Pełny tekst orzeczenia

348/3/B/2015

POSTANOWIENIE

z dnia 19 czerwca 2015 r.

Sygn. akt Ts 116/15



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Leon Kieres,



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Schavemaker Poland Sp. z o.o. w sprawie zgodności:

1) art. 775 § 2, 3 i 5 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 2014 r. poz. 1502, ze zm.) oraz § 9 ust. 1, 2 i 4 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju (Dz. U. Nr 236, poz. 1991, ze zm.) z art. 2, art. 20, art. 22 i art. 32 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;

2) § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju (Dz. U. Nr 236, poz. 1991, ze zm.) z art. 92 ust. 1 Konstytucji;

3) § 9 ust. 4 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju (Dz. U. Nr 236, poz. 1991, ze zm.) z art. 2 Konstytucji;

4) art. 775 § 2 i 5 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 2014 r. poz. 1502, ze zm.) z art. 92 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji,



p o s t a n a w i a:



1) odrzucić wniosek o przywrócenie terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej,



2) odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



UZASADNIENIE



W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 21 marca 2015 r. Schavemaker Poland Sp. z o.o. (dalej: skarżąca) wystąpiła o zbadanie zgodności: po pierwsze, art. 775 § 2, 3 i 5 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 2014 r. poz. 1502, ze zm. dalej: Kodeks pracy) oraz § 9 ust. 1, 2 i 4 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju (Dz. U. Nr 236, poz. 1991, ze zm.; dalej rozporządzenie MPiPS) – „w zakresie, w jakim – pomimo utraty obowiązywania – stanowi podstawę rozstrzygania o sprawach zawisłych przed sądami powszechnymi oraz Sądem Najwyższym z powództwa kierowcy zatrudnionego w transporcie międzynarodowym [dotyczących] zwrotu kosztów za nocleg podczas zagranicznej podróży służbowej w wysokości stwierdzonej rachunkiem w granicach limitu określonego dla pracowników zatrudnionych w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej w załączniku do Rozporządzenia MPiPS lub [wypłaty] ryczałt[u] w wysokości 25% tego limitu” – z art. 2, art. 20, art. 22 i art. 32 Konstytucji; po drugie, § 9 ust. 2 rozporządzenia MPiPS – „w zakresie, w jakim w sprawach zawisłych przed sądami powszechnymi i Sądem Najwyższym stanowi podstawę wypłaty ryczałtu z tytułu noclegów w podróży służbowej w sytuacji, gdy pracownik – kierowca w transporcie międzynarodowym – faktycznie nie poniósł kosztów noclegu” – z art. 92 ust. 1 Konstytucji; po trzecie, § 9 ust. 4 rozporządzenia MPiPS – „w zakresie, w jakim w sprawach zawisłych przed sądami powszechnymi i Sądem Najwyższym stanowi podstawę zwolnienia pracodawcy z obowiązku wypłaty świadczeń, o których mowa w § 9 ust. 1 i 2 Rozporządzenia MPiPS w razie zapewnienia pracownikowi »bezpłatnego noclegu«, nie precyzując jednocześnie warunków pozwalających na uznanie noclegu za »bezpłatny«” – z art. 2 Konstytucji; po czwarte, art. 775 § 2 i 5 Kodeksu pracy z art. 92 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji. Wraz ze skargą konstytucyjną skarżąca wystąpiła z wnioskiem o przywrócenie terminu do jej złożenia.

Skargę konstytucyjną wniesiono na tle następującego stanu faktycznego. Wyrokiem z 18 października 2012 r. (IV P 386/11) Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Śródmieścia IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zasądził od skarżącej na rzecz jej byłego pracownika 48 112, 95 zł tytułem zaległych diet, wynagrodzenia za dyżury oraz ryczałtów za noclegi. Od tego wyroku skarżąca wniosła apelację, która została oddalona wyrokiem Sądu Okręgowego we Wrocławiu – VII Wydział Pracy z 23 stycznia 2013 r. (sygn. akt VII Pa 339/12). Skargę kasacyjną od powyższego rozstrzygnięcia oddalił Sąd Najwyższy – Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych wyrokiem z 16 października 2014 r. (sygn. akt II PK 133/13). Orzeczenie to zostało doręczone skarżącej 15 grudnia 2014 r.

Zdaniem skarżącej regulacja wynikająca z zakwestionowanych przepisów oraz ich rozumienia przyjętego w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 12 czerwca 2014 r. (sygn. akt II PZP 1/14) narusza przepisy Konstytucji wskazane w skardze. Nie uznaje bowiem zapewnienia kierowcy w transporcie międzynarodowym noclegu w przystosowanej do tego kabinie pojazdu za zapewnienie bezpłatnego noclegu i nakazuje pracodawcy zwrot kosztów noclegu (w formie zwrotu kosztów udokumentowanych fakturą lub wypłaty ryczałtu). W przekonaniu skarżącej zakwestionowane przepisy, przez to, że umożliwiają wykładnię, która została przyjęta w orzecznictwie Sądu Najwyższego, naruszają zasady: zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa, pewności prawa oraz określoności przepisów prawa. Zawierają bowiem kaskadowe odesłania oraz nie uwzględniają specyficznej sytuacji kierowców, których praca immanentnie jest związana z przebywaniem w podróży. Skarżąca wskazała również, że w ciągu ostatnich kilku lat zakwestionowane przepisy rodziły istotne wątpliwości w orzecznictwie, co doprowadziło między innymi do naruszenia zasady pewności prawa oraz zasady równości. Skarżąca podkreśliła, że wywiedziona z nich norma ogranicza wolność działalności gospodarczej, gdyż nie uwzględnia specyfiki działalności w branży transportowej i negatywnie wpływa na konkurencyjność polskich przedsiębiorstw przewozowych. Skarżąca zarzuciła również, że rozporządzenie MPiPS – w zakresie, w jakim wprowadza możliwość wypłaty pracownikowi ryczałtu za nocleg – wykracza poza zakres upoważnienia ustawowego. Przewiduje bowiem obowiązek wypłaty ryczałtu nawet wtedy, gdy pracownik nie poniósł kosztów noclegu. Jednocześnie skarżąca zarzuciła, że posłużenie się w rozporządzeniu MPiPS pojęciem bezpłatnego noclegu, bez określenia kryteriów, według których uznaje się, że w danej sytuacji pracodawca taki nocleg zapewnił, narusza nakaz określoności przepisów prawa. Zaznaczyła również, że w jej przekonaniu objęcie rozporządzeniem MPiPS innych grup pracowników niż pracownicy sfery budżetowej jest niezasadne i narusza art. 92 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji.

Ponadto skarżąca wystąpiła z wnioskiem o przywrócenie terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej. Zaznaczyła, że w tej sprawie trzymiesięczny termin do wniesienia skargi konstytucyjnej upłynął w dniu 15 marca 2015 r. (w niedzielę). Ostatnim dniem, w którym zgodnie z art. 46 ust. 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) mogła być wniesiona skarga, był więc 16 marca 2015 r. W tym dniu pełnomocnik skarżącej nie był jednak w stanie (z powodu choroby) sporządzić skargi. Na dowód tego pełnomocnik skarżącej przedstawił zwolnienie lekarskie obejmujące okres od 16 do 20 marca 2015 r.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, zakwestionować zgodność z Konstytucją przepisów ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie których sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego prawach lub wolnościach albo obowiązkach określonych w Konstytucji. Zasady, na jakich dopuszczalne jest korzystanie z tego środka ochrony wolności i praw, precyzuje ustawa o TK. Zgodnie z jej art. 46 ust. 1 skarga konstytucyjna może być wniesiona po wyczerpaniu drogi prawnej, o ile droga ta jest przewidziana, w ciągu 3 miesięcy od doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia. Ponadto zgodnie z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK skarżący ma obowiązek wskazania, jakie konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, oraz dokładnego określenia sposobu ich naruszenia przez zaskarżone przepisy. Niespełnienie tego warunku, podobnie jak oczywista bezzasadność skargi konstytucyjnej, skutkuje odmową nadania jej dalszego biegu.

Na wstępie Trybunał Konstytucyjny odniósł się do złożonego przez skarżącą wniosku o przywrócenie terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej. Trybunał przypomina, że – jak wielokrotnie podkreślał w swoim orzecznictwie – trzymiesięczny termin przewidziany w art. 46 ust. 1 ustawy o TK nie podlega przywróceniu. Ma on charakter materialnoprawny i jest terminem zawitym. Wyznacza granice czasowe dla podjęcia przez skarżącego obrony przysługujących mu wolności i praw przez zakwestionowanie w skardze konstytucyjnej generalnego aktu normatywnego (zob. np. postanowienia TK z 5 października 1999 r., Ts 74/99, OTK ZU nr 7/1999, poz. 206; 17 stycznia 2001 r., Ts 123/00, OTK ZU nr 1/2001, poz. 20; 5 kwietnia 2006 r., Ts 46/06, OTK ZU nr 5/B/2006, poz. 234; 4 marca 2008 r., Ts 223/07, OTK ZU nr 3/B/2008, poz. 119 oraz 18 grudnia 2013 r., Ts 292/13, OTK ZU nr 2/B/2014, poz. 171). W związku z tym niedopuszczalne jest wystąpienie z wnioskiem o przywrócenie terminu do złożenia skargi konstytucyjnej. Wniosek skarżącej w tym przedmiocie podlega więc odrzuceniu.

Zgodnie z art. 46 ust. 1 ustawy o TK skarga konstytucyjna może być wniesiona w terminie 3 miesięcy od dnia doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia. Za takie rozstrzygnięcie skarżąca uważa wyrok Sądu Najwyższego z 16 października 2014 r., doręczony jej 15 grudnia 2014 r. Termin do złożenia skargi konstytucyjnej liczony od uzyskania tego rozstrzygnięcia upłynął 15 marca 2015 r. Jednak ze względu na to, że dzień ten był wolny od pracy (był niedzielą), skarga mogła być wniesiona 16 marca 2015 r. Została jednak nadana w placówce pocztowej 21 marca 2015 r., a więc z przekroczeniem ustawowego terminu o 5 dni, co zgodnie z art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 i art. 46 ust. 1 ustawy o TK stanowi wystarczającą przesłankę odmowy nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.

Jednocześnie jednak Trybunał Konstytucyjny zauważa, że złożona w niniejszej sprawie skarga dotyczy przepisów materialnych z zakresu prawa pracy, które były podstawą wydania orzeczeń w sprawie skarżącej. Jak wielokrotnie podkreślał w swoim orzecznictwie Trybunał, w takiej sytuacji za ostateczne orzeczenie, od którego uzyskania biegnie termin do wniesienia skargi konstytucyjnej, nie można uznać wyroku Sądu Najwyższego wydanego w wyniku rozpoznania skargi kasacyjnej. Artykuł 46 ust. 1 ustawy o TK przewiduje bowiem, że skarga konstytucyjna może być złożona po wyczerpaniu drogi prawnej w ciągu 3 miesięcy od doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia wydanego na podstawie przepisów kwestionowanych w skardze. Termin do wniesienia skargi konstytucyjnej określony w tym przepisie jest związany z uzyskaniem, w ramach drogi prawnej, orzeczenia niepodlegającego zaskarżeniu za pomocą zwykłych środków zaskarżenia, a więc w wypadku postępowania sądowego – prawomocnego wyroku lub postanowienia. Konstytucja i ustawa o TK nie wymagają natomiast użycia środków nadzwyczajnych (takich jak kasacja [w postępowaniu karnym] lub skarga kasacyjna [w postępowaniu cywilnym]), których wniesienie jest uzależnione od spełnienia szczególnych wymagań. Termin do złożenia skargi konstytucyjnej rozpoczyna więc bieg w momencie uzyskania przez skarżącego prawomocnego wyroku sądu drugiej instancji, a wniesienie skargi kasacyjnej jako nadzwyczajnego środka zaskarżenia nie powoduje ani przerwania, ani zawieszenia jego biegu (zob. np. postanowienia TK z 25 stycznia 2008 r., Ts 58/07, OTK ZU nr 3/B/2008, poz. 107 oraz 14 grudnia 2009 r., Ts 97/08, OTK ZU nr 1/B/2010, poz. 16). Jedynie wtedy, gdy zakwestionowane w skardze przepisy dotyczą postępowania przed Sądem Najwyższym i są przez ten sąd zastosowane po raz pierwszy, za ostateczne rozstrzygnięcie wydane na ich podstawie można uznać orzeczenie wydane w postępowaniu kasacyjnym (zob. np. postanowienie TK z 14 września 2011 r., Ts 147/11, OTK ZU nr 6/B/2011, poz. 504). W niniejszej sprawie prawomocnym orzeczeniem, od którego doręczenia rozpoczął swój bieg termin do wniesienia skargi konstytucyjnej, był więc wyrok Sądu Okręgowego we Wrocławiu z 23 stycznia 2013 r., doręczony skarżącej 1 marca 2013 r. Przewidziany w art. 46 ust. 1 ustawy o TK termin upłynął więc 1 czerwca 2013 r., a skarga konstytucyjna została złożona z przekroczeniem tego terminu o ponad rok i 9 miesięcy.

Przekroczenie terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej jest samodzielną i zasadniczą przesłanką odmowy nadania skardze dalszego biegu w niniejszej sprawie.

Jedynie na marginesie powyższego Trybunał Konstytucyjny zauważa również, że część zarzutów sformułowanych przez skarżącą nie może być przedmiotem rozpoznania w postępowaniu skargowym, gdyż nie dotyczy naruszenia konstytucyjnych wolności i praw, których ochronie – zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji – służy skarga. Jak wielokrotnie podkreślał w swoim orzecznictwie Trybunał, wzorcami kontroli konstytucyjności regulacji zakwestionowanych w skardze mogą być jedynie te przepisy Konstytucji, które gwarantują konstytucyjne wolności lub prawa. Samodzielnymi wzorcami kontroli w postępowaniu skargowym nie mogą więc być zasady ustrojowe, regulacje dotyczące systemu źródeł prawa ani inne przepisy adresowane jedynie do organów władzy publicznej, ani też przepisy, których zastosowanie wymaga powiązania ich z innymi normami Konstytucji gwarantującymi wolności i prawa (zob. np. wyrok TK z 13 stycznia 2004 r., SK 10/03, OTK ZU nr 1A/2004, poz. 2 oraz postanowienia TK z 11 września 2009 r., Ts 263/08, OTK ZU nr 1/B/2010, poz. 32; 15 października 2012 r., Ts 179/12, OTK ZU nr 3/B/2013, poz. 267 i cytowane tam orzecznictwo). Samodzielnych wzorców w postępowaniu inicjowanym wniesieniem skargi konstytucyjnej nie mogą więc stanowić w szczególności art. 2, art. 32 oraz art. 92 ust. 1 Konstytucji (zob. postanowienia TK z 24 października 2001 r., SK 10/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 225; 13 marca 2002 r., Ts 108/01, OTK ZU nr 2/B/2002, poz. 138; 26 czerwca 2002 r., SK 1/02, OTK ZU nr 4/A/2002, poz. 53; 11 września 2009 r., Ts 263/08, OTK ZU nr 1/B/2010, poz. 32 oraz 30 maja 2012 r., Ts 345/10, OTK ZU nr 4/B/2012, poz. 366; a także wyroki TK z 13 stycznia 2004 r., SK 10/03, OTK ZU nr 1/A/2004, poz. 2; 22 listopada 2004 r., SK 64/03, OTK ZU nr 10/A/2004, poz. 107 oraz 5 listopada 2008 r., SK 79/06, OTK ZU nr 9/A/2008, poz. 153 i cytowane tam orzecznictwo).

Dlatego w zakresie badania zgodności: art. 775 § 2, 3 i 5 Kodeksu pracy oraz § 9 ust. 1, 2 i 4 rozporządzenia MPiPS z art. 2 i art. 32 Konstytucji; § 9 ust. 2 rozporządzenia MPiPS z art. 92 ust. 1 Konstytucji; § 9 ust. 4 rozporządzenia MPiPS z art. 2 Konstytucji; a także art. 775 § 2 i 5 Kodeksu pracy z art. 92 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji, należało odmówić nadania dalszego biegu rozpatrywanej skardze konstytucyjnej również na podstawie art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 i art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK.



Wziąwszy pod uwagę powyższe okoliczności, Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.