Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 12 marca 2020 roku

Sąd Okręgowy w Warszawie V Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Adrianna Szewczyk-Kubat

Sędziowie: Agnieszka Łukaszuk

(del.) Dorota Bassa (spr.)

po rozpoznaniu w dniu 12 marca 2020 roku w Warszawie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z wniosku (...) S.A. z siedzibą w W.

z udziałem (...) Bank (...) z siedzibą w Ł., A. D., T. D.

o wpis w dziale czwartym księgi wieczystej

na skutek apelacji uczestników A. D. i T. D.

od postanowienia Sądu Rejonowego w Piasecznie z dnia 30 września 2019 roku w sprawie Dz. Kw (...), Kw (...)

postanawia:

na podstawie art. 390 k.p.c. zwrócić się do Sądu Najwyższego o rozstrzygnięcie następującego zagadnienia prawego:

1.  czy w przypadku zbycia wierzytelności bankowej zabezpieczonej hipoteką brak pisemnej zgody właściciela nieruchomości na przeniesienie hipoteki stanowi przeszkodę do dokonania wpisu w rozumieniu art. 626 ⁹ k.p.c. w sytuacji, gdy umowa zbycia wierzytelności bankowej zabezpieczonej hipoteką została zawarta przed dniem 7 marca 2019 roku, zaś wniosek o ujawnienie przeniesienia hipoteki został złożony po tej dacie,

2.  w przypadku odpowiedzi przeczącej na pytanie pierwsze, czy w postępowaniu wieczystoksięgowym dopuszczalne jest obalenie domniemania zgodności wpisu z rzeczywistym stanem prawnym w odniesieniu do wpisu o charakterze konstytutywnym.

V Ca 2815/19

UZASADNIENIE

W dniu 29 maja 2019 roku (...) Bank (...) S.A. wniósł o dokonanie wpisu polegającego na zmianie podmiotu będącego wierzycielem hipotecznym uprawnionym z tytułu hipoteki umownej kaucyjnej do kwoty 544.950 zł poprzez wykreślenie (...) Bank (...) spółki akcyjnej oddział w Polsce i wpisanie danych nowego wierzyciela (...) Banku (...) S.A. w W. na podstawie umowy przeniesienia wierzytelności z dnia 11 kwietnia 2018 (wniosek k. 87, załączniki do wniosku – k. 89 -102).

W dniu 08 lipca 2019 roku wniosek został uwzględniony, w dziale czwartym księgi wieczystej, jako uprawnionego z tytułu hipoteki kaucyjnej wpisano (...) Bank (...) S.A. w W. (zawiadomienie – k. 104).

Właściciele nieruchomości złożyli skargę na powyższe orzeczenie referendarza sądowego (skarga – k. 109).

Na skutek rozpoznania skargi Sąd Rejonowy w Piasecznie utrzymał w mocy zaskarżony wpis (postanowienie k. 182).

Sąd Rejonowy zważył, iż zgodnie z art. 95 ust. 1 Prawa bankowego księgi rachunkowe banków i sporządzone na ich podstawie wyciągi oraz inne oświadczenia podpisane przez osoby upoważnione do składania oświadczeń w zakresie praw i obowiązków majątkowych banków i opatrzone pieczęcią banku mają moc prawną dokumentów urzędowych w odniesieniu do praw i obowiązków wynikających z czynności bankowych oraz ustanowionych na rzecz banku zabezpieczeń i mogą stanowić podstawę do dokonania wpisów w księgach wieczystych; z kolei, w myśl ust. 3 przytoczonego przepisu, dokumenty te są podstawą wpisu hipoteki do księgi wieczystej nieruchomości stanowiącej własność dłużnika banku lub innej osoby ustanawiającej hipotekę na rzecz banku w celu zabezpieczenia wierzytelności dłużnika banku.

Skarżący zarzucili orzeczeniu referendarza naruszenie art. 626 ⁸ § 2 w zw. z art. 233 i 245 k.p.c. poprzez brak zbadania podstawy wpisu. Zgodnie z przywołanymi przepisami rozpoznając wniosek o wpis, sąd bada jedynie treść i formę wniosku, dołączonych do wniosku dokumentów oraz treść księgi wieczystej), przy czym obowiązuje zasada swobodnej oceny dowodów (art. 233 k.p.c.). Natomiast art. 245 k.p.c. wskazuje jaką moc dowodową ma dokument prywatny. W ocenie skarżących oświadczenie banku (...) S.A. z siedzibą w W. nie spełnia wymogów określonych w art. 95 Prawa bankowego.

Sąd Rejonowy nie zgodził się z powyższą argumentacją. Zgodnie z załączonym do wniosku oświadczeniem (...) Banku (...) S.A. z siedzibą w W. nabył on, jako Cesjonariusz zabezpieczoną hipotecznie wierzytelność w stosunku do skarżących od (...) Banku (...) z siedzibą w S., działającego przez swój oddział w Polsce pod (...) Bank (...) S.A. Oddział w Polsce z siedzibą w Ł.. Następcą prawnym (...) Banku (...) z siedzibą w S. - na mocy transgranicznego połączenia - jest (...) Bank (...) z siedzibą w H., która działa przez swój oddział w Polsce pod (...) Bank (...) S.A. Oddział w Polsce z siedzibą w Ł.. Oświadczenie to zostało podpisane przez osobę upoważnioną przez (...) S.A. z siedzibą w W. (pełnomocnictwo nr (...), k. 95 z notarialnym poświadczeniem, k. 96) oraz zostało opatrzone pieczęcią banku. Skoro powyższy dokument został sporządzony zgodnie z art. 95 ust. 1 Prawa bankowego, to na mocy uregulowania zawartego w ust. 3 jest podstawą wpisu hipoteki do księgi wieczystej nieruchomości stanowiącej własność dłużnika banku. W ocenie Sądu Rejonowego bezpodstawny był również pogląd skarżących, że oświadczenie to stanowi dokument prywatny, gdy art. 95 ust. 1 prawa bankowego wprost przewiduje, że oświadczenie takie ma moc prawną dokumentu urzędowego. Na marginesie Sąd Rejonowy zauważył, że bez znaczenia jest tutaj okoliczność prawidłowości złożenia oświadczenia przez (...) Bank (...) z siedzibą w H. działający przez swój oddział w Polsce z siedzibą w Ł., w sytuacji w której prawidłowe oświadczenie przedstawił wnioskodawca.

Sąd Rejonowy za nieuzasadnioną uznał również argumentację przedstawioną w drugiej części opisanego wyżej zarzutu. Skarżący odwoływali się do nieprawidłowo dokonanego wpisu w 2014 r. o zmianie wierzyciela hipotecznego z uwagi na brak zgody skarżących. Kwestionowane orzeczenie z 24 listopada 2014 r. nie zostało w ustawowym czasie zaskarżone przez żadną ze stron i stało się prawomocne, a zatem nie podlegało kontroli w postępowaniu skargowym. Sąd Rejonowy nie znał także zarzutów naruszenia art. 626 ² § 3 w zw. z art. 626 ⁹ k.p.c. poprzez dokonanie wpisu bez właściwych dokumentów.

Kolejny zarzut skarżących (naruszenia art. 65 k.c. w zw. z art. 95 ust. 1 i 3 Prawa bankowego) także Sąd Rejonowy uznał za bezpodstawny. Skarżący stwierdzili, że ani wnioskodawca ani (...) Bank (...) z siedzibą w H. działający w Polsce przez Oddział z siedzibą w Ł. nie mogli wydać oświadczenia na podstawie art. 95 ust. 1 Prawa bankowego, ponieważ podmioty te nie dokonały czynności bankowej ani czynności zabezpieczającej ze skarżącymi, a jedynie dokonały pomiędzy sobą umowy cesji zwrotnej wierzytelności wynikającej z umowy kredytowej skarżących. Ponadto w ocenie skarżących (...) Bank (...) z siedzibą w H. nie mógł oświadczyć, że istnieje wierzytelność z czynności bankowej z udziałem skarżących albo że doszło do dokonania na jej rzecz czynności zabezpieczającej w postaci ustanowienia hipoteki przez skarżących na ich nieruchomości, bowiem (...) Bank (...) nigdy nie udzieliła kredytu skarżącym i nie była podmiotem, na rzecz którego taka hipoteka została ustanowiona.

Odnosząc się do ostatniej części argumentacji przedstawionej w omawianym zarzucie Sąd Rejonowy uznał, że postępowanie wieczystoksięgowe ma charakter postępowania formalnego, w którym sąd bada jedynie treść i formę wniosku, dołączonych do wniosku dokumentów i treść księgi wieczystej. Nie stosuje się tu zasady obowiązującej w procesie, zgodnie z którą sąd rozstrzygający sprawę ma dążyć do ustalenia prawdy materialnej. Innymi słowy, poza ww. dokumentami orzecznik nie przeprowadza postępowania dowodowego w szerszym zakresie. W szczególności nie bada dokumentów, których nie ma w księdze wieczystej, ani które nie zostały dołączone do wniosku czy skargi. Zatem Sąd nie bada w postępowaniu wieczystoksięgowym prawidłowości zmian podmiotowych banków, a w konsekwencji następstw prawnych oraz cesji wierzytelności przez podmioty te dokonanych. Jeżeli z oświadczenia, które zostało sporządzone zgodnie z art. 95 prawa bankowego wynika, że (...) nabyło wierzytelność względem skarżących (a tym samym - z uwagi na jej akcesoryjny charakter - hipotekę), to jest to wystarczający dokument, aby dokonać żądanego wpisu. Oprócz twierdzeń zawartych w skardze, skarżący nie przedłożyli żadnych dokumentów, które potwierdzałyby brak następstwa prawnego po (...) Bank (...) z siedzibą w S. działający przez Oddział w P. z siedzibą w Ł..

Z kolei, jeśli chodzi o pierwszą część zarzutu odnoszącą się do braku czynności bankowej albo zabezpieczającej pomiędzy wnioskodawcą lub (...) Bank (...) z siedzibą w H. a skarżącymi, to Sąd stwierdził, że i ten argument nie zasługiwał na uwzględnienie. Czynnościami bankowymi są specyficzne dla banków, wyróżnione przez ustawę Prawo bankowe rodzaje działalności gospodarczej, polegające na odpłatnym, dokonywanym na podstawie zawartej z klientem umowy dostarczaniu określonych usług finansowych odbiorcom tych usług (klientom banku lub osobom trzecim). Szczegółowy wykaz czynności tych został wskazany w art. 5 prawa bankowego. I tak, w art. 5 ust. 1 pkt 3 prawa bankowego do czynności takich zalicza się udzielanie kredytów, a w ust. 2 pkt 5 jest to nabywanie i zbywanie wierzytelności pieniężnych. Z powyższego jednoznacznie wynika, że zarówno udzielenie kredytu, jak i nabycie wierzytelności pieniężnej jest czynnością bankową. Z oświadczenia wystawionego przez (...) wynika, że wnioskodawca stał się wierzycielem hipotecznym wskutek umowy cesji wierzytelności, a zatem dokonano czynności bankowej.

Sąd Rejonowy nie uwzględnił ponadto zarzutów naruszenia art. 32 ust. 2 w zw. z art. 31 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jedn. Dz. U. z 2018 r., poz. 1916 ze zm., dalej: „u.k.w.h.") w zw. z art. 245 ¹ i art. 245 k.c.

Skarżący sugerowali, że Sąd powinien zastosować w niniejszej sprawie art. 95 ust. 5 Prawa bankowego w brzmieniu sprzed nowelizacji dokonanej ustawą z dnia 17 stycznia 2019 r. o zmianie ustawy z 17 stycznia 2019 r. o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym, systemie gwarantowania depozytów oraz przymusowej restrukturyzacji oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2019 r., poz. 326), która weszła w życie 7 marca 2019 r. Zgodnie z brzmieniem nadanym ww. ustawą od dnia 7 marca 2019 r. dla ujawnienia w księdze wieczystej zmiany treści hipoteki w związku ze zbyciem wierzytelności bankowej nie jest wymagane, oświadczenie właściciela nieruchomości o ustanowieniu hipoteki na rzecz banku (w poprzednim stanie prawnym oświadczenie takie było wymagane). Wniosek o dokonanie wpisu został złożony w dniu 29 maja 2019 r., a więc już po wejściu w życie omawianej zmiany. Skarżący sugerują, że przepis ten jako niezgodny z Konstytucją RP nie powinien być stosowany. W ocenie Sądu Rejonowego argumentacja taka nie zasługiwała na uwzględnienie.

Sąd Rejonowy uznał, iż w stanie prawnym zaistniałym po 7 marca 2019 r. przepisy prawa bankowego jasno i precyzyjnie określają, że dla ujawnienia w księdze wieczystej zmiany treści hipoteki na podstawie oświadczenia banku wystawionego w trybie art. 95 ust. 1 Prawa bankowego, która to zmiana wyniknęła ze zbycia wierzytelności bankowej, nie jest wymagane oświadczenie właściciela nieruchomości o ustanowieniu hipoteki na rzecz banku. Tym samym, postępowanie referendarza sądowego było w pełni prawidłowe. Sąd nie podzielił stanowiska skarżących i odrzucił wykładnię contra legem, za którą opowiadali się skarżący. Ponadto argumentacja konstytucyjna prezentowana przez skarżących została uznana za nieprzekonującą. Zasada bezpośredniego stosowania Konstytucji wyrażona w art. 8 ust. 2 ustawy zasadniczej może być oczywiście przydatna w procesie stosowania prawa. Dotyczy to jednak sytuacji luk w prawie lub nie dających się rozstrzygnąć sprzeczności norm ustawowych. W rozpatrywanej sprawie taki stan prawny nie ma jednak miejsca.

Również tzw. prokonstytucyjna wykładnia ustawy lub inaczej mówiąc: wykładnia ustawy zgodnie z Konstytucją, czyli koncepcja dokonywania wykładni prawa sformułowana przez doktrynę prawa oraz orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego, nie znajduje zastosowania w niniejszej sprawie. Po ten szczególny typ wykładni systemowej sięga się przede wszystkim, gdy interpretacja określonego przepisu lub przepisów prowadzi do równoczesnego sformułowania dwóch lub więcej nieabsurdalnych możliwych znaczeń przepisów i tylko odwołanie się do wartości i zasad Konstytucji daje podstawę do dokonania racjonalnego wyboru, które z ustalonych możliwych znaczeń można uznać za rezultat prawidłowo dokonanej wykładni prawa. Dlatego powołanie się na ogólną zasadę określonej ustawy, a nawet na zasadę konstytucyjną nie może uzasadniać przyznania kompetencji do działania w sposób autonomiczny i nie przewidziany przez prawo, zwłaszcza do działania contra legem, czyli postępowania wbrew przepisom ustaw jasnych językowo i posiadających niekwestionowane znaczenie w orzecznictwie i doktrynie.

Sąd Rejonowy nie znalazł również podstaw do przychylenia się do wniosku skarżących o skierowanie do Trybunału Konstytucyjnego wniosku o zbadanie zgodności m.in. art. 95 ust. 6 Prawa bankowego i przepisów ustawy nowelizującej z 17 stycznia 2019 r. z Konstytucją RP.

Z orzeczeniem powyższym nie zgodzili się uczestnicy T. D. i A. D., którzy złożyli apelację, zaskarżając postanowienie z dnia 30 września 2019 roku w całości.

Zaskarżonemu postanowieniu zarzucono:

I.  naruszenie przepisów prawa procesowego, które miało istotny wpływ na rozstrzygniecie, tj.:

1.  art. 626 ⁸ § 2 k.p.c. zw. z art. 233 k.p.c. w zw. z art. 245 k.p.c. poprzez:

-

brak zbadania podstawy wpisu tj. dokumentów załączonych do wniosku, w sytuacji gdy dokumenty te nie stanowią dokumentów stanowiących podstawę wpisu, o których mowa w art. 95 ust. 1 i 3 prawa bankowego, w szczególności z uwagi na podmioty, które je wystawiły oraz treść tych dokumentów;

-

brak uwzględnienia okoliczności znanych sądowi z urzędu na podstawie dokumentów zgromadzonych w księdze wieczystej wskazujących na wadliwy wpis (...), jako wierzyciela hipotecznego z uwagi na brak zgody uczestnika na wpis tego banku, a w konsekwencji brak wyciągnięcia wniosku, że skoro (...) jest wadliwie wpisana do księgi wieczystej, to nigdy nie stała się wierzycielem hipotecznym, a więc nie mogła przenieść żadnej wierzytelności na wnioskodawcę i w konsekwencji brak uchylenia wpisu wnioskodawcy do księgi wieczystej;

2.  art. 626 ² § 3 k.p.c. w zw. z art. 626 ⁹ k.p.c. poprzez brak uchylenia wpisu do księgi wieczystej, w sytuacji gdy wnioskodawca nie załączył prawidłowych dokumentów stanowiących podstawę wpisu, o których mowa w art. 95 ust. 1 oraz 3 prawa bankowego, w szczególności w zakresie ich treści;

3.  art. 328 § 2 k.p.c. w zw. art. 361 k.p.c. w zw. z art. 13 k.p.c. poprzez nieprawidłowe uzasadnienie orzeczenia, tj. brak w uzasadnieniu postanowienia szczegółowego odniesienia się do wszystkich argumentów uczestnika przemawiających za uchyleniem wpisu wnioskodawcy do księgi wieczystej;

II.  naruszenie przepisów prawa materialnego, które miało istotny wpływ na rozstrzygniecie, tj.:

1.  art. 95 ust. 5 w zw. z art. 95 ust. 4 prawa bankowego w brzmieniu sprzed nowelizacji prawa bankowego ustawą z dnia 17 stycznia 2019 r. o zmianie ustawy o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym, systemie gwarantowania depozytów oraz przymusowej restrukturyzacji oraz niektórych innych ustaw, która weszła w życie w dniu 7 marca 2019 roku (dalej (...) lub „nowelizacja") poprzez uznanie, że przed nowelizacją nie istniał wymóg uzyskania zgody właściciela nieruchomości na przeniesienie hipoteki i wobec tego zaniechanie zbadania wpisu (...) do księgi wieczystej z urzędu w ramach kognicji sądu wieczysto – księgowego;

2.  art. 65 k.c. w zw. z art. 95 ust. 1 i 3 prawa bankowego poprzez błędną wykładnię oświadczenia banku (...) S.A. z siedzibą w H. ( (...)) ( (...)) oraz oświadczenia Wnioskodawcy ( (...)) i uznanie, że oświadczenia te mają moc prawną dokumentu w rozumieniu art. 95 ust. 1 i 3 prawa bankowego, w sytuacji gdy:

-

z treści tych oświadczeń nie wynika, iżby zgodnie z księgami (...) oraz (...) podmioty te dokonały jakiejkolwiek czynności bankowej tudzież czynności zabezpieczającej z Uczestnikiem postępowania a jedynie, że dokonały pomiędzy sobą umowy cesji zwrotnej wierzytelności wynikającej z umowy kredytowej Uczestnika, która to cesja nie jest ani czynnością bankową ani zabezpieczającą;

-

(...), jako podmiot nieregulowany przez Komisję Nadzoru Finansowego i nie działający w oparciu o przepisy prawa bankowego, lecz jako bank państwa obcego nie posiada uprawnienia do wystawiania oświadczeń w trybie art. 95 ust. 1 i 3 prawa bankowego;

-

(...) nie może potwierdzić na podstawie własnych ksiąg rachunkowych, na które powołuje się w oświadczeniu, iż istnieje wierzytelność wynikająca z czynności bankowej z udziałem Uczestnika, tudzież iż doszło do dokonania na jej rzecz czynności zabezpieczającej w postaci ustanowienia hipoteki przez Uczestnika na ich nieruchomości, albowiem (...) nigdy nie udzieliła kredytu Uczestnikowi i nie była podmiotem na rzecz którego taka hipoteka została ustanowiona;

3.  art. 32 ust. 2 w zw. z art. 31 ust. 1 u.k.w.h. w zw. z art. 245 ¹ k.c. w z w. z art. 245 k.c. poprzez ich niezastosowanie i brak oddalenia wniosku wnioskodawcy wobec braku przedstawienia dokumentów wymaganych ww. przepisami;

4.  art. 95 ust. 5 prawa bankowego w brzmieniu sprzed nowelizacji w zw. z art. 95 ust. 4 prawa bankowego w zw. z art. 3 k.c. w zw. z art. 2 Konstytucji RP w zw. z art. 79 i art. 65 u.k.w.h. w zw. z art. 509 § 2 k.c. poprzez ich niezastosowanie, a w szczególności niezastosowanie art. 95 ust. 4 prawa bankowego i przyjęcie, że do wpisu wierzyciela hipotecznego (przy dopuszczalności procedury z art. 95 prawa bankowego w ogóle) nie jest konieczna zgoda właściciela nieruchomości, w sytuacji gdy przepis ten ma zastosowanie, albowiem hipoteka została ustanowiona przed zmianą art. 95 ust. 5 prawa bankowego za pomocą (...) (...), a nadto sama cesja zwrotna wierzytelności na (...), o czym mowa poniżej, także miała miejsce przez nowelizacją art. 95 ust. 5 prawa bankowego i wywołała automatyczny skutek w postaci przeniesienia hipoteki (oczywiście z obowiązkiem następczego wpisu do księgi wieczystej);

5.  art. 2, 20, 32 i 64 Konstytucji RP w zw. z art. 251 k.c. poprzez ich niezastosowanie i uznanie, że art. 95 ust. 5 w brzmieniu po nowelizacji za pomocą (...) (...) oraz art. 95 ust. 6 prawa bankowego wyłączają konieczność uzyskania zgody właściciela nieruchomości na zmianę wierzyciela hipotecznego, podczas gdy z ww. przepisów Konstytucji RP wynika obowiązek ochrony własności, zaś sama Konstytucja jest aktem nadrzędnym wobec przepisów prawa bankowego.

Powołując się na powyższe zarzuty skarżący wnieśli o zmianę zaskarżonego wpisu poprzez jego uchylenie ze skutkiem wykreślenia wnioskodawcy - (...) S.A. - z księgi wieczystej, jako wierzyciela hipotecznego, ewentualnie o uchylenie postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi I instancji.

W odpowiedzi na apelację wnioskodawca wniósł o jej oddalenie, prezentując stanowisko, że art. 95 ust. 4 i 5 prawa bankowego, ani w obecnym, ani w poprzednim brzmieniu, nie wymagał zgody właściciela nieruchomości na ujawnienie przeniesienia hipoteki, na potwierdzenie stanowiska dołączył odpisy orzeczeń sądów powszechnych w analogicznych stanach faktycznych (odpowiedź na apelację – k. 231-263).

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Bezsporny stan faktyczny sprawy przedstawia się następująco:

W dniu 17 grudnia 2003 roku została zawarta umowa o ustanowieniu odrębnej własności lokalu nr (...) przy ul. (...) (...) w P. i jego sprzedaży. Na podstawie powyższej umowy własność lokalu nabyli T. D. i A. D. (umowa – k. 1-4).

W dniu 9 stycznia 2004 roku dla nieruchomości lokalowej urządzono księgę wieczystą nr (...), w dziale II ujawniono prawo własności przysługujące T. D. i A. D. (zawiadomienie Sądu Rejonowego dla Warszawy –Mokotowa w W., k. 7). Obecnie księga wieczysta oznaczona jest numerem (...) (k. 22).

Na wniosek T. D. z dnia 23 lutego 2004 roku, w dniu 10 marca 2004 roku w dziale czwartym księgi wieczystej dokonano wpisu hipoteki zwykłej w kwocie 199.800 zł i hipoteki kaucyjnej do kwoty 55.950 zł na rzecz (...) Banku (...) S.A. w W. (wniosek – k. 12, zawiadomienie - k. 14). Hipoteka została wykreślona w dniu 20 kwietnia 2009 roku (k. 45)

Na wniosek T. D. z dnia 18 grudnia 2006 roku, w dniu 07 marca 2007 roku w dziale czwartym księgi wieczystej dokonano wpisu hipoteki zwykłej w kwocie 57.888,53 CHF i hipoteki kaucyjnej do kwoty 12.740 CHF na rzecz (...) Banku (...) S.A. w W. (wniosek – k. 18, zawiadomienie - k. 22). Hipoteka została wykreślona w dniu 20 kwietnia 2009 roku (zawiadomienie – k. 45).

W dniu 18 września 2008 roku T. D. i A. D., na podstawie art. 95 ust. 4 i 5 ustawy prawo bankowe złożyli w formie pisemnej oświadczenie o ustanowieniu hipoteki kaucyjnej do kwoty 544.950 zł na rzecz (...) Bank (...) S.A. celem zabezpieczenia spłaty ich wierzytelności wynikających z umowy o kredyt hipoteczny nr (...) z dnia 18 września 2008 roku (oświadczenie kredytobiorców – k. 32, oświadczenie banku – k. 34).

W dniu 29 września 2008 roku T. D. i A. D. złożyli wniosek o wpis w dziale czwartym księgi wieczystej hipoteki kaucyjnej do kwoty 544.950 zł zabezpieczającej spłatę należności wynikających z umowy kredytowej j.w. na rzecz (...)Bank (...) S.A. (...), który został uwzględniony w dniu 19 lutego 2009 roku (wniosek- k. 28, zawiadomienie – k. 35).

Kredyt z dnia 18 września 2008 roku był kredytem refinansującym dwa poprzednie zobowiązania zabezpieczone hipotekami. Po uwzględnieniu wniosku o wpis hipoteki z dnia 29 września 2008 roku na rzecz (...) Bank (...) S.A. (k. 28, 35) i wykreśleniu dwóch pierwszych hipotek ustanowionych na rzecz (...) S.A. w dziale czwartym księgi wieczystej (...) wpisana była ostatecznie jedna hipoteka tj. hipoteka kaucyjna do kwoty 544.950 zł na rzecz (...) Bank (...) S.A. celem zabezpieczenia spłaty zobowiązań T. D. i A. D. wynikających z umowy o kredyt hipoteczny nr (...) z dnia 18 września 2008 roku (k. 35, 45).

W dniu 08 sierpnia 2014 roku (...) Bank (...) (P.) działająca przez oddział w Polsce pod nazwą (...) Bank (...) spółkę akcyjną oddział w Polsce wniosła o wpis zmiany wierzyciela hipotecznego uprawnionego z tytułu hipoteki kaucyjnej do kwoty 544950 z ustanowionej pierwotnie na rzecz (...) Bank (...) S.A. powołując się na przejście uprawnień na podstawie umowy przelewu na zabezpieczenie z dnia 02 lipca 2014 roku pomiędzy (...) Bank (...) S.A. a (...) Bank (...) (P.) działającą przez oddział w Polsce pod nazwą (...) Bank (...) S.A. oddział w Polsce (wniosek – k. 55).

Do wniosku dołączono m. in. oświadczenie dotychczasowego wierzyciela hipotecznego (...) Bank (...) S.A. w trybie art. 95 ustawy prawo bankowe o zawarciu umowy przelewu wierzytelności przysługujących mu od T. D. i A. D. wynikających z umowy o kredyt hipoteczny nr (...) z dnia 18 września 2008 roku, na rzecz (...) Bank (...) (P.) (oświadczenie – k.61).

Do wniosku nie dołączono pisemnej zgody właściciela nieruchomości na przeniesienie hipoteki (załączniki do wniosku – k. 59-73).

Wniosek został uwzględniony w dniu 24 listopada 2014 roku, w dziale czwartym księgi wieczystej, jako uprawnionego z tytułu hipoteki kaucyjnej wpisano (...) Bank (...) S.A. oddział w Polsce (zawiadomienie – k. 81).

W dniu 29 maja 2019 roku (...) Bank (...) S.A. wniosła o dokonanie wpisu polegającego na zmianie podmiotu będącego wierzycielem hipotecznym uprawnionym z tytułu hipoteki umownej kaucyjnej do kwoty 544.950 zł poprzez wykreślenie (...) Bank (...) spółki akcyjnej oddział w Polsce i wpisanie danych nowego wierzyciela (...) Banku (...) S. A. w W. na podstawie umowy przeniesienia wierzytelności z dnia 11 kwietnia 2018 (wniosek k. 87).

Do wniosku dołączono m. in. oświadczenie dotychczasowego wierzyciela hipotecznego (...) Bank (...) S.A. oddział w Polsce w trybie art. 95 ustawy prawo bankowe o zawarciu umowy przelewu wierzytelności przysługujących mu od T. D. i A. D. wynikających z umowy o kredyt hipoteczny nr (...) z dnia 18 września 2008 roku, na rzecz (...) Banku (...) S.A. w W.; tożsame oświadczenie złożył także nabywca wierzytelności (oświadczenia k. 90, 91).

Do wniosku nie dołączono pisemnej zgody właściciela nieruchomości na przeniesienie hipoteki (załączniki do wniosku – k. 89-102).

Podsumowując: wierzytelność bankowa zabezpieczona hipoteką dwukrotnie była przedmiotem obrotu: na podstawie umowy przelewu z dnia 02 lipca 2014 r. (k. 55, 61) oraz na podstawie umowy przelewu w dnia 11 kwietnia 2018 r. (k. 87, 91, 92), w obu wypadkach właściciele nieruchomości nie wyrażali zgody na ujawnienie zmiany wierzyciela hipotecznego, zaś wniosek o ujawnienie drugiej zmiany został złożony po dniu 7 marca 2019 r.

Przy rozpoznawaniu apelacji powstało zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości, które zostało wyartykułowane w pytaniu prawnym.

Wątpliwości te powstały w związku ze zmianą stanu prawnego dokonaną ustawą z dnia 17 stycznia 2019 r. o zmianie ustawy z 17 stycznia 2019 r. o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym, systemie gwarantowania depozytów oraz przymusowej restrukturyzacji oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2019 r., poz. 326), która weszła w życie w dniu 7 marca 2019 r (dalej zwana też ustawą nowelizującą). Mocą tej ustawy zmieniono m.in. art. 95 ust. 4 i 5 prawa bankowego w taki sposób, że od dnia 7 marca 2019 r. wyeliminowano z art. 95 ust. 5 prawa bankowego odesłanie, w myśl którego do zmiany treści hipoteki i przeniesienia hipoteki należało odpowiednio stosować art. 95 ust. 4 prawa bankowego, który nakładał wymóg złożenia przez właściciela nieruchomości w formie pisemnej dodatkowego oświadczenia.

Literalne brzmienie art. 95 prawa bankowego sprzed i po nowelizacji wskazywałoby, że od dnia 07 marca 2019 r. zniesiono dotychczasową konieczność uzyskania zgody właściciela nieruchomości na ujawnienie przeniesienia hipoteki w związku ze zbyciem wierzytelności bankowej, nie jest jednak jasne w świetle omawianych przypisów, w jaki sposób oceniać, przypadki, gdy czynność zbycia wierzytelności bankowej została dokonana przed dniem 7 marca 2019 roku, zaś wniosek o ujawnienie przeniesienia hipoteki został złożony po tej dacie.

W rozpoznawanym przypadku jest okolicznością niesporną, że w dniu 11 kwietnia 2018 roku pomiędzy (...) Bank (...) S.A. oddział w Polsce a (...) S.A. została zawarta umowa przelewu wierzytelności przysługujących zbywcy od T. D. i A. D. wynikających z umowy o kredyt hipoteczny nr (...)z dnia 18 września 2008 roku oraz to że T. D. i A. D. nie wyrazili w formie pisemnej zgody na ujawnienie w księdze wieczystej przeniesienia hipoteki, zgoda ta nie została udzielona także w odniesieniu do poprzedniej czynności zbycia wierzytelności (z dnia 02 lipca 2014 roku).

Sąd Rejonowy uznał, że do rozpoznania sprawy powinien mieć zastosowanie art. 95 ust. 5 Prawa bankowego w brzmieniu po nowelizacji dokonanej ustawą z dnia 17 stycznia 2019 r., która weszła w życie 7 marca 2019 r., a więc przyjął, że dla ujawnienia w księdze wieczystej zmiany treści hipoteki w związku ze zbyciem wierzytelności bankowej nie jest wymagane, oświadczenie właściciela nieruchomości o ustanowieniu hipoteki na rzecz banku, wskazując w uzasadnieniu, że w poprzednim stanie prawnym oświadczenie takie było wymagane. Wniosek o dokonanie wpisu został złożony w dniu 29 maja 2019 r., a więc już po nowelizacji i brak oświadczenia nie stanowił przeszkody do dokonania wpisu.

Zgodnie z art. 95 ust. 4 prawa bankowego w brzmieniu sprzed nowelizacji, do ustanowienia hipoteki wymagane było złożenie przez właściciela nieruchomości oświadczenia o ustanowieniu hipoteki na rzecz banku z zachowaniem formy pisemnej pod rygorem nieważności, zaś zgodnie z ust. 5 przepisy ust. 1-4 stosowało się odpowiednio do ujawnienia w księdze wieczystej zmiany treści hipoteki i przeniesienia hipoteki w związku ze zbyciem wierzytelności bankowej.

Stosowanie powyższych przepisów było źródłem rozbieżności w orzecznictwie sądów powszechnych oraz Sądu Najwyższego, gdzie z jednej strony wskazując na konieczność uzyskania zgody właściciela nieruchomości sądy odwoływały się do literalnego brzmienia przepisów, z drugiej zaś strony w innych orzeczeniach wskazywano na niecelowość uzyskiwania takiej zgody (zmiana wierzyciela nie wpływa na obciążenie właściciela, zaś wymóg dodatkowego oświadczenia zbędnie komplikowałby postępowanie).

Analizując orzecznictwo dotyczące powyższego zagadnienia wskazać należy na następujące orzeczenia, gdzie wskazano na konieczność uzyskania takiej zgody: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 maja 2009 r., I CZ 22/09, gdzie wskazano, że wymagane jest złożenie przez właściciela nieruchomości stosownego oświadczenia (zgody) na przeniesienie hipoteki w związku ze zbyciem wierzytelności bankowej. (…) Takiej zgody (oświadczenia) nie złożył właściciel nieruchomości; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 czerwca 2010 r., II CSK 20/10, w którym wyrażono stanowisko, że zawarty w art. 95 ust. 4 pr. bank. wymóg dołączenia do wniosku o wpis oświadczenia właściciela oświadczenia o ustanowieniu hipoteki, jako warunek dokonania jej wpisu, zgodnie z odesłaniem zawartym w ust. 5 tego przepisu będzie miał zastosowanie do ujawnienia w księdze wieczystej zmiany hipoteki umownej i jej przeniesienia w związku ze zbyciem wierzytelności bankowej (art. 79 u.k.w.h., art. 245 ¹ k.c.), analogicznie w uchwała SN z dnia 20 czerwca 2007 r., III CZP 50/07, OSNC 2008, nr 7-8, poz. 83), postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15 października 2004 r., II CK 76/04 , postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 lutego 2013 r., IV CSK 385/12 (ujawnienie (…) wymaga przedstawienia - obok oświadczenia woli banku spełniającego wymagania przewidziane w art. 95 ust. 1 i 3 Pr.bank. - także oświadczenia woli właściciela nieruchomości w formie pisemnej pod rygorem nieważności, stosownie do art. 95 ust. 4 pr. bank., a nie jedynie oświadczenia woli banku).

Odmienny pogląd zaprezentowano natomiast w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 16 marca 2018 r., IV CSK 280/17, gdzie wskazano, że „stanowisko skarżącego nawiązuje do poglądu wyrażonego przez Sąd Najwyższy m.in. w orzeczeniach z dnia 20 maja 2009 r. I CZ 22/09, z dnia 6 listopada 2009 r. I CZ 59/09 i I CZ 60/09, z dnia 23 czerwca 2010 r. II CSK 20/10, z dnia 20 listopada 2014 r. V CSK 21/14, że z zawartego w ust. 5 art. 95 pr. bank. odesłania do ustępu 4 tego artykułu wynika, iż zgodę na zmianę wierzyciela i wpis tej zmiany w księdze wieczystej, w następstwie przeniesienia hipoteki związanej ze zbyciem wierzytelności bankowej, wyraża właściciel nieruchomości obciążonej. Sąd Najwyższy w składzie orzekającym nie podziela poglądu wypowiedzianego w wyżej powołanych orzeczeniach, oceniając dokonaną w nich taką wykładnię art. 95 jako nietrafną. (…)Mając na uwadze racjonalność ustawodawcy należy wykluczyć, aby w jednym akcie prawnym, dwukrotnie, w taki sam w istocie sposób uregulowano tę samą materię, zważywszy, że przy koncepcji skarżącego, ochrona dłużnika rzeczowego w razie przelewu takiej wierzytelność na rzecz funduszu sekurytyzacyjnego, polegająca na potrzebie uzyskania jego zgody na przelew (z uwzględnieniem treści art. 79 ust. 1 u.k.w.h., o czym szerzej niżej), już wynikałaby z art. 95 ust. 4 i 5 ustawy. (…). Analiza art. 95 prawa bankowego prowadzi do wniosku, iż przepis ten nie zawiera i nie zawierał wymogu uzyskania zgody dłużnika rzeczowego na przelew wierzytelności zabezpieczonej hipotecznie. Wymóg taki mógłby wynikać wyłącznie z umowy o ustanowienie hipoteki. W uchwale Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 2007 r. III CZP 50/07 (OSNC z 2008 r., z. 7 - 8, poz. 83) wyrażono pogląd, że art. 95 pr. bank. jest przepisem szczególnym w stosunku do art. 31 ust. 1 u.k.w.h. a ustawodawcy chodziło o formę oświadczenia właściciela nieruchomości o ustanowieniu hipoteki. Ustawodawca odstępując o przewidzianej w art. 245 § 2 zd. 2 k.c. formy aktu notarialnego dla oświadczenia właściciela nieruchomości ustanawiającego ograniczone prawo rzeczowe w postaci hipoteki, przez wprowadzenie dla tego oświadczenia formy pisemnej, pod rygorem nieważności, chciał odformalizować tryb ustanowienia tzw. hipoteki bankowej. (…) Nie ma podstaw ani prawnych ani aksjologicznych ani teleologicznych, aby art. 95 pr. bank. rozumieć inaczej niż wynika to z jego treści, konsekwentnie przyjąć trzeba, że art. 95 ust. 4 pr. bank. czyniąc wyjątek od art. 245 § 2 zd. 2 k.c., reguluje tylko formę oświadczenia właściciela nieruchomości ustanawiającego na tej nieruchomości hipotekę”.

W przywołanych wyżej orzeczeniach zaprezentowane zostały przeciwstawne stanowiska, co do tego, jaki skutek wywołuje brak zgody właściciela nieruchomości na przeniesienie hipoteki, pierwsza grupa orzeczeń wskazuje na konieczność uzyskania zgody właściciela nieruchomości na ujawnienie zmiany wierzyciela hipotecznego a wniosek ten wyprowadzany jest na podstawie wykładni językowej, zaś druga grupa orzeczeń wskazujących na zbędność takiej zgody odwołuje się do dalszych metod wykładni.

W doktrynie i judykaturze sformułowana została reguła określająca następującą kolejność różnych sposobów wykładni: wykładnia językowa, wykładnia systemowa, wykładnia funkcjonalna (celowościowa). W myśl zasady interpretatio cessat in claris nie zawsze zachodzić będzie jednak konieczność użycia kolejno wszystkich tych sposobów, w szczególności nie będzie potrzeby sięgania po dyrektywy celowościowe, jeżeli już po zastosowaniu dyrektyw językowych, czy też językowych i systemowych, uda się uzyskać właściwy wynik wykładni, to jest ustalić znaczenie interpretowanej normy.

Na innych niż językowa metodach wykładni można opierać się nie tylko, gdy wykładnia językowa prowadzi do nie dających się usunąć wątpliwości (uchwała Sądu Najwyższego z 25 kwietnia 2003 r., III CZP 8/03, OSNC 2004 nr 1, poz. 1), ale także wtedy, gdy po zastosowaniu dyrektyw językowych albo językowych i systemowych uda się ustalić pozbawione cech absurdalności znaczenie interpretowanej normy (wyrok Sądu Najwyższego z 8 maja 1998 r., l CKN 664/97, OSNC 1999 nr 1, poz. 7). Odstępstwo od jasnego i oczywistego sensu przepisu wyznaczonego jego jednoznacznym brzmieniem mogą także uzasadniać szczególnie istotne i doniosłe racje prawne, społeczne, ekonomiczne lub moralne (uchwała Pełnego Składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z 14 października 2004 r., III CZP 37/04, OSNC 2005 nr 3, poz. 42, wyrok Sądu Najwyższego z 21 lipca 2004 r., V CK 21/04, OSNC 2005 nr 7 8, poz. 137 oraz uchwała Sądu Najwyższego z 20 lipca 2005 r. l KZP 18/05, OSNKW 2005/9/74). Dopuszcza się również odstępstwa od wyniku zastosowania wykładni językowej, gdy wynik ten prowadzi do rażąco niesprawiedliwych lub irracjonalnych konsekwencji (uchwała Sądu Najwyższego z 19 maja 2015 r., III CZP 114/14, OSNC 2015 nr 12, poz. 134; wyrok Sądu Najwyższego z 11 kwietnia 2008 r., II CSK 650/07, LEX nr 391825; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 października 2003 r., I PK 409/02, OSNP 2004 nr 19, poz. 334).

Analizując art. 95 ust. 4 i 5 prawa bankowego, stwierdzić należy, że przepis ten nie jest niejasny i opierając się wyłącznie na wykładni językowej uprawnione byłoby wywiedzenie wniosku, że brak pisemnej zgody właściciela na przeniesienie hipoteki, stanowi przeszkodę do dokonania wpisu. Jednocześnie nie wydaje się uprawnione takie wykładanie art. 95 ust. 5 prawa bankowego sprzed nowelizacji, iż „odpowiednie stosowanie” oznacza w tym przypadku „niestosowanie” wymogu złożenia oświadczenia przez właściciela w formie pisemnej. Gdyby bowiem taki był zamysł ustawodawcy, to nie byłoby przeszkód, aby przepisowi od samego początku nadać brzmienie analogiczne, jak obecnie obowiązujące.

Należy brać także pod uwagę stanowisko wyrażone w uzasadnieniu projektu ustawy nowelizującej, gdzie w odniesieniu do art. 95 prawa bankowego wskazano, że „zmiana w art. 95 ma na celu wyeliminowanie wątpliwości interpretacyjnych w przypadku przeniesienia hipoteki w związku ze zbyciem wierzytelności bankowej zabezpieczonej hipotecznie. Propozycja zmierza do wyeliminowania konieczności uzyskania dodatkowego oświadczenia, o którym mowa w art. 95 ust. 4 ustawy - Prawo bankowe. Ujednolicona zostanie praktyka reprezentowana w doktrynie i orzecznictwie przez trzy poglądy, szczególnie w zakresie braku zgody właściciela nieruchomości obciążonej hipoteką. Obecne brzmienie przepis art. 95 ust. 5 powoduje, że operacje, o których mowa w ust. 5, wymagają złożenia przez właściciela nieruchomości oświadczenia z zachowaniem formy pisemnej. Takie uregulowanie znacząco utrudnia i spowalnia czynności, o których mowa w ust. 5. Wydaje się niecelowe utrzymywanie takiej regulacji, która de facto nie zmienia sytuacji właściciela nieruchomości. Brak jest bowiem podstaw aksjologicznych do tego, aby dłużnik hipoteczny miał wpływ na osobę wierzyciela hipotecznego. Przyjmuje się, że zaproponowana zmiana będzie miała wpływ na pewność obrotu wierzytelnościami przez zrównanie sytuacji dłużnika hipotecznego wierzytelności bankowej z sytuacją innych dłużników hipotecznych” (uzasadnienie projektu dostępne w internecie pod adresem: http://www.sejm.gov.pl/Sejm8.nsf/druk.xsp?nr=2877).

Powyższe uzasadnienie projektu oraz wykładnia art. 95 ust. 4 i 5 prawa bankowego dokonana przez Sąd Najwyższy m. in. w orzeczeniach oznaczonych jako I CZ 22/09, II CSK 20/10, III CZP 50/07, OSNC 2008, nr 7-8, poz. 83), II CK 76/04 , IV CSK 385/12 uprawniają do wniosku, że wystarczające byłoby zastosowanie wykładni językowej, zgodnie z którą pisemna zgoda właściciela jest konieczna ujawnienia w księdze wieczystej zmiany treści hipoteki i przeniesienia hipoteki.

Nie można jednak nie dostrzec trafności argumentów zaprezentowanych w uzasadnieniu postanowienia z dnia 16 marca 2018 r., IV CSK 280/17, gdzie Sąd Najwyższy sięgnął do dalszych metod wykładni, w tym uwzględnił cel ustawodawcy, który wprowadzając art. 95 ust. 4 prawa bankowego w wersji sprzed 7 marca 2019 roku chciał odformalizować tryb ustanowienia hipoteki bankowej obniżając wymagania, co do formy oświadczenia w stosunku formy podstawowej określonej w art. 31 ust. 1 u.k.w.h. Skoro, co do zasady minimalną formą dokumentu na podstawie, którego można dokonać wpisu jest forma pisemna z podpisem notarialnie poświadczonym, to wprowadzenie w art. 95 ust. 4 prawa bankowego wyjątku polegającego na dopuszczeniu zwykłej formy pisemnej dla oświadczenia o ustanowienie hipoteki było ułatwieniem i zmierzało do usprawnienia obrotu, a skoro tak to zupełnie nieracjonalnym byłoby, aby w tym samym czasie i tym samym aktem prawnym ustawodawca wprowadzał utrudnienia w obrębie obrotu wierzytelności, nakładając na banki zbywające wierzytelności bankowe zabezpieczone hipoteką konieczność uzyskania zgody właściciela na ujawnienie w księdze wieczystej przeniesienia hipoteki. Regulacja taka stanowiłaby zaostrzenie wymogów w stosunku do ogólnej zasady zbywalności wierzytelności bez zgody dłużnika wyrażonej w art. 509 §1 k.c.

Sąd przedstawiający zagadnienie prawne zdaje sobie oczywiście sprawę z tego, że w art. 95 ust. 4 i 5 prawa bankowego mowa jest o oświadczeniu właściciela umożliwiającym „ujawnienie” przeniesienia hipoteki, a nie o „zgodzie na przelew wierzytelności”, lecz ocena doniosłości owej zgody na „ujawnienie przeniesienia hipoteki” nie może dokonać się w oderwaniu od regulacji zawartej w art. 79 u.k.w.h. oraz art. 245 ¹ k.c.

Zgodnie z art. 79 ust. 1 u.k.w.h. w razie przelewu wierzytelności hipotecznej na nabywcę przechodzi także hipoteka, chyba że ustawa stanowi inaczej. Do przelewu wierzytelności hipotecznej niezbędny jest wpis w księdze wieczystej. Hipoteka nie może być przeniesiona bez wierzytelności, którą zabezpiecza (ust. 2).

Zgodnie z art. 245 ¹ k.c. do przeniesienia ograniczonego prawa rzeczowego na nieruchomości potrzebna jest umowa między uprawnionym a nabywcą oraz - jeżeli prawo jest ujawnione w księdze wieczystej - wpis do tej księgi, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

W myśl zacytowanych przepisów przejście hipoteki na cesjonariusza jest ustawowo przypisanym skutkiem przelewu zabezpieczonej wierzytelności, ale dochodzi do niego dopiero z chwilą wpisu w księdze wieczystej, który w tym przypadku ma charakter konstytutywny. Skoro więc do dokonania wpisu przeniesienia niezbędne byłoby przedstawienie przez wnioskodawcę dodatkowego pisemnego oświadczenia złożonego przez właściciela, to brak takiego oświadczenia stanowiłby przeszkodę do dokonania wpisu, a w konsekwencji i umowa przeniesienia wierzytelności zabezpieczonej hipoteką nie odniosłaby zamierzonego przez jej strony skutku (art. 79 ust. 1 u.k.w.h). Bank byłby więc podmiotem zbywającym wierzytelności, przed którym ustawodawca stawia dodatkowe bariery, które nie dotyczyłoby innych uczestników obrotu. Powyższe byłoby dodatkowym argumentem przemawiającym za tym, aby przy wykładni art. 95 ust. 4 i 5 prawa bankowego oprzeć się nie tylko na zasadach wykładni językowej, lecz aby odwołać się także do wykładni celowościowej, która w tym przypadku prowadziłaby do wniosku, że wbrew literalnemu brzmieniu przepisu, zgoda właściciela nieruchomości na ujawnienie przeniesienia hipoteki nie była potrzebna także i przed dniem 7 marca 2019 roku.

Obecna tj. obowiązująca od dnia 07 marca 2019 roku, treść art. 95 ust. 4, 5 i 6 prawa bankowego nie nasuwa żadnych wątpliwości, że w przypadku zbycia wierzytelności zabezpieczonej hipoteką po 7 marca 2019 roku, do ujawnienia przeniesienia hipoteki nie jest konieczne składanie dodatkowych oświadczeń. Przeprowadzona nowelizacja nasuwa jednak wątpliwości, jak oceniać stan faktyczny w sprawie niniejszej, tj. sytuację, gdy umowa zbycia wierzytelności zabezpieczonej hipoteką została zawarta przed nowelizacją bez zgody właściciela na ujawnienie przejścia hipoteki, lecz wniosek o ujawnienie tego w księdze wieczystej został złożony pod rządami nowych przepisów.

Rozstrzygnięcie tego zagadnienia wymaga więc w pierwszej kolejności oceny, czy art. 95 ust. 5 prawa bankowego sprzed nowelizacji wprowadzał dodatkowe unormowanie materialnoprawne w postaci konieczności uzyskania zgody właściciela na ujawnienie przeniesienia hipoteki, czy też odesłanie z art. 95 ust. 5 prawa bankowego było jedynie nieprecyzyjnym sformułowaniem ustawodawcy, którego celem było wyłącznie wprowadzenie niższej formy (pisemnej, bez poświadczenia podpisu) do ustanowienia hipoteki. W przypadku przyjęcia pierwszej opcji, w dalszej kolejności należy ocenić, czy zmiana przepisów uchyliła obowiązek uzyskania takiej zgody w stosunku do umów zawartych przed nowelizacją. W przypadku drugiej opcji, nie byłoby przeszkód do dokonania wpisu.

Zgodnie z art. 3 k.c. ustawa nie ma mocy wstecznej, chyba że to wynika z jej brzmienia lub celu.

Omawiana zasada powoduje, że do zdarzeń prawnych stosuje się te przepisy prawa, które obowiązują w chwili ich zaistnienia. Natomiast nowelizacje przepisów prawa, które miały miejsce już po zaistnieniu określonych zdarzeń nie powinny oddziaływać na ich ocenę prawną.

Artykuł 3 k.c. stanowi, że nowa ustawa obowiązuje dopiero od chwili wejścia w życie (lex retro non agit), co oznacza, że nie powinna zmieniać ocen skutków prawnych zdarzeń, które powstały pod rządami dawnego prawa. Wyrażona w nim reguła nieretroakcji a contrario nawiązuje do zasady tempus regit actum i jest uważana za fundamentalną dla porządku prawnego. Respektując zakaz retroakcji, zdarzenia prawne i stosunki prawne powstałe pod rządem dawnego prawa należy oceniać według tego prawa, a nie prawa nowego, które będzie miało zastosowanie do zdarzeń prawnych i ich skutków powstałych po dacie jego wejścia w życie. Reguła ta nie ma charakteru bezwzględnego, bo zgodnie z art. 3 k.c. wyjątki mogą wynikać z ustawy lub jej celu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 stycznia 2016 r., III CNP 6/15).

Przy założeniu, że przed nowelizacją, ujawnienie przeniesienia hipoteki wymagało dodatkowego pisemnego oświadczenia i stosując powyższe reguły zakazu retroakcji, skutki czynności należałoby oceniać z uwzględnieniem przepisów obowiązujących w dniu 11 kwietnia 2018 r (data przelewu), co oznaczałoby konieczność przedstawienia takiego oświadczenia, także w przypadku, gdyby wniosek o ujawnienie zmiany wierzyciela hipotecznego był składany po 7 marca 2019 r., a jego brak stanowiłby przeszkodę do dokonania wpisu.

Wskazać jednak należy na treść art. 11 ustawy nowelizującej, zgodnie z którym do postępowań wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy stosuje się przepisy dotychczasowe. Jak się wydaje, w świetle powyższej normy przejściowej i intencji zaprezentowanych w uzasadnieniu projektu, celem ustawodawcy było jednak wyeliminowanie wymogu uzyskania dodatkowego oświadczenia, celem ujawnienia hipoteki. Taka interpretacja jest jednak trudna do zaakceptowania, gdyż w praktyce mogłoby dojść do zróżnicowania sytuacji prawnej kredytobiorców, których wierzytelności objęte były tą samą czynnością przelewu z dnia 11 kwietnia 2018 roku ze względu na datę złożenia i rozpoznania wniosku: w przypadku złożenia wniosku o ujawnienie zmiany wierzyciela hipotecznego po 11 kwietnia 2018 roku i przed 07 marca 2019 roku, sprawa podlegałaby rozpoznaniu przy uwzględnieniu poprzedniego brzmienia art. 95 prawa bankowego, zaś w przypadku złożenia wniosku po dniu 07 marca 2019 roku, podlegałaby rozpoznaniu przy uwzględnieniu nowej treści przepisu. Biorąc więc pod uwagę konstytutywny charakter wpisu w odniesieniu do hipoteki, czynności przelewu wierzytelności dokonane w tym samym dniu odniosłyby skutek lub nie, w zależności od daty czynności procesowej, jaką byłoby wystąpienie z wnioskiem o ujawnienie zmiany.

Przedstawiono powyżej argumenty usprawiedliwiające wniosek, iż zmiana przepisów nie uchyliła obowiązku uzyskania zgody właściciela na ujawnienie zmiany wierzyciela hipotecznego w stosunku do czynności zbycia wierzytelności hipotecznych dokonanych przed dniem 07 marca 2019 roku, jednakże w orzecznictwie można spotkać także i przeciwne poglądy co do stosowania art. 3 k.c. np. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 27 grudnia 2018 roku, I ACa 478/18, gdzie wskazano, że należy stosować nową regulację jeśli uszczegóławia ona i usuwa wątpliwości wynikające z dotychczasowych przepisów oraz że dla oceny skutków prawnych jakie nastąpiły przed rządami "nowej" ustawy należy stosować jej przepisy mimo, że zdarzenie kreujące stosunek prawny łączący strony miało miejsce pod rządami "dawnej" ustawy.

Do rozpoznania apelacji uczestników, koniecznym jest więc wyeliminowanie wątpliwości prawnych, czy przed dniem 07 marca 2019 roku istniał wymóg uzyskania zgody właściciela nieruchomości na ujawnienie przeniesienia hipoteki, a jeżeli tak, to czy wymóg ten został wyeliminowany z dniem nowelizacji, w odniesieniu do wniosków złożonych po 7 marca 2019 roku.

Gdyby Sąd Najwyższy uznał, że przed dniem 07 marca 2019 roku taki wymóg istniał, lecz został nowelizacją zniesiony, koniecznym byłoby wypowiedzenie się, co do drugiej części pytania prawnego, a mianowicie uprawnienia sądu wieczystoksięgowego do badania wcześniejszych wpisów objętych domniemaniem z art. 3 u.k.w.h. – podkreślić bowiem należy, że i poprzednia czynność przelewu wierzytelności hipotecznej dokonana była bez uzyskania zgody właściciela nieruchomości na ujawnienie zmiany wierzyciela hipotecznego, a pomimo to ujawniono przejście ograniczonego prawa rzeczowego.

Skarżący zarzucają, iż przy rozpoznaniu sprawy przez sąd I instancji nie uwzględniono okoliczności znanych sądowi z urzędu na podstawie dokumentów zgromadzonych w księdze wieczystej wskazujących na wadliwy wpis (...), jako wierzyciela hipotecznego z uwagi na uprzedni brak zgody uczestnika na wpis tego banku, a w konsekwencji brak wyciągnięcia wniosku, że skoro (...) jest wadliwie wpisana do księgi wieczystej, to nigdy nie stała się wierzycielem hipotecznym, a więc nie mogła przenieść żadnej wierzytelności na (...) S.A.

Zgodnie z art. 3 u.k.w.h. domniemywa się, że prawo jawne z księgi wieczystej jest wpisane zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym, zaś w myśl art. 31 ust. 2 u.k.w.h. wpis potrzebny do usunięcia niezgodności między treścią księgi wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym może nastąpić, gdy niezgodność będzie wykazana orzeczeniem sądu lub innymi odpowiednimi dokumentami.

W odniesieniu do zagadnienia obalania domniemania z art. 3 u.k.w.h. w zakresie wpisów o charakterze konstytutywnym w orzecznictwie zdecydowanie dominujący jest pogląd w myśl, którego obalenie takiego domniemania dopuszczalne jest wyłącznie w postępowaniu o uzgodnienie treści księgi wieczystej (art. 10 u.k.w.h.).

Wskazuje się, że prawomocny wpis hipoteki wiąże inne sądy (art. 365 k.p.c.) i nie może być obalony w jakimkolwiek postępowaniu jako przesłanka rozstrzygnięcia. Może to zatem nastąpić tylko w sprawie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym (art. 10 u.k.w.h.), skoro zgłoszone w niej roszczenie służy do obalenia domniemania ustanowionego w art. 3 u.k.w.h. (zob. wyroki i postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 29 listopada 2019 r., I CSK 473/18, z dnia 22 lutego 2018 r., I CSK 391/17, z dnia 29 kwietnia 2010 r., sygn. akt IV CSK 459/09, z dnia 25 września 2014 r., II CSK, 727/13, z dnia 13 stycznia 2011, III CZP 123/10). W treści powyższych orzeczeń wprost wskazuje się na niedopuszczalność obalenia domniemania z art. 3 u.k.w.h. w postępowaniu wieczystoksięgowym, a jedną z przyczyn wyrażenia takiego poglądu jest ograniczona kognicja sądu wieczystoksięgowego, gdzie orzeka się tylko w oparciu o wniosek, dołączone do niego dokumenty oraz istniejącą w dacie złożenia wniosku treść księgi wieczystej.

Zwrócić jednak należy uwagę, także i na drugą grupę poglądów, gdzie wskazuje się, że w postępowaniu wieczystoksięgowym, kontroli sądu podlega również skuteczność materialno-prawna czynności prawnej, która stanowi podstawę wpisu. Wynika to ze szczególnej roli sądu w przeciwdziałaniu dokonywania wpisów sprzecznych z rzeczywistym stanem rzeczy. Księgi wieczyste są publicznym rejestrem praw dotyczących nieruchomości i dlatego ich funkcje muszą być rozpatrywane z punktu widzenia interesu publicznego, a jest nim zasada bezpieczeństwa obrotu prawnego. Istnienie możliwości usunięcia niezgodności stanu ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym w drodze powództwa przewidzianego w art. 10 u.k.w.h. nie powinno jednak wyłączać obowiązku sądu zapobiegania dokonywaniu wpisów niezgodnych z rzeczywistym stanem prawnym, zwłaszcza gdy sąd ma stosowną wiedzę odnoście przeszkód wykluczających wnioskowany wpis. Oznacza to, że stan prawny ujawniony w księdze wieczystej powinien być stanem pewnym, wynikającym ze zdarzeń lub czynności prawnych, które nie budzą wątpliwości. Nie znajduje uzasadnienia ograniczenie roli sądu w postępowaniu o wpis w księdze wieczystej do organu rejestrowego (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 3 lipca 2019 r. II CSK 807/18 i powoływane tam orzeczenia: z dnia 25 lutego 2016 roku, III CZP 86/15, z dnia 18 czerwca 2009 r., II CSK 4/09). W ramach tej grupy poglądów odnotować także należy stanowisko wyrażone w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 22 listopada 2019 roku, I CSK 468/18, które także odnosiło się do powinności sądu wieczystoksięgowego zbadania prawidłowości innego prawomocnego wpisu o charakterze konstytutywnym, jakim było wykreślenie hipoteki i wykreślenie wpisu odrębnej własności lokalu.

W uchwale składu 7 sędziów z dnia 25 lutego 2016 r., III CZP 86/15 (OSNC 2016, nr 7-8, poz. 81), Sąd Najwyższy wyjaśnił, że przepis art. 628 § 2 k.p.c. nie wyłącza możliwości brania przez sąd pod uwagę przy rozstrzyganiu wniosku o wpis do księgi wieczystej okoliczności znanych mu urzędowo, w świetle których istnieje przeszkoda do żądanego wpisu (por. też postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 czerwca 2010 r., II CSK 661/09, OSNC 2011, nr 1, poz. 12). W judykaturze ukształtował się pogląd, że wystąpienie przeszkody w rozumieniu art. 626 ⁹ k.p.c. należy wiązać z zaistnieniem takiego zdarzenia, które mimo formalnego wykazania przez wnioskodawcę podstawy wpisu, nie zezwala z punktu widzenia prawa na jego dokonanie, zatem z okolicznościami natury prawnej determinującymi skuteczność czynności stanowiącej podstawę wpisu (zob. też postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 czerwca 2010 r., II CSK 661/09, OSNC 2011, nr 1, poz. 12).

Gdyby jednak opowiedzieć się za poglądem, iż kontroli sądu wieczystoksięgowego i przy uwzględnieniu instrumentów procesowych, jakimi sąd wieczystoksięgowy dysponuje, podlega również skuteczność materialno-prawna czynności prawnej, to w niniejszej sprawie byłoby konieczne zbadanie, czy zbywający wierzytelność w dniu 11 kwietnia 2018 roku (...) Bank (...) S.A. sam był do tej wierzytelności uprawniony, bowiem jak wynika z dokumentów złożonych do akt księgi wieczystej, wnioskując o ujawnienie przeniesienia hipoteki na skutek przelewu z dnia 02 lipca 2014 r. sam nie dysponował zgodą właściciela na dokonanie takiej czynności, to zaś rzutowałby w dalszej kolejności na ustalenie, czy wierzytelność została skutecznie nabyta przez (...) S.A. w W.. Ograniczenia z art. 626 ⁸ §2 k.p.c. nie stałyby na przeszkodzie dokonaniu ustaleń w tym zakresie, gdyż okoliczność braku zgody właściciela także w stosunku do przelewu z dnia 02 lipca 2014 r. wynikała wprost z danych zawartych w aktach księgi wieczystej. Dla wyjaśnienia tej kwestii koniecznym byłoby jedynie wyeliminowanie wątpliwości prawnych, co do tego, czy przed dniem 7 marca 2019 roku było konieczne uzyskanie oświadczenia właściciela w trybie art. 95 ust. 4 i 5 prawa bankowego, nie byłoby zaś konieczne prowadzenie postępowania dowodowego wykraczającego ponad ramy z art. 626 ⁸ §2 k.p.c.

Oczywistym jest, że podstawowym środkiem procesowym służącym usunięciu niezgodności pomiędzy stanem prawnym ujawnionym w księdze a rzeczywistym stanem prawnym jest powództwo z art. 10 u.k.w.h., pojawia się jednak pytanie, czy celowym jest kierowanie zainteresowanych na drogę osobnego procesu, w sytuacji gdy w takim procesie nie byłoby potrzeby przeprowadzania żadnych czynności, których nie mógłby wykonać sąd wieczystoksięgowy w ramach kognicji z art. 626 ⁸ §2 k.p.c.

Zagadnienie powyższe na znaczenie dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy, gdyż gdyby uznać, że przed dniem 7 marca 2019 r. istniał prawny wymóg uzyskania zgody właściciela na ujawnianie zmiany wierzyciela hipotecznego, lecz został on zniesiony w związku z nowelizacją, to sąd wieczystoksięgowy będąc związany domniemaniem z art. 3 u.k.w.h. mógłby dokonać wpisu zgodnie z wnioskiem, a w przeciwnym przypadku (czyli po dopuszczenia możliwości obalenia domniemania), mógłby wniosek oddalić powołując się na brak materialnoprawnej podstawy wpisu, ustalając, że zbywana w dniu 11 kwietnia 2018 roku wierzytelność nie przysługiwała zbywcy.

Mając na uwadze powyższe rozważania stwierdzić należy, że wykładnia przywoływanych powyżej przepisów w orzecznictwie sądów powszechnych oraz Sądu Najwyższego nie jest jednolita, zaś odpowiedź na przedstawione zagadnienie konieczna jest zarówno dla rozstrzygnięcia tej sprawy, jak i do ujednolicenia praktyki orzeczniczej dla podobnych przypadków.

Mając na uwadze opisane wątpliwości, jak również znaczący praktyczny wymiar problemu, Sąd Okręgowy na podstawie art. 390 § 1 zd. 1 k.p.c. postanowił przedstawić Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia opisane wcześniej zagadnienie prawne.