Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 stycznia 2018 r.

Sąd Okręgowy w Poznaniu VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący SSO Mirosław Major

Protokolant St.Sekr.Sąd. Beata Pyzdrowska

po rozpoznaniu w dniu 25 stycznia 2018 r. w Poznaniu

odwołania T. R.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P.

z dnia 26 września 2017 r., znak: (...)

w sprawie T. R.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P.

o prawo do emerytury

1)  oddala odwołanie,

2)  zasądza od odwołującego na rzecz pozwanego organu rentowego kwotę 180 (sto osiemdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 26 września 2017 r., znak (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P., na podstawie ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2017 r. poz. 1383 ze zm.) oraz rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r. nr 8, poz. 43, ze zm.), po rozpatrzeniu wniosku z dnia 30 sierpnia 2017 r., odmówił T. R. prawa do emerytury.

W uzasadnieniu wskazał, że wnioskodawca nie udowodnił na dzień 1 stycznia 1999 r. 15-letniego okresu pracy w szczególnych warunkach, wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Zakład uznał jako pracę w szczególnych warunkach okres zatrudnienia w Odlewni (...) w Ś. od dnia 4 sierpnia 1975 r. do 24 października 1977 r. Organ rentowy nie uwzględnił natomiast do stażu pracy w szczególnych warunkach okresu od 24 października 1979 r. do 15 stycznia 1993 r., bowiem wnioskodawca nie przedstawił odpowiednich dokumentów potwierdzających taką pracę. Przeprowadzanie dowodu z zeznań świadków nie jest bowiem dopuszczalne w postępowaniu przed organem rentowym. Zakład przyjął za udowodnione okresy składkowe i nieskładkowe w łącznym wymiarze 26 lat, 1 miesiąc i 12 dni, w tym staż pracy w szczególnych warunkach w wymiarze 2 lat, 2 miesięcy i 22 dni.

Od powyższej decyzji, w trybie i terminie przewidzianym ustawą, odwołanie złożył T. R., wskazując, że się z nią nie zgadza. W uzasadnieniu podniósł, że w okresie od 24 października 1979 r. do 15 stycznia 1993 r., będąc zatrudnionym w Przedsiębiorstwie (...) w G., pracował w szczególnych warunkach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy jako kierowca (...) o ładowności powyżej 3,5 tony. Na potwierdzenie swojego stanowiska ubezpieczony wniósł o przesłuchanie wskazanych w odwołaniu świadków. Odwołujący wskazał, że nie jest w stanie pozyskać odpowiedniej dokumentacji potwierdzającej charakter jego pracy wykonywanej w szczególnych warunkach, albowiem zakład pracy uległ likwidacji.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania i zasądzenie od odwołującego na rzecz ZUS kosztów zastępstwa procesowego, podtrzymując dotychczasową argumentację.

W toku sprawy strony podtrzymały swoje stanowiska.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

T. R. urodził się w dniu (...) i z zawodu jest formierzem-odlewnikiem. Na dzień złożenia wniosku o emeryturę nie pozostawał w zatrudnieniu. Decyzją z dnia 8 czerwca 2015 r. organ rentowy przyznał odwołującemu prawo do świadczenia przedemerytalnego (bezsporne).

W okresie od 1 września 1972 r. do 24 października 1977 r. odwołujący był zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy w Odlewni (...) S.A. w Ś.. Stosunek pracy uległ rozwiązaniu, bowiem T. R. nie podjął pracy w ww. zakładzie po powrocie z wojska.

W ramach ww. zatrudnienia odwołujący wykonywał na pełen etat pracę w szczególnych warunkach na stanowisku „formierz” od dnia 4 sierpnia 1975 r. do dnia 24 października 1977 r. (tj. przez 2 lata, 2 miesiące i 22 dni). Z tego tytułu pracodawca wystawił mu świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach z dnia 19 listopada 2012 r. Powyższy okres zatrudnienia, tj. od dnia 4 sierpnia 1975 r. do dnia 24 października 1977 r. organ rentowy uwzględnił jako okres pracy w szczególnych warunkach.

Dowód: świadectwo pracy duplikat-korekta z dnia 19 listopada 2012 r. – k. 11 akt emerytalnych ( (...)) odwołującego; świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach z dnia 19 listopada 2012 r. – k. 8 akt emerytalnych ( (...)) odwołującego; decyzja z dnia 26 września 2017 r. – k. 24 akt emerytalnych ( (...)) odwołującego

W okresie od 25 października 1977 r. do 13 października 1979 r. odwołujący odbywał zasadniczą służbę wojskową, w czasie której uzyskał uprawnienia do kierowania samochodami ciężarowymi. Po opuszczeniu wojska, w dniu 24 października 1979 r., odwołujący podjął zatrudnienie w Młynie nr (...) w Ś. jako kierowca.

Dowód: kserokopia książeczki wojskowej seria (...) – k. 28 akt (...) odwołującego; zeznania odwołującego – k. 30v; umowa o pracę z dnia 24 października 1979 r. – k. 10 akt osobowych odwołującego (koperta k. 24)

Odwołujący był zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy w ww. (...) Przedsiębiorstwie (...) w P. Młynie nr (...) w Ś. (później Przedsiębiorstwo (...)) w łącznym okresie od 24 października 1979 r. do 15 stycznia 1993 r.

Od dnia podjęcia pracy odwołujący wykonywał obowiązki kierowcy samochodu ciężarowego typu (...). Był to specjalistyczny samochód, o masie całkowitej około 18 ton, służący do przewozu mąki. Pracował co najmniej 8 godzin dziennie, często dłużej. Za swoją pracę otrzymywał płacę zasadniczą wraz z dodatkami, m.in. w postaci dodatku za „czynności spedycyjne”. Odwołujący w ramach swoich obowiązków wykonywał też – w razie potrzeb – naprawy ww. pojazdu, a także dokonywał załadunku i rozładunku przewożonych przez siebie towarów.

W dniu 27 lutego 1989 r. odwołujący zwrócił się z prośbą do pracodawcy o przeniesienie go z dotychczas zajmowanego stanowiska „kierowcy” na stanowisko „mechanika – kierowcy”. Wniosek ten uzasadniał swoim stanem zdrowia i „nienajlepszą sytuacją rodzinną”, wskazując, że zmiana stanowiska pozwoli mu na prowadzenie bardziej „statecznego i unormowanego stylu życia”.

Na powyższą zmianę wyraził zgodę kierownik Młyna Nr (...) w Ś. S. M., czyniąc na ww. wniosku adnotację „wyrażam zgodę, funkcję kierowcy mąkowozu przejmie obywatel T. P., dotychczasowy mechanik”.

Również Kierownik Sekcji (...) K. G. na powyższym piśmie uczynił adnotację, że T. R. posiada „umiejętności w zakresie naprawy pojazdów”, bowiem „w wyniku braku mechaników samochodowych w Młynie w Ś. zmuszony był we własnym zakresie lub przy pomocy innych kierowców do naprawy pojazdów przez siebie eksploatowanych”.

Pismem wewnętrznym z dnia 6 marca 1989 r., skierowanym do Kierownika Sekcji (...), Kierownik D. Spraw Pracowniczych wniósł o przeegzaminowanie odwołującego ze znajomości mechaniki pojazdowej.

Wobec powyższego pismem z dnia 6 kwietnia 1989 r. odwołujący od dnia 1 marca 1989 r. został oficjalnie przeniesiony ze stanowiska „kierowcy samochodu (...) na stanowisko „ślusarza z obowiązkiem wykonywania czynności kierowcy”. Od tego momentu, aż do rozwiązania stosunku pracy, w angażach i pismach kierowanych do odwołującego pracodawca określał jego stanowisko pracy w sposób: „ślusarz + czynności kierowcy”. Nadto, od momentu zmiany stanowiska, pracodawca nie wyszczególniał już w wynagrodzeniu odwołującego ww. dodatku spedycyjnego (m.in. k. 36 akt osobowych – koperta k. 24).

Wraz z odwołującym w powyższym zakładzie pracy, przez cały okres jego zatrudnienia, pracowali świadkowie B. J. (zatrudniony na stanowisku kierowcy) oraz S. M. (kierownik Młyna nr (...) w Ś.).

Pracodawca nie wystawił odwołującemu świadectwa wykonywania pracy w szczególnych warunkach.

Powyższego okresu zatrudnienia T. R., tj. od 24 października 1979 r. do 15 stycznia 1993 r. w Młynie nr (...) w Ś., organ rentowy nie uwzględnił jako okresu pracy w szczególnych warunkach.

Dowód: świadectwo pracy z dnia 13 stycznia 1993 r. – k. 33 akt osobowych odwołującego (koperta k. 24); pisma zawierające ustalenia co do wysokości wynagrodzenia - k. 26-30, 38-49 akt osobowych odwołującego (koperta k. 24); zeznania świadka B. J. – k. 30v; zeznania świadka S. M. – k. 30v; zeznania odwołującego – k. 30v-31; wniosek z dnia 27 lutego 1989 r. – k. 58 akt osobowych odwołującego (koperta k. 24); pismo z dnia 6 marca 1989 r. – k. 14 akt osobowych odwołującego (koperta k. 24); pismo z dnia 6 kwietnia 1989 r. – k. 37 akt osobowych odwołującego (koperta k. 24); angaże za lata od 1989 do 1992– k. 6-8,15-23,36 akt osobowych odwołującego (koperta k. 24)

Odwołujący wiek 60 lat ukończył w dniu (...), natomiast wniosek o przyznanie emerytury został złożony w dniu 30 sierpnia 2017 r., a wraz z nim odwołujący złożył wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w OFE, za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu państwa.

W dniu 26 września 2017 r. organ rentowy wydał zaskarżoną decyzję.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie: dokumentów zawartych w aktach sprawy (k. 20, 24), w szczególności na podstawie akt osobowych odwołującego, dokumentów w aktach ZUS, częściowo zeznań świadków: B. J. oraz S. M. oraz częściowo na podstawie zeznań odwołującego.

Zebrane w sprawie dokumenty oraz dokumenty znajdujące się aktach organu rentowego Sąd uznał za wiarygodne i przydatne dla ustalenia stanu faktycznego, zostały bowiem sporządzone przez uprawnione podmioty w zakresie ich kompetencji. Nie były kwestionowane przez strony, a i Sąd nie znalazł podstaw, by czynić to z urzędu. Sąd podkreśla przy tym, że świadectwo pracy nie jest dokumentem urzędowym w rozumieniu art. 244 k.p.c. także wtedy, gdy wydane zostaje przez urząd administracji państwowej (wyrok SN z 20.02.1991 r., I PR 422/90, LEX nr 14682). Zgodnie natomiast z art. 245 k.p.c., dokument prywatny sporządzony w formie pisemnej albo elektronicznej stanowi dowód tego, że osoba, która go podpisała, złożyła oświadczenie zawarte w dokumencie. Zgodnie zaś z art. 473 § 1 k.p.c., w sprawach dotyczących postępowań odrębnych z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych nie stosuje się przepisów ograniczających dopuszczalność dowodu ze świadków i z przesłuchania stron, co usprawiedliwiało przeprowadzenie dowodu z innych dokumentów oraz zeznań świadków i strony odwołującej, pomimo faktu wydania przez zakład pracy świadectwa pracy.

Szczególne znaczenie przypisać należało dokumentom w aktach osobowych T. R. z tytułu zatrudnienia w (...) Przedsiębiorstwie (...) w P. Młynie nr (...) w Ś., z których w sposób bezsprzeczny wynikało, że od dnia 1 marca 1989 r. odwołującemu zmieniono – na jego prośbę – stanowisko pracy i tym samym zakres obowiązków. Odwołujący od tego dnia nie wykonywał już zatem w pełnym zakresie obowiązków kierowcy samochodu ciężarowego (mąkowozu), bowiem pracował na stanowisku mechanika/ślusarza z możliwością (niejako dodatkowo) wykonywania obowiązków kierowcy. Nie ulega zatem wątpliwości, że z chwilą zmiany stanowiska pracy, T. R. nie pracował już stale i w pełnym wymiarze na stanowisku kierowcy samochodów ciężarowych, o którym mowa w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, a na pewno już odwołujący tej okoliczności nie wykazał.

Sąd uznał za częściowo wiarygodne zeznania świadków B. J. oraz S. M.. Sąd nie dał wiary ww. świadkom w zakresie, w jakim wskazywali oni, że odwołujący przez cały okres zatrudnienia, tj. od 24 października 1979 r. do 15 stycznia 1993 r. wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązki kierowcy mąkowozu. Przeczą temu bowiem zebrane w sprawie dokumenty, m.in. w postaci pisma z dnia 27 lutego 1989 r., w którym to sam odwołujący zwraca się z prośbą o zmianę zakresu obowiązków, jak i pisma z dnia 6 kwietnia 1989 r. o oficjalnym przeniesieniu odwołującego z dniem 1 marca 1989 r. na inne stanowisko pracy oraz angaże za lata 1989-1992 dot. T. R., wskazujące, że od chwili przeniesienia odwołujący pracował na stanowisku „ślusarza z obowiązkiem wykonywania czynności kierowcy”. Świadek M. zeznał, że nie pamięta czy odwołujący został przekwalifikowany na mechanika, choć to on jako przełożony odwołującego wyrażał pisemną zgodę na to, by odwołujący mógł zmienić stanowisko pracy, wprost wskazując, że obowiązki kierowcy przejmie pracownik P. T.. W pozostałym zakresie Sąd uznał zeznania ww. świadków za wiarygodne i przydatne do ustalenia stanu faktycznego niniejszej sprawy, bowiem były spójne, logiczne i niesprzeczne ze zgromadzonymi w sprawie dokumentami. W szczególności co do charakteru pracy odwołującego, jako kierowcy samochodu ciężarowego powyżej 3,5 tony (mąkowozu) od dnia 24 października 1979 r., tj. od chwili nawiązania stosunku do pracy do dnia 28 lutego 1989 r., tj. do momentu ww. zmiany stanowiska.

Z tych samych przyczyn Sąd tylko częściowo uznał za wiarygodne zeznania odwołującego, tj. w zakresie, w jakim wskazywały one na charakter zatrudnienia, rodzaj powierzonych odwołującemu obowiązków w początkowym okresie zatrudniania w Młynie nr (...) w Ś. (tj. do dnia 28 lutego 1989 r.) jako logiczne, spójne, znajdujące potwierdzenie w dowodach z dokumentów. Sąd odmówił natomiast wiary tym zeznaniom, w zakresie, w jakim wynikło z nich, że odwołujący w okresie od 1 marca 1989 r. nadal wykonywał obowiązki kierowcy mąkowozu w pełnym wymiarze czasu pracy (tj. codziennie przez co najmniej 8 h dziennie), pomimo tego, że pismem z dnia 27 lutego 1989 r. sam wnioskował o zmianę stanowiska i zakresu obowiązków, bowiem dotychczasowa praca kierowcy była dla jego stanu zdrowia i życia rodzinnego zbyt obciążająca. Powyższe znajduje potwierdzenie w wyżej opisanych dokumentach. Nielogicznym są dla Sądu twierdzenia odwołującego, że wprawdzie wnioskował o zmianę stanowiska, na którą – co nie ulega wątpliwości – pracodawca wyraził zgodę, ale faktycznie „nic się zmieniło” i nadal w pełnym wymiarze czasu pracy jeździł samochodem ciężarowym. Sąd nie neguje, że odwołujący nadal wykonywał obowiązki kierowcy mąkowozu, jednak – w ocenie Sądu - nie wykonywał ich codziennie przez 8 godzin dziennie. Trudno bowiem przyjąć, że pracownik wnioskuje o zmianę stanowiska, z uzasadnionych konkretnych przyczyn, uzyskuje taką zgodę przełożonych, następnie dochodzi do formalnej zmiany stanowiska, która jest odnotowywana przez cały pozostały okres zatrudnienia odwołującego w Młynie nr (...) (tj. w latach 1989-1992), po czym ostatecznie wykonuje takie same obowiązki co przed wnioskowaną zmianą stanowiska. Co istotne, wymienione wyżej dokumenty były sporządzane „na bieżąco”, tzn. w chwili, kiedy opisywane zdarzenia miały miejsce, i dlatego należy dać im pierwszeństwo (przed zeznaniami świadków i odwołującego) w ustalaniu stanu faktycznego sprawy.

Sąd zważył, co następuje:

Odwołanie nie zasługiwało na uwzględnienie.

Istota sporu w przedmiotowej sprawie sprowadzała się do rozstrzygnięcia, czy pozwany organ rentowy - Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P. - zasadnie odmówił odwołującemu prawa do emerytury przy obniżonym wieku emerytalnym z tytułu pracy w szczególnych warunkach.

Skutki prawne wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze określone zostały w ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2017 r., poz. 1773 ze zm.) i utrzymanym jej przepisami w mocy rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r., Nr 8, poz. 43 ze zm.), wydanym na podstawie art. 55 uchylonej ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. z 1982 r. Nr 40, poz. 267 ze zm.). Przepisy powołanego rozporządzenia nadal stanowią podstawę do ustalania wieku emerytalnego, rodzajów prac lub stanowisk oraz warunków uprawniających do emerytury w stosunku do pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach (wyrok TK z dnia 14 czerwca 2004 r., P 17/03, wyrok SN z dnia 5 maja 2016 r., III UK 132/15).

Uprawnienia ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r. do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze określa art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Zarówno z literalnego brzmienia wskazanego przepisu, jak i jego umiejscowienia w przepisach przejściowych ustawy wynika, że reguluje on w sposób szczególny zasady nabywania prawa do emerytury ze względu na pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze dla grupy ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r. i jest unormowaniem szczególnym w stosunku do uregulowań zawartych w art. 32 i art. 46 tej ustawy. Ponadto, art. 184 ustawy emerytalnej, jako przepis rangi ustawowej, ma pierwszeństwo zastosowania przed przepisami rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r., chociaż odsyła do nich jako „przepisów dotychczasowych”. Przepisy powołanego rozporządzenia winny mieć jednakże zastosowanie tylko w zakresie niesprzecznym z art. 184 ustawy.

Zgodnie z brzmieniem art. 184 ust. 1 ustawy emerytalnej, tym właśnie ubezpieczonym przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli:

1) okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz

2) okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27.

Z kolei ust. 2 (w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 2013 r.) powołany przepis stanowi, że emerytura przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa.

Wiek emerytalny przewidziany w przepisie art. 32 ustawy emerytalnej, to wiek ustalony na podstawie przepisów dotychczasowych (art. 32 ust. 4 cytowanej ustawy). W przepisach dotychczasowych wskazane są również okresy zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, które uprawniają do ubiegania się o przyznanie emerytury.

Stosownie do § 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. za okres zatrudnienia wymagany do uzyskania emerytury uważa się okres wynoszący 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, liczony łącznie z okresami równorzędnymi i zaliczanymi do okresów zatrudnienia.

Z kolei zgodnie z § 4 ust. 1 rozporządzenia pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki:

- osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn,

- ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

Stosownie do § 2 ust. 1 rozporządzenia okresami pracy predestynującymi do świadczenia emerytalnego, są okresy, w których zatrudnienie w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wykonywane jest stale i w pełnym wymiarze godzin, obowiązującym na danym stanowisku. Zgodnie zaś z ust. 2 cytowanego paragrafu tego rodzaju staż pracy potwierdza pracodawca w oparciu o posiadaną dokumentację, wystawiając świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach, odpowiadające wzorowi stanowiącemu załącznik do omawianego rozporządzenia.

Wykaz A, stanowiący załącznik do ww. rozporządzenia, w dziale VIII zatytułowanym „W transporcie i łączności”, pod poz. 2 wymienia jako prace w warunkach szczególnych: prace kierowców samochodów ciężarowych o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony, specjalizowanych, specjalistycznych (specjalnych), pojazdów członowych i ciągników samochodowych balastowych, autobusów o liczbie miejsc powyżej 15, samochodów uprzywilejowanych w ruchu w rozumieniu przepisów o ruchu na drogach publicznych, trolejbusów i motorniczych tramwajów.

Poza sporem w sprawie niniejszej pozostaje, że wnioskodawca osiągnął wiek emerytalny 60 lat i udowodnił wymagany, co najmniej 25 letni okres zatrudnienia oraz złożył wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w OFE, za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu państwa. Bezspornym w sprawie było również to, że odwołujący pracował w szczególnych warunkach w Odlewni (...) w Ś. w okresie od 4 sierpnia 1975 r. do 24 października 1977 r., tj. przez 2 lata, 2 miesiące i 22 dni, co zostało uznane przez organ rentowy na etapie postępowania administracyjnego.

Spór zatem dotyczy okoliczności, czy wnioskodawca spełnia przesłanki przyznania prawa do emerytury z art. 184 w zw. z art. 32 powołanej ustawy, tj. czy wykonywał prace w szczególnych warunkach wymienione w wykazie A Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze w wymiarze, co najmniej 15 lat i czy staż ten osiągnął na dzień 1 stycznia 1999 r.

Zgodnie z poglądem Sądu Najwyższego, wyrażonym w wyroku z dnia 15 grudnia 1997 r. (II UK 417/97, OSNP 1998/21/638), nie korzysta z uprawnienia do emerytury przy niższym wieku emerytalnym pracownik, który nie udowodnił, że wykonywał pracę w szczególnych warunkach i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku. Zgodnie z ogólną zasadą wyrażoną w art. 6 k.c., ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne. Samo twierdzenie strony nie jest dowodem, a twierdzenie dotyczące istotnej dla sprawy okoliczności (art. 227 k.p.c.) powinno być udowodnione przez stronę to twierdzenie zgłaszającą (wyrok SN z dnia 22.11.2001 r., I PKN 660/00, „Wokanda” 2002, Nr 7-8, s. 44). Zatem na wnioskodawcy, jako stronie wywodzącej z tej okoliczności pozytywne dla siebie skutki prawne, spoczywał obowiązek wykazania, szczególnego charakteru wykonywanej przez niego pracy.

Odwołujący podnosił, że w całym okresie od 24 października 1979 r. do 15 stycznia 1993 r., będąc zatrudnionym w Przedsiębiorstwie (...) w G. ( Młyn nr (...) w Ś.), pracował w szczególnych warunkach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy jako kierowca (...) o ładowności powyżej 3,5 tony.

Biorąc pod uwagę wyniki przeprowadzonego w sprawie postępowania dowodowego, Sąd uznał, że odwołujący - oprócz uznanego przez organ rentowy okresu pracy w szczególnych warunkach od dnia 4 sierpnia 1975 r. do dnia 24 października 1977 r. (tj. 2 lata, 2 miesiące i 22 dni) - pracował w szczególnych warunkach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy również w Przedsiębiorstwie (...) w G. ( Młynie nr (...) w Ś.) w okresie od 24 października 1979 r. do 28 lutego 1989 r. (tj. do momentu wnioskowanej przez niego zmiany stanowiska pracy). Przekonują o tym zeznania przesłuchanych w sprawie świadków: B. J. i S. M., zeznania samego odwołującego, a także zebrane w sprawie dokumenty.

W podanym wyżej okresie od 24 października 1979 r. do 28 lutego 1989 r. odwołujący pracował przez co najmniej 8 godzin dziennie na stanowisku kierowcy samochodu ciężarowego powyżej 3,5 tony (typu (...)), o którym mowa w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r., w wykazie A, dziale VIII, poz. 2. Za swoją pracę otrzymywał płacę zasadniczą wraz z dodatkami, m.in. w postaci dodatku za „czynności spedycyjne”. Odwołujący w ramach swoich obowiązków wykonywał też – w razie potrzeb – naprawy ww. pojazdu, a także dokonywał załadunku i rozładunku przewożonych przez siebie towarów. Sąd uznał, że te czynności jako nierozerwalnie związane z wykonywaniem pracy kierowcy (tj. rozładunek/załadunek towarów) oraz wykonywane sporadycznie (naprawy pojazdów w razie potrzeb) nie rzutują na ogólną ocenę charakteru pracy odwołującego w podanym wyżej okresie od 24 października 1979 r. do 28 lutego 1989 r. (tj. 9 lat, 4 miesiące i 4 dni) i możliwości jej zakwalifikowania jako pracy w szczególnych warunkach (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2018 r., III UZP 8/17).

Specyfika pracy kierowcy samochodu ciężarowego o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 t. wiąże się z tym, że dopóki przywieziony towar nie zostanie w danym miejscu rozładowany, kierowca i tak nie może jechać dalej, do następnego klienta. Kwestia, czy kierowca w tym czasie siedzi na stanowisku kierowcy w samochodzie, czy też sam podejmuje te czynności nie powinna mieć zatem wpływu na ocenę charakteru pracy w warunkach szczególnych (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 30 września 2016 r., sygn. akt III AUa 796/16, portal orzeczeń sądów powszechnych; wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 21 maja 2014 r., sygn. III AUa 2100/13, Lex nr 1640875; wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 24 maja 2013 r., III AUa 1916/12, niepubl.).

Niezależnie od powyższego, do stażu pracy w szczególnych warunkach należy zaliczyć odwołującemu także okres zasadniczej służby wojskowej od 25 października 1977 r. do 13 października 1979 r. (tj. 1 rok, 11 miesięcy i 19 dni). Jak bowiem ustalono, odwołujący zarówno przed rozpoczęciem służby, jak i bezpośrednio po jej zakończeniu, pracował w szczególnych warunkach, przy czym swój powrót do pracy zgłosił w terminie 30 dni od dnia zwolnienia ze służby (13 października 1979 r. – 24 października 1979 r.). Tym samym odwołujący spełnił warunki zaliczenia okresu służby wojskowej do stażu pracy w szczególnych warunkach określone w ustawie z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz. U. z 1967 r., nr 44, poz. 220) oraz § 2 ust. 1 i § 5 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 22 listopada 1968 r. w sprawie szczególnych uprawnień żołnierzy i ich rodzin (Dz. U. nr 44, poz. 318) – wg stanu prawnego obowiązującego na dzień powrotu odwołującego do pracy. W kontekście powyższego do stażu pracy w szczególnych warunkach nie można natomiast uwzględnić odwołującemu okresu między zwolnieniem go ze służby a podjęciem ponownie pracy, tj. okresu 13 października 1979 r. – 24 października 1979r. – faktycznie bowiem nie wykonywał on wówczas pracy, a żaden przepis nie pozwala traktować tego okresu na równi z okresem służby wojskowej.

Wyżej wymienione okresy zatrudnienia odwołującego, uznane przez Sąd jako praca w szczególnych warunkach, dają łączny wymiar 13 lat, 6 miesięcy i 15 dni (tj. 2 lata, 2 miesiące i 22 dni zatrudnienia w Odlewni (...) w Ś. + 1 rok, 11 miesięcy i 19 dni służby wojskowej + 9 lat, 4 miesiące i 4 dni zatrudnienia w Młynie nr (...) w Ś.).

Natomiast zdaniem Sądu, ze zgromadzonego materiału dowodowego i opartych na tym materiale ustaleń faktycznych nie wynika, by odwołujący pracował w szczególnych warunkach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w pozostałym spornym okresie, tj. od dnia 1 marca 1989 r. do 15 stycznia 1993 r.

Z dokumentów zawartych w aktach osobowych odwołującego (k. 24) w sposób bezsprzeczny wynika, że od dnia 1 marca 1989 r. odwołującemu zmieniono – na jego prośbę – stanowisko pracy i tym samym zakres obowiązków. Odwołujący od tego dnia nie wykonywał już zatem w pełnym zakresie obowiązków kierowcy samochodu ciężarowego (typu (...)), bowiem pracował na stanowisku mechanika/ślusarza z możliwością (niejako dodatkowo) wykonywania obowiązków kierowcy. Nie ulega zatem wątpliwości, że z chwilą zmiany stanowiska pracy, T. R. nie pracował już stale i w pełnym wymiarze na stanowisku kierowcy samochodów ciężarowych, o którym mowa w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, albowiem jego zasadniczym stanowiskiem było stanowisko mechanika/ślusarza.

Podkreślenia wymaga, że pismem z dnia 27 lutego 1989 r. to sam odwołujący zawnioskował o zmianę stanowiska i zakresu swoich obowiązków, bowiem dotychczasowa praca kierowcy była dla jego stanu zdrowia i życia rodzinnego zbyt obciążająca. Jak sam pisał w powyższym wniosku zmiana stanowiska pozwolić mu miała na prowadzenie bardziej „statecznego i unormowanego stylu życia”. Na powyższą zmianę wyraził zgodę kierownik Młyna Nr (...) w Ś. S. M., czyniąc na ww. wniosku adnotację „wyrażam zgodę, funkcję kierowcy mąkowozu przejmie obywatel T. P., dotychczasowy mechanik”. Również Kierownik Sekcji (...) K. G. na piśmie tym uczynił adnotację, z której wynikało, że T. R. posiada „umiejętności w zakresie naprawy pojazdów”. Pismem wewnętrznym z dnia 6 marca 1989 r. skierowanym do Kierownika Sekcji (...), Kierownik D. Spraw Pracowniczych wniósł o przeegzaminowanie odwołującego ze znajomości mechaniki pojazdowej.

Wobec powyższego pismem z dnia 6 kwietnia 1989 r. odwołujący od dnia 1 marca 1989 r. został oficjalnie przeniesiony ze stanowiska „kierowcy samochodu (...) na stanowisko „ślusarza z obowiązkiem wykonywania czynności kierowcy”. Od tego momentu, aż do rozwiązania stosunku pracy, w angażach i pismach kierowanych do odwołującego pracodawca określał jego stanowisko pracy w powyższy sposób („ślusarz + czynności kierowcy”).

Zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem Sądu Najwyższego oraz sądów powszechnych, praca w szczególnych warunkach, to praca wykonywana stale (codziennie) i w pełnym wymiarze czasu pracy (przez 8 godzin dziennie, jeżeli pracownika obowiązuje taki wymiar czasu pracy) w warunkach pozwalających na uznanie jej za jeden z rodzajów pracy wymienionych w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Decydującą rolę w analizie charakteru pracy ubezpieczonego z punktu widzenia uprawnień emerytalnych ma zatem możliwość jej zakwalifikowania pod którąś z pozycji wspomnianego załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów. Dla oceny, czy pracownik pracował w szczególnych warunkach, nie ma istotnego znaczenia nazwa zajmowanego przez niego stanowiska, tylko rodzaj powierzonej mu pracy (wyrok SN z dnia 27 czerwca 2011 r., I UK 401/10, wyrok SN z dnia 19 maja 2011 r., sygn. akt III UK 174/10, wyrok SN z dnia 8 czerwca 2011 r., sygn. akt I UK 393/10, wyrok SN z 27 czerwca 2011 r., sygn. akt I UK 401/10).

Wykonywanie pracy w szczególnych warunkach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy oznacza, że pracownik nie ma powierzonych innych obowiązków jak tylko te, które dotyczą pracy w szczególnych warunkach (postanowienie Sądu Najwyższego z 2011-10-17, I UK 174/11, L.).

Wymaga przy tym również wyraźnego odnotowania stanowisko Sądu Najwyższego, jednolicie aprobowane przez sądy powszechne, zgodnie z którym przepisy prawa materialnego określające rodzaje i warunki zaliczania okresów zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze dla celów nabycia uprawnień emerytalnych w obniżonym wieku emerytalnym, mają charakter wyjątkowy i ściśle bezwzględnie obowiązujący, choć nie oznacza to, iż przepisy te powinny być wykładane (interpretowane) zawężająco lub restrykcyjnie w sposób wykluczający lub przekreślający je jako podstawę nabycia prawa do emerytury z uwagi na przepracowanie okresów zatrudnienia w szkodliwych warunkach pracy. Trafne jest założenie, że w spornych przypadkach - uwzględnienie okresów wykonywania pracy szkodliwej lub uciążliwej wymaganej do przyznania emerytury w niższym wieku emerytalnym - następuje po ustaleniu rzeczywistego zakresu obowiązków oraz wykonywania bezpośrednio i stale szkodliwego zatrudnienia, tyle że ocena prawna tych ustaleń powinna być racjonalna, bez stosowania „aptekarskiej” miary lub „stopera w ręku” (wyrok SN z dnia 22 kwietnia 2009 r., II UK 333/08, wyrok SA w Poznaniu z dnia 14 stycznia 2016 r., III AUa 755/15, wyrok SA w Łodzi z dnia 21 sierpnia 2013 r., III AUa 1769/12).

W judykaturze ugruntowany jest również pogląd, że prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym nie może nabyć osoba, która nie wykonywała tego rodzaju pracy stale i w pełnym wymiarze. W wyroku z dnia 7 lutego 2012 r., I UK 227/11, LEX nr 1157544, Sąd Najwyższy stwierdził, że z przywileju przejścia na emeryturę w niższym wieku emerytalnym, przysługującego pracownikom zatrudnionym w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, mogą korzystać wyłącznie pracownicy, którzy byli rzeczywiście zatrudnieni stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w szkodliwych warunkach pracy. Nie jest więc dopuszczalne uwzględnianie do okresów pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, wymaganych do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym, innych równocześnie wykonywanych prac w ramach dobowej miary czasu pracy, które nie oddziaływały szkodliwie na organizm pracownika, z czego a contrario wynika, że mogą i powinny być uwzględnione takie równocześnie wykonywane czynności, które miały szkodliwy wpływ na zdrowie zatrudnionego, bo zostały uznane przez ustawodawcę za pracę w warunkach szczególnych. Tożsame stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 4 czerwca 2008 r., II UK 306/07, OSNP 2009/21-22/290, podkreślając, że nie jest możliwe uwzględnianie do okresów pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, innych równocześnie wykonywanych prac w ramach dobowej miary czasu pracy, które nie oddziaływały szkodliwie na organizm pracownika.

Warunek wykonywania pracy w szczególnych warunkach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy jest spełniony tylko wówczas, gdy pracownik w ramach obowiązującego go pełnego wymiaru czasu pracy na określonym stanowisku, stale, tj. ciągle wykonuje pracę w szczególnych warunkach i nie wykonuje w tym czasie żadnych innych czynności nie związanych z zajmowanym stanowiskiem (wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 19 lipca 2012 r., III AUa 27/12; wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 5 lutego 2013 r., III AUa 1308/12).

Tylko okresy wykonywania zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy kreują i wypełniają weryfikowalne kryterium uznania pracy o cechach znacznej szkodliwości dla zdrowia lub znacznego stopnia uciążliwości, lub wymagającej wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia. Taki sam warunek odnosi się do wymagania stałego wykonywania takich prac, co oznacza, że krótsze dobowo (nie w pełnym wymiarze obowiązującego czasu pracy na danym stanowisku), a nie stałe świadczenie pracy wyklucza dopuszczalność uznania pracy za świadczoną w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wskutek niespełnienia warunku stałej znacznej szkodliwości dla zdrowia lub stałego znacznego stopnia uciążliwości wykonywanego zatrudnienia (wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 12 marca 2013 r., III AUa 1702/12, Lex 1294740).

W świetle powyższego, Sąd rozpoznający niniejsza sprawę, dostrzega, że wprawdzie nie jest dopuszczalne uwzględnianie do okresów pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, wymaganych do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym, innych równocześnie wykonywanych prac w ramach dobowej miary czasu pracy, które nie oddziaływały szkodliwie na organizm pracownika, to jednak od tej reguły istnieją odstępstwa. Pierwsze z nich dotyczy sytuacji, kiedy inne równocześnie wykonywane prace stanowią integralną część (immanentną cechę) większej całości dającej się zakwalifikować pod określoną pozycję załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 6 grudnia 2007 r., III UK 62/07, LEX nr 375653; dnia 5 maja 2009 r., I UK 4/09, LEX nr 509022 oraz z dnia 11 marca 2009 r., II UK 243/08 i tam powołane wcześniejsze orzecznictwo). Drugie odstępstwo dotyczy przypadków, kiedy czynności wykonywane w warunkach nienarażających na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia mają charakter incydentalny, krótkotrwały, uboczny (zob. np. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2008 r., I UK 210/07, OSNP 2009 nr 5-6, poz. 75 oraz z dnia 22 kwietnia 2009 r., II UK 333/08, LEX nr 1001310).

W tym kontekście wymaga jednak zaznaczenia, że jakkolwiek czynności wykonywane przez odwołującego poza obowiązkami kierowcy mąkowozu w okresie od 24 października 1979 r. do 28 lutego 1989 r. można by uznać za sporadyczne (tj. wykonywane w razie potrzeb naprawy pojazdów, którymi jeździł, często dokonywane poza godzinami pracy) lub związane immanentnie z pracą kierowcy (dokonywanie załadunku i rozładunku przewożonych przez siebie towarów), to pracy wykonywanej przez odwołującego od dnia 1 marca 1989 r. nie można przypisać takich cech.

W ocenie Sądu, wykonywanie pracy w szczególnych warunkach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy, oznacza, że pracownik nie ma powierzonych innych obowiązków jak tylko te, które dotyczą pracy w szczególnych warunkach. Istotne znaczenie ma zatem nie to, że zdarzało się, iż w czasie 8 godzin pracy pracował jako kierowca nawet przez np. 6 albo 7 godzin, ale to, że w czasie pracy miał na stałe powierzone inne obowiązki – w analizowanym przypadku obowiązki ślusarza (mechanika) niebędące zaliczone do prac wykonywanych w szczególnych warunkach, a jedynie – niejako dodatkowo – mógł również wykonywać „czynności kierowcy”. A zatem obowiązki ślusarza (mechanika) nie mogły być ani incydentalne, ani krótkotrwałe czy uboczne, podobnie jak nie stanowiły integralnej części większej całości dającej się zakwalifikować pod określoną pozycję załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia z dnia 7 lutego 1983 r.

Nielogicznym są dla Sądu twierdzenia odwołującego, że wprawdzie wnioskował o zmianę stanowiska, na którą – nie ulega wątpliwości – pracodawca wyraził zgodę, ale faktycznie „nic się zmieniło” i nadal w pełnym wymiarze czasu pracy jeździł samochodem ciężarowym. Jak już była mowa we wcześniejszej części uzasadnienia, Sąd nie neguje, że odwołujący nadal wykonywał obowiązki kierowcy mąkowozu, jednak nie wykonywał ich codziennie przez 8 godzin dziennie. Trudno bowiem przyjąć, że pracownik wnioskuje o zmianę stanowiska, z uzasadnionych konkretnych przyczyn, uzyskuje taką zgodę przełożonych, następnie dochodzi do formalnej zmiany stanowiska, która jest odnotowywana przez cały pozostały okres zatrudnienia odwołującego w Młynie nr (...) (tj. w latach 1989-1992), po czym ostatecznie wykonuje takie same obowiązki co przed wnioskowaną zmianą stanowiska.

Z przytoczonych wyżej względów odwołanie - na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. - należało oddalić jako niezasługujące na uwzględnienie, o czym orzeczono w punkcie 1) wyroku.

O kosztach procesu orzeczono w punkcie 2) wyroku, na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. i § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. z 2015 r., poz. 1804 ze zm.), w brzmieniu obowiązującym na dzień wniesienia odwołania, obciążając nimi odwołującego jako stronę przegrywającą.

(-) Mirosław Major