PK 312/09 - LEX nr 602700).

Wskazać w tym miejscu należy, że Sąd Okręgowy był zwolniony od merytorycznego ustosunkowania się do pierwszego z wymienionych przez stronę skarżącą zarzutów. Słusznie bowiem uznał Sąd Rejonowy, że kwestii niedopuszczalności drogi sądowej z uwagi na zapis na sąd polubowny, wobec jej przesądzenia w prawomocnym postanowieniu Sądu Rejonowego w Białymstoku z dnia 27 stycznia 2015r., ani pozwana Spółka komandytowa, ani Sąd II instancji nie mają prawa skutecznie kontestować. Podkreślenia wymaga, że upływ terminu do zaskarżenia orzeczenia warunkuje jego prawomocność (art. 363 k.p.c.), natomiast podstawą mocy wiążącej orzeczenia (art. 365 § 1 k.p.c.) jest stwierdzona przez sąd jego prawomocność. Moc wiążąca orzeczenia odnosi się zarówno do faktu istnienia prawomocnego orzeczenia, jaki i mocy określonego waloru prawnego zawartego w nim rozstrzygnięcia (post. SN z 28.11.2012 r., III CZ 80/12, L.). Rozstrzygnięcie Sądu Rejonowego w zakresie zgłoszonego przez stronę pozwaną zarzutu niedopuszczalności drogi sądowej podlegało zaskarżeniu, z którego strona ta nie skorzystała – powyższe wyłącza możliwość zastosowania art. 380 k.p.c. stanowiącego, że Sąd drugiej instancji, na wniosek strony, rozpoznaje również te postanowienia sądu pierwszej instancji, które nie podlegały zaskarżeniu w drodze zażalenia, a miały wpływ na rozstrzygnięcie sprawy.

Strona skarżąca w apelacji wywodzi, że zawarta umowa o podwykonawstwo w procesie budowlanym w innej formie niż pisemna jest nieważna, co winno skutkować oddaleniem powództwa. Z zarzutem tak skonstruowanym nie sposób się zgodzić. Jak wskazał Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z dnia 30 czerwca 2015 r., sygn. akt I ACa 208/15, przewidziana w art. 647 ¹ § 4 KC nieważność zawartych bez zachowania formy pisemnej umów o podwykonawstwo pomiędzy wykonawcą generalnym a poszczególnymi podwykonawcami oraz pomiędzy podwykonawcami a dalszymi podwykonawcami oznacza jedynie wyłączenie solidarnej odpowiedzialności inwestora oraz podmiotu zawierającego umowę z podwykonawcą za wypłatę wynagrodzenia za roboty budowlane wykonane przez podwykonawcę (L., Numer (...)). Niezachowanie pisemnej formy nie prowadzi do nieważności umowy o podwykonawstwo. Jak zgodnie przyjmuje judykatura, forma pisemna pod rygorem nieważności zastrzeżona jest tylko dla umowy zawieranej przez wykonawcę z podwykonawcą, a do zgody inwestora, wykonawcy lub podwykonawcy wymaganej przez art. 647 ¹ § 2 i 3 k.c. nie stosuje się art. 63 § 2 k.c. i może być ona wyrażona przez każde zachowanie, które ujawnia ją, w myśl art. 60 k.c., w sposób dostateczny (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 29 kwietnia 2008 r., III CZP 6/08, OSNC 2008, nr 11, poz. 121, nie publikowane wyroki Sądu Najwyższego z dnia 4 lutego 2011 r., III CSK 152/10, z dnia 24 stycznia 2014 r., V CSK 124/13, z dnia 16 kwietnia 2014 r., V CSK 296/13). Jak szczegółowo wskazał w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku Sąd Rejonowy, powódka wykonała umówione przez pozwanego prace na podstawie kosztorysu, wystawiła fakturę, którą strona pozwana zaakceptowała, został sporządzony protokół odbioru tych robót i wreszcie strona skarżąca wystawiła za prace wykonane przez powódkę fakturę na rzecz zamawiającego SP ZOZ Wojewódzkiego Szpitala (...) w B., który ją opłacił. Powyższe potwierdzili pracownicy strony pozwanej przesłuchani w charakterze świadków. Stąd też zasadnie przyjął Sąd Rejonowy, że podstawą prawną zasądzenia niezapłaconego przez pozwaną na rzecz powódki wynagrodzenia był przepis art. 647 k.c.

Strona pozwana zarzuciła nadto Sądowi Rejonowemu naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. Zgodnie z powszechnie przyjmowanym w orzecznictwie poglądem, uzasadnienie wyroku wyjaśnia przyczyny, dla jakich orzeczenie zostało wydane, jest sporządzane już po wydaniu wyroku, a zatem wynik sprawy z reguły nie zależy od tego, jak napisane zostało uzasadnienie i czy zawiera ono wszystkie wymagane elementy. Z tych przyczyn zarzut naruszenia przepisu art. 328 § 2 k.p.c. może być usprawiedliwiony tylko w tych wyjątkowych okolicznościach, w których treść uzasadnienia orzeczenia sądu całkowicie uniemożliwia dokonanie oceny toku wywodu, który doprowadził do wydania orzeczenia lub w przypadku zastosowania prawa materialnego do niedostatecznie jasno ustalonego stanu faktycznego (tak SN w wyroku z dnia 2 marca 2011 r. w sprawie II PK 202/10, Lex nr 817516; w wyroku z dnia 7 stycznia 2010 r. w sprawie II UK 148/09, Lex nr 577847 ). W rozpatrywanej sprawie uzasadnienie zaskarżonego wyroku zawiera ustalenia faktyczne, ocenę dowodów i rozważania pozwalające odtworzyć tok rozumowania Sądu Rejonowego. Niemniej jednak należy wskazać, że zarzut ten, podobnie jak zarzut naruszenia przez Sąd Rejonowy art. 233 § 1 k.p.c. oraz art. 498 § 1 k.c., dotyczył przede wszystkim kwestii uwolnienia się powódki od obowiązku zapłaty kar umownych, a tym samym braku skuteczności zgłoszonego przez stronę pozwaną zarzutu potrącenia. Sąd pierwszej instancji stanął na stanowisku, że nie powstały jakiekolwiek wierzytelności odszkodowawcze (kary umowne) wobec powódki, które strona skarżąca mogłaby potrącić w trybie art. 498 k.c. z wierzytelnością pieniężną służącą A. I., dochodzoną w niniejszym procesie. Powyższe Sąd Rejonowy wywiódł w oparciu o stwierdzenie, że strona pozwana nie mogła naliczyć powódce kar umownych, ponieważ powódka nie pozostawała w zwłoce, a w opóźnieniu spowodowanym działaniem strony pozwanej. Sąd Okręgowy nie podziela stanowiska Sądu Rejonowego w tym zakresie. Podkreślenia bowiem wymaga, że strona pozwana domagała się potrącenia z tytułu opóźnienia w wykonaniu umów podwykonawstwa: nr 5/P./B – (...) z dnia 2 września 2011r., obejmującej realizację robót drogowych zgodnie z projektem wykonawczym, z wyłączeniem trawników przy budynkach wielorodzinnych nr (...), wznoszonych przy ul. (...) w B. (k 128, 132 – 134) oraz nr 19/P./B – (...) z dnia 27 kwietnia 2012r., obejmującej realizację dodatkowych robót drogowych w postaci: trawników, opaski z płyt betonowych oraz nawierzchni z płyt betonowych przy budynkach wielorodzinnych nr (...), wznoszonych przy ul. (...) w B. (k 129 – 131).Tym samym rozważania Sądu Rejonowego w kierunku wykazania braku winy powódki w opóźnieniu w wykonaniu ww. umów były w niniejszym postępowaniu zbędne dla rozstrzygnięcia sporu. Konieczność analizy ewentualnej winy lub jej braku miałaby rację bytu w sytuacji, gdyby strony umówiły się na obciążenie karami umownymi w przypadku zwłoki powódki. Opóźnienie i zwłokę oraz związane z nimi skutki dla stron umowy regulują przepisy kodeksu cywilnego. Określeń tych nie należy używać zamiennie. Uprawnienia wierzyciela dotkniętej zwłoką bądź tylko opóźnieniem ze strony dłużnika znacznie się różnią. W obu przypadkach mamy do czynienia z nieterminowością wykonania przyjętych zobowiązań wynikających z umowy. Jednak zwłoki, czasem nazywanej opóźnieniem kwalifikowanym, dopuszcza się tylko ten dłużnik, który nie wykonał umowy w terminie z przyczyn, za które ponosi odpowiedzialność, czyli od niego zależnych, w przeciwieństwie do tzw. opóźnienia zwykłego, które następuje już wówczas, gdy termin nie zostanie dotrzymany z przyczyn niezależnych od opóźniającego się. Zasady odpowiedzialności dłużnika za opóźnienie w spełnieniu świadczenia różnią się bowiem od zasady odpowiedzialności za zwłokę. W przypadku opóźnienia wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi, a wierzyciel nie poniósłby żadnej szkody. Dodatkowo zwrócić uwagę należy, że skoro powódka twierdziła, iż termin rozpoczęcia wykonywania przez nią robót budowalnych się opóźnił z uwagi na działania strony pozwanej (w szczególności z uwagi na opóźnienie w przekazaniu prawidłowo przygotowanego placu budowy), to winna była wówczas jako profesjonalny podmiot gospodarczy wezwać pozwanego do przekazania placu budowy w odpowiednim terminie pod rygorem odstąpienia od umowy (art. 491 § 1 zd. 1 k.c.).

Zgodzić się z Sądem Rejonowym natomiast należy, że zgłoszony przez stronę skarżącą zarzut potrącenia był nieskuteczny. W tym miejscu warto przytoczyć rozważania Sądu Apelacyjnego w Katowicach, który w wyroku z dnia 24 kwietnia 2015 r., wydanym w sprawie V ACa 744/14, zwrócił uwagę, iż „z charakteru potrącenia wynika, że niezależnie od tego w jakiej formie uprawniony będzie go realizować, zawsze spełnione muszą być przesłanki skuteczności podjętej czynności. Warunkujące tę skuteczność przesłanki wymagalności i zaskarżalności wierzytelności muszą istnieć w czasie złożenia oświadczenia o potrąceniu i dotarcia jego treści do wiadomości dłużnika wierzytelności. Nie wywołuje zatem żadnego skutku złożenie oświadczenia o potrąceniu niewymagalnej wierzytelności. Oznacza to, że potrącający powinien złożyć oświadczenie po ziszczeniu się tej przesłanki, a jeśli dokonał tego we wcześniejszym czasie musi złożyć ponowne oświadczenie (por. wyrok SN z dnia 9 listopada 2011 r., II CSK 70/11 nie publ.).

Przyjmuje się także, że dla skuteczności oświadczenia o potrąceniu powinno ono konkretyzować rodzaj i wysokość obu wierzytelności objętych potrąceniem. Zgodnie z uchwałą 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 19 października 2007 r. III CZP 58/07 (OSN 2008, Nr 5, poz. 44), dla osiągnięcia tego skutku pozwany powinien zatem zindywidualizować swoją wierzytelność oraz skonkretyzować jej zakres przedstawiony do potrącenia z wierzytelnością powoda, wskazując zwłaszcza przesłanki jej powstania, wymagalności i wysokości oraz dowody w celu ich wykazania. Brak jednego z tych elementów powoduje bezskuteczność podjętej czynności, a możliwość jej konwalidowania, jako jednostronnej czynności prawnej, jest wyłączona (tak również: SN w wyroku z dnia 21 czerwca 2012 r., III CSK 317/11, nie publ.).

Z kolei, przez wymagalność wierzytelności rozumie się stan, w którym wierzyciel ma prawną możliwość żądania zaspokojenia przysługującej mu wierzytelności, a dłużnik jest obowiązany spełnić świadczenie. Wówczas też następuje dopuszczalność potrącenia (por. wyrok SN z dnia 18 stycznia 2008 r., V CSK 367/07, nie publ.). Na ogół wymagalność powstaje z chwilą nadejścia terminu spełnienia świadczenia, który może być określony w ustawie bądź oznaczony przez czynność prawną albo wynikać z właściwości zobowiązania. Jeżeli termin spełnienia świadczenia nie został oznaczony, powinno być ono spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania zobowiązania (art. 455 k.c.), chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Jak zaś wskazał Sąd Najwyższy w chwale z dnia 5 listopada 2014 r., III CZP 76/14, aprobując przeważające poglądy doktryny i orzecznictwa, wierzytelność jest wymagalna w rozumieniu art. 498 § 1 k.c. w terminie wynikającym z art. 455 k.c.” (zobacz wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 24 kwietnia 2015 r., V ACa 744/14, LEX nr 1682850).

Przytoczoną argumentację zawartą w uzasadnieniu wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 24 kwietnia 2015 r. Sąd Okręgowy orzekający w sprawie w pełni podziela i przyjmuje za własną.

W oświadczeniu o potrąceniu, zawartym w odpowiedzi na pozew z dnia 8 stycznia 2015 r. pozwana określiła swoją wierzytelność w kwocie 46 594,16 zł jako kary umowne za niedotrzymanie terminu umów nr (...) z dnia 2 września 2011 r. oraz nr 19/P./B- (...) z dnia 27 kwietnia 2012 r. Nie wskazała natomiast dowodów potwierdzających okoliczność, że nastąpić miało odpowiednio 49 i 56-dniowe opóźnienie w realizacji zobowiązania przez powódkę. Nie ulega z kolei wątpliwości, że tak oznaczona wierzytelność winna być traktowana jako zobowiązanie bezterminowe, skoro podstawą żądania stał się art. 471 k.c. (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 3 marca 2015 r., I ACa 129/15, LEX nr 1682883). Takie zobowiązanie staje się wymagalne w dniu, w którym świadczenie powinno być spełnione, gdyby wierzyciel wezwał dłużnika do wykonania zobowiązania (art. 455 k.c.). Ponieważ pozostaje poza sporem, że pozwana nie wzywała powódki do zapłaty kar umownych przed złożeniem oświadczenia o potrąceniu, jej wierzytelność z tego tytułu nie była wymagalna w chwili składania oświadczenia. Takiego wezwania nie mogą bowiem stanowić załączone przez stronę pozwaną do odpowiedzi na pozew noty nr 1/3/2013 z dnia 1 marca 2013 r. oraz nr 2/3/2013 z dnia 1 marca 2013 r. (k. 128 i 129). W notach tych powódka nie wskazała terminu do zapłaty kwot wskazanych w ww. notach. Tym samym ewentualna wierzytelność strony skarżącej dotąd nie uzyskała przymiotu wymagalności.

W tej sytuacji i wobec treści art. 498 k.c., który uzależnia dopuszczalność potrącenia m.in. od wymagalności wierzytelności i jej skonkretyzowania, skoro nie mogło dojść - wobec braku tych przesłanek - do wzajemnego umorzenia obu wierzytelności, odpadła również potrzeba badania merytorycznej zasadności tejże wierzytelności.

Słusznie wskazał także Sąd Rejonowy na fakt, że pozwana Spółka nie wykazała, iż złożyła w rozumieniu art.61 § 1 k.c. wobec powódki jednostronne oświadczenie woli w przedmiocie potrącenia wzajemnych wierzytelności. Z całą pewnością doręczenie w dniu 16 stycznia 2015r. odpisu odpowiedzi na pozew pełnomocnikowi procesowemu powódki, a mianowicie radcy prawnemu M. K. (k 123, 137), nie mogło wywołać spodziewanego przez stronę pozwaną skutku materialnoprawnego. Pełnomocnik procesowy powódki nie był bowiem umocowany przez A. I. do przyjmowania tego typu oświadczeń woli (k 20). Zarzut potrącenia jest czynnością procesową. Jego podniesienie w procesie oznacza powołanie się na fakt dokonania potrącenia i wynikające stąd skutki. Jest to tak naprawdę zarzut nieistnienia, umorzenia lub wygaśnięcia wierzytelności powoda (vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 25 września 2014 r, IACa 431/14, LEX 1544879). W przypadku zastępowania strony przez pełnomocnika procesowego założenie celowego działania mocodawcy w kierunku wygrania procesu pozwala przyjąć, że zakresem umocowania strona objęła także złożenie w jej imieniu oświadczenia woli, jeżeli jest to niezbędne w ramach obrony jej praw w procesie (wyrok Sądu Najwyższego z 4 lutego 2004 r., I CK 181/03, LEX 163977, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2015 r., (...) 7/14, LEX nr 1640245). Złożenie oświadczenia o potrąceniu, czy to podniesienie zarzutu potrącenia bez wcześniejszego złożenia takiego oświadczenia, jest możliwe przez pełnomocnika w imieniu samej strony, o ile posiada do tego upoważnienie do dokonywania czynności materialno-prawnych. Analogicznie wymóg tego rodzaju dotyczyć więc musi także adresata takiego oświadczenia o potrąceniu, którym jest strona, za którą może ewentualnie również działać pełnomocnik posiadający umocowanie do przyjmowania w jej imieniu oświadczeń o charakterze materialno-prawnym (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 17 grudnia 2014 r., I ACa 875/14, LEX nr 1668638, wyrok Sądu Apelacyjnego w warszawie z dnia 4 listopada 2014 r., VI ACa 100/14, LEX nr 1663086). W każdym bądź razie przyjmuje się, że oświadczenie o potrąceniu wierzytelności powinno być złożone dłużnikowi wzajemnemu osobiście. Doręczenie pisma procesowego zawierającego takie oświadczenie pełnomocnikowi procesowemu dłużnika wzajemnego nie wywiera skutków przewidzianych w art. 61 § 1 zd. 1 k.c. (wyrok SN z dnia 13 stycznia 2016 r., II CSK 862/14). W niniejszym procesie pełnomocnik powódki nie dysponował szczególnym pełnomocnictwem do składania czy też przyjmowania oświadczeń o charakterze materialnoprawnym.

Dlatego też, mając na względzie całokształt okoliczności wymienionych powyżej, wobec braku stwierdzenia zarzucanych przez stronę skarżącą naruszeń przez Sąd Rejonowy, Sąd Okręgowy oddalił apelację strony pozwanej jako bezzasadną na mocy art. 385 k.p.c. (w pkt II).

O kosztach postępowania odwoławczego orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c., obciążając nimi stronę przegrywającą, a więc powoda Wysokość wynagrodzenia pełnomocnika pozwanego ustalona została w oparciu o § 2 pkt 6 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U.2015.1804).

Końcowo zwrócić uwagę także należy, że Sąd Odwoławczy na mocy art. 350 § 1 w zw. z 350 § 3 k.p.c. sprostował oznaczenie firmy i siedziby strony pozwanej zawarte w sentencji i komparycji zaskarżonego wyroku w ten sposób, że w miejsce słów „ Spółka Akcyjna (...) – spółka komandytowa w B.” wpisał „ Spółka Akcyjna (...) – spółka komandytowa w G.”. Sąd drugiej instancji może bowiem sprostować wyrok sądu pierwszej instancji przez uściślenie oznaczenia strony (art. 350 § 3 k.p.c.), jeżeli istnienie oczywistej omyłki wynika z oceny zakresu przedmiotowego i podmiotowego rozstrzygnięcia (post. SN z 10.12.2001 r., I PZ 93/01, L.).