Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 176/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 14 stycznia 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Teresa Flemming-Kulesza (przewodniczący)
SSN Józef Iwulski
SSN Halina Kiryło (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Wiesława A.
przeciwko Urzędowi Kontroli Skarbowej
o zapłatę wynagrodzenia,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 14 stycznia 2011 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych
z dnia 14 maja 2010 r.,
1. oddala skargę kasacyjną;
2. odstępuje od obciążenia powoda kosztami zastępstwa
procesowego strony pozwanej w postępowaniu kasacyjnym.
2
UZASADNIENIE
Powód Wiesław A. wniósł o zasądzenie na jego rzecz od pozwanego
Urzędu Kontroli Skarbowej tytułem zaległego wynagrodzenia za pracę kwoty
54.599,24 złotych wraz z ustawowymi odsetkami od wskazanych jednostkowych
kwot miesięcznego wynagrodzenia od dnia 11 każdego miesiąca do dnia zapłaty
oraz kwoty stanowiącej wyrównanie dodatkowego wynagrodzenia rocznego za
2007 r. z ustawowymi odsetkami od dnia 1 kwietnia 2008 r. do dnia zapłaty.
Motywując swoje pretensje podał, iż dokonana przez pracodawcę zmiana
warunków płacowych powoda jest niezgodna z przepisem art. 10 ust. 1b ustawy z
dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych (jednolity tekst:
Dz. U. z 2001r. Nr 86, poz.953 ). Dochodzone pozwem należności odpowiadają
różnicy pomiędzy przysługującym mu w spornym okresie czasu a faktycznie
pobieranym wynagrodzeniem za pracę.
Pozwany Urząd Kontroli Skarbowej w odpowiedzi na pozew domagał się
oddalenia powództwa argumentując, że ustalone w wyniku zmiany warunków
płacowych wynagrodzenie powoda jest adekwatne do zajmowanego przezeń
stanowiska.
Sąd Rejonowy – Sąd Pracy wyrokiem z dnia 9 marca 2009 r. uwzględnił
powództwo w całości.
Sąd pierwszej instancji ustalił, że powód Wiesław A. będąc zatrudniony w
Urzędzie Kontroli Skarbowej został mianowany kolejno na stanowiska: komisarza
skarbowego od dnia 1 czerwca 1994 r., Kierownika Oddziału Dokumentacji
Skarbowej od dnia 1 lipca 1998r., Naczelnika Wydziału Wywiadu Skarbowego od
dnia 1 marca 2004 r. W dniu 23 maja 2007 r. odwołano go z ostatnio
zajmowanego stanowiska, na którym otrzymywał wynagrodzenie w wysokości
6.870,01 złotych miesięcznie i przeniesiono na stanowisko starszego komisarza
skarbowego w Oddziale Analiz i Planowania z zachowaniem dotychczasowych
warunków płacowych do dnia 31 sierpnia 2007 r., zaś poczynając od dnia 1
września - za wynagrodzeniem odpowiadającym nowemu stanowisku pracy. W
3
dniu 1 stycznia 2008 r. łączący strony stosunek pracy przekształcił się w stosunek
pracy na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony. Z tą datą ustalono
wynagrodzenie powoda na stanowisku starszego komisarza skarbowego na kwotę
3.883,05 złotych miesięcznie.
Przechodząc do rozważań prawnych Sąd Rejonowy stwierdził, iż roszczenia
pozwu znajdują uzasadnienie w treści art. 10 ust. 1b ustawy z dnia 16 września
1982 r. o pracownikach urzędów państwowych (jednolity tekst: Dz. U. z 2001r. Nr
86, poz. 953 ze zm.) w związku z art. 111 ust. 2 ustawy z dnia 24 sierpnia 2006 r. o
służbie cywilnej (Dz. U. Nr 170, poz. 1218 ze zm.). Zgodnie z pierwszym z
powołanych unormowań można przenieść mianowanego pracownika urzędu
państwowego na inne stanowisko, jeżeli odpowiada ono jego kwalifikacjom i jest
równorzędne pod względem wynagrodzenia. Nowe stanowisko nie musi być
hierarchicznie równorzędne z dotychczasowym, ale powinny być zachowane
przewidziane w cytowanym przepisie gwarancje finansowe. Stąd też odwołanie
Wiesława A. ze stanowiska naczelnika wydziału nie mogło implikować obniżenia
jego wynagrodzenia za pracę. Słuszne są zatem pretensje powoda w zakresie
wyrównania zarobków za okres od września 2007 r. do stycznia 2009 r.
Apelację od powyższego wyroku złożyła strona pozwana, zarzucając: 1/
sprzeczność ustaleń z treścią zebranego materiału dowodowego poprzez przyjęcie,
że powód był mianowany na stanowiska Kierownika Oddziału Dokumentacji
Skarbowej i Naczelnika Wywiadu Skarbowego, chociaż w rzeczywistości tego
rodzaju akty mianowania nie miały miejsca oraz uznanie, iż nie istniały przesłanki
przeniesienia powoda na inne stanowisko, mimo występowania warunków do
dokonania przeniesienia; 2/ naruszenie prawa materialnego poprzez niewłaściwe
zastosowanie art. 10 ust. 1b ustawy o pracownikach urzędów państwowych i
przyjęcie, że w przedmiotowej sprawie miał on zastosowanie do przeniesienia
powoda na inne stanowisko w Urzędzie Kontroli Skarbowej oraz 3/ niewyjaśnienie
wszystkich okoliczności faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy poprzez
pominięcie dowodu z treści pisma będącego podstawa przeniesienia powoda na
inne stanowisko i nieuwzględnienie faktów podnoszonych w piśmie procesowym
strony z dnia 17 lutego 2009 r. Apelujący wniósł o zmianę wyroku i oddalenie
powództwa w całości lub uchylenie orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego
4
rozpoznania w pierwszej instancji, w każdym przypadku z rozstrzygnięciem o
kosztach postępowania.
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy wyrokiem z dnia 4 czerwca 2009 r. oddalił
apelację, rozstrzygając o kosztach postępowania.
Sąd drugiej instancji podzielił zarzut apelacji odnośnie do braku w
dokumentacji osobowej Wiesława A. aktów mianowania go na stanowisko
Kierownika Oddziału Dokumentacji Skarbowej i Naczelnika Wydziału Wywiadu
Skarbowego. Natomiast znajduje się w niej akt mianowania powoda na stanowisko
starszego komisarza skarbowego od dnia 8 lutego 1995 r. oraz dowody
powierzenia mu obowiązków Kierownika II Oddziału Szczególnego Nadzoru
Podatkowego w Urzędzie Kontroli Skarbowej od dnia 1 maja 1996 r. i obowiązków
Kierownika Oddziału Dokumentacji Skarbowej w tymże Urzędzie od dnia 1 stycznia
1998 r. Awans na to ostatnie stanowisko nastąpił w dniem 1 stycznia 1998 r.
Dyrektor Urzędu Kontroli Skarbowej powołał powoda na stanowisko Naczelnika
Wydziału Dokumentacji Skarbowej z dniem 27 lutego 2004 r. i odwołał z tego
stanowiska z dniem 23 maja 2007 r. Zdaniem Sądu Okręgowego Wiesław A. z
dniem 1 czerwca 1994 r. stał się członkiem korpusu mianowanych urzędników
państwowych i od czasu mianowania go na stanowisko starszego komisarza
skarbowego nie mógł być mianowany na żadne inne stanowisko w pozwanym
urzędzie. Dalsze etapy jego kariery urzędniczej realizowane były w oparciu o inne
niż mianowanie oświadczenia woli stosownych organów. Przeniesienie Wiesława
A. na inne stanowisko w związku z odwołaniem go ze stanowiska naczelnika
wydziału nastąpiło w trybie art. 10 ust. 1b ustawy z dnia 16 września 1982 r. o
pracownikach urzędów państwowych (jednolity tekst: Dz. U. z 2001 r. Nr 86, poz.
953 ze zm.), co skutkuje objęciem powoda gwarancją płacową wynikającą z tego
przepisu. W ocenie Sądu Okręgowego art. 111 ustawy z dnia 24 sierpnia 2006 r. o
służbie cywilnej ( Dz. U. Nr 170, poz. 1218 ze zm.) nie zawiera cezury czasowej
jego stosowania, stąd przekształcenie stosunku pracy z mianowania w umowny
stosunek pracy nie wyłączyło ochrony przewidzianej w powołanym przepisie ustawy
o pracownikach urzędów państwowych.
Na skutek skargi kasacyjnej pozwanego, Sąd Najwyższy wyrokiem z dnia 6
stycznia 2010 r. uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu
5
– Sądowi Pracy do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
W uzasadnieniu wyroku wskazano, że na mocy art. 10 ust. 1b ustawy z dnia
16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych (jednolity tekst: Dz. U. z
2001 r. Nr 86, poz. 953 ze zm.) w związku z art.. 110 i art. 111 ustawy z dnia 24
sierpnia 2006 r. (Dz. U. Nr 170, poz. 1218 ze zm.) przeniesienie powoda na inne
stanowisko ze względu na szczególne potrzeby urzędu rodziło gwarancje płacowe
wynikające wprost z tego przepisu. Do daty zachowania przez powoda statusu
pracownika mianowanego, tj. do dnia 31 grudnia 2007 r., nie można więc było
modyfikować jego warunków wynagradzania w drodze jednostronnej czynności
prawnej. Cytowane przepisy ustawy o służbie cywilnej stanowiły wyjątkowy
instrument prawa intertemporalnego stabilizujący dotychczasowy status
mianowanego pracownika urzędu państwowego i jego wynagrodzenie na pewien
czas, gdyż z dniem 1 stycznia 2008 r. nastąpiła z mocy prawa modyfikacja źródła
nawiązania stosunku pracy tych osób. Nie mogło jednak dojść do modyfikacji z
mocy prawa warunków wynagradzania tychże pracowników, aczkolwiek możliwa
była zmiana treści łączącego strony stosunku pracy. Co do zasady wynagrodzenie
pracownika musi zostać określone przez pracodawcę zgodnie z nowym
stanowiskiem zatrudnienia. Przy czym ustalenie nowego, niższego wynagrodzenia
powinno być dokonane z odpowiednim uprzedzeniem pracownika, przez co należy
rozumieć okres równy okresowi wypowiedzenia w powszechnym prawie pracy.
Pozostaje zatem rozważyć, czy w niniejszym przypadku doszło do złożenia
powodowi takiego uprzedzenia o ustaleniu nowych warunków płacowych, a jeśli
tak, to w jakiej dacie i w konsekwencji – do jakiego momentu należało stosować
wobec niego stare warunki wynagradzania, a od jakiego nowe, przy uwzględnieniu
zawartej w powołanych przepisach gwarancji niepogarszania sytuacji płacowej
pracownika do końca grudnia 2007 r.
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia
14 maja 2010 r. zmienił orzeczenie Sądu pierwszej instancji o tyle, że zasądził od
pozwanego Urzędu Kontroli Skarbowej na rzecz powoda Wiesława A. kwotę
13.837,26 złotych brutto z ustawowymi odsetkami od poszczególnych rat
świadczenia i oddalił powództwo w pozostałej części oraz oddalił apelację w
6
pozostałym zakresie i odstąpił od obciążania stron kosztami postępowania w
sprawie.
Sąd drugiej instancji ustalił, że z dniem 23 maja 2007 r. nastąpiło odwołanie
Wiesława A. ze stanowiska Naczelnika Wydziału Wywiadu Skarbowego w
Urzędzie Kontroli Skarbowej i przeniesienie go na stanowisko starszego komisarza
skarbowego z zachowaniem dotychczasowych warunków wynagradzania do 31
sierpnia 2007 r. Pismem z dnia 29 maja 2007 r. przydzielono powoda do
wykonywania obowiązków służbowych w Oddziale Analiz i Planowania pozwanego
urzędu, a pismem z dnia 2 lipca 2007 r. ustalono jego zakres obowiązków,
uprawnień i odpowiedzialności. Korespondencją z 9 sierpnia 2007 r. określono –
począwszy od dnia 1 września 2007 r. – wynagrodzenie powoda na nowym
stanowisku. W związku z przekształceniem z mocy prawa z dniem 1 stycznia 2008
r. łączącego strony stosunku pracy z mianowania w umowny poinformowano
powoda o tym fakcie, a pismem z 20 lutego 2008 r. ustalono jego nowe warunki
płacy od stycznia 2008 r.
Mając na uwadze dokonane przez pracodawcę uprzedzenie powoda o
zmianie warunków wynagradzania po przeniesieniu na nowe stanowisko oraz
wynikające z przepisu art. 10 ust. 1b ustawy o pracownikach urzędów państwowych
w związku z art. 110 i art. 111 ustawy o służbie cywilnej z dnia 24 sierpnia 2006 r.
okresowe gwarancje niepogarszania sytuacji płacowej mianowanych pracowników,
Sąd Okręgowy uznał za uzasadnione roszczenia pozwu w zakresie wyrównania
wynagrodzenia za okres do 31 grudnia 2007 r. Natomiast wobec skutecznej zmiany
treści łączącego strony stosunku pracy po tej dacie, dalsze pretensje płacowe
powoda podlegają oddaleniu.
Powyższy wyrok w części zmieniającej orzeczenie pierwszoinstancyjne i
oddalającej powództwo został zaskarżony skargą kasacyjną powoda. Skargę
oparto na podstawie:
1/ naruszenia przepisów postępowania mającego istotny wpływ na wynik sprawy, tj.
- art. 328 § 2 k.p.c. poprzez wadliwe uzasadnienie wyroku uniemożliwiające
kontrolę kasacyjną w zakresie oceny skutków oświadczenia zawartego w piśmie
pracodawcy z dnia 9 sierpnia 2007 r.;
7
- art. 233 § 1 k.p.c. poprzez ocenę mocy dowodowej wspomnianego oświadczenia
z dnia 9 sierpnia 2007 r., w zakresie zmiany wynagrodzenia powoda, bez
poprzedzenia jej wszechstronną analizą materiału dowodowego, w szczególności
oceną oświadczenia woli złożonego pismem z dnia 20 lutego 2008 r., które stoi w
sprzeczności z wcześniejszym pismem, a odnosi się bezpośrednio do sytuacji
powoda w dniu 1 stycznia 2008 r.;
- art. 39820
k.p.c. poprzez błędną interpretację wykładni prawa dokonanej przez
Sąd Najwyższy, wyrażającą się w stwierdzeniu, że w związku z modyfikacją z
dniem 1 stycznia 2008 r. źródła nawiązania stosunku pracy, konieczna wydaje się
zmiana wynagrodzenia przez jednostronne oświadczenie woli, które może i
powinno nastąpić jeszcze w okresie mianowania, pomimo tego, iż Sąd Najwyższy
jednoznacznie kwestię ustalenia kiedy i czy w ogóle uprzedzenie nastąpiło – czy
przed, czy po 1 stycznia 2008 r. – pozostawił Sądowi Okręgowemu
oraz
2/ naruszenia prawa materialnego poprzez błędną wykładnię i niewłaściwe
zastosowanie
- art. 65 § 1 Kodeksu cywilnego w związku z art. 56 Kodeksu cywilnego w związku
z art. 300 Kodeksu pracy, skutkujące uznaniem za uprzedzenie oświadczenia woli
wyrażonego w piśmie z dnia 9 sierpnia 2007 r., pomimo tego, że powyższe pismo
nie stanowiło skutecznego oświadczenia uprzedzającego powoda o zmianie treści
stosunku pracy w zakresie wysokości wynagrodzenia z dniem 1 stycznia 2008 r.,
gdyż znaczenie tego pisma należy rozpatrywać w kontekście jego złożenia,
poprzez jego treść odnoszącą się jedynie do sytuacji powoda w dniu 1 września
2007 r., co potwierdza chociażby kolejne pismo pozwanego z dnia 20 lutego 2008 r.
ustalające poziom jego wynagrodzenia za pracę przysługującego od 1 stycznia
2008 r. odmiennie niż w piśmie z dnia 9 sierpnia 2007 r.;
- art. 60 k.c. w związku z art. 300 k.p. polegające na uznaniu, że oświadczenie woli
pozwanego zawarte w piśmie z dnia 9 sierpnia 2007 r. skutecznie uprzedziło
powoda o zmianie treści stosunku pracy w zakresie wysokości wynagrodzenia od 1
stycznia 2008 r., pomimo tego, iż odbiór treści tego oświadczenia przez powoda
ustalony w oparciu o obiektywny wzorzec wykładni tego typu oświadczeń
składanych przez pozwanego, prowadzi do wniosku, że odnosi się ono jedynie do
8
sytuacji powoda na dzień 1 września 2007 r., a pozostawanie pozwanego w
błędnym przekonaniu o możliwości złożenia skutecznego oświadczenia w tym
zakresie pozostaje bez znaczenia dla sprawy.
Skarżący wniósł o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu lub uchylenie wyroku w
tymże zakresie i jego zmianę poprzez zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda
kwoty 40.761,98 złotych wraz z ustawowymi odsetkami od skonkretyzowanych rat
świadczenia od dnia ich wymagalności do dnia zapłaty, przy czym w każdym
przypadku z rozstrzygnięciem o kosztach postępowania.
Autor skargi kasacyjnej podniósł, że w uzasadnieniu wyroku z dnia 6
stycznia 2010 r. Sąd Najwyższy nie zajął jednoznacznego stanowiska co do tego,
czy uprzedzenie dotyczące zmiany wysokości wynagrodzenia powoda zostało
złożone przez pozwanego, a jeśli tak, to czy przed, czy po dniu 1 stycznia 2008 r.
Wyjaśnienie tej kwestii pozostawiono Sądowi Okręgowemu. Jest to jednak
zagadnienie wchodzące w zakres stanu faktycznego sprawy, wymagające
samodzielnych ustaleń Sądu drugiej instancji i odzwierciedlenia ich w uzasadnieniu
wyroku. Lektura uzasadnienia zaskarżonego orzeczenia prowadzi do wniosku, że
Sąd Okręgowy poprzestał na powtórzeniu założeń, które legły u podstaw
rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego, bez odtworzenia własnej analizy znaczenia
oświadczeń woli składanych powodowi w pismach pozwanego z dnia 9 sierpnia
2007 r. i 20 lutego 2008 r. Uniemożliwia to kontrolę kasacyjną wyroku.
W kwestii naruszenia prawa materialnego w postaci art. 65 § 1 k.c. w
związku z art. 56 k.c. w związku z art. 300 k.p. skarżący zauważył, że źródłem
przyjętej przez Sąd Najwyższy konstrukcji uprzedzenia pracownika mianowanego o
zmianie warunków płacowych była analogia do regulacji art. 42 k.p. Oświadczenie
woli pracodawcy zawierające tego rodzaju uprzedzenie powinno zatem wskazywać
przyczynę jego złożenia, a składający oświadczenie powinien mieć świadomość
jego skutków prawnych. Tymczasem niniejszym przypadku analiza okoliczności
istniejących w chwili sporządzenia pisemnych oświadczeń woli z dnia 23 maja i 9
sierpnia 2007 r. upoważnia do postawienia tezy, iż wolą pracodawcy nie było
uprzedzenie pracownika o zmianie przysługującego mu wynagrodzenia z
zachowaniem okresu równego okresowi wypowiedzenia, lecz obniżenie tegoż
9
wynagrodzenia niezależnie od ochrony gwarantowanej przepisem art. 10 ust. 1b
ustawy o pracownikach urzędów państwowych. W pismach tych nie wskazano
bowiem przesłanek odwołania powoda z dotychczasowego stanowiska z uwagi na
szczególne potrzeby urzędu, zaś zaoferowane mu stanowisko nie było
równorzędne pod względem wynagrodzenia z dotychczas zajmowanym, a jakim
mogłoby być jedynie stanowisko należące do grupy samodzielnych stanowisk w
służbie cywilnej. Lektura wykładni przepisów dokonanej przez Sąd Najwyższy
prowadzi do wniosku, że prawidłowe byłoby takie uprzedzenie przez pracodawcę o
zmianie warunków płacowych pracownika mianowanego, które chociaż dokonane
jeszcze w trakcie biegu okresu ochronnego, byłoby skuteczne dopiero po jego
upływie, tj. z dniem 1 stycznia 2008 r. W rozpoznawanej sprawie pozwany nie
dokonał takiego uprzedzenia w piśmie z dnia 9 sierpnia 2007 r., albowiem w
korespondencji z tej daty ustalono nowe wynagrodzenie powoda już od dnia 1
września 1997 r., czyli przed końcem okresu gwarancyjnego. Dowodzi to, iż
pracodawca nie zdawał sobie sprawy z treści obowiązujących unormowań
prawnych. Ani zatem pozwanemu nie przyświecała intencja uprzedzenia powoda o
pogorszeniu jego warunków płacowych w trybie określonym w tychże przepisach,
ani powód - kierując się zasadami logiki i doświadczenia życiowego - nie miał
możliwości takiej właśnie interpretacji oświadczenia woli swojego pracodawcy.
Pozwany w odpowiedzi na skargę kasacyjną wniósł o jej oddalenie i
zasądzenie od przeciwnika kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu
kasacyjnym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Stosownie do art. 398¹³ § 1 k.p.c. Sąd Najwyższy rozpoznaje skargę
kasacyjną w granicach zaskarżenia oraz w granicach podstaw, a z urzędu bierze
pod rozwagę tylko nieważność postępowania. W świetle art. 398³ § 1 k.p.c. skarga
kasacyjna może być oparta na zarzutach naruszenia prawa materialnego przez
błędną jego wykładnię i niewłaściwe zastosowanie (pkt1) oraz na zarzutach
naruszenia przepisów postępowania, jeżeli uchybienia te mogły mieć wpływ na
wynik sprawy (pkt 2). Zgodnie z utrwalonym w judykaturze poglądem, pod pojęciem
10
podstawy skargi kasacyjnej rozumie się zaś konkretne przepisy prawa, które
zostały w niej wskazane z jednoczesnym stwierdzeniem, że wydanie wyroku
nastąpiło z ich obrazą. W razie oparcia skargi kasacyjnej na podstawie art. 398³ § 1
pkt 2 k.p.c. konieczne jest przy tym, aby – poza naruszeniem przepisów
procesowych – skarżący wykazał, iż konsekwencje wadliwości postępowania były
tego rodzaju, że kształtowały lub współkształtowały treść zaskarżonego orzeczenia.
W ramach pierwszej ze wskazanych podstaw skargi kasacyjnej jej autor
zarzucił Sądowi Okręgowemu naruszenie art. 65 § 1 k.c. w związku z art. 56 k.c. w
związku z art. 300 k.p. oraz art. 60 k.c. w związku z art. 300 k.p. poprzez ich błędną
wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, zaś w ramach drugiej podstawy –
naruszenie art. 328 § 2 k.p.c., art. 233 § 1 k.p.c. oraz art. 39820
k.p.c.
Pozostaje rozważyć zasadność powyższych podstaw kasacyjnych, poczynając od
zarzutów procesowych.
Odnośnie do zarzutu naruszenia 328 § 2 k. p. warto zauważyć, że powołany
przepis może stanowić usprawiedliwioną podstawę kasacyjną wtedy, gdy
uzasadnienie wyroku sądu drugiej instancji nie posiada wszystkich koniecznych
elementów lub gdy zawiera kardynalne braki, które uniemożliwiają kontrolę
kasacyjną. Chodzi o sytuację, gdy treść uzasadnienia orzeczenia uniemożliwia
całkowicie dokonanie oceny toku wywodu, który doprowadził do wydania wyroku
(orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 8 października 1997 r., I CKN 312/97; z dnia
19 lutego 2002 r., IV CKN 718/00; z dnia 20 lutego 2003 r., I CKN 656/01 i z dnia
22 maja 2003 r., II CKN 121/02, niepublikowane oraz z dnia 10 listopada 1998 r., III
CKN 792/98, OSNC 1999, nr 4, poz. 83; z dnia 9 marca 2006 r., I CSK 147/05, LEX
nr 190753 i z dnia 9 lipca 2008 r., I PK 2/08, LEX nr 497691). Trzeba zaś
pamiętać, iż art. 328 § 2 k.p.c. zastosowany odpowiednio do uzasadnienia
orzeczenia sądu drugiej instancji (art. 391 § 1 k.p.c.) oznacza, że uzasadnienie to
nie musi zawierać wszystkich elementów uzasadnienia wyroku sądu pierwszej
instancji, ale takie elementy, które ze względu na treść apelacji i na zakres
rozpoznawanej sprawy, wyznaczony przepisami ustawy, są potrzebne do
rozstrzygnięcia sporu przez tenże sąd (wyrok Sadu Najwyższego z dnia 20
września 2007 r., II CSK 244/07, LEX nr 487508). W sytuacji, gdy sąd drugiej
instancji nie uzupełnia postępowania dowodowego ani, po rozważeniu zarzutów
11
apelacyjnych, nie znajduje podstaw do zakwestionowania oceny dowodów i ustaleń
faktycznych orzeczenia pierwszoinstancyjnego, może te ustalenia przyjąć za
podstawę faktyczną swojego rozstrzygnięcia. Wystarczające jest wówczas, by
stanowisko to znalazło odzwierciedlenie w uzasadnieniu orzeczenia sądu
odwoławczego ( wyroki Sądu Najwyższego z dnia 20 stycznia 2000 r., I CKN
356/98, LEX nr 50863 i z dnia 17 lipca 2009r., IV CSK 110/09, LEX nr 518138).
Wbrew twierdzeniom skarżącego uzasadnienie wyroku Sądu Okręgowego zawiera
wszystkie elementy pozwalające na kontrolę instancyjną przedmiotowego
orzeczenia. Sąd drugiej instancji poczynił ustalenia w podnoszonej w motywach
wyroku Sądu Najwyższego istotnej dla rozstrzygnięcia niniejszego sporu kwestii
zastosowania przez pozwanego uprzedzenia o zmianie warunków płacowych
powoda oraz dokonał subsumcji stanu faktycznego sprawy, czemu dał wyraz w
uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia.
Nawiązując do zarzutu naruszenia przepisów postępowania, tj. art. 233 § 1
k.p.c. godzi się przypomnieć treść art. 398³ § 3 k.p.c., zgodnie z którym podstawą
skargi kasacyjnej nie mogą być zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub oceny
dowodów. Skarżący nie może zatem skutecznie powoływać się na brak
wszechstronnego i wnikliwego rozważenia zgromadzonego w sprawie materiału
dowodowego, ponieważ zakres ten nie jest objęty kognicją Sądu Najwyższego w
postępowaniu kasacyjnym. Takie stanowisko zajął również sam Sąd Najwyższy w
postanowieniu z dnia 23 września 2005 r., III CSK 13/05 ( OSNC 2006, nr 4, poz.
76). W uzasadnieniu tego orzeczenia wskazano, że treść i kompozycja art. 398³ § 3
k.p.c. sugerują, iż chociaż generalnie dopuszczalne jest oparcie skargi kasacyjnej
na podstawie naruszenia przepisów postępowania, to jednak z wyłączeniem
zarzutów dotyczących ustalania faktów i oceny dowodów, nawet jeżeli naruszenia
te mogły mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Inaczej mówiąc, niedopuszczalne
jest oparcie skargi kasacyjnej na podstawie, którą wypełniają takie właśnie zarzuty.
W sytuacji, gdy skarga kasacyjna ogranicza się tylko do zarzutów dotyczących
ustalenia faktów lub oceny dowodów, nie wskazując na inne naruszenia prawa, jest
ona niedopuszczalna jako nieoparta na ustawowej podstawie.
Wreszcie w kwestii naruszenia art. 39820
k.p.c. należy podkreślić, że - w
przeciwieństwie do zawartego w art. 368 § 6 k.p.c. zwrotu „ocena prawna i
12
wskazania co do dalszego postępowania” - użyte w tym artykule pojęcie „wykładni
prawa” powinno być rozumiane wąsko, jako ustalenie znaczenia przepisów prawa.
Związanie sądu niższej instancji wykładnią dokonaną przez Sąd Najwyższy nie
obejmuje więc kwestii będących jej przedmiotem, lecz wykraczających poza
przesłanki pozytywnego lub negatywnego ustosunkowania się do podstaw
kasacyjnych, poglądów prawnych wypowiedzianych na marginesie rozważań, a
także ocen dotyczących stanu faktycznego (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 23
października 2002 r. II CKN 860/00, LEX nr 75274; z dnia 15 stycznia 2004 r., II CK
162/03, LEX nr 148240; z dnia 6 września 2005 r., I PK 55/05, LEX nr 276253; z
dnia 21 listopada 2008 r., V CSK 191/08, LEX nr 470017 i z dnia 6 maja 2010 r., II
CSK 626/09, LEX nr 585769) .Wiążąca moc orzeczenia Sądu Najwyższego
ogranicza się tylko do tak wąsko rozumianej wykładni prawa. Zakres kognicji Sądu
Najwyższego w postępowaniu kasacyjnym jest zatem znacznie węższy niż sądu
drugiej instancji i nie obejmuje wskazań co do dalszego postępowania. Jeśli
wskazania takie zostaną zamieszczone w wyroku Sądu Najwyższego, nie mają one
charakteru wiążącego sąd, któremu sprawa została przekazana do ponownego
rozpoznania (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 12 grudnia 2001 r., V CKN 437/00,
LEX nr 54435; z dnia 25 czerwca 2008 r., III CSK 20/08, LEX nr 560575; z dnia 25
listopada 2008 r., II CSK 335/08, LEX nr 484701; z dnia 6 maja 2009 r., II CSK
668/08, LEX nr 510961). Dokonanie zaś przez tenże sąd nowych ( uzupełniających
ustaleń), przy uwzględnieniu wykładni prawa zaprezentowanej w wyroku Sądu
Najwyższego, może prowadzić do wydania przezeń takiego samego
rozstrzygnięcia jak poprzednio ( wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 sierpnia 2008 r.,
I PK 37/08, LEX nr 500205). Wykładnia ta jest zaś wiążąca zarówno dla sądu,
któremu przekazano sprawę, jak i dla stron. Stąd niedopuszczalne jest oparcie
skargi kasacyjnej od orzeczenia wydanego po ponownym rozpoznaniu sprawy na
podstawach sprzecznych z wykładnią prawa dokonaną w tej sprawie przez Sąd
Najwyższy (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 8 października 2009 r., II CSK 180/09,
LEX nr 536071 i z dnia 21 maja 2010 r., II CSK 639/09, LEX nr 602237).
W niniejszej sprawie Sąd Okręgowy, akcentując swoje związane jedynie
wykładnią przepisów zawartą w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego
uchylającego poprzednie orzeczenie drugoinstancyjne, uzupełnił swoje ustalenia w
13
zakresie stanu faktycznego o okoliczności związane z uprzedzeniem powoda przez
pozwanego o zmianie warunków wynagradzania po objęciu nowego stanowiska
pracy i ocenił owe fakty mając na względzie zaprezentowaną przez Sąd Najwyższy
interpretację obowiązujących unormowań prawnych. Wbrew zarzutom skarżącego
Sąd drugiej instancji nie przedstawił odmiennej wykładni tychże przepisów. To
raczej sam autor skargi kasacyjnej próbuje nadać zamieszczonej w uzasadnieniu
wyroku Sądu Najwyższego interpretacji prawa materialnego sens wykraczający
poza ramy dokonanej przez ten Sąd wykładni przepisów.
Przechodząc do zarzutów podniesionych w ramach drugiej ze wskazanych przez
skarżącego podstaw kasacyjnych wypada zauważyć, że w sprawie nie budzą
wątpliwości poczynione przez Sąd drugiej instancji i w świetle art. 398¹³ § 2 k.p.c.
wiążące dla Sądu Najwyższego ustalenia istotnych dla rozstrzygnięcia sporu
okoliczności, a mianowicie faktu zatrudnienia Wiesława A. w Urzędzie Kontroli
Skarbowej od dnia 1 czerwca 1993 r., pierwotnie na podstawie umowy o pracę i
uzyskania przezeń z dniem 1 czerwca 1994 r. - wraz z aktem mianowania na
stanowisko komisarza skarbowego - statusu mianowanego urzędnika
państwowego oraz mianowania powoda aktem z daty 8 lutego 1995 r. na
stanowisko starszego komisarza skarbowego, a następnie powierzania mu
obowiązków Kierownika II Oddziału Szczególnego Nadzoru Podatkowego z dniem
1 maja 1996 r. i Kierownika Oddziału Dokumentacji Skarbowej od dnia 1 stycznia
1998 r., wreszcie powołania powoda na to ostatnie stanowisko od dnia 1 lipca 1998
r., a później na stanowisko Naczelnika Wydziału Dokumentacji Skarbowej od dnia
27 lutego 2004 r. oraz odwołania go z tego stanowiska z dniem 23 maja 2007 r. i
przeniesienia na stanowisko komisarza skarbowego w Dziale Analiz i Planowania.
Stosunek pracy Wiesława A. z Urzędem Kontroli Skarbowej został
nawiązany przez mianowanie dokonane w trybie przepisów ustawy z dnia 16
września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych (jednolity tekst: Dz. U. z
2002 r. Nr 86, poz. 953 ze zm.). Powód zachował status pracownika mianowanego
również po nowelizacji ustawy aktem zmieniającym z dnia 2 grudnia 1994 r. ( Dz.
U. Nr 136, poz. 704), mocą którego zniesiono mianowanie jako źródło stosunku
pracy, ale utrzymano dotychczasowy charakter tak nawiązanych stosunków
14
zatrudnienia w urzędach państwowych przez okres przejściowy do dnia 31 grudnia
2007 r.
Trzeba bowiem pamiętać, że powód z racji powierzenia mu powyższych
stanowisk należał w myśl art. 2 ust 1 pkt 3 ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o
służbie cywilnej (Dz. U. z 1999 r. Nr 49, poz. 483 ze zm.) do kręgu pracowników
zatrudnionych na stanowiskach urzędniczych w urzędach stanowiących aparat
pomocniczy terenowych organów administracji rządowej podległych ministrom lub
centralnym organom administracji rządowej.
Warto zatem przypomnieć, iż o ile ustawa z dnia 5 lipca 1996 r. o służbie
cywilnej (Dz. U. Nr 89, poz. 402 ze zm.) objęła swoim zakresem podmiotowym tylko
nowo mianowanych urzędników służby cywilnej, pozostawiając pozostałych
pracowników zatrudnionych w administracji rządowej na podstawie mianowania lub
umowy o pracę w sferze uregulowań ustawy o pracownikach urzędów
państwowych, o tyle kolejne ustawy o służbie cywilnej z dnia 18 grudnia 1998 r.
(Dz. U. z 1999 r. Nr 49, poz. 483 ze zm.) oraz z dnia 24 sierpnia 2006 r. (Dz. U. Nr
170, poz. 1218 ze zm.) obejmowały swoimi unormowaniami wszystkie stosunki
pracy na stanowiskach urzędniczych w administracji państwowej, tworzące tzw.
korpus służby cywilnej. W takim szerokim ujęciu korpusu służby cywilnej znaleźli
się w nim także pracownicy zatrudnieni na podstawie mianowania na zasadach
wynikających ze wspomnianej ustawy o pracownikach urzędów państwowych.
Pracownicy ci mieli specjalny, przejściowy status. Nie stawali się oni urzędnikami
służby cywilnej, gdyż ten status był zarezerwowany wyłącznie dla pracowników
mianowanych na podstawie art. 37 w związku z art. 3 pkt 2 pierwszej i art. 27 w
związku z art. 3 pkt 2 drugiej z powołanych ustaw o służbie cywilnej, ani nie byli
pracownikami zatrudnionymi w oparciu o umowy o pracę stosownie do art. 24 i art.
25 pierwszej oraz art. 16 drugiej ustawy. W okresie przejściowym pracownicy ci byli
poddani odrębnej regulacji zawartej w cytowanych ustawach o służbie cywilnej.
Wprawdzie zgodnie z art. 136 ust. 1 ustawy o służbie cywilnej z dnia 18
grudnia 1998 r., z chwilą wejścia w życie tegoż aktu, pracownicy zatrudnieni na
stanowiskach określonych w art. 2 stali się z mocy prawa pracownikami służby
cywilnej, jednakże miały doń zastosowanie przepisy art. 137 i art. 138 ustawy.
Analizując wzajemne relacje pomiędzy art. 137 i art. 138 powołanej ustawy należy
15
stwierdzić, że co prawda w myśl pierwszego z cytowanych artykułów stosunki
pracy nawiązane w urzędach, o których mowa w art. 2, przed wejściem w życie
tego aktu, na podstawie mianowania na zasadach określonych w ustawie o
pracownikach urzędów państwowych, pozostały w mocy do daty oznaczonej
pierwotnie na dzień 31 grudnia 2003 r., a następnie na dzień 31 grudnia 2010 r , po
czym miały przekształcić się w stosunki pracy na podstawie umowy o pracę
zawartej na czas nieokreślony ( chyba że wcześniej w sposób określony w ustawie
zastały przekształcone, rozwiązane lub wygasły), ale jeszcze przed owym
przekształceniem podlegały one unormowaniom ustawy o służbie cywilnej, a tylko
wyjątkowo miały do nich zastosowanie przepisy ustawy o pracownikach urzędów
państwowych enumeratywnie wymienione w art. 138. Podobna regulacja została
zamieszczona w ustawie o służbie cywilnej z dnia 24 sierpnia 2006 r. Art. 110
ustawy stanowił bowiem, iż stosunki pracy nawiązane w urzędach, o których mowa
w art. 2, przed wejściem w życie tego aktu, na podstawie mianowania na zasadach
określonych w ustawie z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów
państwowych, pozostają w mocy nie dłużej niż do dnia 31 grudnia 2007 r. (chyba
że wcześniej w sposób określony w niniejszej ustawie zostały przekształcone,
rozwiązane lub wygasły), a po tej dacie przekształcają się w stosunki pracy na
podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony. Art. 111 ust. 1 i 2 powołanego
aktu zawierał zaś regulację analogiczną do zamieszczonej w art. 138 ustawy o
służbie cywilnej z dnia 18 grudnia 1998 r. Dopiero ustawa z dnia 21 listopada 2008
r. o służbie cywilnej ( Dz. U. Nr 227, poz. 1505 ze zm.) zasadniczo zmieniła stan
prawny dotyczący korpusu służby cywilnej, wykreowany poprzednimi ustawami.
Art. 2 aktualnie obowiązującej ustawy o służbie cywilnej nie ma odesłania do
ustawy o pracownikach urzędów państwowych, gdyż artykuł ten nie zawiera
odpowiednika art. 2 ust. 4 poprzedniej ustawy z dnia 24 sierpnia 2006 r., według
którego stanowiska urzędnicze w urzędach wymienionych w ust. 1 tegoż artykułu
mogli zajmować pracownicy w rozumieniu ustawy z dnia 16 września 1982 r.
Obydwie pragmatyki służbowe są obecnie rozłączne. W konsekwencji do
urzędników służby cywilnej pod rządami ustawy o służbie cywilnej z dnia 21
listopada 2008 r. nie stosuje się przepisów ustawy o pracownikach urzędów
państwowych.
16
Wracając do stanu prawnego istniejącego w spornym okresie godzi się
zauważyć, że wśród przepisów ustawy o pracownikach urzędów państwowych,
mających zastosowanie do pracowników korpusu służby cywilnej, zatrudnionych w
dacie wejścia w życie ustawy o służbie cywilnej z dnia 24 sierpnia 2006 r. na
podstawie mianowania na zasadach określonych w ustawie o pracownikach
urzędów państwowych, a których stosunki pracy nie zostały przed upływem okresu
przejściowego - w trybie ustawy o służbie cywilnej - przekształcone, rozwiązane
lub nie wygasły, art. 111 ust. 1 powołanej ustawy o służbie cywilnej wymienia m. in.
art. 10 ust. 1b ustawy o pracownikach urzędów państwowych.
Zgodnie z powyższym przepisem, jeżeli jest to konieczne z uwagi na
szczególne potrzeby urzędu, mianowanego urzędnika państwowego można
przenieść na inne stanowisko, odpowiadające jego kwalifikacjom i równorzędne
pod względem wynagrodzenia. Jedyną przesłanką dopuszczalności przeniesienia
urzędnika w omawianym trybie jest zatem wystąpienie po stronie urzędu
szczególnych potrzeb, rozumianych jako konieczność dokonania zmian
personalnych na konkretnym stanowisku. Pracodawca jest więc zobowiązany
wykazać, że z pewnych ważnych powodów nie jest możliwe – bez uszczerbku dla
jego interesów – dalsze zatrudnianie pracownika na dotychczasowym stanowisku
(wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 23 października 1995 r., II SA
2205/95, Prawo Pracy 1996 nr 9, s.40). Przyczyny przeniesienia nie mogą
natomiast dotyczyć pracownika, a zwłaszcza nie powinny wynikać ze sposobu
wywiązywania się przezeń z obowiązków urzędniczych, implikującego utratę
zaufania pracodawcy (wyroki Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 24 maja
1996 r., SA/Wr 2250/95, Prawo Pracy 1997 nr 3, s.38 i z dnia 25 marca 1999 r., II
SA/Po 882/99, Prawo Pracy 1999 nr 9, s.41). Poza kognicją sądów
rozstrzygających spory na tym tle pozostaje jednak analiza celowości decyzji o
przeniesieniu służbowym urzędnika (wyroki Naczelnego Sądu Administracyjnego z
dnia 27 maja 1998 r.,II SA/Wr 419/98, Prawo Pracy 1999 nr 4, s. 40 i z dnia 25
marca 1999 r., II SA 1680/98, LEX nr 46174).
Powierzone w powyższym trybie stanowisko powinno czynić zadość dwom
wymaganiom, a mianowicie odpowiadać kwalifikacjom pracownika i być
17
równorzędne pod względem wynagrodzenia. Oba te warunki muszą być spełnione
łącznie.
W literaturze prawa pracy przyjmuje się, że przez kwalifikacje pracownika, o
jakich mowa w cytowanym przepisie, należy rozumieć udokumentowane
wykształcenie oraz umiejętności zdobyte dzięki doświadczeniu zawodowemu (por.
Z. Stawoniak: Pracownicy urzędów państwowych bez mianowania, Prawo Pracy
1995r. nr 1, s.16). Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 29 listopada 2006 r., II PK
367/05 (OSNP 2008 nr 1-2, poz.6) zauważył zaś, że zastrzeżenie podobne do
zawartego w art.10 ust.1b ustawy o pracownikach urzędów państwowych
występuje w powszechnym prawie pracy w niektórych przypadkach przenoszenia
lub ponownego zatrudniania pracowników na stanowiskach innych od
dotychczasowych (np. art. 42 § 4, art.71, art. 72 § 2 i art.1864
k.p). Celem tych
przepisów jest ochrona pracowników – w sytuacjach w nich unormowanych – przed
powierzeniem pracy niżej kwalifikowanej w stopniu deprecjonującym
zainteresowanych. Pracodawca może natomiast przenieść mianowanego
pracownika na stanowisko, z którym wiążą się zadania przewyższające jego
kwalifikacje, jednakże to pracodawca ponosi ryzyko niezawinionego, wadliwego
wykonania przez pracownika tego rodzaju zadań, a nadto musi on przestrzegać
ograniczeń w powierzaniu takiej pracy wynikających z przepisów prawa, zwłaszcza
z przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.
Z kolei ocena, czy stanowisko, na jakie przeniesiono mianowanego
urzędnika państwowego, jest równorzędne pod względem wynagrodzenia,
dokonywane jest przez porównanie uprzednich i obecnych warunków płacowych
danej osoby. Powierzone w tym trybie stanowisko powinno w świetle
obowiązujących u pracodawcy przepisów płacowych stwarzać pracownikowi takie
same możliwości awansu zarobkowego, jakie miał dotychczas (wyroki Naczelnego
Sądu Administracyjnego z dnia 23 października 1995 r. II SA 2205/95, Prawo Pracy
z 1996 r. nr 9, s.40 i z dnia 15 marca 1999 r. II SA 1915/98, LEX nr 46600 oraz
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 października 2007 r., III PK 45/07, lEX nr
319027).
Reasumując: przeniesienie mianowanego urzędnika państwowego na inne
stanowisko bez zaistnienia po stronie pracodawcy szczególnych potrzeb albo bez
18
zapewnienia pracownikowi stanowiska odpowiedniego jego kwalifikacjom lub
równorzędnego pod względem wynagrodzenia jest przeniesieniem dokonanym z
naruszeniem normy art.10 ust.1b ustawy o pracownikach urzędów państwowych.
Pozostaje zatem rozważyć, jakie roszczenia przysługują pracownikowi z tego
tytułu i na jakiej drodze oraz w jakim trybie może ich dochodzić.
Skoro art.111 ust.1 ustawy z dnia 24 sierpnia 2006r. o służbie cywilnej
wyraźnie stanowi, że do członków korpusu służby cywilnej zatrudnionych na
podstawie mianowania dokonanego z mocy przepisów ustawy o pracownikach
urzędów państwowych stosuje się art.10 ust.1a, ust.1b i ust. 5 oraz art.13-16 i art.
27 ust. 3 tego aktu, oznacza to, a contrario, że nie stosuje się do tych osób
pozostałych przepisów ustawy o pracownikach urzędów państwowych, w tym jej
art. 38, łącznie z regulacją dotyczącą odwołania do kierownika urzędu nadrzędnego
nad danym oraz możliwością wniesienia do Naczelnego Sądu Administracyjnego
skargi na decyzję o przeniesieniu służbowym mianowanego urzędnika
państwowego. Włączenie tej kategorii pracowników do grona członków korpusu
służby cywilnej sprawia, iż ich stosunki pracy podlegają unormowaniom ustawy o
służbie cywilnej, w tym także jej art. 7 ust. 2, w myśl którego spory o roszczenia ze
stosunku pracy członka korpusu służby cywilnej rozpatrywane są przez sądy pracy,
chyba że ustawa stanowi inaczej. Ponieważ ustawa o służbie cywilnej nie
przewiduje odmiennego trybu dochodzenia ochrony roszczeń pracowniczych z
tytułu przeniesienia mianowanego pracownika na inne stanowisko w oparciu o
art.10 ust.1b ustawy o pracownikach urzędów państwowych, rozpatrzenie tychże
pretensji leży w gestii sądu pracy (postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 2 lipca
2002 r., I PKN 250/01, OSNP 2004, nr 8, poz.141 i z dnia 13 grudnia 2002 r. III
KKO 11/02, OSNP 2004, nr 1, poz.14 oraz postanowienie z dnia 7 listopada 2002 r.
III KKO 9/02, OSNP 2003, nr 24, poz.604).
Dochodzenie przez członka korpusu służby cywilnej roszczeń z tytułu
niezgodnego z art.10 ust.1b ustawy o pracownikach urzędów państwowych
przeniesienia na inne stanowisko nie może odbywać się w trybie odwołania, o jakim
mowa w art.44 k. p. Przyjęcie powyższej tezy oznaczałoby bowiem postawienie
znaku równości pomiędzy instytucją służbowego przeniesienia pracownika
mianowanego a wypowiedzeniem warunków pracy i płacy w rozumieniu art.42 k. p.
19
Warto zatem przypomnieć, że wypowiedzenie zmieniające, którego celem i
skutkiem jest przekształcenie treści stosunku pracy, zasadniczo dotyczy stosunków
nawiązanych na podstawie umowy o pracę, aczkolwiek i w tym przypadku
instytucja ta ma ograniczony zasięg, gdyż odnosi się tylko do warunków pracy i
płacy, na jakich zatrudniony jest pracownik, natomiast nie może zmierzać do
zmiany rodzaju umowy będącej źródłem stosunku pracy (uchwała Sądu
Najwyższego z dnia 28 kwietnia 1994 r., I PZP 52/93, OSNAP z 1994 r. nr 11,
poz.169).
Co się tyczy stosunków pracy nawiązanych na innej niż umowa o pracę
podstawie, art. 42 k.p. w zasadzie nie ma do nich zastosowania.
Instytucja wypowiedzenia warunków pracy i płacy nie odnosi się do
stosunków pracy z powołania, gdyż przepisy dotyczące tych stosunków nie
zawierają norm w kwestii zmiany ich treści (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 21
grudnia 1987 r., III PZP 47/87, OSPiKA 1989, nr 2, poz. 45 z glosą T. Zielińskiego),
ani stosunków pracy z wyboru, albowiem do stosunków tych nie mają w ogóle
zastosowania przepisy o wypowiedzeniu (także zmieniającym) i rozwiązaniu bez
wypowiedzenia umowy o pracę (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 4 grudnia 1979r.,
I PR 93/79, OSPiKA 1982, nr 3-4, poz. 47 z glosą W. J. Katnera i z dnia 23
listopada 2001 r. I PKN 699/00, OSNP 2003, nr 22, poz.541). Wreszcie w
przypadku spółdzielczej umowy o pracę problematyka wypowiedzenia warunków
pracy i płacy uregulowana jest w art. 184 ustawy z dnia 16 września 1982 r. Prawo
spółdzielcze (jednolity tekst: Dz. U. z 2003 r. Nr 188, poz.1848 ze zm.), co wyklucza
potrzebę sięgania w tej materii do unormowań Kodeksu pracy (wyroki Sądu
Najwyższego z dnia 3 września 1982r., V CR 279/82, LEX nr 8456 i z dnia 12
kwietnia 1996 r., I PRN 35/96, OSNAP 1996, nr 31, poz. 319).
Judykatura i doktryna prawa pracy równie sceptycznie podchodzą do
zagadnienia stosowania kodeksowej instytucji wypowiedzenia zmieniającego do
stosunków pracy nawiązanych na podstawie mianowania.
W literaturze oraz orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że zmiana
treści stosunków pracy pracowników mianowanych następuje w trybie określonym
w pragmatykach służbowych lub w drodze porozumienia pracodawcy z
pracownikiem, skoro bowiem możliwe jest rozwiązanie tychże stosunków za
20
porozumieniem stron, to także dopuszczalne jest przekształcenie w ten sposób ich
treści (por. L. Florek, T. Zieliński: „Prawo Pracy”, Warszawa 1997 r., s. 71 oraz
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 1997 r., I PKN 151/97, OSNAP 1998, nr
8, poz.235 z glosą A. Dubowik w Przeglądzie Sądowym 1998, nr 11-12, s.183-191).
Kwestionuje się natomiast potrzebę stosowania art.42 k.p. do tej kategorii
pracowników (por. T. Górzyńska, J. Łętowski: „Urzędnicy administracji
państwowej”, Warszawa 1986r., s.45-46, B. M. Ćwiertniak, M. Taniewska-Peszko:
„Pracownicy samorządowi”, Gdańsk 1991r., s. 47-48 i Z. Góral: „Prawo pracy w
samorządzie terytorialnym”, Warszawa 1996 r., s. 100-101). Za
niedopuszczalnością zmiany treści stosunków pracy pracowników mianowanych w
drodze wypowiedzenia warunków pracy i płacy opowiadał się wielokrotnie Sąd
Najwyższy w odniesieniu do nauczycieli (uchwały z dnia 27 sierpnia 1986 r., III PZP
54/86, OSNCP 1987, nr 8, poz. 112, z dnia 5 maja 1993 r., I PZP 15/93, OSNCP
1993, nr 12, poz.217, z dnia 3 lutego 1993 r., I PZP 71/92, OSNCP 1993, nr 9,
poz.144 i z dnia 8 kwietnia 1998 r., III PZP 5/98, OSNAP 1998, nr 22, poz. 647 oraz
wyrok z dnia 23 lutego 1999r.,I PKN 595/98, OSNAP 2000, nr 8, poz.300),
nauczycieli akademickich (wyrok z dnia 24 marca 1999 r., I PKN 635/98, OSNAP
2000, nr 10, poz. 384) oraz pracowników samorządowych (wyroki z dnia 19
stycznia 1998 r., I PKN 480/97, OSNAP 1999, nr 1, poz.5 z glosą A. Dubowik w
OSP 1999, nr 12, poz.209 oraz z dnia 24 maja 2007 r., II PK 306/06, OSNP 2008,
nr 13-14, poz. 191). Podkreśla się bowiem, że zgodnie z art. 5 k.p. przesłanką
stosowania przepisów Kodeksu pracy do stosunków pracy nawiązanych na
podstawie mianowania jest brak uregulowania danej kwestii w pragmatykach
służbowych. Zaleca się, by udzielając odpowiedzi na pytanie, czy dana pragmatyka
reguluje określone zagadnienie, nie doszukiwać się w jej przepisach takich
unormowań, które stanowią mniej lub bardziej wierne odwzorowanie instytucji
kodeksowych. Trzeba raczej ustalić, czy cele, których osiągnięciu te instytucje
służą, nie są w tejże pragmatyce realizowane przez inne instrumenty prawne.
Często konkretny problem jest uregulowany, ale ustawodawca normuje go w
sposób odbiegający od rozwiązań stosowanych w Kodeksie pracy w odniesieniu do
umownych stosunków pracy, posługując się instytucjami wywodzącymi się z prawa
urzędniczego. Brak wypowiedzenia zmieniającego w większości pragmatyk
21
rekompensują przepisy traktujące o „przeniesieniu”, „delegowaniu” czy
„skierowaniu” mianowanego pracownika do wykonywania pracy na innym
stanowisku w tej samej lub innej jednostce organizacyjnej (por. A. Dubowik: glosa
do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 19 stycznia 1998 r. I PKN 480/97, OSP 1999
r. nr 12, poz. 209). Przepisy takie, zamieszczone w odpowiednich rozdziałach
ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (jednolity tekst Dz.U.z 2003 r.
r 118 poz. 1112 ze zm.), ustawy z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach
urzędów państwowych (jednolity tekst Dz. U. z 2001r. Nr 86, poz. 953 ze zm.),
ustawy z dnia 22 marca 1990 r. o pracownikach samorządowych (jednolity tekst Dz.
U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1593 ze zm.), czy ustawy z dnia 18 grudnia 1998r. o
służbie cywilnej (Dz. U. z 1999 r. Nr 49, poz. 483 ze zm.), zatytułowanych
„nawiązanie, zmiana i rozwiązanie stosunku pracy”, stanowią kompleksowe
unormowanie poruszanych w nich zagadnień, w tym kwestii modyfikacji treści
stosunków pracy pracowników mianowanych, bez potrzeby odwoływania się w tej
materii do kodeksowej instytucji wypowiedzenia warunków pracy i płacy
(uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 24 maja 2007 r. II PK 306/06).
W judykaturze zwraca się też uwagę na to, że przepisy pragmatyk
służbowych, realizując zasadę wzmożonej trwałości stosunku pracy z mianowania,
wskazują ściśle określone zasady dokonywania zmian w tym stosunku oraz
przyczyny je uzasadniające, natomiast przyjęcie możliwości stosowania
wypowiedzenia zmieniającego, czyli instytucji właściwej umownym stosunkom
pracy, prowadziłoby do uznania dopuszczalności zmiany treści stosunku pracy z
każdej uzasadnionej w rozumieniu art. 45 § 1 k.p. przyczyny. Ważnym
argumentem, przemawiającym przeciwko możliwości stosowania wypowiedzenia
warunków pracy i płacy jest również konstrukcja tej instytucji, zwłaszcza zaś
przewidziany w art. 42 § 2 k.p. skutek odmowy przyjęcia przez pracownika
zaoferowanych mu warunków w postaci rozwiązania umowy o pracę z upływem
okresu wypowiedzenia.
Tymczasem pragmatyki służbowe określając sytuacje, w których następuje
rozwiązanie stosunku pracy z pracownikiem mianowanym, na ogół nie wymieniają
wśród nich rozwiązania stosunku pracy w następstwie odmowy przyjęcia przez
22
pracownika zaproponowanych mu warunków pracy i płacy (uzasadnienie wyroku
Sądu Najwyższego z dnia 23 lutego 1999 r., I PKN 595/98).
Powyższe poglądy zachowują aktualność także w odniesieniu do
mianowanego w oparciu o przepisy ustawy o pracownikach urzędów państwowych
członka korpusu służby cywilnej przeniesionego na inne stanowisko stosownie do
art. 10 ust.1b tejże ustawy.
Jak zaś podkreślił Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 6
września 2005 r., I PK 52/05 (OSNP 2006 nr 13-14, poz. 2004), czynności
kierownika danej jednostki organizacyjnej, zmierzające do przeniesienia
pracownika na inne stanowisko, ustalenie nowego zakresu obowiązków i określenie
wynagrodzenia za pracę, nie mają w takiej sytuacji charakteru wypowiedzenia
zmieniającego w rozumieniu art. 42 k.p., a jedynie służą realizacji celu, jakim jest
ukształtowanie treści stosunku pracy powoda po odwołaniu przez właściwy organ z
dotychczas zajmowanego stanowiska. Również w uzasadnieniu wyroku z dnia 26
czerwca 2007 r., I PK 18/07 (OSNP 2008, nr 15-16, poz. 221) Sąd Najwyższy
stwierdził, że o ile w umownych stosunkach pracy zmiana istotnego elementu
umowy o pracę, jakim jest zajmowane stanowisko i miejsce pracy, może zostać
przeprowadzona tylko w drodze tzw. wypowiedzenia zmieniającego,
uregulowanego w art. 42 k.p., o tyle w stosunkach służbowych zmiany takie
dokonywane są z reguły w trybie jednostronnego aktu pracodawcy, względnie
organu nadrzędnego nad pracodawcą, upoważnionego ustawą do dokonania tej
czynności. Kwestie te są uregulowane pragmatykami pracowniczymi i w tym
zakresie nie znajdują zastosowania przepisy Kodeksu pracy. W konsekwencji nie
znajdują też zastosowania kodeksowe przepisy ochronne, ograniczające
dopuszczalność wypowiedzenia warunków pracy i płacy.
Akceptując zaprezentowaną linię orzecznictwa Sądu Najwyższego i
poglądów doktryny prawa pracy należy dodać, że do mianowanych pracowników
służby cywilnej, przeniesionych na inne stanowisko w trybie art.10 ust.1b ustawy o
pracownikach urzędów państwowych, nie mają także zastosowania przepisy art.
42, normujące instytucję wypowiedzenia zmieniającego, jak również art. 44 oraz
art. 264 § 1 k. p., dotyczące odwołania od decyzji pracodawcy, zmieniającej w ten
23
sposób treść łączącego strony stosunku pracy i terminu do wniesienia tegoż
odwołania.
Wyłączenie zastosowania instytucji wypowiedzenia zmieniającego do
członków korpusu służby cywilnej zatrudnionych na podstawie mianowania
dokonanego z mocy ustawy o pracownikach urzędów państwowych nie oznacza
jednak braku jakichkolwiek roszczeń po ich stronie w razie przeniesienia
służbowego dokonanego z naruszenia przepisów art. 10 ust. 1b ustawy o
pracownikach urzędów państwowych w związku z art. 111 ust. 1 ustawy o służbie
cywilnej z dnia 24 września 2006 r. W przypadku niezgodnej z pierwszym z
cytowanych przepisów jednostronnej zmiany treści stosunku pracy pracownikowi
przysługiwały bowiem gwarancje płacowe (tj. zachowanie dotychczasowego
poziomu wynagrodzenia) przewidziane w tym unormowaniu przez okres ochronny
określony w drugim z powołanych przepisów (czyli do dnia 31 grudnia 2007 r.). Jak
zaś podkreślił Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wydanego w niniejszej sprawie
wyroku z dnia 6 stycznia 2010 r., sygn. akt I PK 130/09, przekształcenie po tej
dacie z mocy ustawy stosunku pracy członka korpusu służby cywilnej ze stosunku
pracy z mianowania w stosunek umowny oznaczało zmianę jedynie podstawy
tegoż stosunku, lecz nie jego treści. Pogorszenie warunków płacowych pracownika
po dniu 1 stycznia 2008 r. wymagało bowiem – wobec umownego charakteru
stosunku pracy – zastosowania instytucji wypowiedzenia zmieniającego, o jakiej
mowa w art. 42 k.p. Natomiast jeśli nowe, niekorzystne zasady wynagradzania
miały obowiązywać już od tej daty, konieczne było dokonanie w okresie ochronnym
( czyli w trakcie mianowania ) wzorowanego na tej instytucji „uprzedzenia” równego
okresowi wypowiedzenia, który to okres – z uwagi na ograniczone czasowo
gwarancje płacowe wynikające z cytowanych przepisów – nie mógł się skończyć
przed dniem 31 grudnia 2007 r. Zatem jeśli okres uprzedzenia upływał przed
wskazaną wyżej datą, nowe warunku płacowe wchodziły w życie dopiero od dnia 1
stycznia 2008 r., natomiast gdy końcowy moment tegoż okresu przypadał po tej
dacie – zmiana zasad wynagradzania następowała wraz z zakończeniem okresu
uprzedzenia.
Wypada nadmienić, że koncepcja zastosowania „uprzedzenia” równego
określonemu przepisami Kodeksu pracy okresowi wypowiedzenia do zmiany
24
warunków wynagradzania pracowników mianowanych celem ich dostosowania do
wysokości wynikającej z przepisów płacowych obowiązujących na danym
stanowisku pojawiła się już we wcześniejszych orzeczeniach Sądu Najwyższego
(uchwała z dnia 8 kwietnia 1998 r., III ZP 5/98, OSNP 1998. Nr 22, poz. 647 ).
Zaznacza się jednak, iż zastosowanie unormowanej w art. 42 k.p. instytucji
wypowiedzenia zmieniającego do tej kategorii stosunków pracy następuje jedynie
w drodze analogii i nie rodzi po stronie pracownika – poza pretensjami w zakresie
wyrównania wynagrodzenia - roszczeń związanych z nieprawidłowym dokonaniem
modyfikacji treści stosunku pracy w tym trybie, wymienionych w art. 45 § 1 k.p.
Wracając na grunt niniejszej sprawy należy stwierdzić, że Sąd Apelacyjny
prawidłowo przyjął, że uprzedzenie przez pozwanego o zmianie warunków
wynagradzania powoda w związku z odwołaniem go z funkcji Naczelnika Wydziału
Dokumentacji Skarbowej i przeniesieniem na stanowisko komisarza skarbowego
nastąpiło w piśmie z daty 9 sierpnia 2007 r., doręczonym adresatowi w dniu 20
sierpnia 2007 r. Wprawdzie w akcie odwołania z daty 23 maja 2007 r., precyzując
nowe warunki pracy powoda, poinformowano go o dostosowaniu z dniem 1
września 2007 r. zasad wynagradzania do powierzonego w tym trybie stanowiska,
jednakże określenie warunków płacowych dokonane zostało dopiero
wspomnianym pismem z daty 9 sierpnia 2007 r. Tymczasem na płaszczyźnie
stosowanego w drodze analogii unormowania art. 42 k.p. do momentu wskazania
przez pracodawcę nowych warunków płacowych wypowiedzenie dotychczasowych
warunków nie wywołuje skutków prawnych.
Nie ma natomiast racji skarżący zarzucając, iż złożone w piśmie z dnia 9
sierpnia 2007 r. oświadczenie pracodawcy odnośnie do nowych zasad
wynagradzania pracownika nie stanowiło „uprzedzenia” w znaczeniu, jakim
pojęciem tym posłużył się Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 6 stycznia
2010r., skoro wyraźnie nie zaznaczono w nim, że warunki te będą obowiązywały
dopiero od 1 stycznia 2008 r. w uwagi na gwarancje płacowe wynikające z art. 10
ust. 1b ustawy o pracownikach urzędów państwowych w związku z art. 11 ust. 1
ustawy o służbie cywilnej.
Ogólne reguły wykładni oświadczeń woli (umów) zawiera art. 65 k.c. Sąd
Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 29 czerwca 1995 r., III CZP
25
66/95 (OSNC 1995, nr 5, poz. 168) przyjął na tle tego przepisu tzw. kombinowaną
metodę wykładni.
Wspomniana metoda wykładni przyznaje pierwszeństwo - w wypadku
oświadczeń woli składanych innej osobie - temu znaczeniu oświadczenia woli, które
rzeczywiście nadały mu obie strony w chwili jego złożenia (subiektywny wzorzec
wykładni). Podstawą tego pierwszeństwa jest zawarty w art. 65 § 2 nakaz badania
raczej, jaki był zgodny zamiar stron umowy, aniżeli opierania się na dosłownym
brzmieniu umowy. Jeżeli okaże się, że strony różnie rozumiały treść złożonego
oświadczenia woli, to za prawnie wiążące - zgodnie z kombinowaną metodą
wykładni - należy uznać znaczenie oświadczenia woli ustalone według wzorca
obiektywnego. W tej fazie wykładni potrzeba ochrony adresata oświadczenia woli,
przemawia za tym, aby było to znaczenie oświadczenia, które jest dostępne
adresatowi przy założeniu starannych z jego strony zabiegów interpretacyjnych. Na
ochronę zasługuje bowiem tylko takie zaufanie adresata do znaczenia
oświadczenia woli, które jest wynikiem jego starannych zabiegów interpretacyjnych.
Ustalając powyższe znaczenie oświadczenia woli należy zacząć od sensu
wynikającego z reguł językowych, a następnie brać pod uwagę także okoliczności
złożenia oświadczenia woli, czyli tzw. kontekst sytuacyjny. Ustalanie treści
oświadczenia woli wymaga wreszcie uwzględnienia unormowania art. 56 k.c.
Czynność prawna wywołuje bowiem - zgodnie z tym przepisem - nie tylko skutki w
niej wyrażone, lecz również te, które wynikają z ustawy, z zasad współżycia
społecznego i z ustalonych zwyczajów.
Skoro zatem literalne brzmienie złożonych przez pozwanego pisemnych
oświadczeń woli z dnia 23 maja 2007 r. i 9 sierpnia 2007 r. wskazuje, że intencją
pracodawcy była jednostronna zmiana warunków pracy i płacy powoda,
wspomniane oświadczenia woli wywołały także skutki wyraźnie w nich
niewymienione, ale które wynikały z ustawy. Stosowany w drodze analogii art. 42
k.p. odnośnie do konieczności „uprzedzenia” równego okresowi wypowiedzenia
przy zmianie warunków wynagrodzenia pracownika mianowanego oraz
przytaczana wielokrotnie regulacja art. 10 ust. 1b ustawy o pracownikach urzędów
państwowych w związku z art. 111 ust. 1 ustawy o służbie cywilnej z dnia 24
sierpnia 2006 r. implikowały zaś gwarancję zachowania przez powoda
26
dotychczasowego poziomu płac do upływu tegoż okresu, nie krócej jednak niż do
dnia 31 grudnia 2007 r. Rozstrzygnięcie Sądu drugiej instancji, uwzględniające
wymienione ustawowe skutki oświadczeń woli pracodawcy, wypada uznać za
prawidłowe.
Na marginesie rozważań warto zaznaczyć, iż wbrew sugestiom
skarżącego pismo pozwanego z daty 20 lutego 2008 r. nie pozostaje w
sprzeczności z wcześniejszymi oświadczeniami woli strony co do zasad
wynagradzania powoda od dnia 1 stycznia 2008 r. Obie korespondencje (z dnia 9
sierpnia 2007 r. i 20 lutego 2008 r.) wymieniają bowiem te same składniki
wynagrodzenia oraz taki sam mnożnik kwoty bazowej ( 1,648), służący do
obliczenia płacy zasadniczej , od której ustalane są pozostałe elementy zarobkowe.
Wyższe wynagrodzenie skarżącego, sprecyzowane w ostatnim piśmie, jest
natomiast rezultatem zastosowania tego samego mnożnika do nowej kwoty
bazowej wynikającej nie z dotychczasowej ustawy budżetowej z dnia 25 stycznia
2007 r. (Dz. U. Nr 15, poz. 90), lecz kolejnej ustawy budżetowej z dnia 23 stycznia
2008 r. ( Dz. U. Nr 19, poz. 117). Nie mamy zatem do czynienia z ustanowieniem
dla powoda nowych warunków płacowych, ale z coroczną waloryzacją
sprecyzowanego już w piśmie z dnia 9 września 2007 r. wynagrodzenia na nowym
stanowisku pracy.
Nie podzielając zarzutów powoda pod adresem zaskarżonego wyroku, Sąd
Najwyższy z mocy art. 39814
k.p.c. orzekł o oddaleniu skargi kasacyjnej. O kosztach
zastępstwa procesowego strony pozwanej w postępowaniu kasacyjnym
rozstrzygnięto w myśl art. 102 k.p.c., mając na uwadze – podobnie jak Sąd drugiej
instancji – skomplikowany charakter sprawy.