Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 września 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przy udziale –

po rozpoznaniu w dniu 10 września 2014r. w Katowicach

sprawy z odwołania M. G. (M. G.)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R.

od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gliwicach Ośrodka Zamiejscowego w Rybniku

z dnia 26 marca 2014r. sygn. akt IX U 200/14

zmienia zaskarżony wyrok i oddala odwołanie.

/-/SSA G. Pietrzyk-Cyrbus /-/SSA A. Grymel /-/SSA L. Jachimowska

Sędzia Przewodniczący Sędzia

Sygn. akt III AUa 1373/14

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 17 grudnia 2013r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział
w R. odmówił M. G. prawa do emerytury. Powołując się na treść art. 114 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2009r., nr 153, poz. 1227) wskazano, iż nie przedłożył żadnych nowych dowodów mających wpływ na prawo do emerytury.

W odwołaniu od powyższej decyzji ubezpieczony domagał się jej uchylenia
i ustalenie, że spełnia warunek wymaganego okresu 25 lat pracy do dnia 1 stycznia 1999r., co było sprawą postępowania przed Sądem Okręgowym w Gliwicach sygn. akt IX U 975/13, gdzie w uzasadnieniu wyroku z dnia 9 października 2013r. Sąd zaliczył mu okres pracy w gospodarstwie rolnym, a nadto wniósł o rozpatrzenie okresu pracy w Zakładach (...) w J. od 1 stycznia 1997r. do 14 czerwca 1998r. jako wykonywanej w szczególnych warunkach, powołując na tę okoliczność wymienionych świadków.

Organ rentowy wniósł o odrzucenie odwołania podnosząc, iż zgodnie
z art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. sąd odrzuci pozew, jeżeli o to samo roszczenie pomiędzy tymi samymi stronami sprawa została już prawomocnie osądzona. Tymczasem prawomocnym wyrokiem z dnia 9 października 2013r. wydanym w sprawie sygn. akt IX U 975/13 Sąd Okręgowy w Gliwicach Ośrodek Zamiejscowy w Rybniku oddalił odwołanie ubezpieczonego od decyzji z dnia 26 kwietnia 2013r. odmawiającej mu prawa do emerytury.

Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gliwicach Ośrodek Zamiejscowy w Rybniku wyrokiem z dnia 26 marca 2014r. zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał ubezpieczonemu prawo do emerytury począwszy od daty złożenia wniosku.

Z ustaleń Sądu Okręgowego wynika, iż ubezpieczony urodził się w dniu
(...)

W dniu 11 grudnia 2013r. złożył wniosek o przyznanie prawa do emerytury
z obniżonego wieku.

Organ rentowy uwzględnił mu na prawo do emerytury na dzień 1 stycznia 1999r. łącznie 22 lata, 6 miesięcy i 24 dni okresów składkowych i nieskładkowych,
w tym 18 lat, 6 miesięcy i 21 dni pracy wykonywanej w szczególnych warunkach. Nie zaliczył natomiast jako pracy w gospodarstwie rolnym okresu od 1 stycznia 1973r. do 29 listopada 1973r., gdyż ubezpieczony nie ukończył jeszcze 16 lat życia oraz okresu takiej pracy od 30 listopada 1973r. do 19 maja 1976r., gdyż w tym czasie był uczniem zasadniczej szkoły górniczej.

Sąd I instancji podał także, iż w sprawie sygn. akt IX U 975/13 ustalił,
że ubezpieczony był uczniem (...) Szkoły (...) w J.
w latach 1973-1976. Odległość z miejsca zamieszkania do szkoły wynosiła
2 kilometry, którą pokonywał w czasie około 15 minut. W tym czasie nauka odbywała się cztery razy w tygodniu (maksymalnie w godzinach 8.00-14.00), zaś praktyki dwa razy w tygodniu - w godzinach 6.00-12.00. W pierwszej klasie praktyki miały miejsce w warsztatach, w drugiej - na powierzchni kopalni, zaś w trzeciej - pod ziemią kopalni.

Gospodarstwo ojca ubezpieczonego znajdowało się w J.. Początkowo było to 35 arów. W latach 1973-1974 ojciec dokupił 7 arów pola. Nadto rodzice kosili trawę na łące o powierzchni 10 arów, którą dzierżawili od pobliskich sąsiadów. W gospodarstwie uprawiano buraki pastewne, ziemniaki, marchew. Odwołujący pracował przy pracach polowych, a także w przydomowym ogródku. Jego rodzice hodowali do 70 sztuk królików, około 30 kur na jajka, około 10 sztuk gęsi na pierze, około 50 sztuk kaczek oraz 25-30 sztuk indyków. W gospodarstwie pracował wraz z ojcem. Matka pracowała w służbie zdrowia w godzinach 9.00-17.00.

Ubezpieczony codziennie rano co najmniej przez godzinę przygotowywał karmę dla królików oraz karmił króliki i drób. Ojciec był zatrudniony w kopalni i nigdy nie zajmował się powyższymi pracami.

Również po południu odwołujący przygotowywał karmę dla królików i drobiu, karmił króliki i drób, mył koryta, usuwał obornik, wyścielał podłoże dla królików
i drobiu, kosił i suszył trawę, plewił przydomowy ogródek, co zajmowało mu
co najmniej trzy godziny. Łącznie w gospodarstwie rolnym pracował co najmniej cztery godziny dziennie.

Sąd Okręgowy zaznaczył, iż w sprawie sygn. akt IX U 975/13 uznał,
iż w spornym okresie od 30 listopada 1973r. do 19 maja 1976r. ubezpieczony pracował w gospodarstwie rolnym swojego ojca co najmniej cztery godziny dziennie, co powoduje, iż legitymuje się on 25-letnim okresem ogólnego stażu pracy, jednak nie udokumentował 20 lat pracy w szczególnych warunkach, co było powodem wydania w dniu 9 października 2013r. wyroku oddalającego jego odwołanie od decyzji z dnia 26 kwietnia 2013r. odmawiającej prawa do emerytury.

Na marginesie powyższej sprawy Sąd stwierdził, iż w świetle cytowanego
art. 10 ust. 1 ustawy emerytalnej brak jest podstaw do zaliczenia okresu pracy odwołującego w gospodarstwie rolnym przed ukończeniem 16 lat życia, tj. okresu od 1 stycznia 1973r. do 29 listopada 1973r., gdyż jedynie okresy pracy w gospodarstwie rolnym przypadające po ukończeniu 16 lat można zaliczyć jako okres uzupełniający do emerytury.

Sąd I instancji wskazał nadto, iż w sprawie sygn. akt IX U 975/13 rozpoznał odwołanie ubezpieczonego w granicach zaskarżenia wydanej przez organ rentowy decyzji, tj. w zakresie pracy w gospodarstwie rolnym ojca.

W niniejszej sprawie Sąd ten ustalił natomiast, iż odwołujący w okresie od
20 maja 1976r. do 31 grudnia 1996r. był zatrudniony w Kopalni (...) (...) w J., pracując bezpośrednio przy przeróbce mechanicznej węgla jako zwałowy na zwałach węgla i kamienia. Praca na zwałach węgla
i kamienia należy do ciągu technologicznego przeróbki mechanicznej węgla, stanowiąc ostatni jego etap.

(...) Spółka(...)S.A. potwierdziła ubezpieczonemu pracę
w warunkach szczególnych przy przeróbce mechanicznej węgla z wykazu B, dział IV, poz. 9, pkt 27.

W wyniku reorganizacji (...) Spółki (...) od dnia 1 stycznia 1997r. nastąpiło przejęcie pracowników i sprzętu ciężkiego należącego do oddziałów zwałowania węgla przez Warsztaty (...) w J. na zasadzie
art. 23 ¹ k.p. Zwały i tory zwałowe nadal należały do kopalni.

Przejęci przez Zakłady (...) pracownicy, w tym ubezpieczony,
w dalszym ciągu pracowali stale i w pełnym wymiarze czasu pracy na zwałach węgla i kamienia należących do kopalni, wykonując takie same czynności, jak dotychczas -należące do ciągu technologicznego przeróbki mechanicznej węgla w kopalni.

W spornym okresie od 1 stycznia 1997r. do 14 czerwca 1998r. odwołujący nadal pracował jako operator sprzętu ciężkiego na zwałach węgla i kamienia, wykonując takie same prace co dotychczas, tj. bezpośrednio przy przeróbce mechanicznej węgla.

Reorganizacja związana z przeniesieniem pracowników i sprzętu nie powiodła się i po upływie okresu około 1,5 roku nastąpiło ponowne ich przeniesienie do kopalni na zasadzie art. 23 ¹ k.p.

W oparciu o powyższe ustalenia Sąd Okręgowy uznał, iż odwołanie zasługuje na uwzględnienie.

Wskazał, iż przepis art. 184 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r.
o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych - ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli:

1)  okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymagany w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz

2)  okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27.

Zgodnie z § 8a rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r.
w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. nr 8, poz. 43 ze zm.) pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie B dziale IV poz. 8 i 9, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki:

1)  osiągnął wiek emerytalny: 50 lat kobieta i 55 lat mężczyzna - w czasie zatrudnienia lub w ciągu 5 lat od ustania zatrudnienia,

2)  ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 20 lat przy pracach wymienionych w wykazie B dziale IV poz. 8 i 9.

W ocenie Sądu I instancji z przeprowadzonego postępowania dowodowego
w sprawie sygn. akt IX U 975/13 wynika niezbicie, iż ubezpieczony w spornym okresie od 30 listopada 1973r. do 19 maja 1976r. pracował w gospodarstwie rolnym swojego ojca co najmniej cztery godziny dziennie, co powoduje, iż legitymuje się on 25 letnim okresem ogólnego stażu pracy. Sąd podzielił bowiem w pełni prawomocne ustalenia poczynione w powyższej sprawie.

Mając natomiast na uwadze wyniki przeprowadzonego obecnie postępowania Sąd Okręgowy przyjął, iż ubezpieczony w spornym okresie od 1 stycznia 1997r. do 14 czerwca 1998r. pracując w Warsztatach(...)w J. wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy takie same prace jak dotychczas w kopalni, tj. pracował bezpośrednio przy przeróbce mechanicznej węgla jako zwałowy na zwałach węgla i kamienia, czyli wykonywał pracę w warunkach szczególnych z wykazu B, dział IV, poz. 9, pkt 27 rozporządzenia Rady Ministrów
z dnia 7 lutego 1983r.

Powyższe jednoznacznie wynika bowiem z zeznań świadków: F. Ł., M. P. iJ. J., których zeznania Sąd uznał
za wiarygodne, jako rzeczowe, logiczne, wzajemnie się uzupełniające i mające oparcie w zebranej w sprawie dokumentacji. Świadkowie F. Ł.
i M. P. pracowali razem z odwołującym na zwałach węgla i kamienia i jako jego bezpośredni współpracownicy posiadali wiedzę o charakterze pracy ubezpieczonego w spornym okresie, zaś świadekJ. J.pracujący
w dozorze szczegółowo przedstawił okoliczności przejęcia pracowników i sprzętu ciężkiego przez Zakłady (...) w J..

Sąd I instancji podniósł nadto, iż nie sposób zgodzić się także z organem rentowym co do braku podstaw do uwzględnienia w stażu pracy w warunkach szczególnych świadczeń z ubezpieczenia społecznego w razie choroby
i macierzyństwa.

Podkreślił, iż takie stanowisko organu rentowego nie znalazło potwierdzenia
w nowelizacji art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, do którego - od dnia 1 lipca 2004r. - dodano ust. 1a pkt 1 wyłączający uwzględnianie w szczególnym stażu ubezpieczeniowym okresów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał po dniu 14 listopada 1991r. wynagrodzenie lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa.

W judykaturze bowiem wprowadzenie ust. 1a do art. 32 powyższej ustawy potraktowano nie jako potwierdzenie prawidłowej praktyki organów rentowych w tym przedmiocie, lecz przepis, na podstawie którego - dopiero od dnia jego wejścia
w życie - nie można uwzględnić okresów faktycznego niewykonywania pracy
w szczególnym stażu ubezpieczeniowym.

Osiągnięcie do dnia 1 stycznia 1999r. okresu pracy w szczególnych warunkach, o którym mowa w art. 184 ust. 1 pkt 1 cytowanej ustawy wyłącza ponowne ustalenie tego okresu po osiągnięciu wieku emerytalnego według zasad wynikających z art. 32 ust. 1a pkt 1 tejże ustawy, obowiązujących od dnia 1 lipca 2004r. (zob. wyrok Sądu Najwyższego m.in. z dnia 7 lutego 2006r., I UK 154/05
i z dnia 6 stycznia 2009r., I UK 194/08 oraz wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 13 września 2012r.).

Sąd Okręgowy zwrócił także uwagę, iż zgodnie z art. 100 powołanej ustawy prawo do świadczeń określonych w ustawie powstaje z dniem spełnienia wszystkich warunków wymaganych do jego nabycia.

Ustalając, iż ubezpieczony ukończył 55 lat życia, a na dzień 1 stycznia 1999r. posiada wymagany 20-letni staż pracy w warunkach szczególnych z wykazu B oraz 25-letni ogólny staż pracy, Sąd ten stwierdzając, iż spełnia on łącznie wszystkie warunki niezbędne do przyznania emerytury z obniżonego wieku, wynikające z treści art. 184 wspomnianej ustawy, na mocy art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję przyznając odwołującemu prawo do emerytury od daty złożenia wniosku.

Apelację od przedstawionego orzeczenia wywiódł organ rentowy, zaskarżając wyrok w całości.

Powołując się na zarzut:

1.  naruszenia przepisów prawa materialnego, tj. art. 184 ustawy z dnia
17 grudnia 1988r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2013r., poz. 1440) w związku z § 8a rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub
w szczególnym charakterze, poprzez niewłaściwe zastosowanie, a tym samym błędne uznanie, że ubezpieczonemu przysługuje prawo do emerytury,

2.  naruszenia przepisów prawa procesowego, tj. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów i błędną ocenę zebranego materiału dowodowego oraz przyjęcie, że na wiarę zasługują
zeznania ubezpieczonego, bezpośrednio zainteresowanego korzystnym rozstrzygnięciem oraz zeznania świadków, z pominięciem istotnych faktów wynikających z dokumentacji, a także z pominięciem dowodów z dokumentów ważnych dla sprawy,

- skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania, względnie
o uchylenie tego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

W uzasadnieniu przyznał przede wszystkim, iż istotnie w uzasadnieniu prawomocnego wyroku z dnia 9 października 2012r., wydanego w sprawie sygn. IX U 975/13 Sąd uznał, iż zasadne jest zaliczenie do stażu pracy okresu od 30 listopada 1973r. do 19 maja 1976r., jako okresu pracy w gospodarstwie rolnym ojca, niemniej jednak wyrokiem tym oddalono odwołanie ubezpieczonego od decyzji z dnia
26 kwietnia 2013r. odmawiającej prawa do emerytury, wobec niespełnienia kumulatywnie wszystkich przesłanek do przyznania prawa do żądanego świadczenia. Z przedstawionych dokumentów wynika tymczasem, iż gospodarstwo (...) - ojca ubezpieczonego było niewielkie - obejmowało 0,3232 ha, a po
17 maja 1974r. już tylko 0,0685 ha, w związku z czym trudno przyjąć,
iż w gospodarstwie tym prowadzona była, w zakresie koniecznym do świadczenia pracy przez ubezpieczonego w wymiarze co najmniej 4 godzin dziennie przez cały rok kalendarzowy, gospodarka roślinna (prace polowe).

Nadto, w opinii apelującego nie został udowodniony wymagany 20-letni okres pracy w warunkach szczególnych, wymienionej w załączniku do rozporządzenia Rady Ministrów w dziale IV, Wykazu B, poz. 8 czy 9, wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Nie sposób do takiej pracy zaliczyć bowiem zatrudnienia
w (...) Sp. z o.o. w J. (wcześniej jako (...) S.A. ”Warsztaty (...)) w charakterze operatora sprzętu ciężkiego (koparki i spycharki) w okresie od 1 stycznia 1997r. do 14 czerwca 1998r. Zebrany
w sprawie materiał dowodowy nie daje podstaw do przyjęcia, że ubezpieczony wykonywał stale i w pełnym wymiarze pracę z Wykazu B. Przeczy temu samo działanie pracodawcy, który wydał ubezpieczonemu świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach z Wykazu A, czemu Sąd nie nadał żadnego znaczenia. Co więcej, słuchani w sprawie świadkowie również nie przedstawili świadectw wykonywania prac w szczególnych warunkach z Wykazu B - dwóch z nich w aktach emerytalnych posiada jedynie świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach z Wykazu A.

Organ rentowy podniósł również, iż niewątpliwie do obowiązków ubezpieczonego należała też konserwacja sprzętu pochłaniająca znaczną część czasu zważywszy, że naprawy dotyczyły sprzętu ciężkiego (trudno bowiem wyobrazić sobie sytuację, w której osoba obsługująca spycharkę czy koparkę na zwałach węgla surowego, kamienia, osadnikach mułowych nie dokonuje bieżących napraw i konserwacji sprzętu, na jakim pracuje). Ten aspekt pracy ubezpieczonego nie był w ogóle przedmiotem zainteresowania Sądu I instancji. Z tego też powodu, zdaniem skarżącego, sprawa nie dojrzała do rozstrzygnięcia.

Na koniec apelujący zauważył, iż w okresie od 14 stycznia 1997r. do
31 stycznia 1997r. oraz od 18 maja 1998r. do 22 maja 1998r. ubezpieczony przebywał na zwolnieniu lekarskim. Sąd I instancji okres ten niewłaściwie zaliczył do okresu pracy w warunkach szczególnych. Istotnym jest zaś, iż bez uwzględnienia tego okresu do pracy z Wykazu B ubezpieczony nie udowodni wymaganego prawem okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach.

Ubezpieczony wniósł o oddalenie apelacji jako bezzasadnej.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego okazała się zasadna, choć nie wszystkie podniesione w niej zarzuty zasłużyły na uwzględnienie.

Spór w rozpatrywanym przypadku dotyczył uprawnień M. G. do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym wywodzonym z faktu wykonywania pracy w warunkach szczególnych.

Podejmując rozważania zwrócić jednak należy uwagę, iż inicjującą niniejsze postępowanie decyzją z dnia 17 grudnia 2013r. organ rentowy odmówił ubezpieczonemu prawa do emerytury powołując się na treść art. 114 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2013r., nr 1440 ze zm.) i wskazując, iż w związku z faktem, iż nie przedłożył nowych dowodów mających wpływ na prawo do świadczenia, brak podstaw do przyznania emerytury.

Przypomnieć wypada, iż stosownie do ust. 1 powyższego przepisu prawo do świadczeń lub ich wysokość ulega ponownemu ustaleniu na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji w sprawie świadczeń zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość.

W omawianej sprawie nie budzi wątpliwości, iż M. G. czynił już starania o przyznanie przedmiotowej emerytury m.in. w oparciu o wniosek z dnia
25 lutego 2013r., w odniesieniu do którego organ rentowy w dniu 26 kwietnia 2013r. wydał decyzję odmowną uznając, iż do dnia 1 stycznia 1999r. nie został uznany zarówno wymagany 25-letni okres składkowy i nieskładkowy (za udowodniony uznano okres taki wynoszący jedynie 22 lata, 6 miesięcy i 24 dni), jak również
20-letni okres pracy w szczególnych warunkach wymienionej w załączniku do rozporządzenia Rady Ministrów w dziale IV wykazu B poz. 8 i 9, wykonywanej stale
i w pełnym wymiarze czasu pracy, a jedynie okres w wymiarze 18 lat, 6 miesięcy
i 21 dni.

Odwołanie ubezpieczonego od powyższej decyzji zostało oddalone prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gliwicach Ośrodka Zamiejscowego w Rybniku z dnia 7 sierpnia 2013r. w sprawie sygn. akt IX U 975/13.

Do wniosku poprzedzającego wydanie kontrolowanej obecnie decyzji z dnia 17 grudnia 2013r. ubezpieczony nie przedłożył tymczasem jakichkolwiek nowych dowodów, jak też nie ujawnił żadnych okoliczności istniejących przed wydaniem decyzji z dnia 26 kwietnia 2013r., mających wpływ na jego uprawnienia do spornej emerytury, dopiero w odwołaniu powołując się na zeznania świadków mających potwierdzić charakter jego pracy w okresie zatrudnienia na stanowisku operatora sprzętu ciężkiego w(...) Spółce(...) S.A. ”Warsztaty (...)
w J. od 1 stycznia 1997r. do 14 czerwca 1998r.

Powyższa okoliczność została jednak całkowicie pominięta przez Sąd I instancji, który błędne przyjmując, iż M. G. legitymuje się zarówno
25-letnim okresem składkowym i nieskładkowym oraz wymaganym 20-letnim okresem pracy wykonywanej w szczególnych warunkach, doprowadził do naruszenia powołanych w apelacji przepisów prawa materialnego.

Podkreślić przy tym należy, iż stosownie do treści art. 378 § 1 k.p.c. Sąd II instancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji, co oznacza, iż jest wprawdzie związany apelacją w aspekcie przedmiotowym (niedopuszczalnym jest rozpoznanie przez ten Sąd nie zaskarżonej części orzeczenia), jednakże równocześnie nie wiążą go zarzuty apelacyjne, bowiem nie wyznaczają one granic apelacji. Powyższe wynika z istoty rozwiązań dotyczących apelacji. Sąd II instancji, kontrolując prawidłowość zaskarżonego orzeczenia, pełni także funkcję Sądu merytorycznego. Może, więc rozpoznać sprawę od początku, uzupełnić materiał dowodowy oraz poczynić samodzielne ustalenia na podstawie materiału zebranego w postępowaniu przed Sądem I instancji. Może także brać pod uwagę z urzędu naruszenie prawa materialnego i naruszenie przepisów postępowania, usuwając ewentualne braki wynikające z błędów popełnionych przez Sąd I instancji.

Z uwagi na przypadającą na dzień (...)datę urodzenia ubezpieczonego jego uprawnienia do stanowiącej przedmiot sporu emerytury
w obniżonym wieku emerytalnym wywodzonym z faktu wykonywania pracy
w szczególnych warunkach, rozpatrywać należy w oparciu o art. 184 powołanej ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Po myśli ust. 1 powołanego przepisu omawiane świadczenie przysługuje ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948r. po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy,
tj. 1 stycznia 1999r., osiągnęli:

1)  okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymagany w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury
w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz

2)  okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27.

Z mocy ust. 2 tego samego przepisu emerytura, o której mowa w ust. 2, przysługuje po warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku
w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa.

Wspomniany w ust. 1 pkt 2 cytowanego przepisu okres składkowy
i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27, to w przypadku mężczyzny okres wynoszący co najmniej 25 lat.

Uznając, iż odwołujący istotnie spełnia omawianą przesłankę posiadania
25-letniego okresu składkowego i nieskładkowego, Sąd Okręgowy oparł się wyłącznie na swoich ustaleniach poczynionych na podstawie zeznań świadków: H. W. i S. K. w postępowaniu toczącym się pod sygn. akt IX 975/13 prowadzących do przyjęcia, iż w okresie od 30 listopada 1973r. do 19 maja 1976r. ubezpieczony pracował w gospodarstwie rolnym swojego ojca co najmniej cztery godziny dziennie.

Zaznaczenia wymaga, iż przewidziana w art. 235 k.p.c. zasada bezpośredniości odnosi się do postępowania dowodowego i można wyróżnić jej dwa aspekty, z których pierwszy nakazuje sądowi korzystanie z dowodów pierwotnych,
a z dowodów pochodnych dopiero wtedy, gdy nie ma pierwotnych. Drugi aspekt odnosi się do bezpośredniości postępowania dowodowego przed sądem rozpoznającym sprawę. Sąd powinien osobiście "zetknąć" się z dowodami. Daje to możliwość np. zadawania pytań, przeprowadzenia konfrontacji, oceny sposobu składania zeznań. W przepisach Kodeksu postępowania cywilnego oba aspekty zostały uwzględnione i przyjęte jako reguły, niemające jednak charakteru bezwzględnego, z tym, iż dopuszczalne odstępstwa od zasady bezpośredniości muszą brać pod uwagę przede wszystkim charakter i rodzaj dowodu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2002r., V CKN 508/00, LEX nr 54333).

Jednocześnie, jedynie dowody przeprowadzone zgodnie z regułami postępowania dowodowego mogą być uwzględnione przy dokonywania ustaleń, oceny materiału sprawy i dowodów. W związku z tym powołanie się przez sąd
w uzasadnieniu wyroku na dowody, które nie zostały formalnie przeprowadzone, narusza reguły wyrażone w art. 210 § 3, art. 235 i art. 236 k.p.c., ponieważ rozprawa nie obejmowała w odniesieniu do tych dowodów postępowania dowodowego i roztrząsania jego wyników (por. wyrok Sądu Apelacyjnego
w Katowicach z dnia 22 stycznia 2009r., V ACa 551/08, LEX nr 523885). Dokonanie bowiem ustaleń faktycznych na podstawie dowodów, które nie zostały w sposób formalny dopuszczone i przeprowadzone na rozprawie, narusza ogólne reguły postępowania dowodowego w zakresie bezpośredniości, jawności, równości stron
i kontradyktoryjności (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 3 lutego 1997r., I CKN 60/96, LEX nr 121824, z dnia 23 czerwca 1999r., II UKN 9/99, OSNP 2000, nr 17, poz. 667, z dnia 20 sierpnia 2001r., I PKN 571/00, OSNP 2003, nr 14, poz. 330 oraz z dnia 13 listopada 2003r., IV CK 212/02, LEX nr 172816).

O ile zatem zasada bezpośredniości nie sprzeciwia się przeprowadzeniu dowodu z dokumentów, które znajdują się w aktach innej sprawy, dowód taki powinien polegać na wskazaniu treści poszczególnych dokumentów, a nie akt całej sprawy, ponieważ art. 244 k.p.c. przewiduje tylko dowód z dokumentów, a nie dowód z akt innej sprawy. Sąd musi przeprowadzić ten dowód w taki sposób, aby strony mogły się odnieść do treści każdego dokumentów i zgłosić stosowne wnioski. Jeżeli dowód z dokumentu ma dotyczyć protokołów zeznań świadków przesłuchanych w innej sprawie, to musi być spełniony warunek, że żadna ze stron nie żądała przeprowadzenia tych dowodów przed sądem orzekającym (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 13 listopada 2003r., IV CK 212/02, LEX nr 172816
i z dnia 30 maja 2008r., III CSK 344/07, LEX nr 490435).

W niniejszej sprawie natomiast Sąd I instancji na rozprawie w dniu 26 marca 2014r. przeprowadził dowód jedynie z akt tego samego Sądu sygn. IX U 975/13 na okoliczność toczącego się postępowania w sprawie, w tym z wyroku z dnia
9 października 2013r. wraz z uzasadnieniem, co zdaniem Sądu Apelacyjnego
w sposób oczywisty doprowadziło do naruszenia dyspozycji art. 235 k.p.c., wykluczając możliwość dokonywania w omawianej sprawie ustaleń w oparciu
o zeznania świadków złożone w innej sprawie, tym bardziej, iż w ocenie Sądu Apelacyjnego istotnie brak podstaw do uznania, iż w okresie od 30 listopada 1973r. do 19 maja 1976r. ubezpieczony pracował w gospodarstwie rolnym. Pominięcie zaś tego okresu powoduje, iż wbrew stanowisku Sądu Okręgowego nie legitymuje się on wymaganym 25-letnim okresem składkowym i nieskładkowym, już tylko z tej przyczyny niwecząc jego starania o przyznanie objętej sporem emerytury.

Godzi się zaznaczyć, iż zgodnie z treścią art. 10 ust. 1 pkt 3 przywołanej ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych - przy ustalaniu prawa do emerytury oraz przy obliczaniu jej wysokości uwzględnia się również, traktując je jak okresy składkowe, przypadające przed dniem 1 stycznia 1983r. okresy pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia, jeżeli okresy składkowe i nieskładkowe, ustalone na zasadach określonych w art. 5-7, są krótsze od okresu wymaganego do przyznania emerytury, w zakresie niezbędnym do uzupełnienia tego okresu.

Ocena, czy ubezpieczony w określonym czasie pracował w gospodarstwie rolnym, powinna być przy tym dokonywana według definicji takiego gospodarstwa (wymaganego obszaru) w przepisach ówcześnie obowiązujących (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 czerwca 2013r., I UK 24/13, OSNP 2014, nr 4, poz. 61).

I tak, w okresie przed 1 stycznia 1983r. aktem prawnym, na podstawie którego należało ocenić, czy dana nieruchomość rolna spełnia wymóg jej uznania
za gospodarstwo rolne, było rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 listopada 1964r. w sprawie przenoszenia własności nieruchomości rolnych, znoszenia współwłasności takich nieruchomości oraz dziedziczenia gospodarstw rolnych, uznające w okresie do 31 grudnia 1971r. za gospodarstwo rolne grunt (nieruchomość rolną) o powierzchni powyżej 0,2 ha (§ 1 ust. 2 rozporządzenia), a w okresie po
31 grudnia 1971r. - grunt (nieruchomość rolną) o powierzchni powyżej 0,5 ha (§ 1 ust. 3 rozporządzenia w brzmieniu nadanym przez rozporządzenie Rady Ministrów
z dnia 23 grudnia 1971r. zmieniające rozporządzenie w sprawie przenoszenia własności nieruchomości rolnych, znoszenia współwłasności takich nieruchomości oraz dziedziczenia gospodarstw rolnych (Dz. U. nr 37, poz. 332).

Jak wynika ze znajdującego się na karcie 45 akt organu rentowego zaświadczenia Prezydenta Miasta J. z dnia 13 lutego 2013r. ojciec ubezpieczonego J. G. od maja 1969r. posiadał w J. obręb J., nieruchomość o powierzchni 0,3567 ha, z czego działkę
o powierzchni 0,1002 ha nabył od niego Skarb Państwa w 1969r., natomiast działkę o powierzchni 0,2547 ha zbył na rzecz Skarbu Państwa na podstawie aktu notarialnego z dnia 17 maja 1974r. Ponadto J. G. posiadał również nieruchomość o powierzchni 0,0667 ha położoną w J. obręb J. nabytą na podstawie umowy sprzedaży z dnia 8 marca 1974r.

Tym samym, w spornym okresie od 30 listopada 1973r. do 19 maja 1976r. ojciec odwołującego był właścicielem - do 7 marca 1974r. nieruchomości
o powierzchni 0,2565 ha, w okresie od 8 marca 1974r. do 16 maja 1974r. -nieruchomości o powierzchni 0,3232 ha, zaś poczynając od 17 maja 1974r. - nieruchomości o powierzchni jedynie 0,0685 ha, a zatem znacznie mniejszej niż
0,5 ha, wykluczając możliwość jej uznania za gospodarstwo rolne, w związku z czym również praca M. G. na tej nieruchomości nie może zostać potraktowana jako praca w gospodarstwie rolnym w rozumieniu omawianego art. 10 ust. 1 pkt 3 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Niezależnie od powyższego, zdaniem Sądu Apelacyjnego nie sposób również zgodzić się z Sądem I instancji, iż ubezpieczony legitymuje się wymaganym w tym przypadku okresem co najmniej 20 lat pracy w szczególnych warunkach.

Zgodnie bowiem z art. 32 ust. 1 cytowanej ustawy ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949r., będącym pracownikami, o których mowa w ust. 2-3, zatrudnionymi w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, przysługuje prawo do emerytury w wieku niższym niż określony w art. 27 pkt 1. Dla celów ustalenia uprawnień, o których mowa w ust. 1, za pracowników zatrudnionych
w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach
o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne - ust. 2 tego samego przepisu.

Jego ust. 4 stanowi natomiast, iż wiek emerytalny, o którym mowa w ust. 1, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których osobom wymienionym w ust. 2 i 3 przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych.

Wykładni pojęcia ”przepisy dotychczasowe” dokonał Sąd Najwyższy
w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 13 lutego 2002r. (III ZP 30/01, OSNAPiUS 2002, nr 10, poz. 243), wskazując na niektóre przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U.
nr 8, poz. 43 ze zm.), z wyłączeniem tych, które zobowiązywały ministrów, kierowników urzędów centralnych i centralne związki spółdzielcze do ustalenia wykazu stanowisk pracy w podległych im zakładach. Sąd Najwyższy stwierdził,
iż odesłanie do ”przepisów dotychczasowych” w kwestii wykazów obejmujących świadczenie pracy w warunkach szczególnych, zawarte w art. 32 ust. 4 powołanej ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, nie obejmuje przepisów kompetencyjnych § 1 ust. 2-3 rozporządzenia. Odesłanie odnosi się więc tylko do ”wieku emerytalnego, rodzajów prac, stanowisk, warunków” uprawniających do emerytury, co pozwala na wniosek, że ”przepisy dotychczasowe”, o których mowa w odesłaniu, to § 2 ust. 1 rozporządzenia stanowiący, iż okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy; § 4-8a określające wiek emerytalny i okres wykonywania pracy
w szczególnych warunkach pracowników wykonujących prace wyszczególnione
w wykazach A i B stanowiących załącznik do rozporządzenia oraz § 9-15 dotyczące wieku emerytalnego i warunków przechodzenia na emeryturę osób zatrudnionych
w szczególnym charakterze. Odesłanie do ”przepisów dotychczasowych” nie dotyczy zatem kompetencji do tworzenia wykazów obejmujących stanowiska, na których świadczy się pracę w szczególnych warunkach, natomiast obejmuje samą treść tych wykazów i inne okoliczności wyraźnie wskazane w art. 32 ust. 2 powyższej ustawy.

Wynikające z przytoczonych przepisów prawo do emerytury w wieku niższym od powszechnego z tytułu wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub
w szczególnym charakterze jest więc związane z szybszą utratą zdolności do zarobkowania z uwagi na szczególne warunki lub szczególny charakter pracy. Praca taka, świadczona stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy, przyczynia się bowiem do szybszego obniżenia wydolności organizmu, stąd też wykonująca ją osoba ma prawo do emerytury wcześniej niż inni ubezpieczeni. Prawo to stanowi przywilej i odstępstwo od zasady wyrażonej w art. 27 wspomnianej ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, w związku z czym regulujące je przepisy należy wykładać w sposób gwarantujący zachowanie celu uzasadniającego to odstępstwo (por. m.in. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 17 września 2007r., III UK 51/07, OSNP 2008, nr 21-22,
poz. 328, z dnia 5 maja 2009r., I UK 4/09, LEX nr 509022 oraz z dnia 8 czerwca 2011r., I UK 393/10, LEX nr 950426).

Przypomnieć również należy, iż dla oceny, czy pracownik pracował
w szczególnych warunkach, nie ma istotnego znaczenia nazwa zajmowanego przez niego stanowiska, tylko rodzaj powierzonej mu pracy. Praca w szczególnych warunkach to praca wykonywana stale (codziennie) i w pełnym wymiarze czasu pracy (przez 8 godzin dziennie, jeżeli pracownika obowiązuje taki wymiar czasu pracy) w warunkach pozwalających na uznanie jej za jeden z rodzajów pracy wymienionych w wykazie stanowiącym załącznik do cytowanego rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia
14 września 2007r., III UK 27/07, OSNP 2008 nr 21-22, poz. 325; z dnia 19 września 2007r., III UK 38/07, OSNP 2008, nr 21-22, poz. 329; z dnia 6 grudnia 2007r., III UK 66/07, LEX nr 483283; z dnia 22 stycznia 2008r., I UK 210/07, OSNP 2009, nr 5-6, poz. 75 i z dnia 24 marca 2009r., I PK 194/08, LEX nr 528152). Decydującą rolę
w analizie charakteru pracy ubezpieczonego z punktu widzenia uprawnień emerytalnych ma zatem możliwość jej zakwalifikowania pod którąś z pozycji wspomnianego załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów. W świetle art. 32
ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych pracami w szczególnych warunkach nie są bowiem wszelkie prace wykonywane
w narażeniu na kontakt z niekorzystnymi dla zdrowia pracownika czynnikami, lecz jedynie takie, które zostały rodzajowo wymienione w tymże rozporządzeniu, którego przepis § 1 ust. 1 stanowi zresztą, że akt ten ma zastosowanie do pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, wymienione w § 4-15 rozporządzenia oraz w wykazach stanowiących załącznik do niego.

Wprawdzie w myśl § 3 omawianego rozporządzenia wszyscy ubiegający się
o przyznanie przedmiotowej emerytury muszą udokumentować ogólny staż składkowy i nieskładkowy wynoszący w stosunku do kobiet 20 lat, zaś w przypadku mężczyzn - 25 lat, jednakże dalsze postanowienia tego aktu prawnego różnicują przesłanki wieku i okresu pracy w szczególnych warunkach bądź w szczególnym charakterze w zależności od rodzaju zajmowanego stanowiska bądź pełnionej funkcji. § 4 ust. 1 stanowi zaś, iż warunkiem uzyskania prawa do emerytury dla pracowników wykonujących prace wymienione w wykazie A jest ukończenie 55 roku życia w przypadku kobiet i 60 roku życia w przypadku mężczyzn oraz legitymowanie się 15-letnim okresem zatrudnienia na tego rodzaju stanowiskach. Z kolei § 5-15 posługują się odmiennymi kryteriami kwalifikacyjnymi w odniesieniu do osób wykonujących prace objęte wykazem B oraz określonych funkcjonariuszy i grup zawodowych. W stosunku do tej kategorii pracowników dokonano bowiem dalszego obniżenia wieku emerytalnego, modyfikując jednocześnie długość niezbędnego okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

W świetle § 8a rozporządzenia nabycie uprawnień emerytalnych przez pracownika bezpośrednio wykonującego wskazane w wykazie B dziale IV, poz. 9 prace przy przeróbce mechanicznej węgla w zakładach górniczych uzależnione jest od łącznego spełnienia dwóch przesłanek - osiągnięcia wieku emerytalnego wynoszącego 50 lat dla kobiet i 55 lat dla mężczyzn oraz posiadanie wymaganego okresu zatrudnienia, w tym co najmniej 20 lat pracy, o jakiej mowa w tym przepisie.

Wymieniona wyżej poz. 9 działu IV wykazu B kładzie nacisk na bezpośredni związek wykonywanej pracy z procesem przeróbki mechanicznej węgla.

Proces mechanicznej przeróbki węgla polega z kolei na sortowaniu według wielkości ziaren i kawałków węgla, rozdrabnianiu, klasyfikacji wodnej lub powietrznej dla rozdzielenia drobnych ziaren węgla według wielkości, wzbogacaniu, czyli rozdzielaniu minerałów według składu, mającym na celu zwiększenie zawartości substancji palnej w węglu przez częściowe usunięcie z niego domieszek substancji mineralnej, suszeniu (odwadnianiu), czyli zwiększeniu zawartości substancji palnej przez częściowe lub całkowite usunięcie balastu w postaci wilgoci, odpylaniu,
co wynika z potrzeb technologii procesów przeróbczych i względów BHP, mieszaniu mającemu na celu uśrednienie parametrów węgla, brykietowaniu lub aglomeracji,
w celu spojenia najdrobniejszych ziaren miałów węglowych w kawałki o większych rozmiarach (por. B. Roga, K. Tomków, Chemiczna technologia węgla, WN-T, Warszawa 1971, T. Laskowski, S. Błaszczyński, M. Ślusarek, Wzbogacanie kopalin w cieczach ciężkich, Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1979, P. Wasilewski, E. Kobel - Najzarek, Chemia i technologia chemiczna węgla kamiennego, Skrypt Politechnika Śląska nr 821, Gliwice 1980, J. Nawrocki, A. Świerkot - Kopała, Wzbogacalniki
z cieczą zawiesinową oraz metody oceny ich pracy, Skrypt Politechnika Śląska
nr 1620, Gliwice 1992).

Zatem jedynie praca bezpośrednio przy opisanym wyżej procesie przeróbki mechanicznej węgla, wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy przez okres co najmniej 20 lat - z mocy powołanego § 8a rozporządzenia Rady Ministrów
z dnia 7 lutego 1983r. - uprawnia do nabycia prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym. Określenie ”bezpośrednio” oznacza przy tym ”bez jakiegokolwiek pośrednictwa, osobiście, wprost, bez czegoś, co przegradza” (por. Słownik języka polskiego, PWN, Warszawa 1988, tom I, str. 148).

Z poczynionych przez Sąd I instancji ustaleń wynika tymczasem, iż w spornym okresie od 1 stycznia 1997r. do 14 czerwca 1998r. (obejmującym zatrudnienie na stanowisku operatora koparki, spycharki w(...)Spółce (...) SA ”Warsztaty (...) w J.) ubezpieczony stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał pracę na zwałowiskach górniczych, zajmując się odbiorem kamienia.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, tak scharakteryzowane obowiązki M. G., będące jego udziałem we wskazanym wyżej okresie, w żadnym razie nie pozwalają na uznanie, iż dotyczyły opisanej wyżej bezpośredniej przeróbki mechanicznej węgla, a tym samym, wbrew odmiennemu poglądowi Sądu I instancji, faktycznie nie mogą być potraktowane jako praca odpowiadająca kryteriom określonym w wykazie B, dział IV, poz. 9.

Nie posiadając natomiast wymaganego stażu zatrudnienia na wymaganym stanowisku, odwołujący nie spełnia kolejnej z niezbędnych przesłanek nabycia uprawnień emerytalnych, o których mowa w powołanych przepisach, co także z tego względu, czyni zaskarżoną decyzję, prawidłową.

Nie podziela Sąd Apelacyjny jedynie zarzutu organu rentowego, iż z okresu pracy w warunkach szczególnych wyłączeniu podlega okres niezdolności do pracy spowodowanej chorobą.

W tym zakresie bowiem w judykaturze Sądu Najwyższego utrwalił się pogląd, iż wspomniany art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych stanowi samoistną podstawę prawa do emerytury w oderwaniu od chwili osiągnięcia wieku emerytalnego (por. uchwałę z dnia 8 lutego 2007r., II UZP 14/06, OSNP 2007 nr 13-14, poz. 199 oraz wyrok z dnia 18 lipca 2007r., I UK 62/07, OSNP 2008 nr 17-18, poz. 269). Odnosząc się do relacji między art. 184
i wprowadzonym później art. 32 ust. 1a powyższej ustawy, Sąd Najwyższy zwrócił uwagę na zastosowanie art. 184 do tych ubezpieczonych, którzy w dniu 1 stycznia 1999r. osiągnęli pełny staż ubezpieczeniowy, w tym wymagany okres pracy
w szczególnych warunkach, lecz nie osiągnęli wieku emerytalnego, oraz zastosowanie art. 32 do tych ubezpieczonych, którzy chociażby jeden z tych okresów osiągnęli po wejściu w życie ustawy, nie później niż do dnia 31 grudnia 2008r.
W wyroku z dnia 8 lutego 2007r. jasno wskazał, że ubezpieczeni, do których ma zastosowanie art. 184 ustawy, mogą realizować prawo do emerytury na ”starych” zasadach po osiągnięciu wieku emerytalnego, nawet jeżeli ten wiek osiągną po dniu 31 grudnia 2007r. Dostrzegł, że pogląd o ustanowieniu w omawianym art. 184 odrębnej kategorii ubezpieczonych znajduje potwierdzenie w art. 24 ustawy,
w którym ubezpieczeni urodzeni po dniu 31 grudnia 1948r., zatrudnieni
w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, zostali wyłączeni
z regulacji emerytur pomostowych. Z kolei, w wyroku z dnia 8 lipca 2008r. (I PK 309/07, OSNP 2009, nr 23-24, poz. 308) Sąd Najwyższy potwierdził przewidzianą
w art. 39 k.p. ochronę pracownika, który spełnił do dnia 31 grudnia 1998r. tylko warunek stażu emerytalnego.

Przyjęte w art. 32 ust. 1a ustawy różnicowanie okresów wykonywania pracy
w szczególnych warunkach nawiązuje do daty wejścia w życie ustawy z dnia
17 października 1991r. o rewaloryzacji emerytury i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. nr 107, poz. 450 ze zm.),
w której poprzednia definicja okresu pracy w szczególnych warunkach pozostała niezmieniona. Okres tej pracy obejmował zarówno okresy składkowe, jak i okresy nieskładkowe, jeżeli mieściły się one w okresie wykonywania pracy zgodnie z umową o pracę. Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 27 listopada 2003r. (III UZP 10/03, OSNP 2004, nr 5, poz. 87), stwierdzając, że do okresu pracy
w szczególnych warunkach wlicza się okresy zasiłku chorobowego w czasie trwania stosunku pracy przypadające po dniu wejścia w życie ustawy o rewaloryzacji emerytur i rent.

W konsekwencji utrwalił się w judykaturze pogląd, że w art. 32 ust. 1a ustawodawca wprowadził istotną zmianę w stanie prawnym, w którym niemożliwe było w drodze wykładni ustalenie zasady pomijania w okresie ubezpieczenia okresów niezdolności do pracy z powodu choroby, oraz że art. 32 ust. 1 ustawy nie ma zastosowania do oceny nabycia prawa do emerytury przed dniem 1 lipca 2004r. (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 5 maja 2005r., II UK 219/04, OSNP 2005 nr 22, poz. 361 oraz II UK 215/04, OSNP 2005 nr 22, poz. 360, a także z dnia 7 lutego 2006r., I UK 154/05, niepublikowany). Problem zaliczania do stażu pracy
w szczególnych warunkach okresów wcześniejszych (okresów zatrudnienia), sprzed 15 listopada 1991r., ustawodawca rozstrzygnął przez wyłączenie ich z regulacji
art. 32 ust. 1a ustawy.

W tej sytuacji pogląd, że zastosowanie art. 32 ust. 1a pkt 1 ustawy
o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych do osób, które przed dniem 1 lipca 2004r. nie spełniły wszystkich warunków nabycia prawa do wcześniejszej emerytury nie narusza konstytucyjnych zasad równości
i sprawiedliwości społecznej (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 17 września 2007r., III UK 51/07, OSNP 2008, nr 21-22, poz. 328 i z dnia 21 maja 2009r., II UK 370/08, LEX nr 509021), można uznać za trafny tylko jako rozumiany w ten sposób, że chodzi o ”wszystkie warunki” przewidziane w art. 184 ustawy. Wymaganie od osób, które spełniły w dniu 1 stycznia 1999r. warunki dotyczące stażu ubezpieczenia dodatkowo warunku osiągnięcia przed dniem 1 lipca 2004r. przewidzianego w art. 32 i 46 ustawy wieku należy uznać za zbyt daleko idące, pomijające ochronę prawa tymczasowego, ukierunkowanego na przyszłe świadczenia, co trafnie wykazano
w piśmiennictwie (por. glosę K. Stopki do orzeczenia z dnia 17 września 2007r., OSP 2009, nr 10, poz. 111).

Sytuacja osób wymienionych w art. 184, opisywana w doktrynie jako ekspektatywa prawa podmiotowego, polega właśnie na spełnieniu się tylko części stanu faktycznego koniecznego do nabycia prawa, które poprzedza i zabezpiecza przyszłe prawo podmiotowe. Uwzględnianie ochrony praw w trakcie nabywania, aprobowane i wskazywane w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości (por. wyrok z dnia 3 października 2002r., Ángel Barreira Pérez, sprawa C-347/00, ECR 2002 s. I-08191), znajdowało wyraz także w orzecznictwie Sądu Najwyższego (por. uchwałę składu 7 sędziów z dnia 27 kwietnia 2000r., III ZP 2/00, OSNAPiUS 2000, nr 16, poz. 620 oraz wyroki z dnia 4 grudnia 2003r., I PK 111/03, OSNP 2004, nr 21, poz. 368, z dnia 24 września 2004r., II PK 25/04, OSNP 2005, nr 10, poz. 141 i wcześniejszy z dnia 19 listopada 1993r., II URN 47/93, OSNCP 1994, nr 5, poz. 117). Także Trybunał Konstytucyjny stosunkom tym niejednokrotnie dawał ochronę, jeżeli miały postać ekspektatywy maksymalnie ukształtowanej, czyli sytuacji prawnej, która spełnia zasadniczo wszystkie przesłanki ustawowe nabycia prawa do emerytury pod rządami dawnej ustawy, bez względu na stosunek do niej ustaw późniejszych. Trybunał uznawał je za postaci praw podmiotowych, do których znajduje zastosowanie ochrona praw nabytych (por. wyroki z dnia 30 listopada 1988r., K 1/88, OTK 1988 nr 1, poz. 6, z dnia 22 czerwca 1999r., K 5/99, OTK 1999 nr 5, poz. 100, z dnia 23 listopada 1998r., SK 7/98, OTK 1998 nr 7, poz. 114 i przede wszystkim orzeczenie z dnia 11 lutego 1992r., K 14/91, OTK 1992 nr 1, poz. 7).

Uwzględniając, że ochrona ekspektatywy może wynikać z jej istoty, lecz także zyskiwać wzmocnienie w prawie, należy stwierdzić, że funkcję takiego wzmocnienia spełnił art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych wobec pozostających w toku stosunków nabywania prawa do emerytury z tytułu wykonywania zatrudnienia w szczególnych warunkach przed dniem
1 stycznia 1999r. W przepisie tym ustawodawca utrwalił sytuację osób, które w dniu wejścia w życie ustawy wypełniły warunki stażu szczególnego i ogólnego
i zadeklarował ich przyszłe prawo do emerytury w wieku wcześniejszym; przez wydanie tego przepisu nastąpił stan związania, tj. zobowiązania się przez Państwo do powstrzymania się od jakiejkolwiek ingerencji w istniejące prawo tymczasowe. Wobec tego przewidziana w ustawie ekspektatywa prawa do emerytury nie mogła wygasnąć na skutek nowej regulacji ustalania stażu zatrudnienia. Gwarancji przyszłego prawa do emerytury złożonej wobec osób, o których mowa w art. 184 ustawy, ustawodawca nie mógł już naruszyć przez ustalenie innego sposobu wyliczenia ich stażu ubezpieczenia. Stąd ocena, że wykazanie w dniu 1 stycznia 1999r. określonego w art. 184 ustawy okresu wykonywania pracy w szczególnych warunkach wyłącza ponowne ustalenie tego okresu po osiągnięciu wieku emerytalnego, według zasad wynikających z art. 32 ust. 1a pkt 1 obowiązujących po dniu 1 lipca 2004r. Pogląd ten wzmacnia treść art. 32 ust. 4 ustawy emerytalnej, odsyłająca w zakresie warunków emerytalnych do przepisów dotychczasowych,
tj. obowiązujących przed dniem 1 stycznia 1999r. (por. wyroki Sądu Najwyższego:
z dnia 23 kwietnia 2010r., II UK 313/09, OSNP 2011, nr 19-20, poz. 260 oraz z dnia 13 lipca 2011r., I UK 12/11, LEX nr 989126).

Kierując się przedstawionymi motywami i uznając w związku z tym apelację organu rentowego za uzasadnioną, Sąd Apelacyjny na mocy art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok, orzekając jak w sentencji.

/-/SSA G. Pietrzyk-Cyrbus /-/SSA A. Grymel /-/SSA L. Jachimowska

Sędzia Przewodniczący Sędzia

JM