Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 6 października 2023 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł., po rozpatrzeniu wniosku M. B. z dnia 14.09.2023 r. , odmówił mu prawa do emerytury pomostowej.

ZUS odmówił przyznania emerytury, ponieważ ubezpieczony:

- nie udowodnił okresu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wynoszącego co najmniej 15 lat,

- przed dniem 1.01.1999 r. nie wykonywał prac w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, w rozumieniu art.3 ust.1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych lub art.32 i art.33 ustawy emerytalnej,

- po dniu 31.12.2008 r. nie wykonywał prac w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art.3 ust.1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych.

Do pracy w warunkach szczególnych zgodnie z art. 4 ustawy o emeryturach pomostowych ZUS nie zaliczył okresów zatrudnienia:

- od 14.11.1984 r. do 15.11.1986 r. oraz od 20.03.1987 r. do 31.12.2008 r., ponieważ pracodawca w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach z 30.04.2013 r. nie podał charakteru pracy zgodnie z wykazem, działem i pozycją Rozporządzenia Rady Ministrów z dn. 07.02.1983 r. oraz stanowiska pracy zgodnie z punktem zarządzenia resortowego ministra, pod którego podlegał zakład pracy. Ponadto brak informacji o charakterze wykonywanych przez ubezpieczonego prac - czy były to prace transportowe czy polowe;

- od 1.01.2009 r. do 30.04.2013 r., ponieważ ubezpieczony nie został zgłoszony w ZUS jako pracownik zatrudniony w warunkach szczególnych.

ZUS podał, że okresy pracy w szczególnych warunkach, przypadające do 31.12.2008 r., stwierdza zakład pracy, w świadectwie wykonywania pracy w szczególnych warunkach, wystawionym, według wzoru, stanowiącego załącznik do zarządzeń resortowych lub w świadectwie pracy. Zakład pracy, wystawiając świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach, na podstawie posiadanej dokumentacji, ma obowiązek określić rodzaj wykonywanej pracy, ściśle według wykazu stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z 7.02.1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników, wykonujących prace w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze oraz podać stanowisko pracy zgodnie z wykazem, działem, pozycją i punktem zarządzenia resortowego, lub też powołać się na przepisy ustawy o emeryturach pomostowych.

Przedsiębiorstwa, podlegające pod sektor prywatny, powinny podać rodzaj wykonywanej pracy, powołując się jedynie na wykaz stanowiący załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z 7.02.1983r. lub na przepisy ustawy o emeryturach pomostowych.

W przypadku zmiany nazewnictwa stanowiska pracy - w stosunku do nazwy wymienionej w resortowych aktach prawnych - bez zmiany rodzaju faktycznie wykonywanej na tym stanowisku, pracodawca powinien podać w świadectwie pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze:

- nazwę obecną, będącą odpowiednikiem nazwy podanej w zarządzeniu lub uchwale,

- przyczynę zmiany nazewnictwa (np. zmiana w taryfikatorze),

- określić czy wskazana nazwa stanowiska pracy odpowiada pod względem rodzaju wykonywanej pracy i zakresu obowiązków pracownika, stanowisku wymienionemu w załączniku zarządzenia resortowego.

ZUS poinformował także, że za okresy zatrudnienia w szczególnych warunkach od 1.01.2009 r., zgodnie z art. 38 ustawy pomostowej płatnik składek jest zobowiązany złożyć druki (...) do 31 marca danego roku kalendarzowego za poprzedni rok.

Na podstawie dowodów, dołączonych do wniosku - uzyskanych w wyniku przeprowadzonego postępowania Zakład przyjął za udowodnione okresy: 2 lata, 5 miesięcy, 9 dni okresów nieskładkowych, 38 lat, 4 miesiące, 11 dni okresów składkowych, staż sumaryczny łącznie 40 lat, 9 miesięcy i 20 dni.

(decyzja – k. 15-15 verte plik II załączonych do sprawy akt organu rentowego)

Odwołanie od w/w decyzji wniósł M. B., wnosząc o jej zmianę poprzez stwierdzenie, że przysługuje mu prawo do emerytury pomostowej.

W uzasadnieniu wskazał, że będąc zatrudniony w Spółdzielni Usługowo – Handlowej (...), w okresach: od 14.11.1984 r. do 15.11.1986 r. i 20.03.1987 r. do 30.04.2013 r., wykonywał pracę na stanowisku kierowcy ciągnika rolniczego kołowego. Praca ta zdaniem odwołującego kwalifikuje się jako wykonywana w szczególnych warunkach. Do odwołania wnioskodawca załączył także kserokopię świadectwa pracy z dnia 17 marca 1987 roku wydaną przez (...) w K., z której wynika że był zatrudniony we wskazanym miejscu na stanowisku kierowcy. Wobec tego, zdaniem wnioskodawcy, spełnił sporną przesłankę zatrudnienia w szczególnych warunkach, uprawniającą do przyznania emerytury pomostowej.

(odwołanie – k. 3-4 verte)

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie, podtrzymując argumentację zawartą w zaskarżonej decyzji i wskazując, że wnioskodawca nie wykazał żadnego okresu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych.

(odpowiedź na odwołanie – k. 10-10 verte)

Na rozprawie, poprzedzającej wydanie wyroku, profesjonalny pełnomocnik wnioskodawcy poparł, złożone przez niego, odwołanie, wniósł o zasadzenie kosztów zastępstwa procesowego. Natomiast pełnomocnik ZUS wniósł o oddalenie odwołania.

(końcowe stanowiska stron – rozprawa z dnia 4 marca 2024 roku e-protokół (...):37:52-00:40:17 – płyta CD – k. 36)

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

M. B. urodził się w dniu (...), legitymuje się wykształceniem podstawowym.

(okoliczność bezsporna, a ponadto zeznania wnioskodawcy na rozprawie w dniu 4 marca 2024 roku e-protokół (...):37:07-00:37:37 w związku z 00:04:49 – 00:05:17 – płyta CD – k. 36)

Wnioskodawca posiada uprawnienia do kierowania pojazdami: kat. A – 15.05.1980 r., kat. B – 05.04.1982 r., kat. C – 23.10.1982 r., kat. T – 15.05.1980 r.

(kserokopia prawa jazdy w aktach osobowych załączonych do sprawy, prawo jazdy okazane na rozprawie w dniu 4 marca 2024 roku e-protokół (...):05:17-00:06:05 – płyta CD – k. 36)

Wnioskodawca zatrudniony był w Spółdzielni Kółek Rolniczych w D. (następnie w Spółdzielni Usługowo – Handlowej (...) w D., która od dnia 18.08.1995 r. jest następcą prawnym Spółdzielni Kółek Rolniczych w D.) w okresie od 14.11.1984 r. do 15.11.1986 r. oraz od 20.03.1987 r. do 30.04.2013 r.

W świadectwie pracy z dnia 4.11.1986 r. wskazano, że wnioskodawca od 14.11.1984 r. do 15.11.1986 r. wykonywał pracę na stanowisku traktorzysty, a ze świadectwa pracy z dnia 30.04.2013 r. wynika, że w okresie od 20.03.1987 r. do 30.04.2013 r. wykonywał pracę na stanowisku kierowcy ciągnika.

(świadectwo pracy – k. 4-4 verte plik I załączonych do sprawy akt organu rentowego, k. 6 plik II załączonych do sprawy akt organu rentowego, w aktach osobowych załączonych do sprawy)

Wnioskodawca zatrudniony był od 17.11.1986 r. do 19.03.1987 r. w (...) w K. ostatnio na stanowisku kierowcy.

(świadectwo pracy – k. 5-5 verte plik I załączonych do sprawy akt organu rentowego)

Pracodawca Spółdzielnia Usługowo – Handlowa (...) w D. wystawiła wnioskodawcy w dniu 30.04.2013 r. świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach. W świadectwie tym wskazano, że wnioskodawca w okresach od 14.11.1984 r. do 15.11.1986 r. i 20.03.1987 r. do 30.04.2013 r. stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał prace kierowcy ciągnika rolniczego kołowego na stanowisku kierowcy ciągnika rolniczego kołowego wymienione w wykazie A dziale VIII poz. 3 pkt 1 stanowiącego Załącznik nr 1 M.R.L i G.Ż. z dnia 31-03-1988r.w sprawie stanowisk pracy, na których wykonywane są

prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze Dz. U. Min. Roi. L.. i G.. Żyw. nr 2 oraz Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 07-02-1983r wykazu A dział XII poz. 12 pkt. l.

(świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach – k. 5 plik II załączonych do sprawy akt organu rentowego, w aktach osobowych załączonych do sprawy)

Wnioskodawca, w spornym okresie, wykonywał, zarówno prace polowe, jak i transportowe. Obowiązki pracownicze wykonywał ciągnikiem – U.. W okresie wiosenno-letnim, praca ubezpieczonego polegała na wykonywaniu prac polowych: orka, wycinanie trawy, bronowanie, uczestniczenie w żniwach: snopowiązałka, opryski. Prace przy żniwach wykonywał natomiast na kombajnie. W okresie żniw, zwoził również buraki. Z kolei zimą, wnioskodawca wykonywał prace transportowe ,poruszając się drogami publicznymi – woził wapno z K., B., S.. Wapno, najpierw ,wożone było na pryzmę, dalej ładowane na siewki i rozsiewane. Wnioskodawca woził też obornik, który rozrzucał następnie na polu. Zimą wnioskodawca, w razie potrzeby, był delegowany do Zarządu Dróg Publicznych w K., zdarzało się że pracował w warsztacie przy naprawach maszyn rolniczych. W razie potrzeby, pracował przy odśnieżaniu dróg: wtedy – do wykonywania takich czynności – do ciągnika podłączony był pług.

(zeznania wnioskodawcy na rozprawie w dniu 4 marca 2024 roku e-protokół (...):37:07-00:37:37 w związku z 00:06:05-00:18:45 – płyta CD – k. 36, zeznania świadka Z. Ł. na rozprawie w dniu 4 marca 2024 roku e-protokół (...):20:20 – 00:26:28 – płyta CD – k. 36, zeznania świadka L. S. na rozprawie w dniu 4 marca 2024 roku e-protokół (...):26:28 – 00:32:36 – płyta CD – k. 36, zeznania świadka H. K. na rozprawie w dniu 4 marca 2024 roku e-protokół (...):32:36 – 00:36:33 – płyta CD – k. 36)

W dniu 14.09.2023 r. wnioskodawca złożył do ZUS wniosek o emeryturę pomostową.

(wniosek – k. 1-3 verte plik II załączonych do sprawy akt organu rentowego)

W dniu 6 października 2023 roku, Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. wydał zaskarżoną decyzję. Wnioskodawca wykazał 2 lata, 5 miesięcy, 9 dni okresów nieskładkowych, 38 lat, 4 miesiące, 11 dni okresów składkowych, staż sumaryczny łącznie 40 lat, 9 miesięcy i 20 dni.

(decyzja – k. 15-15 verte plik II załączonych do sprawy akt organu rentowego)

Powyższy stan faktyczny, Sąd ustalił w oparciu o dowody z dokumentów zawarte w aktach sprawy, w tym w aktach osobowych i aktach organu rentowego, które obdarzył wiarą w całości. W ocenie tegoż Sądu dowody te zostały sporządzone w przepisanej formie, w oparciu o obowiązujące w dacie ich wydania przepisy prawne oraz wydane przez kompetentne osoby w ramach przysługujących im uprawnień. Podstawą dokonanych ustaleń były też zeznania wnioskodawcy, które w ocenie Sądu Okręgowego zasługiwały na obdarzenie wiarą w całości. Zeznania te znajdują potwierdzenie w dokumentach, zgromadzonych przez organ rentowy oraz w aktach osobowych wnioskodawcy. Sąd dał wiarę również przesłuchanym w sprawie świadkom, którzy pracowali w tym samym miejscu co ubezpieczony, a zatem znali jego pracę i wiedzieli na podstawie własnych obserwacji, czym ubezpieczony się zajmował. Istotne w niniejszej sprawie z punktu widzenia rozstrzygnięcia jest natomiast to, że wnioskodawca w spornych okresach wykonywał, również, prace polowe, a nie tylko transportowe i wobec tego, nie mogły zostać one wliczone do pracy w warunkach szczególnych. Powyższe potwierdził nie tylko sam wnioskodawca, ale i powołani w sprawie świadkowie. W związku z tym w ocenie Sądu i po przeprowadzeniu wszystkich wnioskowanych przez wnioskodawcę dowodów sprawa dojrzała do merytorycznego rozstrzygnięcia.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

W świetle zebranego w sprawie materiału dowodowego i poczynionych na jego podstawie ustaleń faktycznych oraz przeprowadzonej oceny dowodów, należy uznać, że odwołanie wnioskodawcy nie zasługuje na uwzględnienie.

Warunki nabywania prawa do emerytury pomostowej określa ustawa z dnia 19 grudnia 2008 roku o emeryturach pomostowych (Dz.U.2023.0.164)., która weszła w życie z dniem 1 stycznia 2009 roku.

Podkreślić należy, że ustawa o emeryturach pomostowych, zastąpiła przepisy ustawy o emeryturach i rentach z FUS, określające zasady przyznawania emerytur w niższym wieku, pracownikom, zatrudnionym w szczególnych warunkach pracy lub w szczególnym charakterze nowymi regulacjami, określającymi zasady nabywania wcześniejszych emerytur z tytułu tego rodzaju pracy. Najogólniej rzecz ujmując, celem tej ustawy jest ograniczenie kręgu uprawnionych do emerytury z powodu pracy w szczególnych warunkach pracy lub w szczególnym charakterze, do mniejszej liczby sytuacji uzasadnionych rzeczywistą koniecznością przejścia na emeryturę przed osiągnięciem wieku emerytalnego, w których oczekiwania osób, które rozpoczęły wykonywanie takiej pracy na starych zasadach, na wcześniejsze przejście na emeryturę powinny zostać zaspokojone. Ustawa ma charakter przejściowy, ograniczając prawo do uzyskania emerytury pomostowej do osób urodzonych po 31 grudnia 1948 r., które pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy lub art. 32 i art. 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS) rozpoczęły przed 1 stycznia 1999 r. (art. 4 pkt 5 ustawy). Jak wskazał Trybunał Konstytucyjny - emerytura pomostowa ma być „pomostem między dotychczasowym systemem z licznymi możliwościami przechodzenia na emeryturę w obniżonym wieku emerytalnym i nowym systemem, w którym tego typu rozwiązania będą wyjątkiem” (uzasadnienie wyroku z dnia 16 marca 2010 r., K 17/09, (...) 2010 nr 3, poz. 21). Wskazany wyżej cel ustawy realizują w najbardziej widoczny sposób jej przepisy określające przesłanki nabycia emerytury pomostowej.

W myśl art. 4 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 roku o emeryturach pomostowych (w brzmieniu obowiązującym w dacie wydania zaskarżonej decyzji) , prawo do emerytury pomostowej, z uwzględnieniem art. 5-12, przysługuje pracownikowi, który spełnia łącznie następujące warunki:

1) urodził się po dniu 31 grudnia 1948 r.;

2) ma okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wynoszący co najmniej 15 lat;

3) osiągnął wiek wynoszący co najmniej 55 lat dla kobiet i co najmniej 60 lat dla mężczyzn;

4) ma okres składkowy i nieskładkowy, ustalony na zasadach określonych w art. 5-9 i art. 11 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i co najmniej 25 lat dla mężczyzn;

5) przed dniem 1 stycznia 1999 r. wykonywał prace w szczególnych warunkach lub prace w szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy lub art. 32 i art. 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS;

6) po dniu 31 grudnia 2008 r. wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3.

Z art. 4 wynika, że jakkolwiek w świetle art. 4 pkt 2 i 5 w związku z art. 3 ust. 7 ustawy, do wymaganego przez ustawę stażu przypadającego przed dniem jej wejścia w życie, tj. przed 1 stycznia 2009 r., wlicza się okresy pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu zarówno art. 3 ust. 1 i 3 tej ustawy, jak i art. 32 i art. 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, to właściwego ograniczenia do zamierzonego przez ustawodawcę kręgu osób uprawnionych do emerytury pomostowej dokonuje konieczność spełnienia przesłanki z art. 4 pkt 6. Wymaganie to spełnia zasadniczą funkcję eliminacyjną, ograniczając ostatecznie prawo do emerytury pomostowej do kręgu osób wykonujących pracę kwalifikowaną jako szczególną w rozumieniu art. 3 ust 1 i 3 ustawa o emeryturach pomostowych .

Możliwość uzyskania emerytury pomostowej przez osoby niespełniające warunku z art. 4 pkt 6 przewiduje art. 49 ustawy według którego prawo do emerytury pomostowej przysługuje również osobie, która:

1. po dniu 31 grudnia 2008 r. nie wykonywała pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3;

2. spełnia warunki określone w art. 4 pkt 1-5 i 7 i art. 5-12;

3. w dniu wejścia w życie ustawy miała wymagany w przepisach, o których mowa w pkt 2, okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3.

Przytoczony przepis zmienia wymagania konieczne do uzyskania emerytury pomostowej dla osób niespełniających warunku z art. 4 pkt 6 ustawy, zwalniając je z konieczności wykonywania po 31 grudnia 2008 r. pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 tej ustawy, jednakże wprowadza w to miejsce wymaganie, aby ubiegający się o rozważane świadczenie spełniał w dniu wejścia w życie ustawy (1 stycznia 2009 r.) warunek posiadania co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3. Warunek ten został jasno wyrażony, wynika wprost z literalnego brzmienia art. 49 pkt 3 ustawy i jest zgodny z jej celem.

Należy podkreślić, iż jedynie łączne spełnienie wszystkich przesłanek uprawnia do uzyskania prawa do wskazanej emerytury. Przesłanki nabycia prawa do emerytury na podstawie przepisów o emeryturach pomostowych muszą być spełnione łącznie. Oznacza to, że brak choćby jednego z tych warunków powoduje niemożność nabycia uprawnień emerytalnych” (wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 26 kwietnia 2012 r., sygn. akt III AUa 252/12 wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi, III AUa 1664/12). Innymi słowy nie spełnienie jednej z przesłanek wymienionych w art. 4 lub 49 cytowanej ustawy pozbawia wnioskodawcę prawa do emerytury pomostowej.

W przedmiotowym stanie faktycznym nie budzi wątpliwości fakt, iż ubezpieczony spełnił przesłanki ustawowe co do daty urodzenia (urodził się po dniu 31 grudnia 1948 roku), wieku (ukończył 60 lat) oraz okresów składkowych i nieskładkowych wynoszących co najmniej 25 lat.

W niniejszym postępowaniu, organ rentowy kwestionował fakt spełnienia poszczególnych wymogów, wynikających z art. 4 ustawy o emeryturach pomostowych, wskazując na, nieudowodnienie przez wnioskodawcę, okresu pracy w szczególnych warunkach, wynoszącego co najmniej 15 lat, brak wykonywania przez niego przed dniem 1.01.1999 r. prac w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, w rozumieniu art.3 ust. l i 3 ustawy o emeryturach pomostowych lub art.32 i art.33 ustawy emerytalnej, brak wykonywania przez wnioskodawcę po dniu 31.12.2008 r. prac w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art.3 ust. l i 3 ustawy o emeryturach pomostowych.

ZUS wskazywał, że o pracy w warunkach szczególnych zgodnie z art. 4 ustawy o emeryturach pomostowych ZUS nie zaliczył okresów zatrudnienia: od 14.11.1984 r. do 15.11.1986 r. oraz od 20.03.1987 r. do 31.12.2008 r., ponieważ pracodawca w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach z 30.04.2013 r. nie podał charakteru pracy zgodnie z wykazem, działem i pozycją Rozporządzenia Rady Ministrów z dn. 07.02.1983 r. oraz stanowiska pracy zgodnie z punktem zarządzenia resortowego ministra, pod którego podlegał zakład pracy. ZUS wskazywał, że brak jest informacji o charakterze wykonywanych przez ubezpieczonego prac - czy były to prace transportowe czy polowe.

Należy zauważyć, że świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach, nie ma mocy wiążącej zarówno dla pozwanego, jak i dla Sądu. Nie jest ono, bowiem, dokumentem urzędowym w rozumieniu art. 244 § 1 i 2 k.p.c., gdyż podmiot, wydający to świadectwo, nie jest organem państwowym ani organem, wykonującym zadania z zakresu administracji państwowej, a tylko dokumenty wydane przez te organy stanowią dowód tego, co zostało w nich urzędowo poświad­czone. W postępowaniu sądowym, świadectwo pracy traktuje się jako dokument prywatny , w rozumieniu art. 245 k.p.c., który stanowi jedynie dowód tego, że osoba, która je podpisała, złożyła oświadczenie zawarte w dokumencie. Dokument taki podlega kontroli , zarówno co do prawdziwości, wskazanych w nim faktów, jak i co do prawidłowości, wskazanej podstawy prawnej. Tak więc wnioskodawca posiada uprawnienie do wykazania innymi dowodami, że stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał pracę w szczególnych warunkach, tym bardziej, że zgodnie z utrwalonym w judykaturze poglądem, w sądowym postępowaniu odwoławczym możliwe jest ustalenie okresów zatrudnienia także w oparciu o inne dowody niż dowód z zaświadczenia zakładu pracy (uchwała SN z dnia 21.09.1984r. III UZP 48/84 LEX nr 14630, uchwała SN z dnia 10.03.1984r. III UZP 6/84 LEX nr 14625).

Ustawa o emeryturach pomostowych, znacznie zawęziła rodzaje prac i stanowiska, na których wykonuje się prace w warunkach szczególnych w porównaniu do tych prac i stanowisk, jakie zawiera wykaz A, będący załącznikiem do Rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. z 1983 r. Nr 8, poz. 43 ze zm.). Ustawa pomostowa w załącznikach 1 i 2 zawiera własne określenia prac w warunkach szczególnych. Nie wszystkie prace w szczególnych warunkach, uprawniające do wcześniejszej emerytury na podstawie art. 32 i 184 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, uprawniają obecnie do emerytury pomostowej. Znaczenie mają tylko prace wymienione w załączniku do ustawy o emeryturach pomostowych. /III AUa 158/21 - wyrok SA Lublin z dnia 26-10-2021/

W świetle art. 3 ust. 1 i 3 powołanej ustawy prace w szczególnych warunkach to prace związane z czynnikami ryzyka, które z wiekiem mogą z dużym prawdopodobieństwem spowodować trwałe uszkodzenie zdrowia, wykonywane w szczególnych warunkach środowiska pracy, determinowanych siłami natury lub procesami technologicznymi, które mimo zastosowania środków profilaktyki technicznej, organizacyjnej i medycznej stawiają przed pracownikami wymagania przekraczające poziom ich możliwości, ograniczony w wyniku procesu starzenia się jeszcze przed osiągnięciem wieku emerytalnego, w stopniu utrudniającym ich pracę na dotychczasowym stanowisku; wykaz prac w szczególnych warunkach określa załącznik nr 1 do ustawy. Prace o szczególnym charakterze to prace wymagające szczególnej odpowiedzialności oraz szczególnej sprawności psychofizycznej, których możliwość należytego wykonywania w sposób niezagrażający bezpieczeństwu publicznemu, w tym zdrowiu lub życiu innych osób, zmniejsza się przed osiągnięciem wieku emerytalnego na skutek pogorszenia sprawności psychofizycznej, związanego z procesem starzenia się; wykaz prac o szczególnym charakterze określa załącznik nr 2 do ustawy. Jak przyjmuje się w orzecznictwie Sądu Najwyższego wykaz prac określonych w art. 3 ust. 1 i 3 ustawy z 2008 r. o emeryturach pomostowych jest zamknięty i nie podlega uzupełnieniu, co oznacza, że cech pracy „o szczególnym charakterze” lub „w szczególnych warunkach” nie mogą posiadać inne prace, choćby sposób ich wykonywania i ich jakość mogła obniżyć się z wiekiem (tak Sąd Najwyższy w wyroku z 13 marca 2012 r., II UK 164/11).

Za pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze uważa się pracowników wykonujących po dniu wejścia w życie ustawy, w pełnym wymiarze czasu pracy, prace, o których mowa w ust. 1 lub ust. 3 art. 3 (art. 3 ust. 4 i 5 ustawy o emeryturach pomostowych).

Przy tym w art. 3 ust. 4 ustawy o emeryturach pomostowych nie chodzi o wymiar czasu pracy określony w umowie o pracę, lecz o wymiar czasu pracy faktycznie wykonywanej w narażeniu na czynniki ryzyka, które powodują, że dane prace są pracami wykonywanymi w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze. Dlatego też dla uznania, iż praca jest wykonywana w szczególnych warunkach, nie wystarcza określenie w umowie o pracę, że pracownik został zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy na konkretnym stanowisku, z zajmowaniem którego związana jest jedynie (potencjalna) konieczność wykonywania prac wymienionych w wykazie prac w szczególnych warunkach, stanowiącym Załącznik Nr 1, lub szczególnym charakterze stanowiącym Załącznik nr 2 do ustawy o emeryturach pomostowych, ale niezbędne jest, aby prace takie rzeczywiście wykonywał w pełnym wymiarze czasu pracy, to jest codziennie i przez całą przewidzianą dla niego dniówkę roboczą. (por wyrok Sądu Najwyższego - Izba Pracy, (...) i Spraw Publicznych z dnia 22 lipca 2013 r. III UK 106/12 Legalis Numer 787672).

W treści zaskarżonej decyzji organ rentowy wskazywał również, że brak jest, również, podstaw do zaliczenia spornego okresu pracy od 1.01.2009 r. do 30.04.2013 r., ponieważ ubezpieczony nie został zgłoszony w ZUS jako pracownik zatrudniony w warunkach szczególnych, a tym samym nie zostały opłacone składki na Fundusz Emerytur Pomostowych. W tym zakresie, ZUS powoływał się na art. 38 ustawy pomostowej, wskazujący, że płatnik składek jest zobowiązany złożyć druki (...) do 31 marca danego roku kalendarzowego za poprzedni rok.

W ocenie Sądu, Wnioskodawca nie wykazał 15 lat pracy w warunkach szczególnych. Nie wykonywał on bowiem w spornym okresie stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, pracy na stanowisku wymienionym w dziale VIII poz. 3 wykazu A, stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. Sąd, opierając się na dokumentacji osobowej, ze spornego okresu zatrudnienia, oraz na zeznaniach wnioskodawcy i świadków, którzy pracowali wraz z nim, uznał że wnioskodawca w kwestionowanych przez ZUS okresach wykonywał prace łączone, tj. prace polowe, jak i pracę w transporcie. Także profil zakładu zatrudniającego wnioskodawcę wskazuje na wnioski przeciwne, niż te, która skarżący sformułował w odwołaniu. Spółdzielnia Kółek Rolniczych w D. (następnie Spółdzielnia Usługowo – Handlowa (...) w D.) zajmowała się świadczeniem usług w branży rolniczej, a więc polegających na wykonywaniu prac polowych i incydentalnie prac związanych z transportem. Opierając się na zebranym materiale dowodowym Sąd Okręgowy stoi na stanowisku, że nie jest możliwe ustalenie właściwej proporcji, w jakiej wnioskodawca świadczył prace w transporcie, a więc prace w warunkach szczególnych, a w jakim wykonywał prace polowe (tj. orkę, wycinanie trawy, prace w żniwach, opryski), które nie spełniają wymogów stawianych przepisami rozporządzenia z 1983 r. W okresie żniw wnioskodawca wykonywał prace kombajnisty, w pozostałym okresie był kierowcą ciągnika. Z kolei zimą wnioskodawca faktycznie wykonywał prace transportowe poruszając się drogami publicznymi – woził wapno z K., B., S., obornik. Zdarzało się jednak, że był delegowany do Zarządu Dróg Publicznych w K., wówczas pracował w warsztacie przy naprawach maszyn rolniczych, niekiedy tez zajmował się odśnieżaniem dróg. Nie budzi zatem wątpliwości, że również miesiącach zimowych uwzględniając zeznania ubezpieczonego i świadków, nie można jednoznacznie ustalić okresu pracy wnioskodawcy w transporcie wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

Transport jest działem gospodarki, związanym z przemieszczaniem ludzi i ładunków w przestrzeni przy wykorzystaniu odpowiednich środków transportu. Transport, w szczególności transport towarowy, jest przy tym ściśle połączony z pozostałymi działami gospodarki, przy czym niejednokrotnie jest on wykonywany nie tylko przez podmioty gospodarcze (przedsiębiorstwa, firmy), których przedmiotem działalności są wyłącznie usługi transportowe i które z tego powodu nie są przyporządkowane do tego właśnie działu gospodarki. Wskazana spółdzielnia nie była przedsiębiorstwem transportowym.

Pamiętać bowiem należy, że przyporządkowanie w przywołanym wykazie danego rodzaju pracy do określonej branży ma istotne znaczenie dla jej kwalifikacji jako pracy w warunkach szczególnych (stanowiskowo - branżowy charakter wykazu), jednakże chodzi tu o narażenie procesami technologicznymi stanowiska pracy na czynniki szkodliwe, wynikające ze specyfiki danego działu przemysłu. Nie jest to jednak reguła bezwzględna, ponieważ dopuszcza się możliwość uznania pracy za wykonywaną w szczególnych warunkach także w sytuacji, gdy zakład zatrudniający ubezpieczonego nie należy do określonej branży, według nomenklatury przyjętej w rozporządzeniu, ale wykonuje zadania całkowicie odpowiadające branżowej specyfice (wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 25 marca 2014 r., I UK 337/13, LEX nr 1458817; z dnia 6 lutego 2014 r., I UK 314/13, OSNP 2015 Nr 5, poz. 66; z dnia 26 stycznia 2017 r., III UK 51/16, LEX nr 2258032). Powyższe nie oznacza jednak, co wykazano powyżej, że każda praca wykonywana przez kierowcę ciągnika może być tak kwalifikowana, w szczególności nie dotyczy to prac polowych, bowiem fundamentalną kwestią jest odpowiedź na pytanie, czy wnioskodawca pracując na stanowisku kierowcy ciągnika w rolnictwie był narażony przy pracach polowych na czynniki szkodliwe wynikające z tych samych procesów technologicznych, na które narażeni byli kierowcy ciągników w transporcie, a nadto czy stopień uciążliwości (nasilenia) tego narażenia nie wykazywał żadnych różnic w stosunku do narażenia "procesami technologicznymi" w transporcie (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 kwietnia 2018 r. I UK 86/17 LEX nr 2549194; z dnia 20 kwietnia 2017 r. I UK 154/16 LEX nr 2305919). Przyłączając się do argumentacji wyrażonej w orzeczeniach Sądu Najwyższego (wyrok SN z dnia 27 czerwca 2018 r. I UK 168/17 LEX nr 2565795; z dnia 19 kwietnia 2018 r. I UK 86/17 LEX nr 2549194; z dnia 3 grudnia 2013 r., I UK 172/13 (LEX 1467147) oraz orzeczeniach sądów powszechnych, w tym Sądu Apelacyjnego w Łodzi (np. wyrok z dnia 28 listopada 2017 r. III AUa 1653/16 LEX nr 2455088), Sądu Apelacyjnego w Gdańsku (np. wyrok z dnia 7 grudnia 2016 III AUa 1267/16), w B. (np. wyrok z dnia 12 lipca 2017 r. III AUa 440/17), w K. (np. wyrok z dnia 22 marca 2018 III AUa 243/18), Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie (np. w wyroku z dnia 30 lipca 2015 r., III AUa 306/15) należy uznać, iż prace polowe wykonywane prze kierowcę ciągnika rolniczego są jakościowo odmienne od pracy kierowcy ciągnika wykonywanej w transporcie.

W ocenie tutejszego sądu, brak jest podstaw do zakwalifikowania spornych okresów, w których to wnioskodawca wykonywał także prace polowe, jako okresu zatrudnienia w warunkach szczególnych, gdyż ewidentnie kierowca ciągnika przy pracach w polu nie jest narażony na te same czynniki szkodliwe, w tym samym stopniu nasilenia, jak w transporcie. Pogląd taki dominuje w orzecznictwie Sądu Najwyższego ostatnich lat, poczynając od wyroku z dnia 3 grudnia 2013 r., I UK 172/13, w którym Sąd Najwyższy wywiódł, że wskazanie w wykazie A, dziale VIII pod pozycją 3 pracy kierowców ciągników i kombajnów nie oznacza, iż należy uznać za pracę w szczególnych warunkach kierowanie tymi pojazdami przy jakichkolwiek zadaniach, a nie tylko transportowych. Prace uznane za wykonywane w warunkach szczególnych, bez względu na miejsce i rodzaj, zostały bowiem wymienione tylko w dziale XIV wykazu A zatytułowanym "Prace różne". Inne działy wykazu obejmują wskazane w nich prace w powiązaniu z rodzajami zakładów pracy lub ich częściami. Nie można uznać, że praca kierującego ciągnikiem jest zawsze pracą „w transporcie”, nawet jeżeli kierujący niczego nie transportuje, lecz wykonuje przy pomocy ciągnika typowe prace polowe (LEX 1467147). Identyczne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 5 maja 2016 r., III UK 132/15, przywołanym przez apelującego, precyzując, że dla zakwalifikowania pracy kierowcy ciągnika jako wykonywanej w warunkach szczególnych istotne znaczenie ma to, czy była ona wykonywana w transporcie czy w ramach rolniczych prac polowych (LEX nr 2052411). W sprawie zakończonej wyrokiem z dnia 5 maja 2016 r., III UK 121/15, Sąd Najwyższy dodatkowo wyjaśnił, że niewątpliwie prace kierowcy ciągnika czy kombajnu w transporcie i rolnictwie, mimo wielu podobieństw, różnią się od się od siebie, choćby ze względu na miejsce i warunki ich wykonywania (droga publiczna oraz pole orne), dlatego też dla przyjęcia, że praca traktorzysty oraz kierowcy kombajnu w rolnictwie może być kwalifikowana jako praca w warunkach szczególnych w transporcie wymagane jest poczynienie stanowczych ustaleń, wykazujących istotne podobieństwo pracy w tych różnych branżach. W poz. 3, działu VIII („W transporcie i łączności”) wykazu A, zostały wymienione prace m.in. kierowców kombajnów. Urządzenia te (kombajny), charakteryzujące się wykonywaniem różnorodnych czynności, na ogół kojarzą się z rolnictwem, gdzie wykorzystuje się np. kombajny zbożowe i buraczane, jednakże występują również w leśnictwie - kombajn zrębowy, czy też górnictwie - kombajn górniczy (LEX nr 2080883). Do podobnej konstatacji doszedł Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 13 sierpnia 2015 r., II UK 298/14 (LEX nr 1797093) oraz z dnia 13 lipca 2016 r., I UK 218/15 (Legalis nr 1507958). Sąd Okręgowy wywody zawarte w przywołanych judykatach podziela. Tożsame zapatrywania przedstawił Sąd Najwyższy w wyrokach z dnia 15 listopada 2016 r. II UK 397/15, z dnia 25 października 2016 r. II UK 352/15 www.sn.pl oraz Sąd Apelacyjny w Łodzi, m.in. w orzeczeniach : z dnia 3 marca 2015 r., III AUa 713/14, (LEX nr 1680011), z dnia 23 września 2015r., III AUa 78/15 (LEX nr 1820544), z dnia 29 kwietnia 2015 r., III AUa 862/14 (LEX nr 1747526), z dnia 12 maja 2015 r., III AUa 922/14 (LEX nr 1747521), z dnia 5 maja 2015 r., III AUa 979/14 (LEX nr 1755196), z dnia 17 kwietnia 2015 r., III AUa 772/14 (LEX nr 1747274), z dnia 11 kwietnia 2016 r., III AUa 263/16 (LEX nr 2044358).

Uprawnienie wnioskodawcy do emerytury pomostowej zostało oceniane, przez sąd, przez pryzmat wykazu A, działu VIII, poz. 3 rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. Ocenę tę musiały poprzedzać stanowcze ustalenia faktyczne, które pozwoliłyby na stwierdzenie, że ubiegający się o emeryturę pomostową wnioskodawca wykonywał (bądź nie) stale i w pełnym wymiarze czasu pracy czynności dające się zakwalifikować jako prace transportowe. Materiału do takich ustaleń musi, jednak , dostarczyć ubiegający się o taką emeryturę. To na nim, zgodnie z zasadą ciężaru dowodu wyrażoną w art. 6 k.c. , spoczywał ciężar udowodnienia, że prace które wykonywał można zaliczyć do działu VIII poz. 3 wykazu, pozwalającego na zaliczenie tego okresu jako uprawniającego do nabycia emerytury pomostowej. Według Sądu wnioskodawca wymogom tym nie sprostał.

Odnosząc, powyższe na grunt niniejszej sprawy, uznać trzeba, iż ocena prawna charakteru pracy wnioskodawcy, wykonywanej w spornych okresach, przy pracach polowych, nie spełnia kryteriów prawnych zawartych w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 8 lutego 1983 roku i nie może być uznana za pracę wykonywaną w szczególnych warunkach. Z materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie wynika bowiem, że wnioskodawca nie wykonywał stale pracy w transporcie po drogach publicznych. Do jego obowiązków należały również prace stricte rolnicze już wymieniane wcześniej wykonywane sezonowo poza drogami publicznymi.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oddalił odwołanie.